Kinderopvang de Speelboom
Opbrengst gericht werken
Handleiding voor pedagogisch medewerkers
1
Inhoudsopgave
Opbrengst gericht werken bij kinderopvang de Speelboom ... 2
Wat is opbrengst gericht werken eigenlijk? ... 2
Hoe werkt dat opbrengst gericht werken op mijn groep? ... 2
Is het niet te doelgericht voor de kinderen? ... 2
De 4D cyclus ... 2
Data ... 3
Wat is data? ... 3
Hoe verzamel je data? ... 3
Objectieve en specifieke data ... 3
Ontwikkelings- of leerlijnen ... 3
Duiden ... 4
Wat is duiden? ... 4
Hoe kun je duiden? ... 4
Duiden formulier als hulpmiddel ... 4
Doelen stellen ... 5
Het stellen van doelen ... 5
Aan doelen werken door opbrengst gericht werken ... 5
De 3 verschillende arrangementen (groepen) ... 5
Het groepsplan als hulpmiddel ... 5
Groepsschema als hulpmiddel ... 5
Doen ... 6
Het uitvoeren van opbrengst gericht werken ... 6
Het gebruiken van een logboek ... 6
De groep veranderd constant... 6
Afsluiting ... 7
Bijlage 1: Duiden formulier ... 0
Bijlage 2: groepsplan ... 1
2
Opbrengst gericht werken bij kinderopvang de Speelboom
Wat is opbrengst gericht werken eigenlijk?
Dit is een handleiding van “Opbrengst gericht werken” voor de pedagogisch medewerkers van Kinderopvang de Speelboom. Opbrengst gericht werken is bedoeld voor jonge kinderen in de kinderopvang. Het wordt voornamelijk gebruikt op peutergroepen om toe te werken naar groep 1.
Het is een methodische manier van werken aan de leerdoelen van de jonge kinderen. Het zorgt ervoor dat je doelgericht stappen zet.
Hoe werkt dat opbrengst gericht werken op mijn groep?
Je kunt opbrengst gericht werken combineren met elke vorm van een VVE-programma maar is ook te gebruiken zonder VVE-programma. Het opbrengst gericht werken is eigenlijk een soort ‘bril’ die je kunt opzetten. Het is geen sluitende methode of programma, het is een manier van denken en werken op elke groep in de kinderopvang. Eigenlijk blijf je gewoon doen wat je doet op de groep, maar je staat bewuster stil bij de dingen die je doet. Waarom doe ik deze activiteit? Wat wil ik de kinderen leren? Welke kinderen wil ik bij deze activiteit graag betrekken? Hoe kan ik alle kinderen bij de activiteit betrekken? En waar zitten de kinderen in hun ontwikkeling en wat zou een volgende stap kunnen zijn?
Is het niet te doelgericht voor de kinderen?
Kinderen ontwikkelen zich op verschillende manieren en in verschillend tempo. Hierdoor zou je kunnen denken dat opbrengst gericht werken niet passend is voor het jonge kind. Toch doe je vaak op een groep als pedagogisch medewerker waarschijnlijk al een aantal dingen die je opbrengst gericht zou kunnen noemen. Wanneer je met een groepsactiviteit aan een doel werkt, ben je eigenlijk al opbrengst gericht bezig.
Opbrengst gericht werken betekent niet dat je “lesjes” moet gaan geven. Je behoud gewoon je activiteitenprogramma en doet de dingen die je normaal ook al doet. Jonge kinderen leren namelijk het beste door te spelen en ontdekken. Je bereikt de beste resultaten door aan te sluiten bij de interesses en ze uit te dagen nieuwe dingen uit te proberen.
De 4D cyclus
Volgens het opbrengst gericht werken, werk je door middel van het maken van 4 stappen. Dit wordt ook wel het methodisch werken in 4D genoemd of wel de 4D cyclus.
1. Data 2. Duiden 3. Doelen 4. Doen
3
Data
Wat is data?
Je hebt als eerste data nodig om te weten waar de kinderen zijn in de ontwikkeling. Je data zijn bijvoorbeeld dagelijkse observaties, observatielijsten en gesprekken met ouders. Het hoort bij het werk van een pedagogisch medewerker dat je de hele dag je oren en je ogen open houdt. Je bent continu bezig met wat de kinderen aan het doen zijn. Het geeft je informatie over de ontwikkeling van de kinderen. Data zijn eigenlijk gegevens over de kinderen. Deze data heb je nodig om
uiteindelijk doelen te stellen voor de kinderen. Je moet eerst weten waar het kind zich in de ontwikkeling bevind.
Hoe verzamel je data?
Data kun je verzamelen op verschillende manieren. Je kan aantekeningen bijhouden in een schrift of map. De meeste van ons bij kinderopvang de Speelboom doen dit in de mentormap. Je kan ook ene aparte map maken speciaal voor het opbrengst gericht werken, om zo alle informatie over alle kinderen te bundelen. Het is wat jullie samen fijn vinden werken op de groep.
Je kunt ook data halen uit de observatielijsten van KIJK!. Wanneer je deze ingevuld hebt, kun je zien waar een kind zich bevind in de ontwikkeling. Ook uit gesprekken met ouders kun je een hoop informatie halen. Ouders kennen het kind goed, dus zij kunnen een hoop vertellen over de ontwikkeling van hun eigen kind.
Objectieve en specifieke data
Wanneer je een kind observeert en data aan het verzamelen bent, zorg dat je dit zo objectief en specifiek mogelijk opschrijft. Op deze manier is het ook duidelijk voor je collega’s.
Verkeerd voorbeeld: “Piet en Marja waren leuk aan het buiten spelen”.
Met deze data kun je eigenlijk niet zoveel. Wat is leuk? Wat deden ze dan buiten? Hoe ging dat? Het enige dat je nu weet is dat Piet en Marja hebben buiten gespeeld. Maar dit is geen data om een doel te kunnen stellen voor het opbrengst gericht werken.
Goed voorbeeld: “Piet en Marja hebben een half uur buiten gespeeld. Zij speelde in het huisje samen.
Piet speelde de vader en Marja de moeder. Marja zei: wat wil je eten? En Piet zei: ik wil patat eten.
Het leek erop dat Piet en Marja het leuk vonden om samen in het huisje te spelen wat je zag door het gelach bij de kinderen en de gesprekken die zij samen hadden in 4-woordzinnen.”
Enkele tips bij het schrijven van observaties:
• Schrijf op wat de kinderen doen en zeggen
• Schrijf op wat de kinderen kunnen
• Schrijf op wat jij of je collega doet of zegt
• Schrijf op wat de activiteit of de situatie is waarin het gebeurt
Ontwikkelings- of leerlijnen
Op de Speelboom hebben wij een map met alle ontwikkelings- en leerlijnen. Dit zijn overzichtelijke schema’s waarin je kunt zien in welke stap een kind zich bevind. Hierdoor kom je snel te weten wat een volgende stap voor een kind zou kunnen zijn. Deze leerlijnen zijn ook op te zoeken op internet.
Google op: CED leerlijnen of SLO doelen. Maar ook de KIJK! ontwikkelingslijnen kunnen gebruikt worden voor het verzamelen van data en bepalen van een doel.
4
Duiden
Wat is duiden?
Duiden betekent dat je de data gaat onderzoeken en dat je kijkt naar wat deze gegevens zeggen.
Eigenlijk ga je een betekenis geven aan de data. Dit doe je samen met je collega’s. Iedereen
interpreteert namelijk de data anders. Een collega kan de dingen anders zien. Dit maakt dat je samen tot een gesprek komt. De informatie is namelijk hetzelfde, maar je hebt er allebei een ander idee bij.
Je kan samen een observatie bespreken, wat zie jij en wat ziet de ander? Zo kom je samen tot een vollediger en objectiever beeld. Duiden betekend dat je samen bepaald wat deze data zeggen. Zo kun je hierna over gaan tot het vaststellen van een doel.
Hoe kun je duiden?
Duiden kun je doen tijdens overlegmomenten met je collega’s. Je kunt hier een aantal vragen aan elkaar stellen en met elkaar doornemen. Vragen kunnen gaan over de volgende 4 onderwerpen:
• Ontwikkelaanbod: dit bestaat uit de routines, activiteiten, de materialen en de hoeken. Je bepaalt samen of het gene wat je aanbiedt, aansluit bij de kinderen. Als voorbeeld: Hoeveel boeken hebben we dit thema gebruikt? Waren die geschikt voor alle kinderen?
• Interactievaardigheden: dit zijn de vaardigheden in de omgang met kinderen. Dit gebruik je eigenlijk bij alle activiteiten en routines die je doet. Als voorbeeld: Heb ik tijdens de activiteit er op gelet of de kinderen naar elkaar keken? Heb ik daar positief op gereageerd? Heb ik de tijd genomen om goed naar de kinderen te luisteren als zij moesten huilen?
• Tijd: voor alle activiteiten bedenk je hoeveel tijd dit gaat kosten maar ook wanneer je ze doet. De hoeveelheid tijd die je besteedt aan het ontwikkelaanbod is van invloed op de ontwikkeling van de kinderen. Voorbeeld: Hoe lang laten we de kinderen vrij spelen? Is dat lang genoeg?
• Groepsmanagement: het gaat hierbij om de inrichting van ruimte en de organisatie van de dag. Het gaat hierbij om de dingen die er voor zorgen dat het soepel loopt op je groep.
Voorbeeld: Kunnen de kinderen bij de overgang naar een andere activiteit snel goed aan de slag?
Duiden formulier als hulpmiddel
Als hulpmiddel tijdens een overlegmoment kun je gebruik maken van het “duiden formulier”. Hierin staan de onderwerpen in een overzichtelijke schema. Het kan gebruikt worden als hulpmiddel om de juiste vragen te stellen maar ook ingevuld worden om belangrijke dingen vast te leggen en op te hangen op de groep. Het “duiden formulier” is terug te vinden in bijlage 1.
5
Doelen stellen
Het stellen van doelen
Je hebt nu de data verzameld over de kinderen en je hebt samen met je collega’s geduid. Je hebt betekenis aan de data gegeven en je weet welke kant je samen op wilt. Je kunt dan overgaan door het stellen van doelen. Deze doelen kunnen over van alles gaan. Ze kunnen gekoppeld worden aan het thema maar ook aan basisvaardigheden. Je bepaalt samen waar je aan werkt. Ze kunnen ook per dag verschillen en werk je elke dag aan een ander doel.
Aan doelen werken door opbrengst gericht werken
Je kunt aan deze doelen werken door de groep kinderen op te splitsen in verschillende
“arrangementen”. Dit zijn eigenlijk verschillende groepjes. De groepjes zijn ingedeeld in de verschillende niveaus waar de kinderen zich in bevinden. Eigenlijk betekent het dat de kinderen allemaal ene verschillende ontwikkelbehoefte hebben. Door kinderen met dezelfde
ontwikkelingsbehoefte bij elkaar in een groepje te plaatsen, kun je ze samen 1 aanpak bieden en kun je hiermee op een haalbare manier opbrengst gericht werken met de hele groep.
Voor kinderen die zich bijvoorbeeld sneller ontwikkelen is het belangrijk dat ze meer uitdaging krijgen dan kinderen die zich gemiddeld ontwikkelen. Voor kinderen die zich langzamer ontwikkelen is het belangrijk dat ze bijvoorbeeld meer herhaling krijgen aangeboden.
De 3 verschillende arrangementen (groepen)
• Basis: deze is bedoeld voor de hele groep of het grootste gedeelte van je groep. Dit vormt de kern van je groep.
• Intensief: deze is bedoeld voor de kinderen die meer begeleiding en/of tijd nodig hebben.
• Verdiept: deze is bedoeld voor de kinderen die meer uitdaging nodig hebben.
Het groepsplan als hulpmiddel
Bij het opbrengst gericht werken kun je gebruik maken van een groepsplan als hulpmiddel. Dit is een overzichtelijk schema waarin je samen alle doelen kunt zetten. Deze is terug te vinden in bijlage 2.
Groepsschema als hulpmiddel
Een ander handig hulpmiddel kan de groepsschema zijn. Deze vul je samen met je collega’s in. Het zijn 3 cirkels die staan voor de verschillende arrangementen/groepen. Hierin komen de namen van de kinderen te staan. Hierdoor kun je snel zien in welk groepje kinderen horen en kun je per dag en activiteit inspelen op de verschillende ontwikkelbehoefte van de kinderen. Dit groepsschema is terug te vinden in bijlage 3.
6
Doen
Het uitvoeren van opbrengst gericht werken
Je hebt nu de data verzameld, samen geduid en doelen gesteld. Het is alleen nog een kwestie van het gewoon gaan doen! Voor de activiteiten uit die je bedacht had of speel in op de kinderen wat zij willen doen. Je kunt hierbij de verschillende arrangementen/doelen in gedachte houden. Op deze manier ga je op een doelgerichte en bewuste manier om met de activiteiten die je doet.
Bedenk dat je niet ineens heel anders hoef te gaan werken en laat je niet gek maken dat je nu nog meer “moet” doen. Je doet precies hetzelfde zoals je het altijd al doet, alleen met een andere aanpak.
Als simpel voorbeeld: je kleurt 1x per week met de kinderen. Met de basiskinderen kun je dit blijven doen. Met de kinderen uit het intensieve arrangement kun je bijvoorbeeld er voor kiezen om 2x te kleuren per week of met meer intensievere begeleiding. De kinderen uit het verdiepte arrangement kun je uitdagen door ze een opdracht mee te geven tijdens het kleuren.
Het gebruiken van een logboek
Je kunt gebruik maken van een logboek. Dit kan een map met papieren zijn of een schrift. Je kan hier na elke activiteit iets over inschrijven. Welke groepje is aan de beurt de geweest? Welke kinderen waren erbij betrokken? Wat heb je gedaan? Wat is je opgevallen tijdens de activiteit? Wat is handig voor het vervolg?
Je kunt kort en krachtig een aantal dingen benoemen. Het is handig om dit bij te houden zodat je collega’s zien wat je gedaan hebt en waar ze eventueel mee verder kunnen. Ook is het fijn om bij te houden wat je gedaan hebt zodat je dit samen kunt bespreken wanneer je bijvoorbeeld gaat evalueren hoe het is gegaan.
Een formulier die je kunt gebruiken bij het maken van een logboek is terug te vinden in bijlage 4.
De groep veranderd constant
Het is belangrijk om op zeer regelmatige basis de arrangementen te wijzigen. Zeker wanneer er veel kinderen weg gaan of bij komen, veranderd de samenstelling van de arrangementen. Kinderen moeten dan opnieuw ingedeeld worden en er zullen nieuwe doelen gesteld moeten worden. Houd dit goed in de gaten en stel bij wanneer jullie denken dat dit nodig is.
7
Afsluiting
Deze handleiding is een beknopte uitleg van het werken met “opbrengst gericht werken”.
Wanneer je nog verder geïnteresseerd ben over deze manier van werken, is het boek
“peuterstappen” een aanrader. Deze handleiding is geschreven op basis van het boek.
Op basisscholen wordt er ook steeds vaker mee gewerkt. Je kunt dan ook googelen op “opbrengst gericht werken” om nog meer te weten te komen hoe andere kinderopvangorganisaties en
basisscholen hiermee werken. Je komt er dan achter dat er nog heel veel hulpmiddelen bestaan om het uit te voeren. Ook bestaan er verschillende trainingstrajecten en scholing om nog meer over
“opbrengst gericht werken” te leren en hoe je het kunt inzetten in de praktijk.
Bijlage 1: Duiden formulier
Welke invloed had dit op de ontwikkeling? Wat gaan we aanpassen in de komende periode?
Ontwikkelaanbod - Hoeken - Materialen - Routines - Activiteiten
Wat hebben we werkelijk aangeboden?
Interactievaardigheden - Sensitieve
responsiviteit - Respect voor
autonomie - Structuur en
grenzen stellen - Praten en
uitleggen - Ontwikkelings-
stimulering - Begeleiden van
interacties
Welke interactievaardigheden hebben we ingezet?
Tijd
- Wanneer - Hoe lang - Hoeveel
Hoeveel tijd heeft het aanbod genomen?
Groepsmanagement - Inrichting ruimte - Organisatie van de
dag
Wat hebben we ingezet in groepsmanagement?
1
Bijlage 2: groepsplan
Mondelinge taalvaardigheid:
- Passieve woordenschat - Luisteren
Doel: Waar werk ik aan? Ontwikkelaanbod:
Kansen creëren bij - Routines - Activiteiten
- Hoeken en materialen
Tijd per week Educatieve
interactievaardigheden
Pedagogische vaardigheden
Basis
Verdiept
Intensief
Groepsmanagement
Evaluatie
2
