Open Forumdag Ontmoeting, Expoo
29 april 2015
Patrick Meurs (KULeuven, HU Odisee
Brussel, Eerste Stappen)
Eerste moeders startten in ES in 2000;
interviewonderzoek met regelmatige tussentijden
‘ons begrijpen in onze wereld van migratie, en voor sommigen ook in onze wereld van armoede lijkt evidenter dan het is… het
vergt tijd en het vergt plaatsen waar we
telkens weer contactpersonen kunnen
terugvinden’
Er is al wel wat voor ons, maar het belangrijkste is kunnen terug te vallen op iemand, op momenten dat het spannend is
Na al die jaren kan ik nog altijd bij momenten erg in paniek geraken bij de gedachte dat wij en onze kinderen hier vreemd zijn, en dat is een gedachte die nooit helemaal weg is
Door de groepen hier blijft dat gevoel doenbaar en blijven er langere periodes tussenin waarin het
beter gaat
Begeleiders van ES hebben indruk dat preventie met migratiegezinnen
gelijkaardige thema’s oplevert als bij
autochtone gezinnen, maar dat bepaalde
triggers maken dat preventie met allochtone gezinnen toch kwetsbaarder is en een
‘werkrelatie’ nooit zeker opgebouwd is.
schaamte
het gevoel uiteindelijk toch een niet echte Vlaming te zijn of ervoor aanzien te worden
trots die ons verhindert hulp te aanvaarden
We willen niet betutteld worden
We worden niet genoeg aangesproken in
wat we kunnen, maar tegelijk geloven we
zelf niet goed wat we kunnen
‘ik wil maar ik kan niet vooruit; ik kan maar ik wil niet terugvallen… dan zit ik alleen, ergens
tussenin, niemandsland…’
een uitweg? Vergt tijd, luisteren, de tijd vooral om vrede te vinden in ons zelf, tijd en continuïteit,
maar ook aanbod, een duw in de rug
(ruggensteun), nazorg, (safety in the background), actief in beeld blijven, onze kop met rust laten
maar ons niet alleen laten…
‘Ons laten zijn, niet teveel plannen, want plannen nemen ons over… wel autonomie en waardigheid stimuleren… permanentie in onze wereld van flarden… cirkels van verbondenheid telkens weer kunnen
terugvinden en weten waar je
aanknopingspunten te vinden zijn om weer
verbondenheid te zoeken…(…) en ja, af en
toe wel durven duwen, aanspreken…’
‘kunnen het gevoel hebben dat we een
bijdrage te leveren hebben aan jullie project
en aan de school en de samenleving… als we
kunnen bijdragen, zullen we ons ook meer
betrokken en bekommerd voelen…’
“toen we zelf eens mochten vertellen hoe we dat vroeger bij ons deden en toen jullie luisterden (zelfs toen jullie niets verstonden), konden we ons eigen inbrengen en
voelden we nog meer de uitnodiging om er hier iets van te maken. Sindsdien zet ik me in voor ES.”
“ik heb lang gedacht ‘wat is dat hier in dit land en in deze groepen’, maar jullie namen tijd, telkens weer, en sindsdien mis ik dat elke keer als ik er niet ben, want ik ben deel
geworden van deze groepen en van de moeders op school, enz… Vroeger dacht ik niet dat dat ooit kon… Die ervaring wil ik vertellen aan andere migratiegezinnen…”
Het zijn slechts enkele klemtonen die deze
moeders - die meer dan 10 jaar in contact zijn met ES - aan bod brengen
Ze tonen het grote belang van zeer alert te blijven voor verborgen breuklijnen in het contact, voor het eenvoudige en tevens complexe van loutere
‘presentie’. Ook het belang van cultuursensitief
werk (invulling van cultuursensitief kan wijzigen
met de specificiteit van de migratiegolven)
Toekomst = herkomst (Gadamer)
binnen hier hier-en-nu,
waarin te veel allochtone gezinnen vast komen te zitten
Preventie vergt herinnering, viering, het eren van de oorsprong, om hernieuwd en met
zelfwaarde hier-en-nu te integreren en
zichtbaar anders de toekomst tegemoet te
gaan
Preventiegroepen bieden taalbad aan,
herwaarderen cultuur van herkomst in het licht van toekomst van de kinderen
Bespreken betekenis van meertaligheid en culturele diversiteit in een gezin
Waarderen het verlangen naar verwevenheid met oorsprong
En helpen vorm geven aan stappen naar
integratie
Men neemt veel mee, maar dat is niet langer vanzelfsprekend
Het moet opnieuw betekenis krijgen
Het vraagt stellingname: wat is mijn
identiteit? Wat zal die van mijn kinderen
zijn? Hoe ga ik met diversiteit in mijn leven
om? In mijn gezin?
Taal, gezin, opvoeding, man-vrouw relaties, ouder-kind relaties, … zijn dé domeinen bij uitstek waar integratie/verandering
gevoelig ligt;
Boeiende domeinen om in begeleiding, preventie, op school mee te werken
Door verhalen, feesten, samen activiteiten
(delen van gevoelens, bekommernissen,
eten, zorg)
Verhalen over bekommernissen of moeizame keuzes van ouders vergen
enerzijds praktijkgerichte hulp, anderzijds ruimte om beluisterd, begrepen en
betekenis gegeven te worden
Vandaar de noodzaak aan vroege zorg voor
allochtone ouders en kids, ism crèches en
(kleuter)scholen
Ouderschap in de migratie: helpen tussen onrealistisch hoge verwachtingen en
bepaalde reële beperkingen
Aanbod van ‘containment’: allochtone gezinnen dragen en betekenis aanreiken over de complexiteit van
intercultureel opvoeden
Naast daadwerkelijk wegen helpen uitstippelen, mogelijkheden aanduiden, extra aanbod verzorgen
Totaalpakket: opvoedkundig, taalkundig, maar evengoed eigen vorming en scholing van ouders
(gelijkekansenbevordering)
Eerste stappen = opvoedingsondersteuning,
ontwikkelingsbegeleiding, gezinsempowerment en gelijkekansenbevordering
Het is een methode, flexibel aan te passen aan diverse contexten
Het is empirisch onderbouwd (bij kinderen, hun ouders, hun thuissituatie; op kortere en langere termijn)
Dynamiek van de migratie
Specifieke kwetsbaarheden van vaders en moeders overheen generaties
Specifieke kwetsbaarheden binnen diverse vormen van migratie
Rekening houden met andersculturele visies op opvoeding(sproblemen) en genezing
Betekenis van andere taal bij kinderen
Migratie is geen aparte thematiek, maar klinkt overal in door
Scholing en taligheid maken het verschil ! Daarop wordt niet beknibbeld ! De verwerking van affectieve dilemma’s is ifv toekomstgerichtheid van het gezin en hun kinderen
Hieraan werk je in voorschoolse periode (belang van vroege preventie) en vanaf daar verder ism scholen
Een combinatie van affectief gericht werk (moederlijke kant van de begeleiders) én
taakgerichtheid (men vraagt ook wat van ouders !;
en dat vergt vaderlijke kant van de begeleiders)
Er is ruimte voor verwerking én er is werken aan
een project met hen !
ontmoetingsruimte voor maatschappelijk kwetsbare allochtone ouders vergt:
• aanknopingspunten (bv. gezamenlijk werkpunt of interesse; bv. kinderen)
• Raakvlakken/draagvlakken (houvast dat voldoende tastbaar is, aanbod zichtbaar maken)
Zonder die eerste twee niveau’s komen deze ouders niet naar je ontmoetingsplaats (waar ze dan komen om eraan te
werken en te verdiepen, knooppunten te ontwarren, geschiedenissen te vertellen, langer met je samen te werken aan nieuwe wegen)
Specifieke opvoedingsvragen ivm migratie en anders culturele achtegrond
Specifieke vragen, risico’s, kwetsbaarheden van allochtone vaders en moeders: nadelige effecten voorkomen (preventing)
Specifieke sterktes ondersteunen
(strengthening)
Speel- en ontmoetingsruimte voor (groot)ouders en kinderen (espace jeu et rencontre, Françoise Dolto), naast de aanklampende
outreachende werking (bv. schoolpoortwerkers)
In de ontmoetingsruimte: in een ontspannen sfeer (loisir) ontvangen worden (lieu d’accueil) en op verhaal te komen (lieu d’accueil et de parole)
Vroege socialisering, ontwikkelen van pro-sociaal gedrag (voorbereiding op kleuterschool)
Voorkomen van problemen van affectieve afstemming tussen kind en ouders
Bevorderen van goede affectief relationele dynamiek waardoor opvoeding beter gaat
Gericht op ouderschap, kinderontwikkeling en vroege interactie
Materieel (objecten in de ruimte, opstelling van deze
objecten, ontmoetingsgroep is niet alleen gespreksgroep maar kan ook doe- en kookgroep zijn, etc.). Ter plekke ouders en kinderen bezig zien, brengt de thematieken vanzelf in.
Immaterieel (visies op preventie, genezing, goede
opvoeding, ouder-kind relatie, co-consultaties in diverse hulpsystemen, culturele gewoonte van moeders om smart en vreugde over opvoeding en kinderen te delen,
droomwerk over de toekomst, reëel en imaginair kind, etc.)
Multiculturele team, mannelijke en vrouwelijke begeleiders, moederlijke en vaderlijke
identificatiemogelijkheden, verschillende talen
Werken met religie in de opvoeding, in de gezinsrelaties, in de partnerrelatie
Werken met de psychodynamiek van de migratie (intergenerationeel perspectief)
Werken met de aard van de migratie (familiaal gedragen projecten van klassieke migranten vs.
individuele projecten van nieuwe migranten)
Moeizaam op twee stoelen zitten (en soms voelen
ertussen te vallen) vs geen stoel meer hebben om
op te zitten (documentloze, illegalen, nieuwere
migraties)
Praten over (groot)ouderschap,
herverbinden van generaties, samen met beleven van drastische verandering
overheen drie generaties
Groep als kader en structuur waarbinnen zijzelf thema’s en vragen aanbrengen
Ontmoetingsruimte als draagvlak of structuur in een ongestructureerde wijk (= ons aanbod),
daarbinnen brengen zij hun bekommernis en
vreugde over ouderschap binnen (= hun invulling).
Geen vooraf vastgelegd trainingsprogramma
Toekomstperspectieven voor kind 2 2
Ontwikkeling van het kind 9 1
Naamgeving aan het kind 15 12
Herkomst en familiegeschiedenis 3 4
Opvoeden en structureren 1 3
Plaats van de vader in opvoeding 8 7
Schoolkeuze 11 8
Taalkeuze 7 9
Migratie 4 5
Leven in kansarmoede of risicowijk 12 14
Partnerrelatie en seksualiteit 5 15
Kinderwensen 6 13
Uitbouw eigen leven 13 10
Medische aspecten van ziekte van kind 14 11
Culturele identiteit ouders en kinderen 10 6
(Linkerkolom geeft de prioriteit aan van een thema, naargelang de frequentie van dat thema tijdens de groepsgesprekken; rechterkolom geeft de prioriteit aan die de ouders toekennen aan de 15 meest frequente thema’s)
Migratie in shifts, met remigratieplannen:
eerst mannen die nu grootvaders zijn
gemiddeld 10 jaar nadien: vrouwen (grootmoeders)
(gezinscohesie is niet evident in die omstandigheden) tegelijk of nog later: de kinderen (moeders en vaders nu)
(ouder-kind band is niet evident in die omstandigheden) structureel in deze Mediterrane migratie zijn de geïnduceerde
breuklijnen tussen partners en tussen ouders & kinderen (tgo ons perspectief van ‘gezinshereniging’)
Gemis aan beschikbaarheid van eigen moeder:
De eerste generatie migrantenvrouwen moest ten tijde van eerste ouderschap in herkomstland het alleen redden, ofwel hier in geheel nieuwe situatie aanpassen
Dat ging soms gepaard met zeer nauwe banden ofwel met breuklijnen en gemis aan investering (ging vaak ook goed) De kwetsbaarheid is in meer of mindere mate herkenbaar bij
jonge moeders
Kinderen ginds tijdens eerste levensjaren, al of
niet met moeder (opvoeding door nicht of zus van moeder of door ver familielid)
Gemis aan moeder van ‘eerste generatie’ blijft in
‘tweede generatie’ verborgen tot ze zelf moeder worden van kind van ‘derde generatie’
Bij nieuwe generatie: geluk, naast onzekerheid,
angst dat het kind niet zal groeien, etc.
huwen met hier opgegroeide man van allochtone herkomst
leven in bij schoonmoeder (cfr. traditie)
worden moeder op vrij jonge leeftijd, op moment dat ze hier nog geen taal en scholing volgen
missen hun eigen moeder die elders in West- Europa leeft of ginds in herkomstland
(eenzaamheidsproblematiek)
in literatuur niet zelden als afwezige vaders beschreven; door ons beschouwd als stoere mannen, maar in wezen vrij onzeker en
teruggetrokken wanneer het in het gezin moeilijk wordt
moeite om positie te nemen, zeker wanneer het problemen van kinderen in buitenwereld betreft (bv. school)
afgewisseld met soms zeer streng optreden binnenshuis
herhalen soms probleem van hun vader (eerste generatie) om de kinderen op constructieve wijze in ‘andere’ buitenwereld een weg te tonen
Veel grotere vraag naar steun dan we spontaan denken
Grote belang van preventiewerk met vaders in de migratie
huwen met hier opgegroeide vrouw van allochtone herkomst
gaan inwonen bij schoonmoeder (inversie van traditie)
worden vader op moment dat ze hier pas
aanpassen, werk zoeken, taal nog moeten leren,
met naast zich een vrouw die deze maatschappij
beter kent en er haar weg vindt
Vaders hebben symbolische positie van in hun gezin de wet te stellen en wegen te tonen naar de samenleving toe
Allochtone vaders vertegenwoordigen hun gezin op
crisismomenten, maar voelen hun autoriteit afbrokkelen binnenshuis
Ze (alsook hun zonen) missen identificatiefiguren
Risico voor ontsporing van adolescente jongens
Hier is dringend werk aan de winkel, in een preventie die nog vooral rondom moeders werkt
Economische migratie overheen generaties: ‘ginds’ en
‘hier’, mixed identities, biculturele competenties, mogelijk conflict en creativiteit tussen twee culturele invloeden
Politiek vluchtelingen: ook twee referentiepunten, maar invloed van trauma, geweld, vlucht in het geheim; ook conflict en creativiteit
Transnationale migratie: niet langer een ‘ginds’ en ‘hier’,
illegaliteit, trauma, uitbuiting, veel voorlopige stopplaatsen, veel fundamentelere bestaansonzekerheid
Klassieke migraties: twee stoelen om op te zitten, tussen te vallen, van op de ene stoel te verlangen naar de ander, in conflict en ongemakkelijk te zitten
Bi-culturele competentie naast conflict ervaren over
diverse culturele invloeden, tot momenten van onmogelijke combinatie
Innerlijke conflicten, relationele conflicten, geheime parallelle werelden
Gezinnen uit elkaar halen om elke ouder zijn/haar geluk te proberen en nadien te herenigen
Meer individuele projecten
Meer ontwrichting, onvoorspelbaarheid, perspectiefloosheid, bestaansonzekerheid, illegaliteit, trauma, gedesorganiseerde
gehechtheid
SES is de meest bepalende factor van de ontwikkeling, invloed op alle
ontwikkelingsdomeinen
Etnische culturele minderheid is ook significant bepalend, maar in mindere mate en niet op alle ontwikkelingsdomeinen (wel op taal en cognitie)
Geen interactie tussen armoede en etnische status:
kansarmoede heeft niet meer effect op allochtone
dan op autochtone kinderen
Wie kwetsbaar ontwikkelingsprofiel vertoonde op 8
maanden, is het na deelname in ES meestal niet meer op 36 maanden
Wie tussen 0 en 6 jaar van normaal ontwikkelingsprofiel afglijdt naar kwetsbaar profiel (preventie is geen magisch almachtig redmiddel !) , komt door de preventie slechts in milde en niet in sterke risicoprofielen terecht
Zonder preventie blijven allochtone kinderen die al heel vroeg kwetsbaar blijken, meestal dat risicoprofiel
behoudne
Zonder preventie komen er geleidelijk meer allochtone kinderen in risico-ontwikkelingsprofiel terecht naarmate ze ouder worden
Met preventie wordt kwetsbare ontwikkeling niet uitgesloten
Kwetsbaarheid blijft beperkt en in de kleuterklas te corrigeren
Het aantal normale profielen ligt in
vergelijkbare omstandigheden hoger in de
preventiegroep dan in de controlegroep
Programma gericht op ontmoeting en beschikbaarheid
Op de achtergrond weten we waar we naartoe willen:
ouderschap beleven en bespreken in de groep. Daartoe scharnier van de nieuwe generatie (geboorte) gebruiken om terug te kijken in gezinsgeschiedenis, te putten uit
culturele erfenis en deze vernieuwd mee te nemen naar de toekomst
Preventief, kansen optimaliserend vanuit de goede
mogelijkheden die er zijn, maar niet altijd kunnen benut worden (tgo curatieve klemtoon)