2016/5
December 2016
In deze Parlando Patty met haar (12e) boekbespreking, Cees met een verslag van de uitvoering van Saul door KZV Excelsior, Ingrid met verslagen van een Pools concert door het Delfts Symfonie Orkest en een Shakespeare concert door het Nieuw Kamerkoor Delft, een reactie op het concert van ons eigen Cantarella door Louise, informatie over de uitvoering van Five mystical songs in 2001 door Patty en een kerstverhaal.
Deadline kopij volgende Parlando: 14 februari 2017 Redactie: Bert van den Braak en Hans Geers.
E-mail: parlando@cantarella.nl
2 Patty leest een boek (12)
Een boekje dat me heel geschikt leek voor de december-Parlando is Stille Nacht. Kerstmuziek in enkele liedjes en lijstjes van Leo Blokhuis, dat ik in 2009 als nieuwjaarsgeschenk had gekregen van uitgeverij Ambo|Anthos. Het is zo’n geschenkboekje dat je doorbladert om de mooie plaatjes van oude kerstkaarten en platenhoezen te bekijken en dan weglegt. De tekst had ik dan ook nog niet gelezen.
De ‘liedjes’ die Blokhuis bespreekt zijn Ere zij God, Stille nacht, Jingle Bells en White Christmas.
[illustraties van internet]
Aan de hand van ‘Ere zij God’ maakt Blokhuis met enkele anekdotes duidelijk hoe zijn fascinatie voor kerst en kerstmuziek is ontstaan.
De geschiedenis van ‘Stille Nacht’, de ultieme kerstklassieker, wordt uitgebreid uit de doeken gedaan. In 1816 had Joseph Mohr als 24-jarige hulppastoor in het Oostenrijkse plaatsje Mariapfarr de tekst ervan geschreven en twee jaar later vroeg hij onderwijzer en organist Franz Xaver Gruber om daar muziek bij te schrijven. Dit werk voor twee solostemmen en gitaarbegeleiding voerden zij dat jaar in de kerstdienst uit en het was een groot succes. Na een zegetocht door Oostenrijk en Duitsland veroverde het lied heel Europa en bereikte ten slotte Amerika. In de Eerste Wereldoorlog werd het op kerstavond 1914 aan beide zijden van de linies gezongen: ”Opeens klinkt het ’Stille Nacht’ uit de Duitse loopgraven. De Engelsen zingen ’Silent Night’.”
In 1935 maakte Bing Crosby een opname met orkest en ook in de gospeltraditie zijn er memorabele opnamen, van Paul Robeson, Sister Rosetta Tharpe en Mahalia Jackson. Inmiddels is het lied in ruim 300 talen vertaald. In het Nederlands zijn er minstens twee versies: een katholieke (‘Alles slaapt, sluimert
3
zacht’) en een protestantse (‘Davids zoon, lang verwacht’). In 1967 stond ‘Stille Nacht’ zelfs in de Top-40, met een uitvoering door Heintje.
‘Jingle Bells’ is oorspronkelijk helemaal geen kerstliedje. James Lord Pierpont schreef ‘One Horse Open Sleigh’ in 1857 toen hij in Georgia woonde, het zuiden van de VS, misschien geïnspireerd door de koude winters in het Massachusetts van zijn jeugd. Twee jaar later maakte hij een herziene versie,
‘Jingle Bells’, waarvan in de loop der tijd de tekst en de melodie nog eens sterk werden vereenvoudigd. In feite is het volgens Blokhuis een vroeg rock-‘n-roll- nummer en gaat het over ‘pret, meiden en snelle wagens’. Het kerstfeest was in de negentiende eeuw in de VS omstreden: men vond het te Engels. In de eerste helft van de vorige eeuw vond men echter een eigen vorm: de Coca-Cola- kerstman, zeg maar. En die variant van kerstmis is tegenwoordig ondenkbaar zonder ‘Jingle Bells’.
‘White Christmas’ is ”het meest gecoverde, vaakst uitgevoerde en best verkochte kerstliedje ooit”, maar heeft ”niets met het oorspronkelijke idee van kerst te maken”. Irving Berlin schreef het in 1942 voor de film ‘Holiday Inn’ en de opname ervan door Bing Crosby heeft ”precies de goede mix van verlangen, nostalgie en troost”. Zijn vertolking werd een wereldhit en in 1954 kwam de speelfilm White Christmas uit, die nog steeds elke kerst wel ergens te zien is.
‘White Christmas’ is te beschouwen als het eerste seculiere kerstliedje: kerst is het feest van de sneeuw geworden, van vrolijke, gezellige dagen. En daarmee
”een feest voor christenen, moslims, joden, boeddhisten en atheïsten”.
Naast de ‘liedjes’ zijn er ‘lijstjes’: van de tien beste kerstalbums (op 1: Mahalia Jackson Sings Songs of Christmas), de tien ergste kerstvergissingen (op 1:
Mariah Carey met All I Want For Christmas Is You) en ‘De 15 beste kerstliedjes’, waarbij geen volgorde is aangegeven. Op dat laatste lijstje staan alleen popwerken. In sommige titels herkende ik wel een klassieke Christmas Carol (‘It came upon a midnight clear’), maar de rest kende ik niet.
Behalve natuurlijk het Christmas Album van John Denver & The Muppets.
Al met al bleek dit een leuk en leerzaam boekje, dat ik na zeven jaar eindelijk heb gelezen, en met plezier.
Prettige feestdagen!
Patty Adelaar
4
Verslag van de uitvoering van Saul door de KZV Excelsior Den Haag Händel is de grootste componist die ooit heeft geleefd (…)
Ik zou mijn hoofd ontbloten en knielen bij zijn graf.
Beethoven aan Edward Schulz in 1823
Achteraf realiseerde ik me dat ik vanaf de eerste klanken meegevoerd was in de ouverture van het krachtige openingskoor van het oratorium Saul van G. F.
Händel, gecomponeerd in de zomer van 1739. De verklanking wees naar toekomstige gebeurtenissen. Ik was in de Agneskerk in Den Haag, vermaard om de akoestiek en de pracht aan glas-in-loodramen. De kerk draagt nog steeds de naam van de Heilige Agnes, maagd en martelares.
Deel 1. We zien de glorieuze overwinning van David op Goliath. Saul, door Samuel als eerste tot koning van Israël gezalfd, schenkt David als blijvende gunst zijn dochter Michal. David is mateloos populair bij het volk. Sauls afgunst en vijandschap jegens David neemt toe. Het harpspel van David kan Saul niet bekoren en David vlucht. Saul geeft zijn zoon Jonathan opdracht om David te doden. De ontstane spanning wordt vertolkt in een huiveringwekkend mooie aria door Michal, de aanstaande bruid van David. Ingeborg Bröcheler zingt deze rol bezield en met passie.
Deel 2. Jonathan overreedt zijn vader om hem David niet te laten doden, en die is het daar ogenschijnlijk mee eens. Maar Michal vertrouwt haar vader niet en zegt David te vluchten. Saul denkt dat er wraak is genomen, maar David is weggevlucht. Sauls woede richt zich nu op zijn zoon Jonathan: en zegt: ”Sterf dan zelf”. Een sinfonia met aanzwellende drums en blazers bereidt ons voor op het slotkoor van deel 2 met mars-achtige muziek, die in de instrumentale en vocale lijnen een onheilspellende sfeer oproept en de spanning doet oplopen.
Deel 3. Saul, belaagd door de Filistijnen, raadpleegt een waarzegster, die voor hem de geest van Samuel oproept. Van haar verneemt hij dat zijn geslacht en volk ten onder zullen gaan. Saul pleegt zelfmoord door zich in zijn eigen zwaard te werpen. Ten slotte komt David aan de macht en hervormt het bestuur.
De Dodenmars, die door de ijle, zoekende klanken van de blokfluit wordt weergegeven, verklankt subliem het zich voltrekkende drama. Wat gevolgd wordt door een strijd-triomflied waarmee het koor het oratorium besluit.
5
Het was een prachtig concert van het jubilerende Excelsior (135 jaar) onder de bezielende leiding van Johan Solleveld.
Cees den Hertog P.S. Ivor Bolton, dirigent van het Concerto Köln, leidt momenteel Jephta van Händel bij De Nationale Opera. Hij heeft de afgelopen jaren 10 verschillende Händel producties geleid.
In Trouw van 8/11/2016 zegt hij over de kwaliteit:
“… de steeds beter wordende kwaliteit van de uitvoeringen heeft enorm geholpen om Händel populair te maken. Want als je niets doet met barokke frasering in zijn muziek, dan valt die plat-dood. Niets ergers dan een Händel zonder bogen, accenten, dynamische variatie of met een constant vibrato. Je hoort in muzikale kringen vaak de mantra: ‘Het staat allemaal in de partituur’.
Maar dat gaat voor Händel absoluut niet op. Dat is voor zijn muziek zó niet waar. Ik laat me soms nog steeds verrassen. Dan kijk je in een Händel-partituur en zie je daar iets staan dat schijnbaar eenvoudig is. Gewoon een melodietje met een baslijn. Maar als je het dan speelt en je brengt er de juiste barokke frasering in aan, ontstaat er iets geniaals. Voor zijn allerbeste composities had Händel maar een paar noten nodig, je moet alleen wel weten hoe ze te laten klinken…”
Cees den Hertog
6 Verslag van twee concerten
Wat was er ontzettend veel te doen, te bekijken en te beluisteren in het weekend van 5 en 6 november. En ook zo gevarieerd. Zo werd ik van romantiek naar barok en avant-garde geslingerd, te beginnen bij zaterdagavond 5 november bij het Delfts Symfonie Orkest.
In samenwerking met de Poolse ambassade speelde het orkest werken van (onbekende) Poolse componisten. In de zaal zat ook Pools publiek. Direct naast mij zat een oud vrouwtje in het genre ’Oost-Europees’. Ik betrapte mij erop dat ik ineens moest denken aan de oude omaatjes als inzending van Rusland voor het songfestival van 2012. Dirigent Peter Gaasterland waagde het Poolse publiek in eigen taal toe te spreken, wat hem zeer goed afging gezien het feit dat er maar twee keer gegrinnik uit het publiek kwam.
Het concert werd geopend met Stanislaw Moniuszko’s concertouverture
’Bajka’, gevolgd door het vioolconcert no. 2 van Henryk Wieniawski met als solist Piotr Jasiurkowski. Tot in perfectie klonken de noten uit zijn viool. Wat een violist! En wat een prachtige compositie!
Na de pauze kwamen de variaties op een thema uit de opera ’La Cenerentola’ van Rossini tevoorschijn, geschreven voor viool en orkest door Karol Lipinski.
Ondanks het hoge technische niveau ben ik zelf meestal niet zo gecharmeerd van variaties. De soliste van dit werk, de 15 jarige Klara Gronet, stond echter wel haar mannetje en speelde alle variaties met grote passie, nu eens ’boos’, dan weer zacht en liefelijk. Het orkest was zeer geconcentreerd en volgde alle merkwaardige inzetten van de dirigent op, zodat Klara de vrijheid kreeg om haar mooie spel en techniek te laten horen.
Waar ik vooral erg veel van genoten heb waren de onderonsjes tussen de beide solisten en de dirigent.
Hierna volgde een prachtig werk van Zygmunt Noskowski: Symfonisch gedicht
’De Steppe’, afgesloten met wederom een compositie van Stanislaw Moniuszko: Mazurka uit de opera ‘Halka’.
Wat een geweldige avond, wat een romantiek en drama, wat een verademing na lange tijd alleen Händel gehoord te hebben.
7
En hoe anders was het programma van de volgende dag. Het Nieuw Kamerkoor Delft gaf in samenwerking met de Poëziewerkplaats een concert ter herdenking van het 400ste sterfjaar van Shakespeare.
Bij dit concert had het NKD ook de medewerking gevraagd van een klein strijkersensemble met, in mijn ogen, nog piepjonge violistes. Het ensemble gaf een mooie ondersteuning aan het werk van Purcell, delen uit ’The Fairy Queen’
en van Oscar van Hemel's ’Four Shakespeare Sonnets’ waarvan er drie te horen waren. Sopraan Wendy Roobol praatte het hele Midzomernachtdroom-verhaal aan elkaar met veel humor en zong daarbij prachtig de haar toebedeelde stukken.
Veel Shakespeare dus en zeg je Shakespeare, dan zeg je sonnetten: gedichten bestaande uit 14 regels met in de laatste regels een wending. In de Poëziewerkplaats waren dichters aan het werk gezet om 15 sonnetten te schrijven en bij het concert voor te lezen tussen de muzikale stukken in.
Het mooiste en tevens grappigste stuk
‘Double, Double Toil and Trouble’ uit Macbeth, werd a capella gezongen door de zangers van het NKD, waarin onze Bert (van den Braak) goedgemutst was met een heksenhoed.
Het concert werd besloten met de première van een stuk gecomponeerd door de dirigent van het NKD, Raymond Honing.
Avant-garde in zijn puurste vorm. Je moet ervan houden.
Ik vond het vooral bijzonder de diverse samenwerkingen te zien, zoals tussen DSO en de Poolse ambassade en het NKD, de Poëziewerkplaats en een (ad hoc?) ensemble. Ja. ik heb een bijzonder en enerverend weekend beleefd.
Ingrid Dam
8
Reactie op het concert van Cantarella op 17 november
Wat heb ik genoten van de uitvoering van Joshua! Vreemd was het wel om tegenover het koor te zitten in plaats van ertussen. Maar ook fijn om eens niet te hoeven presteren en ontspannen in de kerk alles over je heen te laten komen.
Na eerst programmaboekjes te hebben uitgedeeld en het verwachtingsvolle publiek te hebben verwelkomd, namen we zelf plaats in de volledig gevulde kerk. De koorleden, gehuld in kleuren waarover goed was nagedacht, de klanken die gelijk al opstegen naar de hemel binnen het decor van de kerk, bracht ons in de goede sfeer. Volledig werd je meegenomen in het verhaal van Joshua. Het orkest, koperwerk en de prachtig zingende solisten met een soms ontroerende interactie tussen Otniël en Aksa, alles in harmonie en door Johan strak gedirigeerd. Zo er een kanttekening te maken was, heb ik hem niet meegekregen. Met gepaste trots zat ik tussen de concertbezoekers en voelde me verbonden met Cantarella.
Afgelopen jaar was ik om gezondheidsredenen genoodzaakt even te stoppen met zingen. Het gaat nu goed en ik blijf zeker betrokken bij Cantarella. Ik hoop de draad met zingen weer eens op te pakken. Ik wens jullie veel zangplezier en tot ziens,
Louise de Groot
9
Ralph Vaughan Williams: Five mystical songs
De Five mystical songs van Ralph Vaughan Williams hebben we al eerder uitgevoerd: op 18 mei 2001, gecombineerd met het Magnificat van John Rutter en het Gloria van Francis Poulenc. In het begeleidende programmaboekje stond er toen het volgende over.
Ralph Vaughan Williams werd in 1872 geboren in Down Ampney en stierf in 1958 in Londen. Hij studeerde onder meer bij Bruch in Berlijn en bij Ravel in Parijs. Zijn voorliefde voor volksliedjes, waarvan hij er meer dan 800 verzamelde, heeft zijn compositorische taal beïnvloed, evenals zijn belangstelling voor vroege Engelse muziek.
De Five Mystical Songs dateren uit 1911 en zijn een goed voorbeeld van het vroege werk van de componist. De vijf liederen, 'Easter', 'I Got me Flowers', 'Love Bade me Welcome', 'The Call' en 'Antiphon', zijn toonzettingen van gedichten van George Herbert (1593-1633). Deze Engelse dichter en geestelijke behoort tot de 'metafysische dichters', een groep 17de-eeuwse dichters die gekenmerkt wordt door een intellectualistische benadering van het onderwerp en het gebruik van 'gewone' woorden, gecombineerd met religieus pathos en verrassende metaforen.
Patty Adelaar De Kerstcantate
Decor: een Frans dorpje, rond de kerstdagen.
“Bent u met kerstmis hier, als ik vragen mag?” vroeg de abbé.
Het was de dorpspastoor een eer en een genoegen dat de beroemde musicus in zijn dorp een huis had gekocht om er tot rust te komen van het jachtige leven in de concertzalen van Parijs. “Blijft u met kerstmis hier?”
Ja, de beroemde musicus was van plan de kerstdagen in het dorp door te brengen.
10
“Mag ik u dan uitnodigen voor onze kerstcantate? Ja, dat klinkt natuurlijk heel duur, kerstcantate, wij zijn natuurlijk maar amateurs, ons koor is niet meer dan een gewoon boerenkoortje, dat begrijpt u wel. En het orgel is al even gammel als de organist. Zelf ben ik ook geen echte dirigent, maar goed, we doen ons best, en ik stel er prijs op uw vakkundig oordeel te mogen vernemen.”
Het werd kerstmis, de grote musicus kwam, de abbé was nog zenuwachtiger dan anders, de organist en het koor deden hun uiterste best en iedereen was het erover eens dat de cantate dit jaar nog schoner klonk dan vorig jaar.
Na afloop nodigde de abbé zijn hoge gast uit op de pastorie, hij had zijn mooiste fles wijn uit de kelder gehaald. “En?” vroeg hij gespannen, nadat hij de glazen had ingeschonken.“Heel goed,” zei de man uit Parijs. “Werkelijk heel goed. Ik bedoel de wijn.” “En de cantate?”
“Niet goed,” zei de man uit Parijs. “U doet uw werk zonder twijfel met toewijding, maar als ik eerlijk ben: de toon is niet zuiver, de stemmen zitten niet goed onder elkaar, de tekst is onverstaanbaar, de inzetten zijn aarzelend, het forte is te hard, het pianissimo te zacht, de tempi zijn niet constant. Het spijt mij dat ik u dit zeggen moet, maar u vroeg mij ernaar.”
Bedroefd sloeg de abbé zijn ogen neer en tuurde in zijn glas. “Het is goed dat u het mij eerlijk zegt, monsieur. Ik ben ook geen vakman, ik ben maar een gewone dorpspastoor. Ik kan noten lezen en een beetje de maat slaan, maar dat is dan ook alles. Ik ben wel blij dat u zei dat wij ons werk met toewijding doen.
Dat hoorde u er dus wel in?”
“Jazeker,” zei de musicus uit Parijs, “met toewijding. Alleen vals. Maar laat ik ophouden met mijn kritiek, liever doe ik u een voorstel. Ik heb zojuist van mijn dokter gehoord dat ik het ‘t komende jaar kalm aan moet doen, zodat ik voor langere tijd in deze contreien zal vertoeven. Kan ik u misschien van dienst zijn door volgend jaar kerstmis de directie van uw koor over te nemen?”
En zo geschiedde. De grote musicus ving reeds in september met de repetities aan, de slechtste stemmen gooide hij eruit, een kennis uit Parijs lapte het orgel op en bracht de organist van het dorp de eerste beginselen van behoorlijk orgelspelen bij, en de verwachtingen waren dan ook hooggespannen toen het weer kerstmis werd.
11
De abbé zat wat onwennig in de kerk, tussen zijn parochianen in. Vijftien jaar lang had hij voor zijn geliefd koor achter die lessenaar gestaan, nu stond de grote musicus daar.
Met een gebaar dat de routinier verried hief de dirigent uit Parijs zijn slanke handen, het koor zette als één man in, en zuiverder dan ooit klonk de muziek door de gewelven. Zo had de kerstcantate nog nooit geklonken. Toch was er iets, maar de abbé wist niet wat.
“En?” vroeg de musicus. Net als een jaar geleden waren zij voor een goed glas wijn neergestreken op de pastorie. “En?”
“Heel mooi, monsieur, heel mooi. Ik weet niet hoe u te danken. Woonde u maar altijd in ons dorp, dan kon u jaarlijks de kerstcantate dirigeren!”
Die nacht kon de abbé de slaap niet vatten en hij wist niet waarom. Hij zei nogmaals zijn avondgebed, maar het hielp niet. Hij lag maar in het donker voor zich uit te staren, totdat plotseling aan zijn voeteneind een zacht schijnsel zichtbaar werd. De abbé schrok, daar stond een engel. De abbé vreesde met grote vreze. Maar de engel zei: “Vrees niet, monsieur l’abbé, ik ben uit de hemel neergedaald om te zien hoe het met u is. Al vijftien jaar lang luisteren wij hierboven naar uw kerstcantate, maar nu laat de Eeuwige u vragen waarom de muziek dit jaar is uitgebleven, wij hebben niets gehoord.”
Bron: Uit een artikel van Nico ter Linden in Trouw, 21 december 1998
Ingebracht door Peyronne Solis.
12 Divertimento
advertenties en aankondigingen
Residentie Bach Ensembles
Jauchzet! Een sprankelend Europees kerstfeest 21 en 22 december 2016, Kloosterkerk, Den Haag
Toonkunst Rotterdam
Kr s: Lippijn (opera), Escher: Ciel, Air et Vents, Brahms: Zigeunerlieder Fauré: Madrigal, Sallinen:The Beaufort Scale
27 jan 2017 20:15, De Spreng, Oude Wetering 28 jan 2017 20:15, Pelgrimvaderskerk, Delfshaven
Ian Bostridge
Haydn English Canzonettas, Britten Winter Words Vrijdag 13 januari 2017, Tivoli Utrecht
Secretariaat:
ZOV Cantarella Zwolse Anjer 9 2631 TR Nootdorp 06-46701783
secretariaat@cantarella.nl
Verhinderd?
Geef dit even door aan Wies Rood,
015-369 8364
ledenadministratie@cantarella.nl
Contributie:
€ 60,- per kwartaal
IBAN:
NL02INGB0000311645 t.n.v. Cantarella, Delft
webstek: www.cantarella.nl --- e-mail: bestuur@cantarella.nl
