Pagina 1 van 7
Project overlastgevende jeugd
Waarom overlastgevende jeugd?
Alle zes de Peelgemeenten prioriteren de aanpak van jeugdoverlast voor de komende vier jaar. Niet per definitie omwille van zorgelijke ontwikkelingen – het aantal overlastmeldingen is bij de meeste Peelgemeenten al jaren redelijk stabiel –, maar met name vanuit de zorg om waar elke overlastmelding voor staat. De impact van asociaal gedrag is groot. En daarnaast gaat het vaak om jongeren die zonder tegenreactie op hun gedrag wellicht steeds verder doorgroeien in hun asociale houding. Mogelijk zelfs tot crimineel gedrag aan toe. Overlast is geen eenduidig begrip; het heeft een subjectieve component. Bij overlast van jongeren gaat het om groepsgedrag dat jongeren in de leeftijd tot 23 jaar in de openbare ruimte vertonen en dat andere gebruikers van die openbare ruimte en omwonenden als hinderlijk of als over- lastgevend ervaren. Het is niet per definitie zo, dat de groep dit zelf ook zo ervaart of be- doelt1.
Wat willen we bereiken?
Elke gemeente heeft een eigen vaste structuur waarbinnen hinder –en overlastsituaties be- sproken worden en tot actie leiden. Bij de aanpak van overlastgevende jeugdgroepen zijn veel partijen betrokken. De regie ligt in eerste instantie doorgaans bij Welzijn. Door de de- centralisatie van de jeugdzorg zal het realiseren van een nauwe aansluiting tussen de zorg- en de veiligheidsketen en een intensieve samenwerking nog meer aandacht vergen. Een specifiek aandachtspunt voor de komende jaren is verder het meer en beter “achter de voordeur komen” bij gezinnen met multiproblematiek. Hiervoor dient ook een koppeling gemaakt te worden met andere beleidskaders en projecten die gerelateerd zijn aan jeugd- problematiek.
Alle inzet is erop gericht om de overlast door problematische jeugd en jeugdgroepen te ver- minderen.
Welke ontwikkelingen zijn er?
Dit thema heeft betrekking op overlast van jongeren, vaak in groepsverband. Het kan gaan om mildere vormen van overlast (acceptabele en hinderlijke jeugdgroepen) maar ook om zwaardere vormen van overlast, waarbij jongeren niet of moeilijk op hun gedrag zijn aan te spreken. Jeugdoverlast uit zich bijvoorbeeld door geluidsoverlast, intimiderend aanwezig zijn, dealen, zwerfvuil achterlaten en soms ook in vernielingen en andere vormen van kleine criminaliteit.
1 Beke, Van Wijk en Ferwerda, 2006; Jeugdcriminaliteit in groepsverband ontrafeld. Tussen rondhangen en bendevorming.
Doel:
Het verminderen van het aantal overlastincidenten veroorzaakt door jeugdigen en/of jeugdgroepen binnen de Peelgemeenten
Pagina 2 van 7 In de veiligheidsmonitor2 is een beeld geschetst op basis van 3 indicatoren:
1- veel ervaren overlast van rondhangende jongeren
2- het zich vaak onveilig voelen op plekken waar rondhangende jongeren voorkomen 3- registraties van jeugdoverlast bij de politie
Op basis van de cijfers uit 2014 kunnen de volgende conclusies worden getrokken. Het per- centage inwoners dat veel overlast ervaart met betrekking tot rondhangende jongeren ligt in de Peel (4%) onder het landelijk gemiddelde (6%).
0 2 4 6 8
%
Peel (totaal) Helmond Peel overig Oost-Brabant Landelijk Figuur 1: overlast rondhangende jongeren
2012 2013 2014
Ook het percentage binnen de Peel (6%) dat zich onveilig voelt op plekken waar jongeren rondhangen is lager dan het landelijk gemiddelde (9%). In de landelijke Peelgemeenten (5%) liggen de percentages gemiddeld lager dan in Helmond (8%).
0 2 4 6 8 10 12
%
Peel (totaal) Helmond Peel overig Oost-Brabant Landelijk Figuur 2: gevoel van onveiligheid op plekken waar jongeren rondhangen
2012 2013 2014
Politiecijfers geven een soortgelijk beeld; het aantal inwoners dat last heeft van overlastge- vende jeugd3 ligt in de Peel (5,5) een fractie onder het landelijk gemiddelde (5,8). Het aantal per 1000 inwoners dat hiervan melding doet bij de politie ligt in de landelijke peelgemeen- ten (3,6) gemiddeld de helft lager in vergelijking met Helmond (7,8).
2 Veiligheidsmonitor Helmond 2014: De leefbaarheid en veiligheid vanuit het perspectief van de burger in beeld
3Overlastgevende jeugd is een objectief getal opgebouwd uit jeugdoverlast en vandalisme/baldadigheid.
Pagina 3 van 7
0 2 4 6 8
Peel (totaal) Helmond Peel overig Oost-Brabant Landelijk
Figuur 3: aantal registraties van overlastgevende jeugd per 1.000 inwoners
2012 2013 2014
Landelijk gezien is er een positieve trend waarneembaar; er zijn steeds minder groepen jon- geren in Nederland die zorgen voor overlast, hinder en criminaliteit. Eind vorig jaar waren er in Nederland nog 623 problematische jeugdgroepen, een daling van ruim 18 procent ten opzichte van 2013. Sinds 2009 daalt het aantal ieder jaar, toen waren er 1760 problemati- sche jeugdgroepen. De aanpak van jeugdcriminaliteit en jeugdoverlast is een prioriteit van het kabinet. Hiervoor is een onderscheid gemaakt tussen hinderlijke, overlastgevende en criminele jeugdgroepen. In alle categorieën is de in 2009 ingezette daling ook afgelopen jaar voortgezet. Het aantal hinderlijke jeugdgroepen daalde met 20 procent ten opzichte van 2013, het aantal overlastgevende jeugdgroepen met 11 procent, het aantal criminele jeugd- groepen met 27 procent.
Het succes van de aanpak is vooral te danken aan de goede samenwerking tussen gemeen- ten, de politie, zorgaanbieders, scholen, leerplichtambtenaren, woningbouwcorporaties en het Openbaar Ministerie. Gezamenlijk richten zij de inzet zich op een combinatie van be- stuurlijke, zorg- en strafrechtelijke interventies. Deze aanpak werkt, zo blijkt uit de cijfers.
Tabel 1: landelijke trend aantal jeugdgroepen
Jaar Hinderlijk Overlastgevend Crimineel Totaal
2009 1341 327 92 1760
2010 1154 284 89 1527
2011 878 222 65 1165
2012 731 186 59 976
2013 536 183 45 764
2014 427 163 33 623
BEKE-lijst
Een door de wijkagent in te vullen vragenlijst, de zogenaamde BEKE-lijst, vormt de basis voor het inzichtelijk krijgen van de groepen in Nederland. Op basis van deze shortlistmethodiek en eventuele aanvullende informatie wordt een jeugdgroep ingedeeld als hinderlijk, over- lastgevend of crimineel en wordt de specifieke aanpak van de problematische jeugdgroep bepaald.
Deze methodiek heeft jarenlang haar dienst bewezen in de informatieanalyse op de proble- matische jeugdgroepen in Nederland4. Echter, de jeugd ontwikkelt zich en de jeugdgroepen ontwikkelen mee. Groepen zijn meer fluïde, contacten meer netwerkgericht, communicatie
4 http://www.regioburgemeesters.nl/2015-07-nieuwsbrief/aanpak-jeugdgroepen/
Pagina 4 van 7 verloopt via de sociale media en de vaste vindplaats is eerder de groeps-chat dan het win- kelcentrum. Binnen de Peelgemeenten wordt geconstateerd dat er relatief weinig jongeren (zichtbaar) rondhangen, ook niet op de plekken die hier speciaal voor zijn ingericht. Vanwege deze ontwikkelingen is de shortlist van Beke na 20 jaar aan een herziening toe. De opvolger is de groepsscan en bevat meer informatie dan de shortlist. Het ontsluit niet alleen de be- vindingen van de wijkagent (straatinformatie), maar integreert ook 'harde' systeeminforma- tie over een groep, haar individuele leden en het gebied. Op basis van dit gedegen beeld, kunnen gemeenten beter regie voeren op hun (criminele) jeugdgroepen en wor-
den gegevens over jeugdgroepen landelijk beter controleerbaar en vergelijkbaar.
Uitgangspunten van beleid
In de Kadernota IVB Peelland 2015-2018, zijn uitgangspunten geformuleerd die als een rode draad door de verschillende projectplannen lopen. Deze uitgangspunten vormen de basis van het beleid in de komende jaren.
Deze uitgangspunten (gekoppeld aan het project overlastgevende jeugd) zijn als volgt:
Aan veiligheid werk je samen: De samenwerking tussen veiligheid en zorg is cruciaal voor het bereiken van onze veiligheidsdoelen. Het zorg en veiligheidsdomein overlappen elkaar. Nu de gemeenten door de decentralisaties van de zorg regievoerders zijn op zowel het sociale domein als het veiligheidsdomein wordt vanuit dit nieuwe licht bekeken waar innovatieruim- te ligt. Op lokaal niveau wordt er al goed samengewerkt op dit vlak; elke gemeente binnen de Peel gebruikt hierbij een eigen structuur; cijfers laten zien dat deze aanpak goed werkt.
Bovenlokaal is het goed om met elkaar ervaringen van best ‘practices’ uit te wisselen in een terugkerend platform. Op dit moment is er geen reden om aan de lokaal toegepaste metho- diek te tornen.
Preventief te werk gaan: met een goed beleid rond zorg kunnen veel veiligheidsproblemen worden voorkomen. Preventief werken is altijd beter dan het (moeten) nemen van repres- sieve maatregelen. Hoewel dat laatste uiteraard wel altijd nodig zal blijven. Het aanpakken van jeugdoverlast en het aangeven van grenzen kan uiteindelijk een preventieve werking hebben op “nieuwe aanwas” en de ontwikkeling van criminele jeugdigen. Ook kan mogelijk voorkomen worden dat hinderlijke jeugdgroepen zich ontwikkelen tot een overlastgevende groep.
Betrekken van burgers en aanspreken op het nemen van eigen verantwoordelijkheid:
Uitgangspunt van het beleid voor de komende jaren is dat we willen groeien in het beter betrekken van burgers en burgers meer zelfredzaam willen laten worden. In het geval van jeugdoverlast is het belangrijk om de achtergrond en de motieven van de ‘klager’ te kennen.
Inzetten voor een integere overheid: Een overheid die met gezag wil optreden, moet zelf integer zijn en zich aan de regels houden.
We werken informatie gestuurd en met maatregelen waarvan bewezen is dat ze werken:
De methodes zoals beschreven onder in ‘hoe pakken we in Peelland overlastgevende jeugd aan’ worden lokaal al met succes toegepast. Het blijft belangrijk om nieuwe ontwikkelingen
Pagina 5 van 7 en trends te monitoren en met elkaar te delen. Dit lijkt de meest effectieve wijze om elkaar op bovenlokaal niveau te versterken.
Op welke wijze wordt in Peelland overlastgevende jeugd aangepakt?
Onderzoek5 heeft uitgewezen dat ongeveer 75% van de jeugdcriminaliteit in groepsverband wordt gepleegd of voortvloeit uit groepsdynamische processen.
Om probleemgedrag bij jongeren te kunnen aanpakken is het dus van belang deze groeps- dynamische processen te beïnvloeden. Dit kan door overlastgevend en crimineel gedrag aan te pakken vanuit de verschillende leefgebieden van een jongere. Een aanpak die zich zowel richt op de persoon als de groep, het gezin en de fysieke leefomgeving. Door een aanpak vanuit diverse invalshoeken wordt het sociale systeem van een jeugdgroep ontwricht. Voor veel jongeren valt hiermee het fundament van hun ongewenste gedrag weg. Immers het grootste deel van negatief en crimineel gedrag van jongeren vindt plaats in groepsverband.
Meersporen Aanpak
Bij de aanpak van jeugdoverlast wordt een onderscheid gemaakt tussen de aanpak van en- kelvoudige problematiek en meervoudige problematiek. Wanneer het enkelvoudige proble- matiek betreft gaat het om meldingen die door één partij kunnen worden afgehandeld, zoals de interventie door een jongerenwerker, BOA of politie of bijv. de plaatsing van een prullen- bak door de gemeente bij overlast van achtergelaten vuilnis. Bij meervoudige problematiek gaat het om een overlastsituatie die verband houdt met een reeks meldingen en aangiften gelieerd aan een jeugdgroep. Wanneer er sprake is van meervoudige problematiek is een integrale aanpak noodzakelijk en kan overgegaan worden tot het opstellen van een integraal plan van aanpak voor de overlast. Dit is onder andere afhankelijk van de duur van de over- last, het aantal en de ernst van de overlastmeldingen en de samenwerking en ervaringen van de partners binnen het netwerk.
Daarnaast is het belangrijk om een link te leggen met de regionale projectplannen criminele jeugd (wordt niet voor niets als categorie benoemt bij de shortlistmethodiek van Beke) en drank & drugs (Drank- en drugsmisbruik vormt vaak de katalysator voor geweld).
Los van de aard van de jeugdgroepen waarop ingezoomd wordt, zal sprake dienen te zijn van een driesporenstrategie die bestaat uit:
Groepsgerichte aanpak: maatregelen die de gehele groep of delen van de groep (subgroe- pen) treffen. De groepsgerichte aanpak wil het gedrag van de jongeren beïnvloeden door in te spelen op de groepsdynamische processen. Welke middelen ingezet moeten worden,
5Beke, Van Wijk en Ferwerda, 2006; Jeugdcriminaliteit in groepsverband ontrafeld. Tussen rondhangen en bendevorming.
Pagina 6 van 7 hangt af van het type groep en de gestelde doelen. De groepsaanpak kan bestaan uit ver- schillende onderdelen zoals bijvoorbeeld:
• Inventarisatie en contact
• het organiseren van activiteiten
• jongeren aanspreken op onacceptabel gedrag en stimuleren van acceptabel gedrag
• jongeren in gesprek met de buurt of een groepsgesprek met de ouders van jeugd- groepleden.
Situatie-/domeingerichte aanpak: acties gericht op de fysieke en sociale woonomgeving - maatregelen in het gebied waar de jongeren rondhangen - bijvoorbeeld aanpassing verlich- ting, snoeien van bomen, afsluiten van portieken en plaatsen/weghalen van bankjes, maar ook relatie en voorlichting buurtbewoners en/of ondernemers, inzet wijkbeheerder of inzet buurtbemiddeling. E.e.a. is ook afhankelijk van flankerende beleidskaders en financiële mid- delen.
Persoonsgerichte aanpak: individuele en gezinsmaatregelen per jongere op hoofdlijnen;
effectief aanpakken van kopstukken uit overlastgevende (en criminele) jeugdgroepen door optimaal en creatief gebruik te maken van het wettelijk instrumentarium. Deze aanpak wordt ook besproken in het project plan ‘Criminele Jeugd’.
Alleen straffen is niet effectief, maar (in combinatie met) zorg wel. De werkzame factor van persoonsgerichte maatregelen lijkt dus het bieden van zorg6
Bij de aanpak van de hinderlijke jeugdgroep ligt de nadruk op de domein-, groeps- of per- soonsgerichte maatregelen, bij criminele groepen op de persoonsgerichte maatregelen en bij overlastgevende groepen op een combinatie van deze drie soorten maatregelen (Ferwer- da, 2010).
Rol Veiligheidshuis en “verbinding sociaal domein en veiligheid”
Wanneer er sprake is van een grote maatschappelijke impact en/of complexiteit, is er een rol weggelegd voor het veiligheidshuis. Voor een keuze uit de diverse aanpakken kan onder- staand schema gebruikt worden. Dit schema hanteert een oplopende schaal.
Aanpak 1: Lokaal zorg en welzijn
Aanpak 2: Lokaal koppeling zorg en welzijn met veiligheid
Aanpak 3: Lokaal complexe casuïstiek: advisering vanuit het Veiligheidshuis
Aanpak 4: Veiligheidhuis complexe casuïstiek, ontwrichtend en ongrijpbaar: aanmelding Casus op Maat bij het Veiligheidshuis procesregie ligt bij het veiligheidshuis (COM) Aanpak 5: Veiligheidshuis casuïstiek criminele jeugd (veel hinder) aanmelding via poli- tie of lokale driehoek procesregie ligt bij het veiligheidshuis (PGA)
Hoe gaan we dit versterken?
De aanpak van overlastgevende jeugd vindt voornamelijk plaats op lokaal niveau, waarin elke gemeente afzonderlijk een manier van werken heeft opgebouwd. In de toekomst zal er een platform in Peelverband worden opgestart om met elkaar informatie te delen met be- trekking tot de aanpak van overlastgevende jeugd en ontwikkelingen op dit vlak. Hoofddoel
6 Berg – le Clercq 2012; Wat werkt bij overlast
Pagina 7 van 7 is om van elkaar te leren, maar op deze wijze worden we ook minder snel verrast door een
‘trend’ die van de ene gemeente komt overgewaaid. Dit levert mogelijk ook efficiency op.
Mogelijk kan ook toegewerkt worden naar een gezamenlijk Jeugd in Beeldprotocol Daarbij is het belangrijk om gebruik te maken van bestaande structuren die hun toegevoegde waarde hebben bewezen. Op korte termijn dient er binnen dit platform aandacht te zijn voor de ontwikkelingen omtrent de BEKE-lijst en de implementatie van een nieuwe methodiek.
Wat gaat het kosten en wanneer gaan we het doen Versterking
Structureel platform op Peelniveau
Middelen
Geen extra middelen benodigd
Capaciteit
Benutten van huidige capaciteit
Wanneer
Na goedkeuring door gemeentebe- sturen
