De fiscale waardering van financiële activa en passiva na het
cacaobonenarrest
Wat zijn de gevolgen van het cacaobonenarrest en zijn de voorwaarden hieruit bruikbaar en redelijk in situaties waarin risico's worden afgedekt?
Masterafstudeerwerkstuk
ii
De fiscale waardering van financiële activa en passiva na het
cacaobonenarrest
Wat zijn de gevolgen van het cacaobonenarrest en zijn de voorwaarden hieruit bruikbaar en redelijk in situaties waarin risico's worden afgedekt?
Masterafstudeerwerkstuk Student
Naam: Matthijs Rogier Lugten Studentnummer: 1409379
Universiteit: Rijksuniversiteit Groningen Faculteit: Economie en Bedrijfskunde Opleiding: Fiscale Economie
Begeleider en eerste beoordelaar
Naam: mr. H. Halma
Functie: Docent Belastingrecht
Tweede beoordelaar
Naam: prof.dr. W.G.M. Holterman RA Functie: Hoogleraar Business Valuation
Mastersafstudeerwerkstuk Fiscale Economie
Auteur: Matthijs Lugten
Datum: 20 april 2010
Plaats: Amsterdam
iii
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave iii
Samenvatting v
1. Inleiding 1
2. Inleiding in de werking en waardering van derivaten 4
2.1 Opties 4
2.1.1 Soorten opties 4
2.1.2 Onderscheid kopen en verkopen 4
2.1.3 Wijze van uitoefening 5
2.1.4 Waardering van opties 5
2.2 Swaps 8
2.3 Termijncontracten (futures) 10
3. De beginselen van goed koopmansgebruik en de soorten hedges 12 3.1 De beginselen van goed koopmansgebruik en gezamenlijke waardering 12 3.2 Vanzelfsprekende verplichte gezamenlijke waardering 13
3.3 Soorten compenserende prijseffecten 14
3.4 Soorten hedges 16
3.4.1 Volledige of underhedge 16
3.4.2 Partial of full hedge 16
3.4.3 Specific of global hedge 17
3.4.4 Deltahedging 17
4. Fiscale gevolgen van verschillende soorten hedges tot en met het optiearrest 19 4.1 Compenserende prijseffecten op het niveau van een afzonderlijk
vermogensbestanddeel 19
4.2 De anticiperende hedge 20
4.3 Horizontale en verticale compensatie 21
4.3.1 Het hedgearrest 21
4.3.2 Het optiearrest 24
5. Het cacaobonenarrest 27
5.1 De Hofuitspraak 27
5.2 De uitspraak van de Hoge Raad 30
iv
5.2.2 De correlatievoorwaarde 31
5.2.3 Vergelijking cacaobonenarrest met het hedgearrest 31
5.2.4 Vergelijking cacaobonenarrest met het optiearrest 32
5.2.5 Samenloop optiearrest en cacaobonenarrest 33
5.2.6 Bepaling verwachte samenhang aan de hand van ontwikkelingen in het
verleden 34
5.2.7 Eén of twee voorwaarden? 34
5.2.8 Het cacaobonenarrest en deltahedging 35
5.3 Conclusie gevolgen cacaobonenarrest 35
6. Waardering tijdens en na beëindiging hedge 37
6.1 Waardering tijdens hedge 37
6.2 Waardering na beëindiging hedge 38
6.2.1 Vervreemden vordering 38
6.2.2 Aflossen schuld 39
6.3 Conclusie waardering na beëindiging hedge 42
7. Andere mogelijkheden voor de voorwaarden voor gezamenlijke waardering 43
7.1 Het saldo winststelsel 43
7.2 De mandjestheorie en het balanscompartimenteringsstelsel 45
7.3 Waardering financiële activa op marktwaarde 46
7.4 Ingreep wetgever of verdere ontwikkeling jurisprudentie 48
8. Conclusie 50
v
Samenvatting
De fiscale jaarwinst wordt berekend aan de hand van goed koopmansgebruik. Binnen goed koopmansgebruik bestaat asymmetrie tussen de behandeling van ongerealiseerde winst en ongerealiseerd verlies. Ongerealiseerd verlies kan direct ten laste van het fiscale resultaat komen. Ongerealiseerde winst kan vooruit worden geschoven tot het moment van realisatie. Deze asymmetrie en het feit dat vermogensbestanddelen in beginsel afzonderlijk worden gewaardeerd, kan leiden tot situaties met een negatief fiscaal resultaat waar in werkelijkheid geen verlies wordt geleden. Dit volgt uit het feit dat als twee vermogensbestanddelen
tegenovergestelde waardeontwikkelingen hebben, het ongerealiseerde verlies in het resultaat wordt opgenomen en de ongerealiseerde winst vooruit wordt geschoven. Deze situatie doet zich met name voor bij financiële activa en passiva, aangezien deze een tegenovergestelde waardeontwikkeling kunnen hebben ten opzichte van andere vermogensbestanddelen.
In het algemeen is het in strijd met goed koopmansgebruik om een verlies te nemen dat in werkelijkheid niet wordt geleden. In drie arresten heeft de Hoge Raad enigszins duidelijk gemaakt hoe hij vindt dat goed koopmansgebruik in deze situaties moet worden uitgelegd. In het belangrijkste arrest – het cacaobonenarrest – geeft de Hoge Raad twee voorwaarden om te komen tot zogenaamde 'waardering in samenhang'. De waardering in samenhang voorkomt dat een ongerealiseerd verlies in het fiscale resultaat tot uitdrukking komt voor zover dit in werkelijkheid niet wordt geleden. In dit afstudeerwerkstuk worden de gevolgen van de arresten van de Hoge Raad besproken. Verder wordt bekeken in hoeverre de uitkomsten van deze arresten voor de praktijk werkbare en redelijke voorwaarden geven om te komen tot waardering in samenhang.
Uit het onderzoek van de arresten van de Hoge Raad en de aanwezig literatuur blijkt dat de arresten van de Hoge Raad over waardering in samenhang nog niet de gewenste
duidelijkheid geven. Weliswaar geeft het cacaobonenarrest algemene richtlijnen om te komen tot waardering in samenhang, maar deze leiden nog niet altijd tot het gewenste resultaat.
In de literatuur zijn voorstellen gedaan voor andere waarderingsstelsels om te komen tot een uitkomst die meer in lijn ligt met goed koopmansgebruik. Deze voorstellen bieden goede handgrepen voor de wetgever om te komen tot regelgeving met betrekking tot het waarderen van financiële activa en passiva. Uiteindelijk is de wetgever de aangewezen instantie om – bij voorkeur na overleg met de wetenschap en de praktijk – de
