Mentaal welbevinden en veerkracht in de schoolsetting

(1)

Mentaal welbevinden en

veerkracht in de schoolsetting

Prof. dr. Marloes Kleinjan

(2)

2

Wat is welbevinden (op school) voor jou?

Waar denk je aan? Laat het weten in de chat!

(3)

3

Een breed begrip

“Een positieve mentale gezondheid, bepaald door optimisme, zelfvertrouwen, geluk, gevoel van

betekenis hebben, het om kunnen gaan met

emoties en het ervaren van ondersteuning uit de

omgeving”

(4)

(5)

Unicef – grootschalig onderzoek

1. Hoe staat het met het welbevinden van jongeren in Nederland?

2. In hoeverre hebben jongeren last van stress, (prestatie)druk en emotionele problemen?

3. Hoe lukt het jongeren om op een fijne en gezonde manier om te gaan met druk, verwachtingen, eisen en sociale normen?

(6)

Participatief

jongerenonderzoek

• Het betrekken van de visie en beleving van jongeren zélf is essentieel om de onderzoeksvragen te beantwoorden

• Jongeren

– werden dan ook vanaf de ontwikkeling van het onderzoeksplan nauw betrokken

– dachten mee over onderzoeksvragen en methodieken en formuleerden de aanbevelingen

(7)

Kwantitatief en

Kwalitatief onderzoek

• Vragenlijsten

 >15.000 jongeren (10-18) op BO, VO, MBO en HBO

• Gesprekken met Jongeren

 Diepte interviews

⁽ⁿ⁼²⁵⁾

 Panelgesprekken

⁽ⁿ⁼⁶⁷⁾

 Actie-onderzoek

⁽ⁿ⁼⁷⁾

(8)

Resultaten en Conclusies

(9)

(10)

11-2-2021 10

(11)

11

Benieuwd hoe je eigen school er voor staat?

Er zijn cijfers beschikbaar vanuit de GGD.

De meeste scholen van het Samenwerkingsverband VO-VSO Nijmegen onder GGD Gelderland-Zuid

Cijfers beschikbaar over:

• Sociale omgeving (relatie ouders en vrienden)

• Geluk

• Psychische Gezondheid (SDQ)

• Stress en prestatiedruk

• Pesten en (sociale) weerbaarheid

• Gezondheid en slapen

(12)

Stress en Druk

Uit de interviews

• School het vaakst genoemd als bron van stress

– constant presteren – stress over toetsen

– cijfers die al vroeg meetellen voor het eindexamen – hoge eisen stellen aan jezelf

– te veel toetsen in één week – te veel huiswerk

– toetsen en verslagen meteen na vakantie ingepland Oplossingsrichtingen: formatief toetsen, steun

(vooral ook van de leraar)

(13)

Beschermende en risicofactoren

Druk door schoolwerk

Beschermend

• sociale steun (ook van leerkracht!)

• meer bewegen

• sterke eigenwaarde

• veerkracht

• voldoende vrije tijd

Risico

• hogere mate van stress in het algemeen

• hogere mate van sociale vergelijking

• ervaren van prestatiedruk vanuit jezelf

• hogere mate van hyperactiviteit

(14)

mentale gezondheid

20% scoort verhoogd op emotionele problemen

Maar, ook veel jongeren hebben een positieve mentale gezondheid

• Zo rapporteert driekwart van de jongeren een hoge mate van floreren

• Twee derde van de jongeren rapporteert veerkracht

• Twee derde van de jongeren heeft een sterke eigenwaarde

Uit de interviews

• Jongeren geven aan dat een goede persoonlijke ontwikkeling hen helpt om te gaan met lastige situaties, het maken van keuzes en met goed in je vel zitten

• Behoefte aan: ondersteuning in het op een goede manier om kunnen gaan met stress, druk, sociale vergelijking, vrienden; vergroten

veerkracht (sociaal emotionele vaardigheden)

(15)

Het woord aan de jongeren zelf

Adviezen voor het versterken van het mentaal welbevinden van jongeren in Nederland als baas van Nederland:

1. Verlaag schooldruk en meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling 2. Zorg voor een veilige omgeving: van school tot thuis

3. Zorg voor laagdrempelige hulp en ondersteuning 4. Vergroot inspraak en invloed van jongeren

5. Vergroot inzicht in de leefwereld van jongeren: dit kan leiden tot meer begrip 6. Geef jongeren goede informatie en voorlichting

7. Verbeter de maatschappij: klimaatverandering, lerarentekort, armoede

(16)

(17)

17

Impact Corona op welbevinden

(18)

18

Corona benadrukt nog meer het belang van investeren in mentale

gezondheid en veerkracht

(19)

Bron: Marlieke Silvertand 19

Wanneer stress uit de hand loopt

Ernstige vermoeidheid Slechte schoolprestaties

Geen zin in hobby’s en lezen Slaapproblemen

Hoofdpijn, spierpijn, buikpijn en/of spijsverteringsproblemen

Geen eetlust

Piekeren en concentratieproblemen Snel prikkelbaar en agressief

Angst(en) of fobie(ën)

(20)

Kwetsbaar voor stress?

• Hoog streefniveau

• Weinig zelfvertrouwen

• Negatief zelfbeeld

• Moeite om voor zichzelf op te komen

• Moeite om ’nee’ te zeggen, bang voor (sociale) afwijzing

• Leerlingen met ontwikkelingsproblematiek die in

de puberteit tegen hun ‘beperkingen’ aan lopen

(o.a. autisme, AD[H]D)

(21)

Wat helpt bij stress?

• Zorg voor voldoende ontspanning en leer hoe te ontspannen

• Let er op dat het kind tijd heeft om bij te komen van stressvolle situaties

• ‘Nee’ zeggen, hoe doe je dat?

• Probeer gezond leven zoveel mogelijk te stimuleren

• Probeer het goede voorbeeld te geven

• Complimenteer de inspanning en niet het resultaat

• Motiveer om te bewegen dit verlaagt het stresshormoon

• Help bij plannen

• Stel geen hoge eisen

• Zoek activiteiten waar het kind energie van krijgt

• Waak voor een goede nachtrust

• Help mee zoeken naar de stressbron En….. Durf ook los te laten…..

(22)

Wat te doen bij somberheid?

Niet helpen, wel ondersteunen:

• Orde en regelmaat

• Niet te veel op de huid zitten

• Blijf communiceren op een ongedwongen manier

• Durf dingen te vragen/bespreken

• Ondersteun bij hulp zoeken

Uitdaging: Op afstand dichtbij blijven

(23)

23

Mentale gezondheid en

welbevinden in het onderwijs

(24)

•Betere leerprestaties

(Boerefijn & Bergsma, 2011; Durlak et al., 2011; Quinn en Duckworth (2007 ).

•Verbetering werkgeheugen en concentratie

(Keng et al., 2013; Mrazek et al., 2013)

•Positievere houding jegens school en leerkrachten

(Gilham & Huebner, 2006).

•Zin om te leren

(Brunwasser et al., 2010, Waters, 2012)

•Minder vertraging diploma behalen en uitval

(Frisch et al., 2005)

24

Wat doet welbevinden?

(25)

25

Investeren in Welbevinden?

Vanuit je eigen rol: Waar heb je behoefte aan?

Zet het in de chat

• Wat heb je nodig?

• Wat vind je moeilijk?

• Wat zou je helpen?

(26)

26

Wat is er en wat werkt?

(27)

27

Wat is er?

• Sociaal-emotionele vaardigheden

• Sociale probleemoplossende technieken

• Veerkracht (inclusief het aanleren van optimisme vaardigheden)

• Mindfulness / meditatie

• Conflicthantering

• Het inzetten van peer mediators / educators

• Het tegengaan van pesten

• Woede beheersing

• Stressmanagement en coping

• Cognitieve gedragstherapie

• Vaardigheden om ‘nee’ te zeggen

• Hele schoolbenaderingen (veranderingen in

schoolklimaat en - cultuur)

• Training van leerkrachten in klassenmanagement

• Oudertraining in

opvoedvaardigheden

(28)

28

Conclusies

• Er lijken verschillende interventies te zijn die een positieve invloed kunnen hebben op zowel de

mentale gezondheid als de schoolprestaties

• Opgemerkt moet echter worden dat de resultaten

niet altijd duidelijk zijn en dat de effecten vaak

klein tot gemiddeld zijn

(29)

29

Wat werkt het best?

Integrale programma's gericht op mentaal welzijn gespreid over een langere periode lijken het meest effectief, waarbij:

• Leraren een goede training krijgen

• Lessen een actieve deelname van leerlingen vereisen

• Ouders actief betrokken worden

• Ouders ondersteuning krijgen bij hun opvoeding

• Leerlingen worden ondersteund bij sociaal-emotionele ontwikkeling

• Implementatie zorgvuldig gedaan wordt en investeren in welbevinden breed gedragen wordt binnen de school

(30)

30

NL – VO interventies die werkzaam zijn

• Happyles

• Kanjertraining

• Leefstijl

• Levensvaardigheden

• Rots en Water

• Taakspel

• Vrienden

(31)

31

Zijn er scholen die hier ervaring mee hebben?

Wie wil hier iets over vertellen?

(32)

Happyles

• Bevordering welbevinden en geluk en preventie depressieklachten

• Twee klassikale lessen en twee e-lessen tijdens mentor les

• Voor- en nameting via Happylestest en afsluitend adviesgesprek

• Trainer is een jeugdhulpverlener vanuit GGD, JGZ, preventieafdeling jeugd GGZ, CJG………

• Lessen zijn gratis voor de scholen

• Uren van trainers komen veelal uit preventiegelden van gemeenten

(33)

Happyles Onderzoek

• Effectiviteit Happyles onderzoek: controle- en experimentklassen

• Eerste en tweede leerjaar vmbo

• Op twintig scholen, vooralsnog streven 2400 leerlingen

• Minimaal twee klassen per school

• Alle deelnemende klassen krijgen Happyles

• We zoeken scholen, uitvoerders (GGD etc.) en gemeenten Belangstelling??? Mail naar: happyles@trimbos.nl

(34)

• Ondersteuningsprogramma PO en VO

• Stimuleren schoolbrede aanpak

• Sinds 2 jaar extra focus op gemeente

www.welbevindenopschool.nl

34

Welbevinden op School

(35)

35

Schoolbrede aanpak

(36)

Kernpunten:

1. Positief pedagogisch klimaat 2. Versterken SEO vaardigheden 3. Ouders actief betrekken

4. Ondersteuning leerlingen met zorgbehoefte

36

Schoolbrede aanpak

(37)

37

Leerlingen met zorgbehoefte

(38)

38

Doelen

Welbevinden op School biedt scholen handvatten om op een positieve manier bij te dragen aan de sociaal-

emotionele ontwikkeling en mentale gezondheid van hun leerlingen

 Duurzame samenwerking tussen scholen, GGD’en, gemeente, zorgpartijen en welzijnssector

 Welbevinden als vorm van collectieve preventie

 Minder kinderen in zorg/risicogroep en meer kinderen in toestand van mentaal welbevinden

(39)

39

Werken volgens 4 pijlers

1. Educatie: overzicht van beschikbare interventies voor in de klas;

2. Beleid: advies voor het opstellen en invoeren van een gericht beleid;

3. Signaleren en zorg: overzicht van beschikbare signaleringsinstrumenten en hoe je als school samen kunt werken met de zorg;

4. Omgeving: advies over bredere samenwerking,

bv met ouders of de wijk.

(40)

40

Hoe en wat?

 Landelijke ondersteuning vanuit Pharos en Trimbos-instituut

 Nadruk op verbinding school – GSA – gemeente

 Collectieve preventie:

 gerichte aandacht voor welbevinden in alle leerjaren

 welbevinden jeugd als onderdeel van gemeentelijk beleid

 Samenwerking met GSA’s

“Werken aan welbevinden is een proces en gaat

stap voor stap. Voor issues rondom welbevinden is

vaak geen quick fix”

(41)

41

Nieuwe Tools

• Begin dit jaar verschillende nieuwe

publicaties en tools 

(42)

42

Handreiking signaleren VO

Tips en adviezen voor:

Signaleren op leerling-niveau Signaleren op klassenniveau Toeleiding naar zorg:

samenwerking staat voorop

(43)

43

Belang van signaleren

Voor scholen ligt er een belangrijke kans om problemen in de sociaal-emotionele ontwikkeling en mentale gezondheid

vroegtijdig te signaleren en begeleiden

Daarbij is het goed om te bedenken:

• alle medewerkers van een school kunnen signaleren

(44)

44

Duurzaam beleggen van

Welbevinden in de gemeente en

op scholen

(45)

45

Onderzoeksvragen

1. Hoe kan het thema Welbevinden duurzaam

belegd worden binnen gemeenten en onderdeel worden van collectieve preventie?

2. Hoe kan het thema Welbevinden duurzaam belegd worden op scholen?

De beantwoording van de vragen is gebaseerd op ervaringen in pilots aangevuld met verdiepende interviews met GSA’s en een Effectenarena i.s.m.

een vo-school

(46)

46

Werkzame elementen

Bepalende factoren voor het duurzaam beleggen van welbevinden op scholen

• Er is voldoende draagvlak binnen de school; welbevinden heeft de prioriteit

• Een ervaren GSA op het thema Welbevinden

• Het thema minder abstract maken

• Deskundigheid(bevordering) van docenten

• Samenwerken met externe (zorg)partners

Rapport binnenkort beschikbaar via websites van Trimbos en Pharos

(47)

47

Handreiking bevorderen mentale

gezondheid jeugd met tips

(48)

48

Stappenplan

(49)

49

3 Pijlers van preventief beleid

 Tips voor :

een gestructureerde en integrale aanpak en werkwijze

verbinding met andere initiatieven in de gemeente

begrijpelijke communicatie voor iedereen

preventieve interventies

samenwerking tussen partijen

(50)

50

Voorbeelden

 Samenwerking school en partners

 Integrale aanpak

 Interventies voor Risicogroepen

(51)

51

Film over welbevinden op school

Binnenkort beschikbaar: hou de websites van

Trimbos en Pharos in de gaten!

(52)

52