• No results found

Geachte deelnemers en belangstellenden, beste lezer,

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Geachte deelnemers en belangstellenden, beste lezer,"

Copied!
9
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Subject: Bommen op de Blauwburgwal – Nieuwsbrief Amsterdamse Doodsoorzakenproject april 2019

Geachte deelnemers en belangstellenden, beste lezer,

De dagen worden weer langer, het weer zonniger en de temperaturen gaan omhoog.

Kortom: een nieuwe lente, en ook weer nieuwe nieuwsbrief. We begonnen deze lente met fantastisch nieuws! 27 maart werd een mijlpaal gehaald: 70 procent van de scans zijn dubbel ingevoerd! Een ongelofelijk resultaat waar we ontzettend trots op zijn. Om dit te vieren kun je voor een kleine verrassing hier op het forum kijken.

Afgelopen maand is het projectteam druk bezig geweest. Angélique is samen met Evelien Walhout en de leden van het codeerteam druk bezig met het coderen van de doodsoorzaken. Daarnaast heeft ze de voorbereidingen gehad voor de bijeenkomst van de SHiP-workshop in Barcelona. Ton is nog steeds bezig met de software van dat database. Jan heeft een tijdje virtueel geklust om de verrassing op het forum in elkaar te knutselen. Daarnaast neemt hij sinds deze maand het beloningensysteem van Angélique over. Dus ben jij komende tijd één van de gelukkigen die in de top vijf vrijwilligers staat met de meeste punten? Dan kun je vanaf nu een e-mail van Jan verwachten.

In deze nieuwsbrief lees je niet alleen over de gebruikelijke segmenten, maar ook nog een interessant stuk van Fred Geukes Foppen over zijn naderende publicatie naar het door hem ontdekte bombardement op de Blauwburgwal. Op 11 mei wordt

(2)

dit bombardement herdacht en het boek gepresenteerd in Amsterdam. Verderop in de nieuwsbrief is een uitnodiging te vinden.

Veel leesplezier!

Met vriendelijke groet, Het projectteam Voortgang

In maart is de invoer ongeveer gestagneerd ten opzichte van vorige maand. In totaal zijn 879 scans ingevoerd. Dat ligt iets onder de gemiddelde invoer de afgelopen jaren, namelijk 966 scans. Hopelijk stijgt de invoer weer boven dit gemiddelde uit de komende maanden! Desalniettemin hebben we iets te vieren deze maand! In totaal zijn 70 procent van de scans ingevoerd! Een fantastische resultaat dat we niet hadden verwacht toen we aan dit project begonnen. Petje af, en ga zo door!

(3)

gecontroleerd. Dit komt neer op een totaal van 397.000+ gedigitaliseerde overleden Amsterdammers tussen 1854 en 1940.

Facebookbericht: kind vergiftigt door slaapbollenafkooksel Op 11 november 1895 overleed Petrus

Cornelis Smits, een jongetje van 6 maanden, aan "vergiftiging door 't gebruik van (ZG) slaapbollen afkooksel". Hij woonde met zijn ouders, drie zusjes en een broertje in de Rozenstraat 46 EE.Om een kind stil te doen slapen gaf men vaak een paar lepeltjes zogenaamde slaapstroop, een

aftreksel van vruchten uit papaverbollen (slaapbollen). Dat middel was verre van onschuldig en zelfs gevaarlijk voor kleine kinderen, soms met dodelijke afloop, zoals bij Petrus Cornelis. Uit het bericht in het Nieuwsblad van het Noorden van 27-11- 1895 bleek dat zijn moeder, Aukje Jansonius, niet geheel boven elke verdenking stond. Meer berichten lezen zoals deze? Kijk dan op onze facebookpagina.

Afrondtijd op velehanden.nl

Recentelijk vroeg een invoerder aan het projectteam binnen hoeveel tijd een scan moet worden afgerond op velehanden.nl, en of deze tijd niet verlengd kon worden. Na overlegd te

hebben met Picturae, het bedrijf dat velehanden.nl beheerd, zijn we tot de conclusie gekomen dat dit helaas niet mogelijk is. De tijd om een scan af te ronden bedraagt 255 uur. Dit komt neer op tien dagen en vijftien uur in totaal. Helaas is het technisch niet mogelijk om meer tijd vrij te geven.

Interview: Bommen op de Blauwburgwal, met Fred Geukes Foppen

(4)

Bij het Amsterdamse Doodsoorzakenproject gebeurt veel achter de schermen. De afgelopen maanden hebben we diverse personen geïnterviewd die aan de slag waren met een zelfstandige taak. Binnenkort staat echter de boekpresentatie van Fred Geukes Foppen op de agenda over de bominslag op de Blauwburgwal in 1940, het vergeten bombardement op Amsterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog dat door Freds werkzaamheden tijdens dit project herontdekt is. Daarom leek het ons een uitgelezen moment om Fred een stuk te laten schrijven over zijn ontdekking en het ontwikkelen van een boek.

Lees hieronder zijn verhaal en bovendien de uitnodiging voor de boekpresentatie op zaterdag 11 mei. Het woord is aan Fred:

Bominslag staat er in het register van doodsoorzaken van 11 mei 1940; niet één keer, maar tientallen keren. Ik was zeer verbaasd, toen ik dat moest invoeren. Ik wist wel van het enorme bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 met zijn honderden doden, maar een bominslag in Amsterdam op 11 mei met tientallen doden, nee. En dan dat toch een beetje ongebruikelijke woord, bominslag. Was het een bombardement of een bomaanslag? Zo begon het grote zoekwerk van bijna twee jaar naar dit enigszins “vergeten” bombardement op het centrum van Amsterdam. Nergens een gedenksteen, niets over wie die slachtoffers waren. Wat was het, een bombardement of een bomaanslag, en waarom waren die bommen daar afgeworpen?

Wie waren de slachtoffers?

Het vinden van de namen was redelijk eenvoudig. In het register van doodsoorzaken wordt verwezen naar het nummer van de overlijdensakte; het Stadsarchief gaf uitsluitsel, de namen van de slachtoffers waren snel gevonden. En daar begon al meteen de verwarring. Professor Loe de Jong heeft het in zijn standaardwerk over Nederland in de Tweede Wereldoorlog

over 51 slachtoffers. Hij stopte dat bericht weg in een voetnoot, maar toen ik dat

(5)

slachtoffers van de bominslag vinden. De verwarring werd nog groter toen ik ook getallen las van 30 doden.

In de Stadsarchieven bevindt zich niet alleen het overzicht van de overlijdensaktes, maar ook het overzicht van de opgaves van overlijden. De opgave van overlijden is een document waarin veel gegevens over de overledene staan, zoals geboortedatum, adres, beroep, huwelijkse staat, getrouwd met/gescheiden van wie en wanneer, aantal op dat moment levende kinderen, namen van ouders, overleden wanneer en waar, begraven wanneer en waar. De namen, die ik gevonden had in de overlijdensaktes en in de opgaves van overlijden kwamen precies met elkaar overeen, 44 doden. Bovendien bevinden zich in het Stadsarchief ook de rapporten van de schouwarts, waarin hij summier beschrijft waaraan het slachtoffer is overleden; in dit geval bijvoorbeeld, ingedrukte borstkas, granaatscherf, verminkt.

Later heb ik van nabestaanden begrepen dat er niet veel van het slachtoffer herkenbaar was, als de schouwarts verminkt had ingevuld. Bovendien is er ook een overzicht van de aktes van geen bezwaar van de commissaris van politie om een lijk ter aarde te bestellen. Daarin staat de naam en de woonplaats van het slachtoffer en ook de doodsoorzaak, bominslag. Op dat moment wist ik dus absoluut zeker hoeveel mensen het slachtoffer waren geworden van de bommen op de Blauwburgwal, 44 met naam en toenaam.

Het bombardement in de krant

In mijn zoektocht naar het precieze aantal slachtoffers ben ik ook in de Nederlandse kranten van toen gaan zoeken naar informatie. Bitter weinig.

Op 12 mei had Het Volk, dat toen op 200 meter van de Blauwburgwal werd gemaakt, een kort bericht over de bom;

één zware bom stond er in de krant.

Uiteindelijk bleek dat het vier bommen van 250 kilo waren geweest. Maar in Delpher (een website met

gedigitaliseerde historische Nederlandse kranten, red.) vond ik onverwacht veel informatie over de bom op de Blauwburgwal in de kranten, die in juli en augustus 1940 in Nederlands-Indië werden uitgegeven. Het Bataviaasch Nieuwsblad deed uitgebreid verslag van gesprekken met passagiers van de ss Johan de Witt. Dit was het laatste schip dat op 13 mei nog uit de haven van Amsterdam kon vertrekken met aan boord ruim 200 passagiers, die weer naar Nederlands-Indië terug wilden. Een aantal passagiers, meestal verlofgangers, was bij het uitbreken van de oorlog meteen naar Amsterdam gekomen om nog een boot naar huis te vinden. Zij hadden die dagen in de stad rondgelopen en zodoende hadden ze het bombardement meegemaakt. Ze vertelden daarover uitgebreid in de kranten. Toevallig zat ook een

(6)

arts aan boord, die kon vertellen hoe hij op 11 mei gewonden had verzorgd bij de GGD-post aan de Martelaarsgracht. De arts was met zijn gezin op weg naar Bandoeng waar hij huisarts zou worden.

De nabestaanden

Toen ik eenmaal de namen van de slachtoffers kende wilde ik meer over hen weten.

Een paar namen had ik op internet gevonden, omdat nabestaanden in de afgelopen jaren zelf informatie gezocht hadden over hun familielid. Andere namen had ik in oude kranten gevonden. Ik heb deze mensen benaderd om meer te weten te komen over de slachtoffers. Wie, wat, waar, waarom, de gebruikelijke vragen. Het is een interessante en moeizame zoektocht geworden. Niet altijd zonder emoties, want door mijn vragen werd ik soms ongewild deelgenoot gemaakt van familiedrama’s en vetes. Het blijkt dat de dood van hun familieleden, ook bijna 80 jaar na het bombardement, nog steeds littekens heeft achtergelaten.

Uiteindelijk ben ik in direct contact gekomen met 23 nabestaande families van de 44 slachtoffers. Na al het zoekwerk vind ik dat een laag rendement. Achternamen als Aders, Damman, Rozijn komen toch niet zoveel voor, waardoor je zou denken dat ze gemakkelijk op te sporen zijn. Dat valt best tegen, want het is mij opgevallen dat ik sommige families benaderd heb met een vraag over een slachtoffer van het bombardement. Zij wisten niet eens dat hun familielid was omgekomen op de Blauwburgwal. “Ja, hij is in de oorlog overleden. Oh, dat daar wist ik niet.” Maar de grote vijand van dit soort speurwerk is de privacywetgeving. Alle informatie over mensen die na 1920 zijn geboren is zwartgemaakt. Alleen met combineren en deduceren en openbare overlijdensadvertenties kun je soms een familieband traceren. Op mijn vraag waarom een slachtoffer op de Blauwburgwal was, kreeg ik van twee nabestaanden te horen dat in de familie altijd verteld werd dat hun familielid toevallig op de Blauwburgwal was, omdat hij “aal” moest kopen. Eén van hen was zelfs speciaal daarvoor uit Amsterdam-Noord gekomen, toen redelijk ver weg. Een grappig gegeven, kennelijk een bijzondere viswinkel. In het Stadsarchief en in de kranten zocht ik naar bijzondere viswinkels in de buurt, maar ik heb geen bijzondere viswinkel gevonden.

Geen gedenkteken?

Ondertussen was ik nog steeds verbaasd dat er al lang nog geen gedenkteken voor de 44 slachtoffers van dit “vergeten” bombardement staat op de Blauwburgwal. Zo kwam ik in contact met Buurt Zeven, de buurtorganisatie, waar de Blauwburgwal in Amsterdam-Centrum deel van is. Het leek hun een goed initiatief om de krachten te

(7)

waar veel doden zijn gevallen, of langs de kadekant van de Blauwburgwal. De functionaris van de gemeente had meteen een antwoord klaar: aan de gevel, dan heb je eerst toestemming nodig van de eigenaar van het pand en kom daarna maar terug, op de brug dan heb je toestemming nodig van de Bruggencommissie en die vindt dat nooit goed, langs de kade, dat is niet goed voor de stabiliteit van de kade en lukt ook nooit.

Plaatsen tegen de gevel leek dus de beste optie. Toen bleek dat het achterhalen van de eigenaar van het pand een hele klus was, want bij het kadaster weten ze wel wie de eigenaar van het pand is, een BV, maar wie achter die BV zit is niet eenvoudig te achterhalen. Uiteindelijk hebben we de buitenlandse eigenaar van het pand gevonden. Hij was meteen bereid om toestemming te geven. Toen zei de functionaris van de gemeente, leuk, maar nu moeten allerlei commissies van de gemeente nog toestemming geven, de welstandscommissie, de commissie monumenten en archeologie en hoe hun namen nog meer zijn. Van een kant kregen we te horen dat de hardstenen gevelplaat ongeschikt was voor het graveren van de namen, terwijl een steenhouwer, die gespecialiseerd is in het graveren van grafstenen, juist een positief advies had gegeven. Een ander merkte op dat het voorgestelde lettertype hem niet aansprak.

Daar tussen door loopt nog de kwestie van de financiering van de gevelsteen. Het antwoord van de gemeente of een subsidie voor € 5.000 tot € 10.000 verleend kon worden was overduidelijk in haar eenvoud. Nee. Binnen Buurt Zeven is nu een Buurtinitiatief Herdenking Blauwburgwal opgericht om de activiteiten rond de gedenksteen te coördineren. Indien de gemeente niet met een subsidie over de brug komt zullen particuliere giften worden gezocht. Daarom is ook een Comité van Aanbeveling gevraagd om dit initiatief te ondersteunen, leden van het Comité van Aanbeveling zijn Elsbeth Etty, Paul Haenen en Syp Wynia.

Herdenking en presentatie 11 mei Het Buurtinitiatief Herdenking Blauwburgwal houdt er rekening mee dat de gemeentelijke procedures niet tijdig doorlopen zullen worden, zodat de gedenksteen op 11 mei 2019 niet geplaatst wordt. Toch wil het op 11 mei 2019 de 44 slachtoffers herdenken. De directe nabestaanden, broers en zoons van slachtoffers, worden er niet jonger op. De zoon van een slachtoffer is verleden week overleden. Hij had zo graag bij de herdenking van zijn vader willen zijn.

(8)

In overleg met de uitgeverij Champlemy Pers Amsterdam is besloten om nu al wel het boek uit te geven. In een hoofdstuk worden de 44 slachtoffers met hun verhalen genoemd. Een hoofdstuk van het boek is gewijd aan het bombardement, of zoals het toen genoemd werd, de bominslag, dat op 11 mei 1940 om vijf voor elf de Blauwburgwal trof, de schade, de verhalen er om heen, de mogelijke reden van het bombardement en hoeveel bommen er zijn gevallen. Eén hoofdstuk gaat over de geschiedenis van deze roemruchte gracht, de Blauwburgwal, met 90 meter de kortste gracht in het centrum van Amsterdam, waar onder anderen Titia van Rijn, de kleindochter van Rembrandt, na haar huwelijk volgens de notariële akte tussen het Singel en de Langestraat, dus in één van de huizen tussen Blauwburgwal 2 en 12, heeft gewoond. Anderen zullen de Blauwburgwal kennen, omdat de NVSH (Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming, red.) er op de nummers 7-9 zat. Een ander hoofdstuk gaat over de reconstructie van de Blauwburgwal, die geduurd heeft van 1940 tot 1953.

Het Buurtinitiatief Herdenking Blauwburgwal en de uitgeverij Champlemy Pers Amsterdam hebben besloten om de herdenking van het bombardement samen met de presentatie van het boek Bommen op de Blauwburgwal te organiseren op zaterdag 11 mei 2019 (zie uitnodiging hieronder, red.). Er wordt gesproken door Wabe Adema (nabestaande), Gemma Crijns (Buurtinitiatief Herdenking Blauwburgwal), Fred Geukes Foppen (auteur), Joop Heijne (nabestaande), Prof.

Angélique Janssens (Radboud Universiteit, project Amsterdamse Doodsoorzaken 1854-1940), Peter Manasse (uitgever), een spreker namens de gemeente Amsterdam en een lid van het Comité van Aanbeveling.

(9)

Over het project

Het project Amsterdamse Doodsoorzaken digitaliseert met behulp van crowdsourcing de Amsterdamse

doodsoorzakenregisters voor historisch onderzoek. Door het bouwen van een database

reconstrueren we de gezondheids- en ziektepatronen van 700.000 Amsterdammers tussen 1854 en 1940.

Links

Help mee op velehanden.nl Website

Facebook

Contact

Radboud Universiteit Erasmusplein 1 6525 HT Nijmegen

doodsoorzaken.amsterdam@let.ru.nl

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Wanneer wonen in de huidige woning niet meer gaat, moeten er andere mogelijkheden bestaan. Er zijn weinig kleinere gelijkvloerse woningen in onze gemeente. De woningvoorraad

Wij verzoeken u de hierna genoemde waterlopen binnen de aanduiding Behoud en herstel waterlopen te behouden, om ervoor te zorgen dat hier geen ontwikkelingen plaatsvinden die

Omdat kandidaten die geen lijsttrekker zijn - vrijwel alle vrouwelijke kandidaten voor het Europees Parlement dus - minder aandacht krijgen in de media, was het onze intentie om

Luchtwegaandoeningen kunnen met de hoestmonitor tot twee weken eerder opgespoord worden waardoor de varkenshouder gerichter zijn dieren tegen ziekte kan behandelen en hij

We focussen op de gezinnen door afstandsbegeleiding te voorzien en door te investeren in webinarsoftware: die zal in de eerste helft van 2021 gebruikt worden, zodat zoveel mogelijk

De verwijdering kan niet eerder plaatsvinden dan nadat een andere school zich bereid heeft verklaart de betrokken leerling op te nemen (m.a.w.: als de school of het bevoegd ge-

De expositie tijdens de monumentendagen was een enorm succes met een kleine duizend bezoekers die niet alleen vol lof waren over al het moois wat er te zien was op artistiek

Met de Limburg School for Excellence (LSX) heeft het PLOT ook een aanbod en dienstverlening voor de Limburgse lokale besturen.. Het PLOT ontsluit haar expertise