Participatie in de Omgevingswet

(1)

Participatie in de Omgevingswet

Leerkring Omgevingswet G40

Saskia Buitelaar, Wessel van Vliet, Daphne Bouman

05/09/2019

(2)

Themagroep Omgevingswet

Actualiteiten Wetgevingstraject Aandachtspunten

- Overzicht -

(3)

Wetgevingstraject Omgevingswet:

hoe zit het in elkaar

(4)

Themagroep Omgevingswet

Actualiteiten Wetgevingstraject aandachtspunten

5 september 2019

(5)

Actualiteiten wetgevingsspoor

• Aanvullingsspoor

• Aanvullingswet Geluid : juli 2019 akkoord TK, doorgestuurd naar EK

• Aanvullingsbesluit Geluid : consultatie geweest, in ontwikkeling

• Aanvullingsregeling Geluid : in ontwikkeling

• Aanvullingswet Bodem : december 2018 akkoord TK, doorgestuurd naar EK

• Aanvullingsbesluit Bodem : juli aangeboden aan TK/EK (voorhang)

• Aanvullingsregeling Bodem : in ontwikkeling

• Aanvullingswet Natuur : juli 2019 akkoord TK, doorgestuurd naar EK

• Aanvullingsbesluit Natuur : consultatie geweest, in ontwikkeling

• Aanvullingsregeling Natuur : in ontwikkeling

• Aanvullingswet Grondeigendom : februari 2019 aangeboden aan TK, eind 2019 behandeling

• Aanvullingsbesluit Grondeigendom : consultatie geweest, in ontwikkeling

• Aanvullingsregeling Grondeigendom: in ontwikkeling

(6)

Actualiteiten wetgevingsspoor

• Instrumentenspoor

➢ Novi

Proces NOVI

Officiële lancering Ontwerp-NOVI: 20 juni 2019

Ter inzage legging: half augustus, formele reactie voorbereiden

Definitieve NOVI: december 2019

Bestuursakkoord (of samenwerkingsafspraken) voor bestuurlijke doorwerking/binding NOVI (eind 2019)

Gemeentelijke perspectief NOVI opgeleverd (maart concept verspreid)

(7)

Actualiteiten wetgevingsspoor

• Overige trajecten irt de Omgevingswet

➢ Wijziging door andere wetgeving

- Aanpassing actuele wetten: Barro (aanpassing regeling kustfundament, grote rivieren > aanpassing BKL)

- samenhang Wet kwaliteitsborging bouw

- wetsvoorstel aanpassing Awb vanwege de Ow (coördinatieregeling en nadeelcompensatie H15 Ow) > juli 2019 aangeboden aan TK

(8)

Rondvraag?

(9)

- 11.15 Participatie-app voor programmamakers en raadsleden - 11.45 Stand van zaken wetgeving participatie

- 12.45 Lunch

- 13.30 Praktijkvoorbeelden G40 steden Hilversum en Alkmaar - 14.15 Werksessie

- 15.30 Einde

Programma

(10)

Kaderstelling raden voor participatie

Omgevingswet

Pauline van ‘t Zelfde

5 september 2019 | THiNK! Participatieversneller 10

(11)

Inleiding

11 5 september 2019 | THiNK! Participatieversneller

Wouter Bosch Programmamanager Omgevingswet Kampen

Initiatiefnemer

Ministerie van BZK

Alinda van Bruggen Organisatieadviseur

WagenaarHoes Resultaat: Workshop voor

kaderstelling participatie door raden

Resultaat: App THiNK!

Participatieversneller voor programmamanagers en

raadsleden

(12)

Participatie: wat er goed gaat… en wat niet

12 5 september 2019 | THiNK! app

(13)

THiNK! : checkvragen

Denkmodel

(14)

VOOR RADEN

Pilot workshops

Periode: 1^e halfjaar 2019 Aantal: 10 workshops

Onderwerp: afhankelijk van behoefte Uitgevoerd door: WagenaarHoes Deelnemende gemeenten

› Bodegraven-Reeuwijk

› Ede

› Haarlemmermeer

› Leeuwarden

› Leidschendam-Voorburg

› Losser

› Medemblik

› Nuenen c.a.

› Utrechtse Heuvelrug

› Westerveld

Vervolg na ontwikkeling

14 5 september 2019 | THiNK appUITKOMSTEN PILOT MET MOGELIJK

VERVOLG IN OKTOBER 2019

Trainingen participatie versneller app THiNK!

Georganiseerd door: VPNG

Uitgevoerd door: WagenaarHoes

Verdere ontwikkeling participatie-app Georganiseerd door: VPNG

O.l.v. Wouter Bosch

VOOR PROGRAMMAMANAGERS

(15)

Te downloaden via:

› Google play store

› Apple App Store

App THiNK!

(16)

16 1 april 2019 | Tussenrapportage foto RES-regio's

gemeente x

(17)

Ministerie van BZK

› Pauline van ‘t Zelfde 06 – 51150193 of

pauline.zelfde@minbzk.nl

WagenaarHoes

› Alinda van Bruggen 06 – 5060352 of

alinda.van.bruggen@wagenaarhoes.nl

Voor vragen of meer informatie

17

VPNG

› Enrico Kraijco 06 - 43026168 e.kraijo@vpng.nl

5 september 2019 | THiNK! app

(18)

Leerkring G40 5 september 2019

Participatie in de

Omgevingswet

(19)

10 september 2019 | Voettekst

1. Welke regels voor participatie staan in de wet?

2. Wat is de rol van communicatie hierbij?

3. Hoe werkt het straks in de praktijk?

Vandaag

(20)

1. Wat regelt de Omgevingswet over participatie?

(21)

Uitgangspunten bij participatie Omgevingswet

› Participatieve aanpak

› Inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties èn andere overheden

› Gebaseerd op vertrouwen

› Omgevingswet regelt het wat, niet het hoe

Participatie

Alternatieven

Gedragen besluit

(22)

Waar is participatie geregeld?

Omgevingsbesluit:

• Projectprocedure

• Omgevingsplan

• Omgevingsvisie

• Programma’s

Omgevingsregeling:

• Aanvraagvereiste omgevingsvergunning Omgevingswet:

• Projectprocedure

• Verstrekken gegevens bij omgevingsvergunning

(23)

Participatie bij kerninstrumenten voor gemeente en initiatiefnemer

23

Omgevingsvisies

Algemene regels Toezicht en

handhaving

Omgevingsplannen Omgevingswaarden Monitoring en

evaluatie

Programma’s Omgevings-

vergunningen Projectbesluiten

Instructieregels

Gemeente:

kennisgeving en

motiveringsplicht Initiatiefnemer:

aanvraagvereiste

(24)

Participatie door gemeente (per kerninstrument)

Omgevingsvisie Programma

Omgevingsplan

Projectprocedure

motiveringsplicht

Kennisgeving voornemen

kennisgeving participatie motiveringsplicht

motiveringsplicht kennisgeving

voornemen

(25)

Kennisgeving door gemeente: Omgevingsplan

Kennisgeving:

• De gemeenteraad geeft kennis van zijn voornemen om een omgevingsplan vast te stellen

• Hierbij geeft de gemeenteraad aan hoe burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen bij de voorbereiding worden betrokken

Omgevingsplan

(26)

• Kennisgeving participatie: wie, wanneer, waarover wordt betrokken;

• Toegankelijk en beschikbaar voor belanghebbenden

• Kennisgeving voornemen: (o.a.) Wie is het BG voor de verkenning, wat zijn de uitgangspunten en wat is de termijn.

Kennisgeving door gemeente: projectprocedure

Projectbesluit

(27)

Bij vaststellen wordt aangegeven:

• Hoe burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen bij de voorbereiding zijn betrokken en

• Wat de resultaten daarvan zijn

Participatie door gemeente: motiveringsplicht

Omgevingsvisie Programma

Omgevingsplan

Projectprocedure

Bij vaststellen van voorkeursbeslissing én projectbesluit wordt aangegeven:

› Hoe burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere bestuursorganen zijn betrokken en wat de resultaten zijn van de verkenning

› Daarbij wordt ingegaan op de aangedragen oplossingen en de uitgebrachte adviezen

(28)

Participatie bij de kerninstrumenten voor gemeente en initiatiefnemer

28

Omgevingsvisies

Algemene regels Toezicht en

handhaving

Omgevingsplannen Omgevingswaarden Monitoring en

evaluatie

Programma’s Omgevings-

vergunningen Projectbesluiten

Instructieregels

Gemeente:

kennisgeving en

motiveringsplicht Initiatiefnemer:

aanvraagvereiste

(29)

Participatie door de initiatiefnemer: aanvraagvereiste

› Stimuleren van de initiatiefnemer om

participatie te organiseren (amendement De Vries, 2015)

› Strekking aanvraagvereiste:

– Aangeven OF burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en

bestuursorganen bij de voorbereiding van de aanvraag zijn betrokken

– Indien ja, verstrekt de aanvrager bij de aanvraag gegevens over HOE zij zijn

betrokken en WAT de resultaten daarvan zijn

› Verantwoordelijkheid initiatiefnemer om een passende vorm te kiezen voor participatie

› Participatie is niet verplicht: Nee is geen grond van weigering

Omgevingsvergunning

(30)

Participatie door de initiatiefnemer: aanvraagvereiste

› Informeel en voordat een vergunningaanvraag is ingediend, kan het bevoegd gezag in overleg met aanvrager besluiten om een ontwerpbesluit ter inzage te leggen

› Het bevoegd gezag geeft kennis van de

aanvraag in één of meer dag-, nieuws- of huis- aan-huisbladen of op een andere geschikte wijze

› Na kennisgeving kan bevoegd gezag op basis van de verstrekte gegevens bij de aanvraag bezien of voor besluitvorming aanvullend contact met derde partijen nodig is

› Bevoegd gezag betrekt de informatie bij de afweging voor vergunningverlening/blijft verantwoordelijk voor besluit

› Het bevoegd gezag kan altijd actief op basis van artikel 4:8 Awb vragen naar zienswijzen van

derden die naar verwachting bedenkingen zullen hebben

Omgevingsvergunning

(31)

[Intermezzo] Amendement Van Eijs cs

(32)

(Van Eijs c.s.) over het verplichten van participatie in door de gemeenteraad aangewezen gevallen

• Proces: amendement gaat over voorbereiding op de indiening van een formele vergunningsaanvraag door de initiatiefnemer

• Uitleg:

• De gemeenteraad kan de initiatiefnemer de verplichting opleggen tot participeren bij een buitenplanse omgevingsplanactiviteit

• Daarvoor moet de raad een lijst van gevallen aanwijzen waarbij participatie verplicht is

• Wanneer initiatiefnemer een vergunning aanvraagt voor een onderwerp op de

lijst, dan moet de initiatiefnemer verplicht een participatieproces vormgeven en in de aanvraag toelichten hoe is geparticipeerd en wat de resultaten daarvan zijn

• Als de initiatiefnemer hier geen informatie over verstrekt, kan het bevoegd gezag de aanvraag buiten behandeling laten

• Dit geldt alleen als het college van burgemeester en wethouders bevoegd gezag is

(33)

3. Hoe werkt het straks in de praktijk?

(34)

• Participatie is niet:

• Dat iedereen het ermee eens moet zijn

• Dat is vastgelegd hoe participatie moet plaatsvinden

• Een vervanging van de formele besluitvorming

• Participatie is wel:

• Betrekken van partijen voorafgaand aan formeel besluitvormingsproces

• Meer dan de formele momenten waarop zienswijzen ingediend kunnen worden

• Een wegingsfactor voor de besluitvorming

Wat is participatie in de praktijk?

Foto door Andrzej Pobiedziński ©

(35)

Wat doe je met het participatieresultaat?

Foto door Skitterphoto ©

• Bij de aanvraag controleren of aan de aanvraagvereisten voor participatie is voldaan (=procestoets)

• Het resultaat van participatie meewegen in de integrale afweging op het besluit (=inhoud en compleetheid)

• Let op: er is verschil tussen binnenplans en buitenplans

(36)

• Participatie is geen vervanging van (bestaande) rechtsbescherming (OW sluit aan bij Awb)

• Verplicht om voorafgaand aan belangenafweging alle relevante informatie te verzamelen (Awb 3.2)

• Motiveren welke belangen en maatstaven een rol hebben gespeeld bij de belangenafweging (Awb 3.46)

• Participatie is een onderdeel van deze belangenafweging

Hoe zit het met participatie en rechtsbescherming?

Foto door enriquelopezgarre©

(37)

Foto door Nicolas Postiglioni ©

• Momenten van invloed:

• Participatieplicht

• Uitgebreide procedure

• Controle op de kwaliteit van het besluitvormingsproces door:

• Gelijke (informatie-)uitgangspositie van alle belanghebbenden

• Voldoende weging (van belangen) bij integrale besluitvorming

• Opstellen van (inhoudelijke) algemene/beoordelings- en/of beleidsregels

Participatie bij vergunningen en gemeenteraad

(38)

Foto door Mabel Amber ©

Wat is het verschil tussen participatie en zienswijzen

• Participatie:

• Informeel proces

• Vroegtijdig betrekken van belanghebbenden

• Een ieder

• Resultaat van participatie kan

worden meegewogen in het besluit.

• Zienswijzen:

• Formeel proces

• Gedurende besluitvormingsproces of op verzoek van aanvrager

voorafgaand aan de aanvraag

• Belanghebbenden

• Resultaat van zienswijzen moet worden meegewogen in het

besluit.

(39)

Wat is er anders aan participatie met de Omgevingswet?

Foto door Anatoli Styf ©

• De kennisgeving en motivering bij plannen

• De aanvraagvereiste en meewegen Voorbeeld Breda, nu en straks:

• Kazerne uitbreiding in woonwijk

• Bouwverordening en passende aanvraag

• Actualiseringsplicht, bestemmingsplan

• 117 zienswijzen

• Opnieuw gestart, Defensie trekker

• Buurtcomité

• Heel nieuw ontwerp voor kazerne

• Meer bouwmogelijkheden en beter plan

(40)

(41)

(42)

Meer weten?

https://vng.nl/onderwerpenindex/omgevings wet/veranderopgave-

omgevingswet/nieuws/data-regiosessies- omgevingstafel-gemeenten-ketenpartners

(43)

Drie principes:

• het vakmanschap van collectief ontwerpen;

• een institutioneel raamwerk en proces waar urban design in is ingebed;

• een publiek connaisseurship, oftewel de mensen in de stad opvoeden om de kwaliteit van goede ontwerpen te kunnen zien.

Niet teveel praten maar reageren op de ideeën en voorstellen van anderen door deze te vertalen in een aansprekend ruimtelijk ontwerp.

‘Communicate through the pencil’, door burgers, investeerders, politici mee te laten tekenen, kunnen doorbraken worden gerealiseerd die door eindeloze

discussies niet mogelijk zouden zijn.

Larry Beasley

Foto door jurvetson ©

(44)

Foto door jurvetson ©

Randvoorwaarden (en Haarlemse SOR):

✓ Spreek dezelfde taal, definieer samen het doel (dus niet de overheid bepaalt)

✓ De burger niet zien als consument of stemmer maar als partner

✓ Ontwikkelaar is geen geldwolf maar draagt het risico en investeert

✓ Ieder heeft dus eigen toegevoegde waarde, maak die duidelijk

✓ De toegevoegde waarde van de overheid: aanpassen van regelgeving

✓ Maak gebruik van Tax Increment Financing (zoals PPS)

Larry Beasley

(45)

Voor voorbeelden: Inspiratiegids

(https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/thema/inspiratiegids/)

(46)

Meer weten?

Skadi Renooij

skadi.renooij@minbzk.nl Sarah Ros

info@sarahros.nl

Zie ook:

www.omgevingswetportaal.nl

www.aandeslagmetdeomgevingswet.nl www.vng.nl/omgevingswet

(47)

G40 Ambtelijke themagroep & leerkring Omgevingswet

Leren participeren in de praktijk

5 september 2019 Joram Grünfeld Garmond Ruighaver

(48)

Moeizame start

• Zorgen bij plantoetsers geen wortel en geen stok waarom toch vragen?

• Waarom zou een initiatiefnemer iets doen?

• Onduidelijkheid over onze eigen rol.

• Tijdsklem in de eigen organisatie; kost extra tijd

• Wat doen we met de uitkomsten?

Ondertussen

• 19 casussen in beeld

• Leidraad Participatie voor een aanvraag van een omgevingsvergunning:

https://www.hilversum.nl/Home/Inwoner/Werkzaamheden_en_projecten/Omgevi ngswet/Pilots_Omgevingswet/Leidraad_Participatie_Betrek_de_omgeving.pdf

Hilversum

(49)

gemeente

• Oog voor alle belangen, zowel initiatiefnemer als omwonenden (onpartijdig; algemeen belang)

• Rechtmatig handelen

• Participatie bevorderen

• Betere besluitvorming Initiatiefnemer

• Verkleint kans op bezwaar

• Kans om plan te verbeteren / optimaliseren

• Relatie met de omwonenden / buren

• Vergroot de kans op positief besluit gemeente

Hilversum

(50)

participatieproces

Gemeente

Bewoners / belanghebbenden Initiatiefnemer

Hilversum

(51)

participatieproces

Gemeente

Hilversum

(52)

participatieproces

Gemeente

Hilversum

(53)

Bewuste rolneming gemeente

• Bewuste Rolneming (je hebt altijd een rol)

• Rol is ook casus en contextafhankelijk (politiek sensitiviteit)

• switchen te vaak van naïef (ruimte voor initiatiefnemer) naar defensief (wat niet kan)

• Hoever kan je een initiatiefnemer ondersteunen (rechtsgelijkheid) / neutraliteit van de overheid

• Wel of niet aanwezig tijdens participatieavonden en in welke rol?

• Bijv. bewust niet een plantoetser, stedenbouwer of RO jurist. Juist om te bewaken dat we alleen in de rol van toehoorder blijven.

Hilversum

(54)

Naïef

Durf

Defensief

Bewuste rolneming gemeente

_Hilversum

(55)

Naïef; niet meer dan procesbegeleider, komen niet op voor het algemeen belang

Durf; buiten de eigen kaders te denken,

kom verder in creativiteit.

Defensief; we stellen pas in de loop van het proces kaders / eisen / grenzen.

Dit haalt alle energie weg bij de inititatiefnemers

Hilversum

(56)

Belangen in beeld

Vergroten draagvlag Hogere

kwaliteit plan

Participatieresultaat beoordelen

^Hilversum

(57)

Participatieresultaat beoordelen

• Splits de beoordeling in verschillende facetten

• De inzet op participatie (goed proces doorlopen)

• Zijn de belangen goed in beeld gebracht

• Is er wel, geen of beperkt draagvlag in de omgeving

• Plannen aangepast op basis van de participatie

• Beoordeel elk facet eenvoudig

Hilversum

(58)

Andere Leerpunten

• Belang van tussentijdse communicatie

• Rechtsgevolgen kunnen meer mensen raken dan belanghebbenden

• Voorstanders laten zich vaak minder horen, hoe krijg je alle belangen evenwichtig in beeld

Hilversum

(59)

En ja dit gebeurt ook…

• Initiatiefnemers benaderen rechtstreeks bestuurders (of

omwonenden doen dat) en het gaat buiten het participatieproces of de ambtelijke organisatie om.

• Omwonenden of initiatiefnemer gaan de participatiedialoog niet aan maar verschuilen zich in loopgraven.

• Raad handelt in concrete casus (met mensen op de publieke tribune) anders dan in oefencasus.

Hilversum

(60)

Vragen

• Wat hebben initiatiefnemers nodig?

• In welke mate kan je als gemeente een initiatiefnemer ondersteunen?

• Wat doe je als de initiatiefnemer niet wil?

• Wanneer beken je als gemeente kleur (voor of na de participatie)?

Hilversum

(61)

Wees duidelijk:

want veel verschillende vormen van participatie

• Maak onderscheid tussen:

• Particpatie rondom publieke plan/beleidsdocumenten (bijv. omgevingsvisie)

• Projecten waarbij de gemeente initiatiefnemer is

• Projecten met een particuliere (individu of commerciële partij) initiatiefnemer

• Daarnaast wordt in de gemeentelijke context “participatie” ook nog gebruikt voor:

• Activering (vanuit uitkering naar actieve participatie)

• Participatie samenleving (overdragen taken overheid -> samenleving / groen onderhoud)

Hilversum

(62)

Citaten over participatie

• Overheidsparticipatie is nog te vaak “koekoeksklokparticipatie, dat wil

zeggen dat het vogeltje vooral binnen lekker bezig is en komt af en toe naar buiten om geluiden op te halen, zonder te weten wat daarmee binnen te doen. (Frans Soeterboerk, 2019 ‘De omgevingswet, bewonersinitiatief en lokale politiek’, LSA Bewoners)

• “De gemeente laat communicatie dan over aan de ontwikkelaar en de inzet op participatie komt feitelijk neer op ‘als je tegenstand vanuit de buurt

weet te voorkomen dan werken we mee.’ Betrokkenheid van de burger wordt dan het afkopen van weerstand in plaats van het maken van een plan dat echt goed geïntegreerd is in de buurt en in de stad” (Frans

Soeterboerk, 2019 ‘De omgevingswet, bewonersinitiatief en lokale politiek’, LSA Bewoners)

Hilversum

(63)

Citaten over participatie

• “Als wij niet besluiten wat een inwoner wil, dan zegt hij dat er geen participatie is geweest.” (raadslid)

• Verschuivende verwachtingen: “van de panacee voor alles, naar het conflict naar de voorkant halen.”

• “Soms kom je er aan de achterkant niet uit (bezwaar); soms kom je er aan de voorkant niet uit (participatie)…dat betekent dat je als

gemeente nog steeds een besluit moet nemen.”

Hilversum

(64)

Agnes de Boer

Projectleider Participatie, Communicatie en Dienstverlening 5 september 2019

Presentatie praktijkvoorbeeld

Participatie Omgevingswet

(65)

Producten Modernisering Participatie bij Ruimtelijke Initiatieven in Alkmaar

Standaard PP sjabloon

Visie op modernisering participatie

Leidraad voor initiatiefnemers en inwoners Toolkit met participatiemiddelen

Oefenen met drie pilots (1x gemeentelijk,

1x buitengebied, 1x wonen)

(66)

Visie

Altijd participatie Zo vroeg mogelijk in het proces

Zo hoog mogelijk op de participatieladder Zo breed mogelijk

Aandacht voor digitale én analoge

communicatie & participatie

(67)

Stroomschema participatie bij

ruimtelijke

initiatieven

(68)

Drie pilots

Campus de Hoef

Twee scholen, kinderdagverblijf op bestaande schoollocatie in woonwijk

Gemeente is bouwheer en opdrachtgever

Ook toepassen Argu (digitaal participatieplatform)

Westeinde 4 de Rijp

Functieverandering van agrarisch naar wonen + bedrijf Uitgebreide procedure

Buitengebied

Achter de Vest

Centrum Alkmaar

Van kantoor naar wonen

(69)

Leerpunten tot nu toe

Is eenzelfde aanpak (leidraad, formats) mogelijk bij alle ruimtelijke initiatieven?

Evenwicht ‘eigen verantwoordelijkheid initiatiefnemer’ en ‘gemeentelijke randvoorwaarden’

Hoe formats incorporeren in digitaal loket?

Rollen & verantwoordelijkheden bij gemeentelijk project

Is participatie afdwingbaar?

Wanneer stelt raad kaders aan participatie?

Start participatie zonder gemeentelijk standpunt

(70)

1. Participatie zo hoog mogelijk op de

participatieladder leidt tot betere participatie en een beter plan.

2. Als de participatie zorgvuldig is verlopen en partijen het met elkaar eens zijn geworden, moet de

gemeente het plan goedkeuren.

3. Als de initiatiefnemer beargumenteerd aangeeft dat participatie niet mogelijk is, moet de gemeente het stokje overnemen.

Stellingen

Ik twijfel

Oneens

(71)

Participatie in de Omgevingswet

Werksessie

(72)