expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp
CONCEPTNOTA
Met steun van het Europees Integratiefonds
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + +
Inhoud
Aanleiding ... 5
Wat is een expertisenetwerk ... 6
Visie op kennis ... 6
Expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp ... 6
Missie ... 7
Visie ... 7
Visie op cultuurgevoelig werken ... 7
Visie op toegankelijkheid ... 8
Pijlers van het expertisenetwerk ... 9
Succesfactoren ... 9
Expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp in de praktijk ...10
Lokaal netwerk ...10
Expertengroepen: ...10
Actiegroepen: ...12
Infopunt ...14
Partnerschappen ...15
Organisatorisch ...16
Lokale netwerken ...16
Bovenlokale netwerken ...17
Verbindingen tussen de verschillende luiken van het expertisenetwerk ...18
Aanbevelingen voor verdere ontwikkeling ...18
Infopunt ...18
Signaalfunctie ...19
Interculturalisering ...19
Bijlage 1 ...20
Bibliografie ...21
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + +
Aanleiding
Aanleiding voor het project Cultuurgevoelige Jeugdhulp is de probleemstelling dat minderjarigen met een migratieachtergrond en hun gezin moeilijk aansluiting vinden bij de jeugdhulpverlening. De toegang tot jeugdhulp is voor deze minderjarigen en hun gezin niet evident. Verschillende factoren hebben een invloed op de toegankelijkheid. Factoren die eigen zijn aan de doelgroep zoals taal- en cultuurverschillen, religie, migratiegeschiedenis, verblijfsstatuut,… maar ook factoren in het land van aankomst: racisme, discriminatie, drempels in de hulp- en dienstverlening, drempels in de effectuering van basisrechten, enz. …
De bestaande initiatieven op het vlak van cultuurgevoelige hulpverlening zijn vaak beperkt tot de eigen sector of voorziening en zijn bovendien niet structureel verzekerd. Via een Brussels pilootproject werd daarom in de periode 2009-2010 een concept cultuurgevoelige jeugdhulp ontwikkeld. Via een dialooggroep en een ontmoetingsdag werd getracht doelgroep en hulpverleningsaanbod dichter bij elkaar te brengen. Daarnaast werden ook pistes verkend in het opzetten van een ‘helpdesk’ ter ondersteuning van professionals in hun werken met minderjarigen met een migratie achtergrond.
In januari 2013 kwam er een vervolg op dit pilootproject. Met subsidies vanuit het Europees Integratiefonds en Integrale Jeugdhulp, werd een team van vier medewerkers aangesteld. De promotoren van het project werden Steunpunt Jeugdhulp (projectcoördinatie) en copromotor Steunpunt Algemeen Welzijnswerk (website – infopunt). Het project wordt in Brussel en Antwerpen uitgevoerd door twee partners: de Brusselse Welzijns- en gezondheidsraad en CAW Antwerpen. De initiële doelgroep, omschreven in het projectaanvraag van het ESF, nl. minderjarige derdelanders en hun gezin, werd verruimd naar minderjarigen met een migratieachtergrond en hun gezin. De voorziene einddatum van het project is 30 juni 2014.
Doelstelling van het project is om in Antwerpen en Brussel een 'expertisenetwerk' te ontwikkelen en uit te testen, op basis van de bevindingen in het Brusselse pilootproject. Na de testing wordt een draaiboek samengesteld en wordt zowel lokaal, bovenlokaal als in andere regio's naar verankering gezocht.
Wat u hier ziet, is een omschrijving van het expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp dat opgezet is in Brussel en Antwerpen met de onderliggende visies, succesfactoren en valkuilen.
Wat is een expertisenetwerk
Een expertisenetwerk is een netwerk waarin professionals kennis opbouwen en wederzijds van elkaar kunnen leren.
Het lokale netwerk bestaat uit een groep van mensen met een soortgelijke functie over verschillende settings heen of uit mensen met verschillende functies die geïnteresseerd zijn in een gemeenschappelijk domein. Het netwerk hanteert het principe van geven en ontvangen (give and take). De focus ligt op de opbouw van kennis door middel van ervaringsuitwisseling, onderlinge advisering en het opzetten van acties.
Deelnemers zoeken antwoorden door samen te leren en te experimenteren. Als uitkomst kan vooropgesteld worden: pragmatische verbeteradviezen en verruiming van mogelijke actiepistes en werkvormen.
Het specifieke aan een expertisenetwerk is dat het als doel heeft om samenwerkingen te faciliteren, dynamieken te creëren die ruimer gaan dan enkel het leeraspect.
Visie op kennis
Zoals hierboven reeds aangegeven ligt de focus van een expertisenetwerk op de opbouw van kennis. Kennis ligt, samen met attitude, aan de basis van iemands kunnen.
Er zijn 2 vormen van kennis: expliciete kennis en impliciete kennis
1. Expliciete kennis is kennis die geformaliseerd is en makkelijk overdraagbaar. Meestal is kennis terug te vinden in boeken, documenten, websites, …
2. Impliciete kennis is de ervaring van een persoon, opgebouwd uit overtuigingen,
gezichtspunten en knowhow. Deze kennis zit in het hoofd van een persoon en is moeilijker overdraagbaar. Impliciete kennis kan worden doorgegeven wanneer een individu zijn kennis deelt met een ander individu.
Kennis expliciteren laat toe om professionals sneller te laten leren. Impliciete kennis wordt expliciet door deze kennis of ervaring te documenteren.
Dit is ook wat er binnen een expertisenetwerk gebeurt. Er is een basis aan impliciete kennis, aangereikt door experten. Om deze kennis over te dragen naar meerdere professionals, dient deze expliciet te worden via vb een website.
Expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp
Wanneer we de bovenstaande theoretische aspecten vertalen naar het expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp komen we tot de volgende omschrijving:
Missie
Het expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp is een interactief netwerk van en voor professionals uit de integrale jeugdhulp gericht op uitwisseling en ontwikkeling van praktijkgerichte expertise over cultuurgevoelige jeugdhulp. Dit om de toegankelijkheid van de jeugdhulpverlening te verhogen.
Hiervoor ondersteunt en ontwikkelt het expertisenetwerk ‘Cultuurgevoelige jeugdhulp’ de volgende luiken:
1. Intersectoraal samengestelde lokale netwerken rond het thema cultuurgevoelige jeugdhulp.
2. Een bovenlokaal informatiepunt ter verduurzaming en vergroting van de slagkracht van de lokale netwerken, met een informatie, advies en consultfunctie.
3. Lokale en bovenlokale partnerschappen ter ondersteuning en uitwerking van de doelen van de lokale netwerken en het informatiepunt.
Met als doelstellingen:
1. Het jeugdhulpaanbod beter bekend te maken bij ouders, kinderen en jongeren en hun toeleiders.
2. De bevordering van cliëntparticipatie.
3. De afstemming tussen vraag en aanbod te verbeteren.
4. En een signaalfunctie op te nemen ten aanzien van de overheden.
Visie
Visie op cultuurgevoelig werken
Cultuurgevoeligheid of cultuursensitiviteit is een begrip dat voornamelijk gebruikt wordt binnen de zorgsector. Cultuurgevoeligheid gaat dan voornamelijk over de houding, kennis en methodes die de hulpverlener bezit en hanteert opdat de hulpverlening toegankelijk en kwalitatief zou zijn voor etnisch culturele minderheden.
Cultuurgevoeligheid is een onderdeel in het interculturaliseringsproces. Een interculturaliserings- proces werkt in op vier domeinen: organisatiebeleid, personeelsbeleid, participatie van het cliënteel en de aanpassing van het aanbod. Cultuurgevoeligheid focust vooral op de domeinen
‘cliënteel’ en ‘aanbod’.
In dat aanbod wordt gepoogd om ‘cultuur’ als relevante factor in rekening te brengen, zonder de wederzijdsheid in dit verhaal uit het oog te verliezen. Niet alleen de cultuur van de cliënt telt immers, maar zeker (en vooral) de bewustwording van de professional over zijn/haar referentie- kader. Dit geeft hem/haar de mogelijkheid om de hulpverlening af te stemmen op een divers cliënteel.
Cultuurgevoelig werken impliceert actieve elementen van perspectiefwijziging, fundamenteel willen nadenken over de identiteit van jezelf als professional, enz.… m.a.w. het gaat verder dan (kleine) wijzigingen of aanpassingen in je aanbod te benoemen.
Visie op toegankelijkheid
Het expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp streeft naar een evenredige toegankelijkheid van de jeugdhulpverlening voor jongeren met een migratieachtergrond en hun gezin, door zich te richten op de professionalisering van hulpverleners in de integrale jeugdhulp.
Een meer toegankelijke jeugdhulp voor deze doelgroep vertaalt zich in verschillende dimensies:
Bereikbaarheid: het hulpaanbod moet binnen bereik van de doelgroep liggen, met een zeer lage instapdrempel. Specifiek voor de beoogde doelgroep van nieuwkomers, is een meer proactieve en outreachende benadering nodig, die inhaakt op de trajecten van inburgering (onthaalbureaus, gezinshereniging,…) en op ‘vindplaatsen’ zoals jeugdwerk en verenigingen. Een afwachtende houding vanuit het hulpaanbod volstaat niet.
Bereikbaarheid gaat zowel over de fysieke bereikbaarheid van de diensten (lokaal gebonden, outreaching), alsook de mentale bereikbaarheid (weinig drempels door open en participatieve houding van begeleider, alsook de taal) van het aanbod.
Bekendheid: een essentiële voorwaarde is de bekendheid van het hulpaanbod. Ervaring leert dat daarvoor specifieke kanalen en manieren van communicatie nodig zijn. Het hulpaanbod moet gekend zijn bij de finale doelgroep (zowel de jongeren, als de ouders).
Omdat het hulpaanbod zo uitgebreid is, is het belangrijkste dat zij weten waar ze terecht kunnen met hun vragen, zijnde nuldelijns- en eerstelijnshulp.
Beschikbaarheid: dit is niet alleen een zaak van voldoende hulpaanbod, maar ook een hulpaanbod dat zo vroeg mogelijk inspeelt op de probleemontwikkeling. De ervaring is dat jongeren met een migratieachtergrond en hun gezin, in het algemeen, vaker terecht komen in de gedwongen jeugdhulp en te weinig gebruik maken van de mogelijkheden van jeugdhulp in een meer preventief stadium in een context van vrijwilligheid.
Bruikbaarheid: refereert naar de mate waarin het aanbod voldoet aan de specifieke behoeften van de cliënt. Dit betekent een aanbod op maat dat aansluit bij de leefwereld van de cliënt.
Betaalbaarheid: er mogen geen financiële drempels zijn.
Begrijpbaarheid: de taal-kloof met anderstaligen moet overbrugd kunnen worden, o.m.
met behulp van sociaal tolken en een telefonisch tolken-aanbod.
Betrouwbaarheid: refereert naar de mate waarin het aanbod als betrouwbaar gepercipieerd wordt. Cliënten met een migratieachtergrond hebben dikwijls andere ervaringen met overheidsinstanties wat een invloed heeft op het vertrouwen dat zij hierin stellen.
De focus ligt op cultuurgevoeligheid van professionals en niet zozeer op de interculturalisering van de jeugdhulporganisaties. Werken aan cultuurgevoeligheid is wel een goede opstap naar deze interculturalisering. De 7 B’s kunnen voor organisaties een handige leidraad zijn om na te denken over de laagdrempeligheid van de organisatie.
Pijlers van het expertisenetwerk
De pijlers van het expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp zijn:
Bottom-up werken:
We vertrekken steeds vanuit de signalen aangegeven door de professionals met expertise op het kruispunt cultuurgevoelig werken en jeugdhulp. De professionals zoeken samen naar antwoorden op deze signalen.
Kwaliteiten versterkend:
We zoeken naar kwaliteitsvolle praktijken met betrekking tot cultuurgevoelige jeugdhulp op micro-, meso- en macroniveau, en versterken deze door verbindend te werken.
Diversiteit:
Een expertisenetwerk dat de aandacht voor diversiteit wil vergroten, ademt ook diversiteit uit. De diversiteit kenmerkt zich door te kiezen voor verscheidenheid in: visies op cultuurgevoelig werken, expertise, ervaring, achtergronden, sectoren en leermethodes.
Duurzaamheid:
We vertrekken vanuit de behoeftes die professionals uit de jeugdhulpverlening hebben en vanuit het bestaande aanbod ‘cultuurgevoelig hulpverlenen’. Het expertisenetwerk zoekt een match die zowel voor de huidige als de toekomstig professional een oplossing biedt.
Flexibiliteit:
De signalen en de aanwezigheid van de expertise op het veld staan centraal. We kiezen daarom voor een flexibele structuur die kan inspelen op de signalen die actueel zijn zodat cultuurgevoelig werken doorheen de jeugdhulpverlening een plaats krijgt.
Succesfactoren
Een expertisenetwerk krijgt enkel vorm als er een draagvlak voor is bij professionals en organisatie. Zonder draagvlak zal de investering in het netwerk nihil zijn. Dit vertaalt zich in de volgende aspecten:
Aan de basis van het expertisenetwerk ligt de gevoelde noodzaak om uit te wisselen rond een thema en de interne motivatie te willen leren.
Hierdoor is het netwerk sterk organisch georiënteerd, wat betekent dat het participatief, complementair en over de muren heen is opgebouwd.
Het expertisenetwerk biedt de ruimte om te experimenteren en nieuwe paden te bewandelen om doelgericht tot een antwoord te komen op de gestelde noodzaak. Dit betekent aandacht voor het evenwicht tussen planmatigheid en dynamiek. Het ene mag het andere niet verhinderen en visa versa.
Belangrijk is ook de factor tijd. Netwerken die organisch groeien vragen tijd om zich te ontwikkelen.
De rol van de facilitator (netwerkverantwoordelijke) is goed afgebakend en gekaderd naar de deelnemers en het netwerk errond. Deze heeft niet tot doel zelf expert te worden. De expertise blijft bij de experten en zij worden gestimuleerd om hun deskundigheid te verspreiden, te verbinden en uit te breiden.
Het expertisenetwerk heeft niet als doel zich te ontwikkelen tot expertisecentrum
Expertisenetwerk cultuurgevoelige jeugdhulp in de praktijk
Het expertisenetwerk is een toegankelijk en interactief netwerk van en voor professionals voor uitwisseling en ontwikkeling van expertise en complexe praktijken omtrent cultuurgevoelige jeugdhulp. Het expertisenetwerk bestaat uit lokale netwerken die opgebouwd zijn uit experten- groepen, actiegroepen en een informatiepunt.
We omschrijven hier hoe het expertisenetwerk opgebouwd is, wat de succesfactoren en valkuilen zijn en welke rol de netwerkverantwoordelijke opneemt. Voor een meer concrete leidraad verwijzen we naar het draaiboek.
Lokaal netwerk
Expertengroepen:
Wat?
Een expertengroep is een lokaal georganiseerde groep bestaande uit professionals uit verschillende sectoren met expertise in het werken met minderjarigen met een migratieachtergrond en hun gezin.
Samenstelling expertengroep:
De expertengroep bestaat uit lokale professionals met persoonlijke expertise op het kruispunt cultuurgevoelig werken en jeugdhulp, uit verschillende sectoren van Integrale Jeugdhulp en belendende sectoren (integratie, socio-cultureel werk, jeugdwerk, …). Zij hebben zicht op de lokale situatie, de noden van hulpverleners en zijn bereid om zich voor bijeenkomsten en acties te engageren.
Er wordt gestreefd naar een intersectorale samenwerking op basis van de aanwezige expertise.
Doelstellingen:
De algemene doelstellingen van de expertengroepen kunnen als volgt worden omschreven:
o Kennismaking: experten leren elkaar beter kennen (uitbreiding van het persoonlijk netwerk).
o Uitwisseling en verspreiding van expertise, werkingen, methodieken, good practices etc..
o Het bepalen van prioritaire thema’s en noden.
o Formulering van acties op basis van prioritaire thema’s.
o Signalering: bundelen van intersectoraal gedragen knelpunten en vertalen naar een signaal.
Het belang van een expertengroep in het netwerk:
o Via de expertengroep ontstaat zicht op de aanwezige kennis in het lokale werkveld (inventarisering).
o Zicht krijgen op de noden en hiaten in het lokale werkveld.
o Netwerk uitbouwen.
o Intersectorale gedragenheid rond het thema bestendigen:
- intersectorale samenstelling expertengroep
- Leden expertengroep worden geïnviteerd op basis van hun expertise rond cultuurgevoelige jeugdhulp.
Succesfactoren:
Inhoudelijk:
Samenstelling
Diversiteit binnen de expertengroep leidt tot interessante uitwisseling en acties. De diversiteit situeert zich zowel op vlak van functies (van begeleider tot directeur) als op vlak van organisaties (intersectorale samenstelling: integratiesector, sectoren integrale jeugdhulp, jeugd(welzijns)werk, onderwijs,…).
Hoe divers de experten ook mogen zijn, één ding hebben zij gemeen: ze werken in een lokaal verankerde organisatie.
Draagvlak en motivatie
Bottom-up werken staat centraal: er wordt steeds vertrokken vanuit de expertise van de experten.
Zij kennen de krachten, noden en knelpunten op het terrein.
Door experten mee te betrekken in de opbouw van het expertisenetwerk en de keuzebepaling van de thema’s wordt het draagvlak vergroot.
Werk bij de ontwikkeling van het expertisenetwerk flexibel en transparant. Creëer geen verwachtingen die niet waargemaakt kunnen worden.
Een goede balans tussen kennis bieden en kennis genereren (“give and take” principe) speelt een grote rol in de motivatie van experten om deel te nemen aan de expertengroep.
Werk kwaliteiten versterkend op basis van een goede inventarisering van wat er op lokaal en regionaal niveau bestaat. Dit verhindert dat er opnieuw het warm water uitgevonden wordt.
Kadering
Tijdens bijeenkomsten van de expertengroep kan het nuttig zijn om de plaats van de expertengroep in het gehele expertisenetwerk herhaaldelijk te visualiseren en te kaderen. Zo wordt de rol van de expertengroep binnen het expertisenetwerk duidelijker en begrijpen ze de meerwaarde beter.
Bijdrage: bepaal goed wie in welk stuk van het netwerk kan bijdragen. Zelforganisaties zijn niet altijd vragende partij om deel te nemen aan een expertengroep maar werken wel graag mee aan concrete acties.
Om een expertisenetwerk Cultuurgevoelige Jeugdhulp duurzaam op te bouwen, is het absoluut noodzakelijk om de focus op ‘cultuurgevoelige jeugdhulp’ te bewaren.
Organisatorisch Veiligheid
Veiligheid creëren onder de leden van de expertengroep bevordert de uitwisseling.
Voorbereiding en organisatie
Een grondige voorbereiding van de expertengroep is onontbeerlijk: een hapbare en evenwichtige agenda opstellen, de nodige documenten voorzien, afwisselende methodieken gebruiken, een evenwicht tussen luisteren en actief participeren, …
Houd bij bepaling van de agenda rekening met de verschillende achtergronden van de deelnemers (en benoem dit eventueel vooraf om aan de verwachtingen tegemoet te komen).
Werk ook bij de organisatie van de expertengroep bottom-up: plan de activiteiten van het expertisenetwerk met de experten zodat zij dit binnen hun organisatie kunnen plannen.
Informeel netwerken
Informeel netwerken door de experten zoals bijvoorbeeld tijdens een broodjeslunch, stimuleert onderlinge contacten en vormen de basis voor eventuele samenwerking tussen verschillende experten en hun organisaties.
De lokale netwerkverantwoordelijke dient zijn contacten te onderhouden via externe netwerkmomenten, studiedagen die experten organiseren, telefonische contacten, …
Actiegroepen:
Wat?
De actiegroepen zijn lokaal georganiseerde groepen bestaande uit experten uit de expertengroep en andere professionals uit sectoren die werken met minderjarigen en hun gezin. De actiegroepen werken acties uit die de lokale professionals ondersteunen in het cultuurgevoelig werken.
Samenstelling actiegroep:
De actiegroepen bestaan uit lokale professionals, uit verschillende sectoren van Integrale Jeugdhulp en andere sectoren, die werken met minderjarigen met een migratie achtergrond en hun gezin.
Doelstellingen:
Actiegroepen werken acties uit enerzijds ter ondersteuning van lokale professionals in cultuurgevoelig werken en anderzijds ter ondersteuning van minderjarige derdelanders en hun gezin. Deze acties kunnen eenmalig of meer structureel van aard zijn, afhankelijk van het thema en de noden.
De algemene doelstellingen van de actiegroepen:
o Acties uitwerken binnen het kader van de lokale noden o Intersectorale samenwerking stimuleren
Voorbeelden van acties:
o Uitwisselmoment over interculturele communicatie in de jeugdhulpverlening.
o Ontmoetingstraject binnen de jeugdhulpverlening.
o Vormingsmoment cultuurgevoelig onthaal.
Het belang van een actiegroep in het netwerk:
Wil het expertisenetwerk het draagvlak voor cultuurgevoelig werken vergroten, dan dienen er acties uitgewerkt te worden naar hulpverleners, doelgroep, organisaties.
Het belang van een actiegroep:
o Het uitbouwen van concrete activiteiten, dit maakt de effecten het netwerk zichtbaar.
o Het betrekken van niet-experten in het expertisenetwerk o Het bekend maken van het expertisenetwerk voor niet-experten
Succesfactoren:
Inhoudelijk
Draagvlak en motivatie
Werk kwaliteiten versterkend op basis van een goede inventarisering van good practices en gebruik dit tijdens de actiegroepen.
De acties dienen concreet en zichtbaar te zijn, dit komt de uitbouw van het expertisenetwerk en de betrokkenheid bij de acties ten goede.
Flexibele invulling van bijdrage van de actiegroep leden: zij hoeven niet enkel een organiserende rol te vervullen maar kunnen ook deelnemen aan de actie zelf.
Bottom-up werken staat centraal: de actiegroep leden krijgen de ruimte om zelf de actie vorm te geven, binnen de contouren van het knelpunt dat de expertengroep aangeeft.
Doelgroep afbakening is essentieel: er zijn verschillende snelheden in het cultuurgevoelig werken.
Niet elke professional zit op dezelfde snelheid: verschillende doelgroepen vragen verschillende acties.
Kadering
De focus op het thema ‘cultuurgevoelige jeugdhulp’ is ook bij de actiegroepen en acties van groot belang.
Verankering
Let ten behoeve van de duurzaamheid van het expertisenetwerk op de volgende vragen: wat gebeurt er na de actie? Zijn er bestaande diensten die deze actie in hun aanbod kunnen opnemen?
Formuleer waar mogelijk aanbevelingen.
Met het oog op mogelijke verankering van de actie is het noodzakelijk om elke actie grondig te evalueren.
Organisatorisch
Planning en tijdsmanagement
Houd de doelstellingen van de actiegroep in de gaten zodat met een minimale tijdsinvestering een maximaal resultaat bereikt wordt.
Maak duidelijke afspraken maken bij de opstart van de actiegroep over tijdsinvestering van de leden, dit leidt tot afgestemde verwachtingen en transparante communicatie bij de actiegroep leden.
Reële tijdsinschatting voor lokale netwerkverantwoordelijken: actiegroepen organiseren en acties ondersteunen vraagt veel tijd van de lokale netwerkverantwoordelijk. Het is nodig om hiervan op voorhand bewust te zijn, zelfs al bij het uitwerken van acties tijdens de expertengroep.
Samenstelling
Formuleer bij de uitnodiging van leden het doel van de actiegroep en waarom zij gevraagd worden.
Infopunt
Wat?
Het infopunt van het Expertisenetwerk Cultuurgevoelige jeugdhulp biedt kwalitatieve antwoorden op vragen en noden van professionals over het thema cultuurgevoelige hulpverlening aan jongeren met een migratieachtergrond en hun gezin.
Dit gebeurt door relevante informatie te verzamelen, te bundelen en te verspreiden, hiervoor gaat het infopunt zowel binnen als buiten het Expertisenetwerk Cultuurgevoelige jeugdhulp samenwerkingen aan.
Het infopunt beschikt over drie functies waarmee de informatie geraadpleegd kan worden: een informatiefunctie, een adviesfunctie en een consultfunctie (helpdeskfunctie).
Doelstellingen:
o Informatie verzamelen en op een kwalitatieve manier te ontsluiten.
o Advies geven aan hulpverleners o.v.v. oriëntatie in de sociale kaart, het aanbod aan dienstverlening, methodieken en specifieke kennis m.b.t. cultuurgevoelige jeugdhulp.
o Aanbieden van case consult.
Het infopunt werkt samen met een aantal vaste partners om specifieke case- en begeleidingsvragen te beantwoorden.
Belang van een informatiepunt in het netwerk
Het informatiepunt is een toegankelijk medium voor hulpverleners die op zoek zijn naar informatie m.b.t. cultuurgevoelige jeugdhulp en zo het expertisenetwerk leren kennen.
De website is als onderdeel een methode om informatie te genereren, te consolideren en te ontsluiten of vragen van hulpverleners te matchen met een aanbod.
Succesfactoren
Kwaliteit
De website moet toegankelijk en gebruiksvriendelijk zijn rekening houdend met de verschillende manieren waarop professionals leren.
De helpdesk (meer bepaald het geleverde advies) moet onderbouwd zijn met de expertise aanwezig binnen het netwerk.
Samenwerking is essentieel voor kwaliteitsvolle en bruikbare informatie en adviezen. Hiervoor zijn er al dan niet structurele partnerschappen nodig op verschillende niveaus binnen het infopunt.
Expertise van de helpdeskverantwoordelijke dient zowel op vlak van het thema als op vlak van vraagverheldering sterk te zijn.
Lokale inbedding
Binding met het lokale netwerk is cruciaal om een actueel zicht te hebben op bestaande projecten, initiatieven en sleutelfiguren.
Informatie die vertaald is naar de lokale context maakt deze relevant voor professionals Opvolging
Soepelheid registratie- en opvolgsysteem: moet er voor zorgen dat alle vragen beantwoord worden en welke tendensen er in de vragen zitten.
Doorlooptijd moet beperkt zijn en afhankelijk van de dringendheid van de vraag.
Kadering
De helpdesk moet de focus op cultuurgevoeligheid bewaren dit om te vermijden dat er vragen binnenkomen over jeugdhulp waarbij cultuur niet relevant is.
Partnerschappen
De kernvraag die bij elke activiteit die het expertisenetwerk wil ontplooien is ‘wie is best geplaatst om deze opdracht op te nemen’. Wat de organisatie en ontwikkeling van vorming, intervisie, gespecialiseerde infobundels, uitwisselingen, caseconsult betreft, bestaan een aantal organisaties die hiervan hun core- business gemaakt hebben. Het expertisenetwerk wil dan ook zo veel als mogelijk beroep doen op de kennis en krachten die reeds aanwezig zijn in het werkveld om uitvoering en body te geven aan haar activiteiten.
Door partnerschappen aan te gaan wil het expertisenetwerk de krachten bundelen. Het samenbrengen van hulpverleners met partnerorganisaties zorgt ervoor dat de ontwikkeling van activiteiten van bij het begin gedragen zijn door hulpverleners (=klanten van de partnerorganisaties), wat de kans op kwaliteit en succes van de activiteit sterk verhoogt.
Deze krachtenbundeling komt eveneens tot uiting in de samenwerking om advies- en casevragen te behandelen: een diversiteit aan mogelijke doorverwijzers biedt antwoorden op diverse vragen.
Partnerschappen worden ontwikkeld op volgende inhoudelijke en methodische expertisedomeinen:
Inhoudelijk:
o Juridische expertise
o Levensdomeinen en jongeren met een migratie- achtergrond o Achtergronden van jongeren met een migratie- achtergrond o Communicatie en jongeren met een migratie- achtergrond o Interculturaliseren
Methodisch:
o Ontwikkelen en geven van vorming o Ontwikkelen en geven van intervisie o Organisatie van events
o Organisatie van uitwisseling, dialoog, ontmoeting o Verspreiding informatie
o Verspreiding/ ondersteuning i.v.m. signalen
Organisatorisch
Een expertisenetwerk ontwikkelt en werkt natuurlijk niet uit zichzelf. Achter de schermen dienen heel wat randvoorwaarden gecreëerd te worden om het radarwerk geolied te houden. De rol van de lokale en bovenlokale netwerkverantwoordelijke is hierin onontbeerlijk. In wat volgt wordt hun rol omschreven.
Lokale netwerken
Taken binnen de lokale netwerken:
De lokale netwerkverantwoordelijke is vooral een facilitator. Het is niet de bedoeling dat hij/zij expert wordt in cultuurgevoelig werken. Hieronder een greep uit de acties die hij/zij uitvoert.
o Netwerking: het onderhouden en blijvend vernieuwen van het professioneel netwerk ovv cultuurgevoelige jeugdhulp (= op de hoogte zijn van nieuwe initiatieven, het leggen van persoonlijke contacten…).
o Het samenbrengen van lokale sleutelfiguren en experten op vlak van cultuurgevoelig werken (intersectoraal) in een expertengroep.
o De expertengroep ondersteunen in het formuleren van knelpunten en antwoorden.
o Het voorzien van expertisedeling en uitwisseling van good practices voor leden van de expertengroep.
o Het brengen van dynamiek en actiegerichtheid in het lokale netwerk: werken op het tempo van de lokale noden en tendensen, flexibel inspelen op vragen en kansen uit het netwerk, het realiseren van concrete acties.
o Het beantwoorden of doorverwijzen van (vragen van) hulpverleners uit de regio met vragen over cultuurgevoelige jeugdhulp.
o Het bewaken van de thematische focus in het lokaal netwerk.
o Het koppelen van lokale informatie en expertise (vb good pracitices, lokale bronnen van expertise) aan het informatiepunt.
o Opnemen signaalfunctie: signalen die het lokale niveau overstijgen doorgeven aan de bovenlokale coördinator.
Profiel van de organisatie waarin deze functie is ingebed:
o Heeft kennis van de lokale sociale kaart (focus cultuurgevoelige thema’s en integrale jeugdhulp).
o Heeft kennis en vaardigheid in het werken met netwerken (opzetten, dynamiseren en tot resultaten komen).
o Heeft een neutrale (dit is niet geassocieerd worden met 1 hulpverleningsgebied of subdoelgroep) uitstraling.
o Heeft affiniteit met het werken met gezinnen met een migratie achtergrond en kwetsbare groepen.
Bovenlokale netwerken
Taken binnen de bovenlokale netwerken:
o Overzicht bewaren van de processen en activiteiten in het hele netwerk.
o Bewaken van de coherentie van de uitvoering in de verschillende delen van het netwerk (op vlak van inhouden, werkvormen, tools, doelgroep en sectoren).
o Bewaken van de pijlers van het expertisenetwerk: wordt er voldoende op het tempo van de lokale tendensen en noden gewerkt, wordt er echt bottom up gewerkt, wordt het duurzaamheidsaspect voldoende meegenomen…
o Bewaken van thematische focus over de regio’s.
o Coördinatie van de uitwisseling van ervaringen over de regio’s (= het coachen van de verantwoordelijken van de lokale netwerken op vlak van inhoud, visie en methoden, het bespreken tendensen, activiteiten, signalen, opzetten bovenlokale acties).
o Het uitbouwen van een lokaal en bovenlokaal professioneel netwerk ovv cultuurgevoelige jeugdhulp, beleidsbeïnvloeding…
o Opnemen signaalfunctie.
Taken binnen het infopunt:
o Het runnen van het (bovenlokale) infopunt: het verzamelen en ontsluiten van lokaal ontwikkelde informatiebronnen.
o De dispatching van binnenkomende vragen van hulpverleners naar de gepaste lokale experten…
o Het onderhoud van de website.
Profiel van de organisatie waarin deze functie is ingebed:
o Heeft een visie op cultuurgevoelig werken in de integrale jeugdhulpverlening.
o Heeft kennis van de bovenlokale sociale kaart i.f.v. ondersteuning lokale netwerken en signaalfunctie.
o Kan signalen uitwerken en beleidswerk doen.
o Heeft inhoudelijke en technische kennis omtrent ict- toepassingen (websites, sociale media, online applicaties, datamanagement…).
Verbindingen tussen de verschillende luiken van het expertisenetwerk
Een netwerk is een web van aan elkaar verbonden punten.
Om een goed samenhangend netwerk te hebben dien je te bewaken dat de nodig input op de verschillende plaatsen gegeven en verwerkt wordt. Dit is zowel een taak van de lokale als bovenlokale netwerkverantwoordelijke.
We omschrijven hier de verschillende verbindingen. Je kan dit visueel volgen op het schema in bijlage.
De lokale expertengroep vormt de draaischijf van het expertisenetwerk. Zij geven input aan de activiteiten (acties) die binnen het netwerk georganiseerd worden en aan het informatiepunt. Via de website ontsluiten de experten informatie en good practices, via de helpdesk hebben sommigen onder hen een consultfunctie. Op deze manier bereiken zij ook professionals die nog niet betrokken zijn bij het netwerk.
De lokale expertengroep geeft inhoudelijk richting aan de actiegroepen. Zij beslissen op welke prioritaire knelpunten acties geformuleerd worden. Via de acties wordt de expertise verder verspreid en nieuwe leden betrokken bij het expertisenetwerk ofwel door deel te nemen aan een actiegroep of aan een activiteit.
De activiteiten die uitgewerkt worden door de actiegroepen krijgen een plaats op de website die voor verdere verspreiding zorgt.
Voor een expertisenetwerk is het interessant om voortdurend externe partners te betrekken hetzij met inhoudelijke als methodische expertise.
Aanbevelingen voor verdere ontwikkeling
Dit project biedt een basis voor de ontwikkeling van een expertisenetwerk. Er zijn nog een aantal aspecten die in de tijdsspanne van het project niet ontwikkeld of getest zijn en/of buiten de scope van het project vielen maar in de toekomst toch aandacht verdienen.
Infopunt
Zoals reeds aangehaald dient er bij kennisopbouw de impliciete kennis omgezet te worden in expliciete kennis. Dit is wel gebeurd bij de experten en actiegroepen maar niet verder geïntegreerd in het infopunt. De vertaling van informatie naar een website is iets wat logischer wijs achterloopt op de processen van de lokale netwerken. Hiervoor was de projectduur te kort maar deze vertaling
is wel noodzakelijk om in de toekomst een meerwaarde te bieden voor professionals die werken op het snijvlak hulpverlening en cultuurgevoeligheid.
De doelgroep en doeleinden die met de website werden beoogd zijn erg divers. Dit verklaart grotendeels waarom de gebruikers de site niet als informatief en/of gebruiksvriendelijk ervaren.
Zowel in doel, methode en vorm dient de website geheroriënteerd te worden. Dit betekent een goede analyse van de doelgroep en doelstellingen van de website, waarbij opnieuw de vraag gesteld moet worden of een nieuwe site voldoende meerwaarde levert op reeds bestaande platformen. Deze ontwikkeling vergt tijd en budget of de aansluiting bij dergelijke reeds ontwikkelde initiatieven.
Het infopunt bestaat niet alleen uit een website maar ook uit een helpdesk. Tijdens het project gaven experten op vrijwillige basis antwoorden op consultvragen. Indien dit een structurele vraag wordt aan die organisaties, zal er moeten bekeken worden welke middelen hiervoor nodig zijn.
De vragen die gesteld worden, zijn onder te brengen in 2 categorieën: concrete casevragen en vragen met betrekking tot de sociale kaart. De verdere uitwerking van een helpdesksysteem dat op deze opdeling geënt is, moet verder uitgewerkt worden.
Vragen aan de helpdesk werden via een online vragenformulier gesteld. Er zou ook een telefonische helpdesk uitgebouwd kunnen worden maar die werd binnen het project niet uitgetest.
Signaalfunctie
De activiteiten die ontwikkeld worden binnen het expertisenetwerk vertrekken vanuit lokale noden, knelpunten en signalen aangegeven door de expertengroep en uit de analyse van infopuntvragen.
Vanuit deze activiteiten komen er signalen naar boven.
Welke rol het expertisenetwerk of de netwerkverantwoordelijken hierin kunnen spelen is niet uitgewerkt binnen het project. Beleidssignalering is wel een cruciaal element in het vergroten van het draagvlak van het expertisenetwerk.
Interculturalisering
Werken aan cultuurgevoeligheid van professionals is belangrijk bij het vergroten van de toegankelijkheid van hulpverlening. Toch is dit niet voldoende. Vele vragen van professionals zijn terug te brengen tot de nood aan een interculturaliseringsproces van de organisatie waarin ze werken. De rol van het expertisenetwerk in het capteren van deze nood en hierin actie (de welke dan ook) te ondernemen dient in de toekomst zeker bekeken te worden.
Bijlage 1
Bibliografie
Drijkoningen, C (2012) Lerende netwerken in perspectief, Leuven: Acco uitgeverij.
Wat is kennis. Beschikbaar op: http://kennismanagement.wikispaces.com/Wat+is+kennis%3F. [21 mei 2014].
Bouverne-De Bie, M. (2005). Het OCMW en het recht op maatschappelijke dienstverlening. In J.
Vranken, K. De Boyser & D. Dierckx (2005). Armoede en sociale uitsluiting Jaarboek 2005. Leuven:
Acco, p. 203-216.
Sels, P., Goubin, E., Meulemans, D. & Sanne, L. (2009). Het sociaal huis. Werken aan een toegankelijke dienst- en hulpverlening, Brussel: Politeia.
Poorthuis A., van der Aa A., van Rheenen A., Konijn T. en de Jager W (red). (2003), Ketens en netwerken, een zoektocht naar samenhang, Utrecht: Lemma.
Kant, J., Sprenger, C. (2004). Faciliteren van kenniskringen, praktijkboek voor het begeleiden van groepen die kennis willen delen en ontwikkelen, Nelissen: Baarn.
Netwerk: definitie en betekenis. Beschikbaar op: http://www.ensie.nl/definitie/Netwerk. [ 21 mei 2014].
