• No results found

Gotland KNNV-Kampeervakantie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Gotland KNNV-Kampeervakantie"

Copied!
53
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Gotland

KNNV-Kampeervakantie

14 – 28 juni 2015

Zweden

(2)

Voorwoord.

Vrij snel na onze opgave voor het kamp op Gotland in Zweden kreeg ik de vraag of ik beschikbaar was om voorzitter te zijn tijdens dit kamp. Nu had ik wel enige ervaring als admin bij een eerder kamp in Polen maar aan een dergelijk snelle promotie had ik niet gedacht.

Ik heb vrij snel ja gezegd en daar heb ik geen spijt van gehad. Na de kennismaking met de beide excursie voorbereiders op de kaderdag kreeg ik er steeds meer vertrouwen in dat het goed zou komen, zeker met een excursie voorbereider die vloeiend Zweeds bleek te spreken en de ander een 'oude rot' in het vak bleek te zijn.

De eerste uurtjes op de camping, die gereserveerd was door de AKC commissie, waren even spannend; het was de vraag of we wel die

voorzieningen konden krijgen die wij mochten verwachten maar door de zeer vriendelijke en coöperatieve houding van de beheerster kwam alles goed en kon een ieder een mooi plekje uitzoeken, wat later bleek, pal tussen de her en der groeiende en bloeiende orchideeën en nesten van o.a. de grote bonte specht. Voor KNNV’ers had men geen betere plek kunnen uitzoeken. Dat enkele tent-kampeerders geen elektra hadden gaf gelukkig geen problemen omdat het weer redelijk fris was en de

etenswaren goed bewaard konden worden. Het opladen van de batterijen voor de fototoestellen, ipads, telefoons e.d. kon bij hen die het wel

hadden.

Jammer was dat enkele deelnemers door ziekte of persoonlijke

omstandigheden niet aanwezig konden zijn. Als groep hebben wij hen een kaartje gestuurd om hen beterschap en sterkte te wensen.

Dat enkele deelnemers met groot doorzettingsvermogen alsnog op

Gotland zijn aankomen zorgde er voor dat de groep niet nog kleiner was.

(dank aan de ANWB en Volvo)

Het is tegenwoordig gebruikelijk dat je na een reis gevraagd wordt om een 'review' te plaatsen op een site. Als ik dit zou moeten doen dan zou de review er als volgt uit zien:

kwaliteit excursie: goed tot zeer goed

sfeer: uitstekend

samenwerking: prima

choc: als vanouds (ondanks vergeetachtigheid van Kees) met verse koemelk bereid,

maaltijden: heerlijk

kampvuur: rokerig maar heel gezellig, pannenkoeken goed.

camping: goed met 's morgens een tekort aan wc’s

weer: fris

(3)

Ik hoop dat bovenstaande review voor alle deelnemers herkenbaar is.

Uiteraard kunnen er wat persoonlijke verschillen zijn maar men zal de eindconclusie zeker kunnen onderschrijven dat het een goed kamp is geweest met veel waarnemingen én met voor menigeen een wellicht unieke gebeurtenis dat er een gelegenheid was om een workshop orchideeën te volgen bij een van de deelnemers.

Zelfs een certificaat werd aan de deelnemers uitgereikt.

Het was heel plezierig om voorzitter van dit kamp te zijn geweest en ik dank eenieder die op zijn of haar wijze hieraan bijgedragen heeft.

Kees den Oudendammer.

Index:

Voorwoord 2

Sfeerverslagen 4

Orchideeën beleven op Gotland door Gerard Harteveld 24 Dagvlinders, libellen, zoogdieren en reptielen door Jitske 30

Fossielen op Gotland door Piet 31

Korte toelichting plantenlijst 32

Plantenlijst 34

Vogellijst 49

(4)

Sfeerverslagen

Gotland Maandag 15 juni

Vitviken, wandeling vanaf de camping in zuidelijke richting langs zee, naar Gothernhamma, Byngnu.

11 deelnemers

We zijn vanaf de camping vertrokken en zagen meteen al veel

orchideeënsoorten en ook andere opvallende planten. Daarna wandelend langs het strand, stuitten we al gauw op een riviertje.

Vanaf de brug, die erover ligt, hadden we uitzicht op ’t broedeilandje van de

kuifduiker. Deze dag liet hij zich echter niet zien! Toen verder langs stenenstrand:

allerlei stenen door elkaar.

Langwerpige brokken met allerlei zeesterretjes, hier ter plekke afgezet en door het ijs aangevoerde stenen (graniet) uit Finland.

Wandeling met veel afwisseling in waarnemingen bijv. van interessante planten en (zee)vogels. Na anderhalve km koffiepauze bij huisje aan het strand en om 12.30 uur lunch op zonnig plekje uit de wind. Na het moeras bereikt en bekeken te hebben, hebben we ons in twee groepjes

opgesplitst: 5 gingen verder naar de meertjes van Botvaldevik en de andere 6 gingen terug naar de camping. Bij de meertjes nog enige watervogels gespot, zoals de tureluur. Daarna via mooie bostocht terug, laatste stukje weer via strand.

Een mooie wandeling die een 8/9 waard is!

Maandag 15 juni

Natuurreservaat, Kallgatburg voor o.a. Vrouwenschoentje (16 in Utflyktsguide)

7 deelnemers

De kop is eraf. Onze eerste excursie zit erop en is gelijk een voltreffer.

Voor iemand die voor de eerste keer in Scandinavië (c.q. Zweden) is, is er veel om van te genieten. Bijvoorbeeld: het Veenpluis dat links en rechts

(5)

van de knuppelpaden opduikt. Maar voor de échte KNNV’er is dat te eenvoudig, die gaat voor iets écht bijzonders. En dat hebben we in groten getale gevonden: het Vrouwenschoentje in verschillende stadia van groei en bloei, en dat op diverse plekken, zeker 10! Gelukkig werd het via een bewegwijzerde route aangegeven, maar desondanks was de verrassing groot toe we

ze eindelijk zagen. ZO GROOT, ZO VEEL, ZO MOOI!

Kennelijk is het een bekende plek, want we kwamen wel 10 andere bezoekers tegen, allen vastberaden op weg naar het Wonder van de Natuur. Een aanrader voor elke bezoeker van Gotland.

Om 15.00 uur verlieten we het natuurgebied, dus we hebben ons zeker 5 uur vergaapt aan de prachtige orchideeën.

De excursie was dan ook een 9 waard.

Els

Dinsdag 16 juni

Vitviken, wandeling vanaf de camping in zuidelijke richting langs zee, naar Gothernhamma, Byngnu.

6 deelnemers (+ 1 op de fiets)

Vandaag liepen we dezelfde wandeling als de eerste groep van gisteren.

Maar slechts met 6 personen, een overzichtelijk aantal, dus we hadden geen excursieleider nodig, vond men; nadeel daarvan: iedereen wil zijn zegje doen en zich met alles bemoeien. We hadden vooral

plantenspecialisten mee, zodat we wat minder vogels gespot hebben dan gehoopt.

Over het eerste deel van de wandeling, tot aan het moeras, deden we aanzienlijk langer dan over het tweede deel, van moeras terug naar de

(6)

camping. Dat kwam voornamelijk omdat het notitieblaadje van de

plantenregistrator vol was. Stipt half elf koffie gedronken, en al weer om 12.30 uur geluncht, toen Iet zich, al fietsend, bij ons gevoegd had.

Heel andere beleving dan de dag van gisteren ( Kallgatburg).

Nu óók afwisselend, langs de kust is altijd fascinerend vanwege de steeds veranderende wolkenluchten en de grote, zorgzame families eidereenden.

Bovendien veranderde het ‘zand; in ‘zand met steen ‘tot een groot, golvend stenenveld. Eldorado voor stenenliefhebber Piet. Vanaf het

moeras terug door het ‘binnenland’, waarbij we ons meer beziggehouden hebben met een vergelijkend warenonderzoek ‘zomerhuisjes’, dan met alles wat groeit en altijd weer boeit.

Rond 16.00 uur terug op de camping.

Ook deze wandeling is met een 8 een aanrader.

Els

Dinsdag 16 juni

Natuurreservaat, Kallgatburg voor o.a. Vrouwenschoentje (16 in Utflyktsguide)

(7)

11 deelnemers

Nadat gisteren groep II naar dit excursiegebied was geweest en met zeer enthousiaste verhalen teruggekomen was, was het nu aan ons om het Vrouwenschoentje te bewonderen. Het weer was uitstekend, wel moest er even een oplossing gezocht worden voor het vervoer, want Harry’s auto wilde wederom niet starten. Gelukkig voor ons was er snel een derde chauffeur bereid gevonden om te rijden en reden we in één keer goed naar de plaats van bestemming. In de aanlooproute door het

natuurreservaat was zoveel te zien dat we halverwege op het plankier door het moeras koffiepauze hielden. Daarna, op naar de

Vrouwenschoentjes.Inderdaad waren ze overweldigend, bijna te mooi om zomaar in de natuur te staan. Zo veel groter dan al die andere orchissen die we weer tegenkwamen. De kleinste, de Honingorchis die na veel speuren toch gevonden werd, en heerlijk naar honing rook, kreeg zeker even zoveel bewonderende blikken. Ook de langbladige Zonnedauw en het

Blaasjeskruid waren gisteren nog niet gemeld.

Het was te merken dat er vandaag ook

vogelaars bij waren, want de hele dag werd er naarstig naar de Grauwe Klauwier gezocht, maar helaas niet gezien. Het speuren naar de Withalsvliegenvanger die meerdere malen gehoord werd aan het eind beloond: een

paartje bij een nestkast. Aan het eind kwam er een telefoontje van Harry dat hij een

vervangende auto had en snel nog even naar het Vrouwenschoentje kon komen kijken.

Het was wederom een fantastische dag!

Lidia

Woensdag 17 juni

Storsund, bij Gothem, voor vogels met fiets, auto (21 in Utflyktsguide) 11 deelnemers

Na de foto’s voor ’Het Grote Nieuws van Gotland’ op de fiets. Toen er

eentje stopte om naar een dood vogeltje te kijken, bleek dat de groep een volgauto had. De verslaggever stapte uit en het dode vinkenvrouwtje kwam ook op de foto.

In een rustig tempo, al pratend en rondkijkend, kwamen we bij de parkeerplaats. Door de smalle plankiers veranderde de groep in een

(8)

lintworm; de kop wist niets van de staart en omgekeerd. Bij de

uitkijktoren kwam de groep weer samen. Telescopen opgesteld en jawel, op grote afstand het nest van een zeearend met jong! Op de terugweg de lunch en dan is een planken looppad handig. Het was een werklunch:

vogelaars bij elkaar voor o.a. een boomvalk en plantenmensen hadden tijd voor achterstallig determineerwerk. De stemming was uitstekend, want terug op de fiets wilden de meesten nog naar het strand.

Op de terugweg nog een bezoek aan de kerk van Gothem. Een aanrader!

Veel vogels, veel planten en cultuur; wat wil je nog meer?

Nou, een groep die ook stopt als er fossielen langs het pad liggen met afmetingen van een voetbal.

Waardering: 8 Piet

Woensdag 17 juni

Asunden, schiereiland ten oosten van Slite (13 in Utflyktsguide) 8 deelnemers

Ons kampterrein ligt op een mooie natuurcamping onder de dennen aan het strand. Als we water gaan halen, komen we langs verschillende soorten Wintergroen, Orchideeën en bloeiende Linnaeusklokjes.

Vanochtend vroeg kwam de natuur naar ons toe: in de den naast onze plek gingen twee zwarte spechten zitten en ze lieten zich goed bekijken.

Stevige snavels!

Om 9 uur verzamelden we ons vooraan bij het camping-café, maar we mochten niet direct vertrekken. We moesten eerst in vol ornaat met fietsen en gele hesjes op de foto voor een Gotlandse krant. De

fietsexcursie werd achtervolgd voor interviews, maar wij konden met zijn achten rustig op weg in 2 auto’s naar Asunden. Het laatste stuk

ongeasfalteerde weg door het bos, was wel verhard, maar vol gaten en erg hobbelig!

Over dam en brug naar Asunden en zodra je uitstapt word je luid begroet door Wulp en Tureluur. Er zwommen eidereendmoeders met veel pupillen vlakbij.

Het eiland is militair terrein geweest. Nu grazen er Gotlandse schapen om het natuurgebied open te houden. Er groeien maar een paar bomen en het is er zeer winderig! De planten blijven erg klein, maar goed zoeken tussen al dat kleine spul leverde wel mini Gelobde maanvarentjes op. Ze

(9)

hadden al sporenaren. Wondklaver bloeit er in een reeks kleuren van zachtgeel naar oranje tot donkerrood.

In de Utflyktsguide (uit kastjes bij ingangen natuurgebieden) stond een lijstje van planten die op Asunden groeien, vooral planten die aan de zuidkust van Zweden en op Gotland voorkomen. We zagen soorten als nicktistel (Knikkende distel), gul fetknopp (Muurpeper), blåeld

(Slangenkruid) en äläxing (Blauwgras). We liepen eerst tegen de wind in naar de oostkant. Er zijn alleen schapenpaadjes op het eiland, je mag er lekker vrij rondstruinen. Op de kaart stond een grens om een klein

gebiedje, daar staan mooie raukar, waar je gewoon tussendoor mag lopen. Wij zagen gezichten en Snoopy in de stenen pilaren.

Iets verder liepen we op lange stenen banken, evenwijdig aan de kust. De oudste, landinwaarts, waren helemaal begroeid met struikjes Witte

engbloem, dat eten de schapen wijselijk niet. Op kale, vlakke stukken liggen soms ronde bulten met tijm erop, dat waren mierennesten. Onder een overhangende klif waar schapen schuilen en poepen vonden we Brave Hendrik.

De westkant van het eiland is lager en moerassig, met bloeiend Vetblad.

Wytze en Jitske vonden een paar bulten Vlozegge! Dat was wel een hoogtepunt. Maaike had vogels gekeken en was blij met een Bergeend met jongen en wat mooie Kemphaantjes. Een Bontbekplevier was vlak voor haar gaan lopen om haar weg te lokken van de jongen.

Mooi eiland om een dag over rond te scharrelen!

Geertje

(10)

Donderdag 18 juni

Hall-Hangvar, klif bij Harudden (o.a. fossielen). 11 uit Utflyktsguide 7 deelnemers

Het weer was wat wisselvallig, ‘s nachts regen. Tocht naar de krijtrotsen in het noorden –noordwesten. Twee van de zeven deelnemers waren er al eens geweest in het verleden en vonden het een herhaling waard. Aan boord waren één persoon met een geologische passie, één apert

ornithomaan, twee plantkundig onderlegde deelnemers, de andere twee waren veelzijdig geïnteresseerd. De rit ernaartoe verliep vlot. Door een gevarieerd bos liepen we- nou ja, liepen- heel langzaam, want er was weer veel te bekijken. Vlakbij de ingang naar het strand, links een merkwaardige grote houten boet, zeshoekig.

Keitjesstrand, waar de geoloog, maar ook anderen hun hart ophaalden aan fossielen en er werden vogels gezien. In zee een soort hoefijzer van grote zwerfstenen. Koffie bij een bunker. Er werden twee teken gesnapt.

Rücksichtlos om zeep geholpen door de insectenexpert.

We besloten naar links verder te gaan. Bontbekplevieren met jongen en hogerop het keitjesstrand, in aarde een heel veld veelkleurige orchissen in meerdere kleurvariaties en een flink aantal rondbladig wintergroen en nog veel meer.

Besloten werd om elders nog een krijtrotswand te bezoeken waarin huiszwaluwen nestelden. Merkwaardig gezicht, wanneer je gewend bent om die nesten zo te zien i.p.v. zoals in Nederland, tegen de huizen en boerderijen. Stenen in overvloed. De geoloog werd overstelpt met vragen en wist met enige moeite zijn eigen interesses te volgen. Op de terugweg in Gothem bezochten we een kerkje en het mooi verzorgde kerkhof.

Sober, er was aandacht aan besteed, dat toonde grote betrokkenheid.

Waardering 8 Jenny

Donderdag 18 juni

Fietstocht vanaf de camping naar Fornborg, Tjelvars grav, Vallstena voor Alvena, Lindaräng, 20 in Utflyktsguide, kerk van Källunge, Bara, Hägvalds, Busarve, camping. Ong. 38 km

5 deelnemers

(11)

Het vertrek was wat vertraagd omdat we bang waren voor regen. Echter, vandaag niet meer dan vijf druppels regen gehad. Van de camping richting Tjälde en dan linksaf een route met veel historische monumenten. Een ruïne van een meer dan 3000 jaar oud fort en informatieborden over die tijd. Het meest indrukwekkend was een rij stenen in de vorm van een schip. Hierin of –bij werd de urn van een hooggeplaatst persoon begraven.

Vervolgens even een paar km kaarsrechte weg met vals plat die eindigde bij Bjärs.

Vandaar naar een natuurgebiedje Alvena Lindaränge. Heel romantisch, ook voor iets oudere geliefden die wat last hadden van ons. Wij konden daar goed lunchen tussen de ratelaar. Dan naar het kerkje van Källunge, met o.a. schilderingen uit de middeleeuwen.

Mijn accu van de fiets had veel energie af moeten geven en ik wist niet hoe ver ik nog kon komen. Daarom hebben we in de rustige sfeer van het kerkhof besloten de route wat in te korten.

Via Gammarve en Bara een rode weg, die drukker was dan we hadden verwacht. Via Fjärdingen en Busarve en de 146 terug naar de camping.

We waren om ca 3 uur op de camping en hadden in 6 uur 38 km afgelegd.

Als beloning bij Jane koffie met gebak.

Een heerlijke dag met veel afwisseling.

Iet

Zaterdag 20 juni

Träskmyr och Vatcán, groot meer met uitkijktoren. 12 in Utflyktsguide 7 deelnemers

Als ik bij de toren kom, zijn de anderen nog maar net geïnstalleerd.

Hebben voor de regen onder de toren geschuild in het water dat tussen de planken doorstroomt.

Als het droog is, gaan we met de kijkers aan de gang: twee bruine kiekendieven en een boomvalk worden gespot + wat meerkoeten en eenden.

Enigszins teleurgesteld keren we terug, en alweer in de regen! Besloten wordt het kerkje van Lärbro te bezoeken. De moeite waard met restanten van 13e-eeuwse muurschilderingen. Dan door naar Slite. Na enig wachten klaart het weer op. De anderen hebben een wandeling om het meer aan

(12)

de zuidkant van Slite gemaakt met als hoogtepunt zo’n vier paartjes kuifduikers. Dit maakte alles goed op deze wat regenachtige dag.

Waardering: klein zeventje.

Iet

Zaterdag 20 juni

Lergravsvikken en Furillen, schiereiland. Fossielen, planten en vogels. 9 in Utflyktsguide.

10 deelnemers

Na een regenachtige dag begon deze dag op zijn vriendelijkst. Niet al te koud en een zonnetje liet zich al een beetje zien. Met 10 man gingen we op weg naar Furillen, een schiereiland. Een natuurreservaat in het

noordelijk deel van het doel. Een prettige, echt Zweedse route, via Slite, Hellvi en Vallevik bracht ons naar Furillen. Richtingaanwijzer of bordjes waren er niet. Zo kwamen we helemaal in het zuiden terecht. En dat vonden we helemaal niet erg, misschien wel mooier dan het noorden.

Bijna tot aan het water, vogels, zon, stenen, planten, insecten. Werkelijk voor elk wat wils. Na een tijd weer terug en we stopten daar in een groot gebied binnen een oude kalkgroeve, waar ook enkele meertjes waren. Nu op zoek naar de kuifduiker. Niet voor niets. Daar gegeten en vervolgens op pad naar Lergrav waar een groot Raukgebied was en, niet te

versmaden, ook een rokerij met verse gebakken vis. Het winkeltje was niet al te ruim opgezet, zodat één van de heren met de rugzak de inventaris wat verkleinde. Hij hoefde zelfs niet te vegen!

Wij vonden dit een prima excursie, achteraf hadden we wat langer op de zuidpunt kunnen blijven.

(13)

Waardering 8 ½.

Anneke

Zondag 21 juni

Fietsexcursie naar Alvena Lindaräng, 20, zie 18 juni 8 deelnemers

Op deze langste dag van 2015 hebben we een heerlijk relaxte fietsexcursie gehad. Over een traject van zo’n 30 km hebben we

zeseneenhalf uur gedaan. Gezien het aantal bezichtigingen, nl. vier, is dit een mooi zondags tempo. Eerste bezichtiging: Fornborgar, een plek

bovenop een klif, waar ooit een vluchtburcht is geweest. Een plaats, hoog en groot, waar een heel aanvalsleger naar toe kan vluchten, en vanwaar af de vijand kan worden bestreden. Tussen 500 v C tot 1000 na C werden deze forten gebouwd. Op deze vluchtplek voelt het echt zo dat je in een voordelige positie zit ten opzichte van de vijand.

De cultuurhistorie had ons deze excursie in haar greep. De volgende stop was het graf van Tjelvar. Tjelvar wordt als de eerste mens gezien die voet aan wat zette in Gotland. Aanvankelijk stonden we bij een heel rommelig iets waarvan we dachten, is dit het nu? Iets verder ligt echter

indrukwekkend een graf in de vorm van een boot. Wij vonden het een zeer indrukwekkend graf, het straalde voor mij een soort mythische kracht uit.

Op naar het volgende excursiepunt. Via een kronkelige weg kwamen we bij natuurreservaat Blant Mörskogen. Hoewel het op de kaart staat

aangegeven als een strak, rechthoekig gebiedje, konden we de grenzen in het bos niet waarnemen. Wij hebben geen idee van wat de achtergrond is van de keuze van dit gebied als natuurreservaat, mat andere woorden waarom heeft ‘men’ besloten dit gebied tot natuurreservaat te benoemen?

We hebben er overigens met veel genoegen rondgelopen.

Volgende halteplaats was de ‘domineestuin’ bij Alvena, Alvena Linderäng.

Dit was werkelijk het hoogtepunt. Ik geef het alleen weer met een gevoel:

een serene plek, een plek die al sinds 2000 jaar de band tussen mens en natuur weerspiegelt, een plek die ademt. Woorden van andere

deelnemers: paradijselijk, dit kan alleen door discipline en beschaving. Ga het zien!

(14)

Tenslotte tegen het einde van de tocht een afsteekweggetje langs Busarve genomen, heel landelijk met een familie koeien van 1 pa, ma en nog meer moeders en kalveren. Totaal een heerlijke tocht.

Waardering: 8 Routebeschrijving:

- van camping langs 146 naar noorden.

- Bij Tjälder afslag links naar Tjelvangrave

- Route vervolgen naar Natuurreservaat Blantmyr

- Kaarsrechte weg naar het westen vervolgen tot T-splitsing; linksaf richting Vallstena.

- Kort vóór Vallstena linksaf, daarna eerste weg rechts naar natuurreservaat Alvena.

- Terug naar grotere weg richting Vallstena

- Weg vervolgen, na Vallstena tweede echte weg naar links, richting Svalings

- Na Svalings over de beek ‘Gotheman. Bij T-splitsing linksaf.

- Waar deze weg een bocht naar rechts maakt: rechtdoor gaan langs Busarve.

- Eind van deze weg linksaf de 146 op naar camping.

Lenie

Zondag 21 juni

Brucebo. 17 in Utflyktsguide.

13 deelnemers

Van de parkeerplaats in rustig tempo naar een trap omlaag. Op zeeniveau is het tijd voor koffie, vogelen, planten determineren en fossielen zoeken.

Een vriendelijk verzoek deed ons weer opstaan, maar even verder stond een vreemde varen, zodat we echt op adem konden komen. Langs een grasland waar misschien wel gras groeide, maar vooral orchideeën en zo kwamen we bij de lunchplek. De lunch verliep als de koffiepauze: vogels, planten en stenen.

Een korte regenbui had de plankiers gladgemaakt maar we bleven

staande! Via trappen omhoog naar een uitzichtpunt bovenop de rotsen. De zon scheen weer, het uitzicht was prachtig.

Toch was er een dipje in het gevoel van geluk. Diep onder ons zagen we iemand die verdwaasd rondliep in het grasland. Is hij naar huis gegaan met het schrijnend gevoel: ‘Weer niet”?

(15)

De lucht betrok en langs de Brucebogrot kwamen we bij de auto’s.

De kalmte en rust van onze excursieleidster Jitske kenmerkten deze mooie wandeling.

Waardering: 8

Route: 146, 147 naar Visby via 140 naar 149; doel ligt op 8 km t.n.v.

Visby (44 km)

Maandag 22 juni

Met auto naar Fårö, naar Langhammers, Raukområde en Ullahau, een naaldbos en wandelduinen. 2 in Utflyktsguide.

8 deelnemers

Bart: Het is dan tóch zo ver gekomen, mijn eerst kampverslag moet ingeleverd worden. Natuurlijk heb ik gevraagd of dit gewoon in de vorm van een videoblog ofwel een vlog mocht doen, maar ik kreeg een vreemd stokje in mijn handen gedrukt dat ze een “PEN” noemden.

Chris; Het was heel goed om zo vroeg naar Fårö te vertrekken, geen wachttijden bij de boot en we hebben enige tijd in de waan kunnen leven de enige Homo sapiens te zijn in de buurt van de Raukarna. We konden plaatjes schieten zónder mensen erop. Een kwartier later liepen we rond in een toeristische attractie. Op weg naar Raukarna lazen we dat we met de auto niet van de weg af mochten, maar een Noordse stern die z’n jong verdedigde maakte met duikvluchten boven de auto van Geertje en Loek duidelijk dat we ook óp de weg niet welkom waren.

Bart; De andere groepsleden liepen heel de tijd op de grond te zoeken naar vreemd uitziende voorwerpen. Dit ben ik dan ook maar gaan doen.

Ik vond een voorwerp dat ik herkende van een film van Olivier Bommel die ik gezien had op Netflix …een DRAKENEI!

Chris; Een draak van een verhaal …… Bart had dus een reusachtige kattenkop te pakken. Hij heeft hem, met schittering in de ogen, naar de auto van Wytze en Anneke gezeuld en nu moest hij een ‘list’ verzinnen om dat drakenei de auto in te praten. Dat zal wel uitdraaien op autowassen of bijbetalen.

De natuur was grotendeels verstopt: onder de vele lage conifeerachtige struikjes groeiden de kruiden. Van konijnen vond je alleen de keutels.

Pissebedden, mieren en kevers zaten veel onder stenen. Het meest zag je van de vogels en zelfs hun jongen deden nog pogingen zich te verstoppen.

(16)

De omgeving van de Raukarna kun je desolaat noemen. Een gevoel van

“waar ben ik?” bekroop mij.

Bart; De volgende stop was bij een molen. Moesten we daar nou zo ver voor reizen? Bij mij in Schiedam weet ik er ook wel een stel van te staan.

Na het maken van wat picca’s voor facebook, reden we verder. Nu

kwamen we aan bij een bos, waar we doorheen liepen. En bij elk groepje onooglijke en nietige plantjes werd een vreugdedansje gedaan.

Omdat ik me steeds meer af begon te vragen of ik hier wel bij wilde horen, heb ik me maar even, samen met mijn Selfie Stick, afgezonderd.

Toen ik klaar was met spelen, kon ik ze niet meer vinden. Konden ze nu ineens wél DOORLOPEN?

Chris; De zandduinen van Ulla Lau lieten een compleet ander gezicht zien van Fårö zien; dennenbossen op golvende duinen. Het ene moment

‘bagger’je in kaal zand, het volgende moment ‘veer’ je op een deken van mossen. Nat en droog, hoog en laag, kaal en begroeid, stille ondergrond en een krakende van de droge rendiermossen, wél een Bart en ineens géén Bart. De afwisseling was groot. Waar vind je nog de luxe om met je poten in de Wolfsklauwen te staan, of op de Zevenster of op het

Linnaeusklokje, terwijl je oprecht je best doet ze te ontzien? Zelfs Geertje zag ik op een Keverorchis zitten toen ze geconcentreerd naar een andere keek! Ik wil niet weten hoeveel valkuilen van mierenleeuwen we geraakt hebben. Ik vraag een generaal pardon. Ook voor het net zo lang kietelen met een grasspriet tot we enorme kaken van een mierenleeuw te zien kregen. Over het weer heb ik me verbaasd; stralend weer hadden we en af en toe was het zelfs te warm. Op weg naar huis een regenbui en zware

(17)

bewolking. Voorbij Slite, bij de kust, verdwenen de wolken weer en op de camping was het droog en scheen de zon. Kan het nog beter?

Bart; Petje af voor de prachtige natuur en het heerlijke weer.

Waardering: 8/9 Bart en Chris

Maandag 22 juni Fårö

9 deelnemers

Met auto (fietsen mee) naar Fåresund. Fietsen van de auto en met de fietsen de pont over, naar Fårö.

Harry had het lumineuze idee Fårö op de fiets te verkennen. Dat idee werd enthousiast ontvangen en met 9 man / vrouw sprongen we bij Fåresund op de fiets en op de pont. De zon scheen en bleef schijnen. Let op: deze keer geen uitputtend floristisch of ornithologisch onderzoek, maar slechts het beleven en ondergaan van het LANDSCHAP was ons doel.

Daarom zouden de belangrijkste vondsten niet genoteerd, maar

onthouden worden, zodat alleen datgene wat je je nog aan het eind van de dag herinnert, geregistreerd wordt.

We fietsen een traject in de vorm van een 8, of van een lemniscaat, of 2 rondjes die aan elkaar sluiten. Vul zelf maar in …..

Gelijk op de ‘fietsweg’ naar Fårö voelden we ons al vrij en blij: een veldleeuwerik begeleidde ons, reukgras verwelkomde ons en koeien en (zwarte) schapen staarden ons vrolijk aan. Opvallend (voor deze

verslaggever): de specifieke Zweedse hekken (schuine planken tussen stevige takken) werden hier steeds meer vervangen door degelijke, robuuste, natuurstenen muurtjes.

In Fårö besloten we kerkbezoek etc. uit te stellen tot de namiddag: “dan kunnen we beter inschatten hoeveel tijd we nog hebben ….” (Niet erg verstandig, want in de namiddag vond de muzikale opening van de

Ingmar Bergmanweek plaats …….. dus niet toegankelijk.) Koffie gedronken aldaar om 11.00 uur. Daarna door naar de Raukar bij Langhammers.

Prachtig punt, met bizarre rotsformaties en met dreigende Noordse sterns die hun nest verdedigden met (schijn)aanvallen, gekrijs en

vleugelgeklapper. Dus tóch maar een petje opgezet. Ruim anderhalf uur op deze magistrale plaats doorgebracht.

(18)

Daarna langs de zee terug, waar we diverse mooie uitzichtpunten

aandeden, o.a. voor een Middelste zaagbek met jongen, voor een zeekoet én voor een zeer schilderachtige vissersenclave.

Weer in Fårö konden we nog snel het graf van Ingmar en Ingrid Bergman bezoeken. Raadselachtig waarom daar muntstukken neergelegd worden.

Is de oude meester aan de bedelstaf in de andere dimensie?

De fietsgroep veranderde lichtelijk. Piet verving Lenie, Adri en Gerard kozen voor een volledige 8, maar bij de pont troffen we elkaar weer.

De tegenwind viel niet altijd mee, maar al met al was het een heerlijke fietstocht van 50 km.

Advies: fiets een 8-je op Fårö voor het ultieme eilandgevoel.

Waardering: 9 Els

Dinsdag 23 juni Vamlingbo

In verband met de regen een aangepast programma: Natuurmuseum en museum van Lars Jonsson in Vamlingbo. Géén verslag.

Woensdag 24 juni

Bräntings haid, Alvaretgebied. 7 in Utflyktsguide.

4 deelnemers

NB. Het overgrote deel van de groep heeft die dag in Visby doorgebracht, o.a. bij een concert van een schitterend koor. Geen verslag.

(19)

Het weer op de camping was een stuk beter dan gisteren. Met zijn vieren op pad naar Bräntings haid. Langzamerhand werd de lucht steeds

donkerder. Hadden we de verkeerde route gekozen? Het regende flink, maar op de plaats van bestemming werd de regen minder en de wind sterker. Alle regenkleding aan en daar gingen we de bush in. Geen paden, zoek het zelf maar uit! Al gauw werden de schoenen getest. Die van Loek kwamen als niet waterdicht uit de test. Het gebied was voor ons allerminst troosteloos. Grote stukken kalksteen, begroeid met leuke plantjes. Vaak grote scheuren tussen de platen, waar ook weer plantjes groeiden. Het weer werd steeds beter en uiteindelijk kwam ook de zon. Via dit gebied wilden we doorsteken naar een andere deel, aan de andere kant van de weg. Dit lukte niet, veel te nat! Via GPS terug naar de auto en zo het andere deel opgezocht. Hier was de ondergrond veel kruimeliger en het gebied veel kaler. Het deed me aan de landingsbanen van oude

vliegvelden denken. Veel orchideeën gevonden op een vochtig gedeelte, zie de plantenlijst.

Al met al werd dit ondanks het wisselende weer een mooie tocht.

Anneke

Donderdag 25 juni

Grogarnsberget, klifkust, fossielen en planten. 26 in Utflyktsguide.

6 deelnemers

Een vlotte reis naar de eerste parkeerplaats van Grogarnsberget. Weinig begroeiing op de hoogvlakte en een snijdende westenwind. Een stevige

(20)

wandeling lag voor de hand maar nee, na een half uur kleumen was het (on)kruid geïnventariseerd. In noordelijke richting lopend, was er gelukkig een plekje met wat beschutting voor de koffie. Verder naar het eind van de kaap. Het landschap aan de randen was beangstigend: rotsblokken ter grootte van een normaal huis waren afgebroken en lagen verspreid in de diepte. Een gevaarlijke afdaling bracht ons veilig op zeeniveau. Bij de lunch een foto gemaakt om te laten zien dat we het hadden overleefd. In de luwte van de rotsen en met wat zon was het goed zoeken naar koralen en andere fossielen. Met wat aandrang kwam de groep soms in beweging.

Gelukkig was het net tijd voor de thee. Daarna in bijna marstempo naar de auto. Hoewel we geen enkele orchidee hebben gezien, was het een geslaagde excursie

Waardering: 8½ Piet

Donderdag 25 juni

Stora Karlsö, vogeleiland. Met de boot vanaf Klintehamn.

11 deelnemers

Vandaag vroeg op, dus de avond van tevoren de boterhammetjes gesmeerd en de tassen gepakt, zodat we stipt om 7.45 uur konden vertrekken met 3 auto’s naar de haven van Klintehamn. De TomTom bracht ons via een snelle en zeer rustige binnendoor route naar de boot om ruim op tijd in te schepen. Het weer was bewolkt en nog fris genoeg om dikke jassen te dragen. Om 9.30 uur vertrok de boot met hoge snelheid naar het eerste eiland, Lilla Karlsö om daar wat mensen op te pikken. Om 10 uur stoomden we weer door naar Stora, een eiland van 2,5 km2 voor de westkust van Gotland. Na een uurtje varen zetten we voet aan wal. Onmiddellijk vielen de vele rondzwemmende alken en koeten op.

We werden hartelijk verwelkomd op het eiland en konden eerst onze koffie opdrinken om daarna met onze jonge, enthousiaste en kundige gids op pad te gaan. Hij wist alles te vertellen van zowel de geschiedenis als de cultuur en natuur van het eiland. Over een pad met grove kiezelstenen van fors formaat liepen we langs de kust. Daarna de trap op, steil omhoog naar een plateau waar we vervolgens langs de klif kwamen waar

duizenden zeekoeten en alken broedden. Hier waren we natuurlijk niet weg te slaan, en onze jonge gids moest ons toch zover zien te krijgen mee te gaan naar de vuurtoren. In tegenstelling tot onze vuurtorens, stond deze niet moederziel alleen op de klif, maar had men rekening gehouden met het sociale leven van de vuurtorenwachter. Zijn onderkomen was een

(21)

riant, doch koud herenhuisachtig huis. Onder de dakrand broedde een kolonie huiszwaluwen. Helaas gaat het ook hier minder goed met deze populatie. De route werd vervolgd, waarbij ook de plantenliefhebbers aan hun trekken kwamen. Over halftwee eindigde onze tour met het passeren van een natuurlijke rotsige boog, waar we 10 jaar jonger uit kwamen, zo luidde het verhaal. Degenen die voordien een lunch gereserveerd hadden, konden hier heerlijk van genieten. De organisatie op het eiland was

perfect!

Na de lunch ging ieder zijns weegs tot we om 17 uur weer met de boot vertrokken. Nu met een heel wat rustiger zeetje en een stralende zon en na een snelle overtocht van een half uur waren we weer op tijd op de camping om nog te kunnen eten voordat we weer naar de choc gingen, deze keer een half uurtje later dan gebruikelijk.

Alle deelnemers waren het erover eens dat het een prachtige dag was, zeker de moeite waard om nog eens naar terug te gaan. Doe dan een pet op als je door de Noordse sternkolonie loopt, want zij kunnen nog wel eens vervaarlijke duikvluchten maken!

Lidia

Vrijdag 26 juni

Roma, Klosteränge en vloeivelden. 23 in Utflyktsguide.

De avond ervoor heeft Maaike iets verteld over de kerkeweitjes. Hier volgt de samenvatting van haar voordracht.

Prästanger of kerkeweitjes

Typische biotoop. De bekendste zijn Fide Prästäng en Öja Kyrkänge.

Soortenrijke weilanden dichtbij de kerk. Restant van oorspronkelijke

landbouwgemeenschap. Gebruik startte meer dan 1500 jaar geleden door klimaatverandering. Het vee kon niet meer buiten grazen en hooi moest verzameld worden. De weitjes werden gevormd door het kappen en knotten van bos op voedselrijke grond. Op de weilanden resulteerde de combinatie van hooiproductie en knotten van bomen in een goede

opbrengst. Bomen onttrekken hun voedingsstoffen uit grote diepten, hun afgevallen bladeren vervangen de voedingsstoffen die door de oogst werden afgevoerd.

Er is geen echt verslag van deze excursie, wel een aanbeveling van excursieleider Hans: ‘Jammer, deze tuin is niet botanisch interessant. De

(22)

vloeivelden aldaar zijn vogelrijk. Dus een excursie daarnaartoe is wel de moeite waard.”

Waardering: 6

Vrijdag 26 juni

Horsan en Vitärtskällan, kust, moeras en meer. 10 in Utflyktsguide 7 deelnemers

Route: via Slite en Lärbro, Rute en Fleringe. Ong. 33 km vanaf de camping

Met 7 personen vertrokken we 0m 9.00 uur. Het weer leek aangenaam te worden, maar toen we om 9.30 uur bij natuurreservaat Vitärtskällan aankwamen, werden snel de jasjes dichtgeritst en de kragen opgezet, want er stond een gure wind. Eerst langs de zeekust. Vogels en natuurlijk planten, het gezelschap bevatte namelijk drie fanatieke floristen. Dus we schoten niet hard op. Onze vogelaar Loek wist wat variatie aan te brengen door zijn oren open te houden en geregeld naar boven te kijken. Zo

herkent nu uw verslaggeefster de roep van de oeverloper. Na een uurtje kust zijn we overgestoken naar het moerasgebiedje, waar we op een luw terreintje en af en toe in het zonnetje koffie dronken. Daarna het genied in, dat zeer de moeite waard was. Diverse orchideeën, prachtig veenpluis en heel veel paardenstaartachtigen. Dat alles bracht onze botanici in verrukking, zodat we ter plekke tot aan de lunchpauze onze tijd doorbrachten.

Daarna naar het nabijgelegen natuurgebied Horsan, een groot meer dat er op de kaart veelbelovend uitzag. Maar het was slechts beperkt

toegankelijk; via een barbecueplaats en een plankier bereikten we een vissersstek, gepacht door de hengelvereniging van Fåresund. Opvallend van deze vissersstekkies: er hangen veel vogelhuisjes.

(23)

Tot slot nog even naar een industriemuseum, een kalkfabriek aan de kust, waar we verrast werden door een Noorse oldtimerclub die hun glimmend gepoetste bolides aldaar geparkeerd hadden om zelf te genieten van koffie en gebak. En zo eindigde deze (rustige) excursiedag, tussen de Ford

Mustangs, Buicks, Chevrolets, Citroëns traction avant én Volkswagen Kevers.

Waardering: 7

Els

(24)

Orchideeën beleven op Gotland door Gerard Harteveld

Veel is er te zeggen over de orchideeën op Gotland tijdens het KNNV- kamp 2015. Ik beperk me tot drie onderwerpen. Eerst maak ik over de natuurcamping vlak na zonsopgang een korte wandeling van nog geen kilometer langs de maar liefst tien orchideeënsoorten die er staan te bloeien. Vervolgens in ‘Uniek voor Gotland’ lezen we over enkele

orchissoorten die alleen daar voorkomen. Tenslotte kunnen we er niet om heen de workshop ‘Orchideeën beleven’ te noemen.

1 Rondje camping na zonsopkomst

Dinsdag 16 juni 2015. Een onvergetelijke ervaring die zonsopkomst zomaar vanuit de tent op de camping gefotografeerd.

Het is pas kwart voor drie in de morgen als de zon oprijst uit de Oostzee.

De hele camping slaapt nog terwijl het al klaarlichte dag is. Wat een bijzondere sfeer.

Het is nog te koud om te gaan zitten lezen en ik maak het wandelingetje van nog zo’n 60 meter naar het strand. Daarbij probeer ik niet op de witte bloempjes van de Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia) te stappen die rond de tent staan. Afgelopen nacht hebben de bloemen met hun

(25)

hyacintachtige geur de nachtvlinders gelokt. Alleen die met hun lange roltong zijn in staat de nectar te bemachtigen die zich achter in de 20 – 30 mm lange, dunne draadvormige spoor bevindt. Om me heen zie ik de Breedbladig wespenorchis (Epipactis helleborine) opkomen met gebogen steel die zo paars ziet dat het later zo maar de Bruinrode wespenorchis (Epipactis atrorubens) zou kunnen zijn. Inmiddels van de bosrand bij het smalle duin gekomen, kijk ik nog even hoe de Gevlekte orchissen

(Dactylorhyza maculata) er vandaag bijstaan die in dit vochtige plekje sinds een paar dagen bloeien. Terug van het strand weer op het bospad naar de kantine. Op dit traject van amper 200 m komen we langs het nest in de holle boom van de Middelste bonte specht waar de jongen zich luid piepend laten horen, vooral als een van de ouders arriveert met voedsel.

Ook de Zwarte specht zien we regelmatig laag voorbijvliegen en vlak voor de tent aan en om een stronk van een omgezaagde boom aan het hakken soms vergezeld door zijn een bijna volgroeid jong.

Op de kruising van het bospad en de verharde oprit naar de kantine staat het Soldaatje (Orchis militaris) stoer op wacht. Verderop staan vele

tientallen Witte bosvogeltjes (Cephalanthera longifolia) die een week geleden mooi in bloei in bloei stonden.

Via een bospad ga ik richting hoofdweg en zie daar de bijna uitgebloeide Mannetjesorchissen (Orchis mascula) aan de zijkant van het pad staan.

Aangekomen bij de hoofdweg zoek ik in de berm tussen hoge gras de vijf verspreid staande Rode bosvogeltjes (Cephalanthera rubra) die elke dag een beetje verder open gaan en vlak daarbij staat zowaar een

Vogelnestorchis in het gouden morgenlicht.

Terug naar de verspreid staande tenten van onze groep kom ik langs die afwijkend witgekleurde, hypochrome Wespenorchis, die eerst voor

Stofzaad werd aangezien. Verderop loop ik langs de monding van riviertje Gothemån en steek vervolgens de voetgangersbrug over. Daar langs de oever staan in het riet Vleeskleurige (Dactylorchis incarnata) en in het gras Welriekende - en Wespenorchissen. Weer bij onze tent aangekomen, blijkt dat er evenals in de andere tenten en caravans nog rustig geslapen wordt.

2 Exclusief voor Gotland

Een drietal orchissoorten is exclusief voor Gotland. Het Bleke bosvogeltje (Cephalanthera damasonium) komt behalve op Gotland verder in Zweden en Noorwegen niet voor, in tegenstelling tot het meer algemene Witte bosvogeltje (Cephalanthera longifolia). De exclusiviteit van de

Moerasorchis (Anacamptis palustris) op Gotland is nog groter: die ontbreekt verder in heel Scandinavië.

De kroon spant echter de Spitzels orchis (Orchis spizelii), een van de

(26)

zeldzaamste soorten in Europa, die te vinden is op Gotland en verder sporadisch en verbrokkeld in de bergstreken op het vasteland van Europa van de Pyreneeën tot de Turkse bergen. Dat is hemelsbreed een afstand een afstand van minstens 1300 km. Deze orchis werd in 1939 voor het eerst ontdekt op Gotland. Is hij een ijstijdrelict zoals men aanvankelijk aannam of heeft de vestiging recenter plaatsgevonden? Het is mogelijk dat het zaad met in 1900 ingevoerd Frans graszaad en of hooitransporten is meegekomen. We hadden het geluk op 11 juni, enkele dagen voor het kamp begon, in het reservaat Hall-Hangvar enkele exemplaren te vinden die bovenin nog een enkel gaaf bloemetje hadden.

Van de ruim 500 soorten en ondersoorten Europese orchideeën behoort ongeveer de helft tot het geslacht Ophrys of Spiegelorchis. Deze warmte en kalk minnende planten met een sprekend op een vrouwelijk insect lijkende lip komt voor in Midden- en Zuid-Europa, rond de Middellandse Zee. Van die honderden soorten en ondersoorten Ophrys is er slechts een die tot in Scandinavië is doorgedrongen: de Vliegenorchis (Ophrys

insectifera).

Het is een voorrecht als je in drie weken tijd maar liefst 26 van de 37 orchis soorten die Gotland rijk is in bloeiende staat mag waarnemen. Dat we een week voor het officiële kamp toch nog te laat waren voor Harlekijn (Orchis morio) en de Adam och Eva (Dactylorhiza sambucina) nemen we dan ook graag op de koop toe. Volgens het boekje uit 2002 bloeiden die soorten een week tot tien dagen eerder dan in dat boekje uit 1987 werd aangegeven. Klimaatwijziging in 15 jaar tijd?

Bovendien werd dat gemis ruimschoots goedgemaakt door de

spectaculaire populatie van ruim tweehonderd (!)Vrouwenschoentjes (Cypripedium calceolis) die juist op hun mooist stonden te pronken bij Kalgatsbrug, een van de toplocaties van deze plant op Europees niveau.

Juist op tijd om ze nog op het hoogtepunt van de bloei te zien, aan het begin van het kamp, is die prachtige groeiplaats bezocht, in twee groepen een dag na elkaar, om het kwetsbare gebied te ontzien.

3 Workshop

De belangstelling voor de workshop ’Orchideeën beleven’ blijkt zo groot dat in enkele minuten tijd de deelnemerslijst voltekend is. Op verzoek van de enthousiaste studenten wordt er niet één maar drie keer geworkshopt.

Omdat er in de convo geen elektriciteit beschikbaar is – we staan immers op een natuurcamping – mogen we van de beheerster Jane de tearoom gebruiken tijdens de orchid-class. Na de reguliere excursies kunnen, dankzij de bereidwillige medewerking van de excursieleiders. de sessies, steeds om 16:00 uur beginnen. Na het genieten van thee en taart

(27)

verwonderen we ons als Windekind van de Kleine Johannes of als Erik van het Kleine Insectenboek over de wereld van de orchideeën. De Wifi maakt het mogelijk dat zelfs de vermaarde en bejaarde David Attenborough langs komt en ons meeneemt op zijn orchis-ontdekkingstocht.

In de directe omgeving van het campinggebouw staan ruim genoeg orchideeën. Op de knieën gezeten bestuderen de cursisten enthousiast met verbazing en verwondering en met boek en loep deze bijzondere vertegenwoordigers van het plantenrijk.

De grotendeels ter plekke geïmproviseerde workshop geeft nieuwe

impulsen voor een mogelijk verbeterd vervolg, eens, ergens, in een kamp dat zich er voor leent.

Afsluitend voeg ik graag onderstaand verslag van Jenny van Dorsten onder dankzegging toe.

“Wij werden ingewijd ben in de wonderlijke wereld van deze plantenfamilie en vielen van de ene verwondering in de andere. Wat mij betreft: Ik vond

het daarvoor al mysterieuze, ingewikkelde, schone wezens en dat idee is alleen maar versterkt. Het was een

kennismaking die proefde naar veel meer en gaf me een richting voor

tijdsbesteding in de toekomst (boeken, cursussen, excursies, bescherming, vakanties etc.)

De opzet van de masterclass was volgens de laatste didactisch-educatieve normen, met alle toeters en bellen. Te denken valt aan: het theoretische over- en inzicht, het generen van kennis en vragen vanuit de cursist zelf, de practica in de natuur, de evaluatie mogelijkheid, het motiveren d.m.v.

een prijsvraag met een waardevolle prijs en ja, óók het felbegeerde certificaat.”

(28)

Geraadpleegde en aanbevolen bronnen:

Vijver, B. Van de, 2011, Gotland, onbekend maar zeker niet onbemind. In Liparis jaargang 17, p. 79 – 91

Cingel, N.A. van der, 2002. Orchis spitzelii op Gotland, ijstijdrelict of import? In Eurochis nummer 14, p. 5 - 9

Kloth J-H. & Lovén, U., 1987, Gotlands natur. En reseguide. Stockholm : Bonniers.

Kloth J-H. & Lovén, U., 2002, Fieldguide to Outdoor Gotland. Visby : Gotlands Fornsals förlag.

Dahlin A. e.a., 2006, See Gotland. Wildlife and Culture from Farö to Hoburgen. Visby : County Museum Gotland

Petersson J. & Ingmansson G., 2007, Gotlands flora – en guide. Visby : Gotlands Botaniska Förening

Harrap A. & S., 2009, Orchids of Britain & Ireland. A Field and Site Guide.

London : A & C Black.

Petterson B. & Rosvall S., 1950, Gotlands orkidéer. Stockholm : Bonniers.

Ingmansson G. & Johansson B.G., 2005, Gotlands orkidéer. Rindi.

Jaargang 25 nr.1 Visby : Gotlands Botaniska Förening.

Eliason S. & Sjöswärd U., 2007, Orkidéerna på Gotland. Visby : Länsmuseet på Gotland.

Mossberg B. & Stenberg, L., 2010, Den nya nordiska Floran. Stockholm : Bonnier Facta

Danesch E. & O,.1962, Orchideen Europas. Mitteleuropa. Bern : Hallwag AG

Orchideen Europaas:

(29)

http://www.orchis.de/orchis/scripts/odm_parser.php?id=92007 Den virtuella floran: www.linnaeus.nrm.se

(30)

Dagvlinders, Libellen, zoogdieren en reptielen Dagvlinders

atalanta (vanessa atalanta)

icarusblauwtje (polyommatus icarus) turkooisblauwtje (polyommatus dorylas) vals heideblauwtje (plebejus idas)

citroenvlinder (gonepteryx cleopatra)

geelbont dikkopje (carterocephalus silvicolus) hooibeestje (coenonympha pamphylus)

koninginnenpage (papilio machaon) gele luzernevlinder (colias hyale)

moerasparelmoervlinder (euphydryas aurinia) zilvervlek (boloria euphrosyne)

kleine vos (aglais urticae)

groot geaderd witje (aporia crataegi) boswitje (leptidea spec.)

bont zandoogje (pararge aegeria) bruin zandoogje (maniola jurtina) Libellen

tangpantserjuffer (lestes dryas) azuurwaterjuffer (coenagrion puella) platbuik (libellula depressa)

gewone oeverlibel (orthetrum cancellatum) zwarte heidelibel (sympetrum danae) Zoogdieren

eekhoorn konijn haas ree

Reptielen adder

gladde slang hazelworm Jitske

(31)

Fossielen op Gotland

Het ontstaan van Gotland is voortreffelijk beschreven door Leny Huitzing in het verslag van de KNNV-reis naar Gotland in 2009. Lees dit verslag als je goed geïnformeerd wilt zijn.

Hier volgen een paar feiten. De Oostzee is een laag gedeelte van de Baltische plaat. In het Siluur, zo’n 440 miljoen jaar geleden, lag deze plaat op de evenaar.

De Oostzee was toen een warme, ondiepe zee met vooral veel koralen. Door afzetting van de kalkskeletten ontstond wat nu Gotland is. Aan het eind van het Siluur (416 miljoen jaar terug) kwam Gotland boven water en stopte de

afzetting. De zwerfkeien die je overal ziet zijn door gletsjers in de ijstijd aangevoerd.

In de zee waren koraalriffen. Die zijn nu nog terug te vinden want op de riffen groeiden koralen die heel groot konden worden. Een voorbeeld hiervan zijn de

‘Kattekoppen ‘. Dit zijn Stromatoporen die meer dan 500kg konden worden; er zijn ook kleintjes van een paar ons. Met wat fantasie herken je in de onderkant soms een kattekop.

Rifkalk heeft heel harde gedeelten die moeilijk eroderen. Zó zijn de ‘Raukar’

ontstaan.

Tussen de riffen waren kleinere koralen, schelpdieren, trilobieten enz.

Overal waar je stenen ziet kan je naar fossielen zoeken; je hoeft beslist niet naar de kust om wat moois te vinden.

In Visby, in het museum en in de boekwinkel, is een goed boekje te koop over de fossielen van Gotland en mogelijke vindplaatsen. Het boekje is in het Duits en in het Engels vertaald.(Niet alles staat erin; fragmenten van de Trilobit Encrinurus werden met een studieboek van Maaike gedetermineerd.)

Een bezoek aan het museum is een must, niet alleen voor de fossielen die er zijn!

Fossielen mag je zoeken, vinden, bewonderen en determineren. Meenemen mag niet, zelfs niet als je vindt dat het drakeneieren zijn! Gotland is een boeiend eiland en als je even geen stenen meer wilt zien kan je volop genieten van het

landschap, de bloemen en de

gels.

Piet

(32)

Plantenlijst Gotland 2015.

Korte toelichting

Totaal hebben we 445 plantensoorten genoteerd tijdens de excursies. Op de lijst heb ik naast de wetenschappelijke naam en de Nederlandse naam ook de Zweedse naam vermeld. Het was nogal moeizaam om elektronisch de Zweedse naam in te voegen. Het is gelukt zoals je kunt zien. Door de Zweedse plantennaam in te voegen kwam ik aardig wat verschillen tegen in de gebruikte nomenclatuur (naamgeving). De verschillen heb ik zo goed mogelijk aangepast zodat we een betrouwbare lijst hebben. Ik sluit niet uit dat er nog een foutje is blijven zitten.

De waarnemingen zijn weergegeven in de kolommen A t.e.m. N. Hierbij zijn een aantal excursies samengevoegd tot excursie gebieden. De lijst is gesorteerd volgens de indeling van Heukels’ Flora van Nederland 23e druk.

Gotland staat oa bekend om zijn vele soorten orchideeën. Hiervan hebben we vele soorten gezien. Het Vrouwenschoentje was verreweg de

bijzonderste. Wij stonden er versteld van dat de orchideeën gewoon als

“onkruid” langs de wegen stonden. Dit heeft er vast mee te maken dat Gotland hoofdzakelijk bestaat uit kalkrijke bodem. Ook langs de wegen stonden op vele plekken bloeiende akelei en struwelen van de sering. Op de schrale zandige delen zagen we het Slangenkruid volop in bloei staan.

In de dennenbossen, vaak op voedselarme bodem, zoals de camping, stonden verschillende soorten wintergroen. Naast klein en rond

wintergroen vonden we de “groen gele” wintergroen, Pyrola chloranthe en het Eenzijdig wintergroen. Ook kwamen we “Scherm wintergroen”,

Chimaphila umbellata tegen. In deze vegetatie zagen we ook vaak het Linnaeusklokje staan.

Een aantal soorten zijn typische Gotlandse soorten. Deze soorten zijn net iets anders en komen alleen maar op Gotland voor. Omdat de kenmerken soms subtiel zijn, is het moeilijk om deze soorten met zekerheid te

noemen. Wel denken we, dat we het Gotlands Jacobskruiskruid hebben gezien. Deze wijkt af door de onderste bladeren. Gotlands torenkruid, Arabis planisiliqua was wat gemakkelijker te onderscheiden door zijn lange hauwen.

De lijsterbes is een hoofdstuk apart. We hebben drie soorten genoteerd, maar we kwamen allerlei overgangen tegen.

Galigaan kwamen we overal tegen. Waar in Nederland riet staat, staat op Gotland Galigaan. Deze plant wordt op Gotland gebruikt als dakbedekking.

(33)

Tot slot een bijzondere afwijking. Op de camping vonden we een

bladgroenloze plant. We dachten eerst dat het stofzaad zou zijn. Na wat beter kijken bleek het om een Brede wespenorchis te gaan. Hoe dit ontstaan is voor ons onbekend.

Meest gebruikte flora’s:

Bo Mossberg en Lennart Stenberg, Den nya nordiska FLORAN.

Th. O. B. N. Krok en S. Almquist, Svenske Flora, fanerogammer och ormbunksväxter.

R. van der Meijde, Heukels’ Flora van Nederland, 23e druk.

Thomas Karlsson och Magdalena Agestam, Checklista över Nordens kärlväxter, versie 2014-07-05,

http://www.euphrasia.nu/checklista/index.html

Wytze

(34)

Plantenlijst

A: exc 15 +16 juni, Kallgatburg F: exc 18+21 juni, oa Alvena lindaräng K: exc. 25 juni, Stora Karlso B: exc 15+ 16 juni, Gothernhamma G: exc 20 juni, Lergravsvikken en Furilden L: exc 25 juni, Grogarnsberget

C: exc 17 juni, Storsund, bij Gothem H: exc 21 juni Brucebo M: exc. 26 juni, Vitärtskällan en Horsan

D: exc 17 juni, Asunden I: exc 22 juni Faro N: Losse waarnemingen + Träskmyr

E: exc 18 juni, Hall-Hangvar J: exc 24 juni, Bräntings haid

Familie Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Zweedse naam A B C D E F G H I J K L M N

Lycopodiaceae Lycopodium annotinum Stekende wolfsklauw revlummer X

Lycopodiaceae Lycopodium clavatum Grote wolfsklauw mattlummer X

Ophioglossaceae Botrychium lunaria Gelobde maanvaren månlåsbräken X X X

Equisetaceae Equisetum arvense Heermoes åkerfräken X X

Equisetaceae Equisetum fluviatile Holpijp sjöfräken X X

Equisetaceae Equisetum hyemale (incl. E. x

moorei) Schaafstro skavfräken X

Equisetaceae Equisetum palustre Lidrus kärrfräken X X X

Equisetaceae Equisetum pratense ängsfräken X

Equisetaceae Equisetum variegatum smalfräken X X

Dennstaedtiaceae Pteridium aquilinum Adelaarsvaren örnbräken X X X

Polypodiaceae Polypodium vulgare Gewone eikvaren stensöta X X

Dryopteridaceae Dryopteris carthusiana Smalle stekelvaren skogsbräken X

Dryopteridaceae Dryopteris dilatata Brede stekelvaren lundbräken X

Dryopteridaceae Dryopteris filix-mas Mannetjesvaren träjon X

Aspleniaceae Asplenium ruta-muraria Muurvaren murruta X X X X X X X X

Aspleniaceae Asplenium scolopendrium Tongvaren hjorttunga X

Aspleniaceae Asplenium trichomanes Steenbreekvaren svartbräken X X X X X X

Pinaceae Picea abies Fijnspar gran X

Pinaceae Pinus sylvestris Grove den tall X X X X X X X

Cupressaceae Juniperus communis Jeneverbes en X X X X X X X X

Taxaceae Taxus baccata Taxus idegran X

Nymphaeaceae Nuphar lutea Gele plomp gul näckros X

Alismataceae Alisma lanceolatum Slanke waterweegbree gotlandssvalting X X

Alismataceae Alisma plantago-aquatica Grote waterweegbree svalting X

Juncaginaceae Triglochin maritima Schorrenzoutgras havssälting X X X

Juncaginaceae Triglochin palustris Moeraszoutgras kärrsälting X

(35)

Melanthiaceae Paris quadrifolia Eenbes ormbär X X X

Liliaceae Asperula tinctoria (Galium

triandrum) färgmåra X X X X X X X X X

Liliaceae Tofieldia calyculata Tofieldia (Bieslelie) kärrlilja X X X

Orchidaceae Anacamptis pyramidalis Hondskruid salepsrot X

Orchidaceae Cephalanthera longifolia Wit bosvogeltje vit skogslilja X X

Orchidaceae Cephalanthera rubra Rood bosvogeltje röd skogslilja X X X

Orchidaceae Cypripedium calceolus Vrouwenschoentje guckusko X

Orchidaceae Dactylorhiza fuchsii Bosorchis skogsnycklar X X X X X

Orchidaceae Dactylorhiza incarnata Vleeskleurige orchis ängsnycklar X X X X X X X X

Orchidaceae Dactylorhiza maculata Gevlekte orchis s.l. fläcknycklar X X X X

Orchidaceae Dactylorhiza traunsteineri Smalbladige orchis sumpnycklar X X

Orchidaceae Epipactis atrorubens Bruinrode wespenorchis purpurknipprot X X X

Orchidaceae Epipactis helleborine Brede wespenorchis skogsknipprot X X X X

Orchidaceae Epipactis palustris Moeraswespenorchis kärrknipprot X X

Orchidaceae Goodyera repens Dennenorchis knärot X

Orchidaceae Gymnadenia conopsea Grote muggenorchis brudsporre X X X

Orchidaceae Herminium monorchis Honingorchis honungsblomster X

Orchidaceae Neotinea ustulata Aangebrande orchis krutbrännare X

Orchidaceae Neottia (Listera) cordata Kleine keverorchis spindelblomster X

Orchidaceae Neottia (Listera) ovata Grote keverorchis tvåblad X X X X X X X X

Orchidaceae Neottia nidus-avis Vogelnestje nästrot X X X X X X X X

Orchidaceae Ophrys insectifera Vliegenorchis flugblomster X X X X X

Orchidaceae Orchis mascula Mannetjesorchis Sankt Pers nycklar X X X X X

Orchidaceae Orchis militaris Soldaatje johannesnycklar X X X X

Orchidaceae Platanthera bifolia Welriekende nachtorchis nattviol X X X X X X X X X

Orchidaceae Platanthera montana

(chlorantha) Bergnachtorchis grönvit nattviol X

Iridaceae Iris pseudacorus Gele lis svärdslilja X X

Asparagaceae Anthericum ramosum Vertakte graslelie liten sandlilja X

Asparagaceae Convallaria majalis Lelietje-van-dalen liljekonvalj X X X X X X X

Asparagaceae Maianthemum bifolium Dalkruid ekorrbär X X X X X

Asparagaceae Ornithogalum umbellatum Gewone vogelmelk morgonstjärna X Asparagaceae Polygonatum odoratum Welriekende

salomonszegel getrams X X X

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

 de voorkant en de achterkant samen noem je ‘het omslag’ of.

3p 9 Geef de vergelijking voor de reactie waarbij onder andere uit oliezuur de methylester van oliezuur wordt gevormd.. De koolwaterstofrest van oliezuur mag worden weergegeven als

− Dit mengsel van absint en stof A wordt ook in de gaschromatograaf geanalyseerd, en de oppervlaktes van de pieken in het chromatogram worden gemeten (bepaling 2). Uit de

Op dit moment zijn er geen verplichtingen als het gaat om verplicht bestrijden of elimineren van soorten bij ons in de gemeente. Dit is ook niet het doel primaire van de lijsten.

Alleen voor akkergeneralisten met een grote oppervlaktebehoefte (> 10 ha/RE) en dispersiecapaciteit (> 10 km) neemt de habitatgrootte sterker af, zo- wel in

Er worden ook acties ondernomen voor soorten waar geen soortbeschermingsplannen voor werden opge- steld. Met betrekking tot de herstelprogramma’s voor kwabaal, serpeling en

Waar wel mogelijk worden de toekomstperspectieven gunstig ingeschat voor soorten waarvoor het areaal, de populatie en de habitat van de soort gunstig scoren (of er een grote kans is

Aangezien het aantal inheemse vissoorten dat voor- komt in Vlaanderen veel groter is dan het aantal uitheemse soorten, is er een grotere kans dat een nieu- we locatie eerst