Citation
Maaker, E. de. (2006, March 30). Negotiating life: Garo death rituals and the
transformation of society. Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/4544
Version:
Publisher's Version
License:
Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the
Institutional Repository of the University of Leiden
Downloaded from:
https://hdl.handle.net/1887/4544
SAMENVATTING
De onderhandeling van het bestaan:
Overlijdensrituelen van de Garo en de herdefiniëring van de samenleving
W ereldwijd besteden mensen vaak meer aandacht aan rituelen rond de dood, dan aan andere belangrijke momenten in de levenscyclus. Deze studie analyseert het belang van rituelen rond de dood voor de Garo, een etnische groep uit Noord Oost India. De meeste Garo zijn Christenen, maar het onderzoek is uitgevoerd in een regio waar de overgrote meerderheid van de mensen de locale Songsarek religie aanhangt. De doodsrituelen omvatten het begraven of cremeren van het stoffelijk overschot,en het begeleiden van de ziel van de overledene naar het hiernamaals.De rituelen bieden ook een kader voor het herdefiniëren van relaties tussen de levenden. Gift uitwisseling die gedurende de rituelen plaatsvindt maakt een breed spectrum aan sociale relaties zichtbaar.
Het onderzoek neemt nadrukkelijk de uitvoeringspraktijk van de rituelen als uitgangspunt.In de loop van een eenentwintig maanden durend veldwerk heeft de onderzoeker een groot aantal overlijdensrituelen bijgewoond. Van een zevental daarvan zijn exploratieve video opnames gemaakt, waarbij de camera gebruikt is als een ‘audiovisueel notitieboek.’ Deze video opnames heeft de onderzoeker met de hulp van informanten geanalyseerd. Tevens dienden de opnames als uitgangspunt voor interviews in bredere zin. Omdat informanten gedurende deze gesprekken aan de video opnames konden refereren, waren zij bijvoorbeeld in staat om de onderzoeker te wijzen op activiteiten waarvan deze het belang niet onderkend had.
Met betrekking tot de doodsrituelen is het Huis een belangrijke sociale eenheid.(Het Huis’met een hoofdletter refereert naar een sociale eenheid in de samenleving, het ‘huis’ als gebouw wordt klein geschreven). Een Huis omvat mensen, bezittingen (land, erfgoederen, vee e.d.), maar heeft ook rituele verplichtingen (het maken van bepaalde offers). Voor mensen is het vrijwel onmogelijk om te leven zonder tot een Huis te behoren. Belangrijke Huizen kunnen daarentegen voortbestaan gedurende periodes dat er geen mensen met hen verbonden zijn.
de alliantie diens verwanten om in een vervanger voor de overledene te voorzien. Deze vervangende partner huwt dan de weduwe of weduwnaar. Als de vervangende partner het voorgestelde huwelijk accepteert, neemt deze de plaats in van de overledene in het Huis. Dit impliceert dat de vervangende partner relaties aangaat met de verwanten van de overledene. Zo wordt een vrouw die de plaats inneemt van een overleden moeder, een classificatorische moeder voor de dochters van de gestorvene. Als gevolg hiervan kunnen Huizen over meerdere generaties voortbestaan.
De overdracht van verwantschapsbanden heeft niet alleen betrekking op relaties binnen het Huis, maar strekt zich tevens uit tot relaties tussen Huizen. Matrilinealiteit speelt een belangrijke rol in de Garo samenleving en Huizen worden beschouwd als behorende tot de verwanten groep van de echtgenote. Relaties tussen Huizen zijn gebaseerd op de banden tussen moeders en dochters. Ook als personen na hun overlijden vervangen worden, blijft de oorspronkelijke moeder–dochter band de relatie tussen de betreffende Huizen vormgeven. Des te meer generaties een Huis omvat, des te groter de anciënniteit of apicaliteit ervan.
Hoewel ten opzichte van alle huwelijksallianties een eensluidende verplichting tot vervanging van de overledene bestaat, is de succesvolle vervanging van overleden partners verre van vanzelfsprekend. Elk dorp telt enkele Huizen met een grote mate van anciënniteit. Een veel groter aantal Huizen bestaat slechts gedurende een of twee generaties. De mate waarin de vervanging van overleden partners succesvol is, hangt in grote mate samen met het belang dat een Huis heeft voor andere Huizen. Landbezit speelt daarbij een belangrijke rol, alsmede de daarmee verbonden verplichtingen om bepaalde relaties met de goden te onderhouden. Zulke relaties met de goden maken bewoning van het land mogelijk en zijn ook belangrijk voor het dragen van de gewassen en het kunnen binnenhalen van de oogst. Het Huis van het dorpshoofd wordt beschouwd als de belangrijkste grondbezitter, en heeft de meest omvangrijke verplichtingen in relatie tot de goden. Zulke verplichtingen zijn geringer naarmate Huizen een kleiner areaal aan land bezitten. De overgrote meerderheid van de Huizen bezit geen land.
zonder land ook in rituele zin afhankelijk van de landbezittende Huizen. Mensen doen als gevolg hiervan veel meer moeite om een overleden huwelijkspartner van een land bezittend Huis met grote anciënniteit te vervangen dan iemand van een onbelangrijk Huis. Relaties tussen Huizen lijken onveranderlijk, daar deze geformuleerd zijn in termen van verwantschap. In de praktijk blijkt dat de relaties voortdurend getoetst en geherinterpreteerd worden. Giften die ten tijde van doodsrituelen worden uitgewisseld, of waarvan het aanbieden juist achterwege wordt gelaten, spelen daarbij een centrale rol.
Rituelen rond de dood organiseren de begrafenis of crematie van het stoffe-lijk overschot, en het begeleiden van de ziel van de overledene naar het hierna-maals. Mensen veronderstellen dat het hiernamaals in veel opzichten lijkt op de wereld van de levenden. De ziel van een overledene wordt geacht voor onbe-paalde tijd in het hiernamaals te verblijven, waarna deze reïncarneert in een nieuwgeboren baby. Een dergelijke ziel kan niet herleid worden tot een over-leden persoon, alhoewel er in sommige gevallen wel sprake kan zijn van beïnvloeding door eerdere existenties. De mate van gevaar die een sterfgeval met zich meebrengt voor andere mensen is afhankelijk van de wijze waarop iemand sterft. Gevaar bestaat met name als overlijden gepaard gaat met vermin-king van het lichaam. Teneinde een dergelijk gevaar te beteugelen wordt het overlijdensritueel aangepast. Dit betreft met name de omgang met het stoffelijk overschot. Als iemand overlijdt als gevolg van een slangenbeet, is het wenselijk het dode lichaam te cremeren (zie ook de DVD-video bijlage ‘An Untimely Death’ bij dit proefschrift).
Een overlijdensritueel omvat twee dagen. Het is in aanvang gericht op separatie van de overledene van de rollen die deze eerder in het Huis vervulde. Nauwe verwanten van de overledene ontkleden het dode lichaam, wassen het, en baren het op in de grote kamer van het huis. Op het lichaam, dat bedekt is met doeken, worden juwelen en munten gelegd. Een deel van die goederen wordt in een latere fase van het overlijdensritueel door vertegenwoordigers van het Huis van de overledene onder de bezoekers van het overlijdensritueel gedistribueerd.
Kort nadat iemand overleden is worden mensen uit hetzelfde dorp, en in andere dorpen, daarvan op de hoogte gebracht. Mensen die geïnformeerd raken over een overlijden wegen af of ze bij het doodsritueel aanwezig willen zijn of niet. Als ze besluiten om het ritueel niet bij te wonen en zich ook niet laten vertegenwoordigen, terwijl dat wel van hen verwacht wordt, kan dat ernstige gevolgen hebben voor hun relatie met het Huis van de overledene.
lijke matrilineaire verwant van een overleden man, en mannelijke matrilineaire verwanten van een overleden vrouw, kunnen een zwaard meebrengen waarmee zij de deurposten van het huis van de overledene hakken. Dit gaat gepaard met het roepen van rituele teksten, waarin gesteld wordt dat het overlijden dat heeft plaatsgevonden niet leidt tot verzwakking van de matrilineaire groep. Tegelijk spreekt er betrokkenheid uit met het Huis van de overledene, omdat de teksten ook de claim omvatten dat de overledene zal worden vervangen.
In reactie op de giften van mensen die het overlijdensritueel bijwonen, wor-den hun giften aangebowor-den door vertegenwoordigers van het Huis van de overledene. Dit betreft enerzijds magual, een gift die gedaan wordt aan Huizen van vrouwelijke matrilineaire verwanten van de overledene. Anderzijds wordt ukam aangeboden. Het aanbieden van ukam beperkt zich niet tot een bepaalde verwantschapscategorie, maar in de praktijk blijkt dat ukam alleen aanvaard wordt door Huizen die een huwelijksalliantie onderhouden met de groep van Huizen waar het Huis van de overledene toe behoort, of die in de toekomst daarmee een dergelijke alliantie zouden kunnen gaan onderhouden.
Magual bestaat idealiter uit bronzen gongen, sierraden gemaakt van been en zilver, ijzeren zwaarden of andere wapens. Zulke erfgoederen kunnen worden vervangen door geld. De erfgoederen worden verondersteld sinds lang binnen de samenleving te rouleren. Hoewel deze objecten soms verhandeld worden, verkrijgen Huizen ze in de meeste gevallen als magual. Mensen identificeren een dergelijk object met de botten (greng) van de overledene op wiens overlijdensritueel zij het object verkrijgen. Dit geldt in mindere mate ook voor de gongs die als ukam worden uitgewisseld. Huizen die een dergelijk object bezitten gebruiken het op hun beurt weer als magual, wanneer zijzelf geconfronteerd worden met een overlijden. Daarbij raakt de associatie met de eerdere overledene in de vergetelheid. Elk van de erfgoederen raakt zo geassocieerd met steeds meer anonieme doden.
De uitwisseling van ukam heeft vergelijkbare consequenties, met dien ver-stande dat ukam in veel minder gevallen geaccepteerd wordt dan magual. Ukam bestaat uit een minder waardevolle gong, of een zeer gering geldbedrag. Degene die ukam accepteert verplicht zich tot het slachten van een koe ter nagedach-tenis van de overledene. Wanneer zich een sterfgeval voordoet in het Huis dat de ukam heeft geaccepteerd, dient de ukam geretourneerd te worden naar het Huis waar deze van afkomstig is. Daarmee verplicht dat Huis zich op haar beurt tot het slachten van een koe.
Huizen die een nauwe relatie met elkaar onderhouden worden geacht bij een overlijden koeien aan elkaar aan te bieden om ‘te helpen’ of ‘uit liefde.’ Het offeren van een dergelijke koe dient gereciproceerd te worden, maar hier staat geen onderpand tegenover. Een ukam uitwisseling omvat wel een onderpand, wat aangeeft dat Huizen die aan een dergelijke uitwisseling deelnemen geen bijzonder nauwe banden onderhouden. Gezien de verplichtingen die ukam met zich meebrengt, geeft deelname aan zo’n uitwisseling echter wel aan dat de betrokken Huizen (of groepen van Huizen) groot belang hechten aan een goede relatie.
Er bestaat in de meeste gevallen een relatie tussen de giften aan het Huis van de overledene van mensen die een doodsritueel bijwonen, en de giften die de vertegenwoordigers van dat Huis aan hen aanbieden. Deze relatie bestaat met betrekking tot één enkel overlijdensritueel, maar ook tussen overlijdensrituelen die plaatsvinden bij verschillende Huizen. Omdat relevante overlijdens kunnen plaatsvinden met tussenpozen van maanden, jaren of zelfs decennia, verbindt deze gift uitwisseling Huizen over lange periodes door de tijd.
248248
CURRICULUMVITAE
Erik de Maaker werd geboren op 29 april 1963 te Bennekom (Ede). Tijdens zijn studie specialiseerde hij zich in de antropologie van Zuid Azië, en in de visuele antropologie. Hij deed zes maanden veldonderzoek in Noord Kerala (India) naar de veranderende betekenis van het teyyam ritueel. De etnografische film die hij in het kader van dat onderzoek vervaardigde werd bekroond met een ‘Award for Excellence’ van American Anthropological Association (Society for Visual Anthropology). Hij behaalde in 1993 het doctoraal Culturele Antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Van 1996 tot 1998 werkt hij als cameraman en coregisseur met Professor Danielle Geirnaert en Dr. Dirk Nijland aan een drieluik van etnografische films over de jaarcyclus rituelen van de Laboya (Sumba, Indonesië). Sinds 1992 heeft hij als docent en onderzoeker verscheidene korte aanstellingen gehad bij de Universiteit Leiden. Op dit moment is hij via een tijdelijk contract als docent werkzaam bij het Depar-tement Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie aldaar.
