Chadō: De weg van thee

(1)

Chadō: De weg van thee

Lucca Vrielynck

december 2021

(2)

Wanneer men aan Japan denkt, denken de meeste mensen ongetwijfeld aan samurai, tatami vloeren en natuurlijk theeceremonies. Wat houdt zo’n theeceremonie nu net in?

Dit artikel tracht een beeld te geven van de inhoud van de theeceremonie en zijn belangrijkste gebruiksvoorwerpen. Aanvullend zal ook kort gekeken worden naar wat de theeceremonie betekent voor de vrouw aangezien de meesten deze ceremonie nu kennen als een vrouwenkunst, maar dit is niet altijd het geval geweest.

Introductie tot Chadō

Chadō (茶道), de weg van thee die gevolgd wordt tijdens de theeceremonie (chanoyu, 茶 の湯) in Japan draait niet enkel en alleen om de thee. Het is een traditie die

verschillende andere elementen van de Japanse cultuur samenbrengt zoals Zen boeddhisme, bloemschikken, keramiek, architectuur, kalligrafie, sociale etiquette en eten. Dit maakt dat het al snel een representatie kan zijn voor de belangrijkste waarden die in de Japanse maatschappij leven en deel is geworden van de Japanse nationale identiteit.¹

Chadō, of vertaald ‘de weg van thee’, wordt gezien als een manier om rust te bereiken samen met anderen. Volgens Sen no Rikyuu (千利休, 1522-1591), degene die deels verantwoordelijk is voor het codificeren van chadō, zijn er 4 principes aanwezig binnen dit gebruik. wa (和, harmonie), kei (敬, respect), sei (清, puurheid) en jaku (寂, rust). Deze staan aan de basis van de regels van thee en zijn ook de hoogste idealen binnen de theeceremonie.²

Wa staat voor de interactie tussen gastgever en gast, het eten dat geserveerd wordt en de gebruiksvoorwerpen. Deze staan allemaal in harmonie met de natuur. Kei zorgt ervoor dat een relatie kan worden aangegaan met de omgeving, de medemens en de natuur. Het respect dat ontstaan zorgt tevens dat er regels kunnen bestaan en dat deze alom opgevolgd worden. De puurheid of Sei wordt getoond door het schoonmaken van de omgeving en de theeset. Dit voor, tijdens en na de samenkomst. Symbolisch staat het schoonmaken voor het zuiveren van het hart en gedachten. Jaku is een groot deel van een theeceremonie die als doel heeft rust te bereiken.³ Een gegeven dat geleend

1 Facts and details 2013

2 Soshitsu 1983, 388

3 Soshitsu 1983, 388-389

(3)

werd uit het zenboeddhisme met als doel te leven in het moment en de zorgen even los te laten.⁴

a) Eerste Sporen van de theeceremonie

Thee zou geïntroduceerd zijn in Japan vanuit China door de boeddhistische monnik Eichu (永忠) in de 9e eeuw. Hieruit groeide de theeceremonie en zijn populariteit.⁵ Er zijn aanwijzingen van populariteit van de theeceremonie in de kamakura periode (鎌倉時代, 1185-1249). In die tijd werden heuse theeproeverij wedstrijden georganiseerd waar de aristocratie graag aan meedeed. Tijdens deze wedstrijden waren het Chinese gebruiksvoorwerpen en etiquette die aan de basis lagen. Wat ook een aanwijzing is van de populariteit van de ceremonie is het grote aantal essays en commentaren dat geschreven werd, onder andere door de abt Yoisai, ook gekend als Eisai (明菴栄西, 1141-1251).⁶ Hij introduceerde bijvoorbeeld een nieuwe methode voor het maken van groene thee poeder.⁷

De echte theeceremonie zou bedacht zijn geweest door Murata Shukō (村田珠光, 1423–1502) in de 15e eeuw. Hij was een adviseur van de shogun Ashikaga (足利).

Shukō creëerde de theeceremonie om het genoegen op te wekken waarbij men in

harmonie leeft met de natuur, zoals een kluizenaar. Hij wordt daarom vaak gezien als de grondlegger van de wabi (侘び) stijl, waarbij een nadruk wordt gelegd op simpliciteit en inspiratie wordt gehaald uit het zenboeddhisme om innerlijke rust te bereiken. Er wordt gesteld dat het Shukō was die als eerste kalligrafie hing in de tokonoma (床の間), thee maakte in de tatami ruimte met de verschillende matten en Japanse

gebruiksvoorwerpen gebruikte in plaats van Chinese.⁸

Het gebruik zou ook een plekje vinden binnen samoerai training en de samoerai klasse zou uiteindelijk regels maken waaraan deelnemers van de ceremonie zich zouden moeten houden.⁹ Voor hen zou het een manier worden om hun status te verhogen en een bepaalde controle te krijgen over hun volgers. Zo werden loyale

5 Anderson 1987, 480

(4)

volgers beloond met geschenken als verfijnde gebruiksvoorwerpen en mocht de theeceremonie enkel beoefend worden door zij die er toestemming tot gekregen hadden.¹⁰

In de 16e eeuw was één van de leidende figuren van de theeceremonie Sen no Rikyuu. Hij schreef een boek over de principes van de theeceremonie die hem waren aangeleerd door zijn meester. Dit waren respect, puurheid, harmonie en rust.¹¹ Sen no Rikyuu creëerde de theeceremonie zoals die vandaag de dag nog beoefend wordt.¹² Hij legde vooral de nadruk op de religieuze waarde van de theeceremonie en stelde dat de simpele handeling van het maken van thee een stap was naar verlichting.¹³

Uiteindelijk zou de theeceremonie een plek krijgen binnen het iemoto (家元) systeem. Dit betekent dat de verschillende scholen van de theeceremonie geleid zouden worden door hun eigen ‘familiehoofd.’ Elke school heeft vastgelegde regels en normen en waarden en het iemoto systeem zorgt ervoor dat deze van de ene generatie op de andere worden overgegeven zodat traditie in stand gehouden kan worden.¹⁴ De kunst van de theeceremonie was dus een kunst die van het ene hoofd van het huishouden werd overgegeven naar het andere, overgedragen als was het een erfenis. In de vroegste periode waren het mannen die de kunst uitvoerden, de rol van de vrouw was

gelimiteerd. Enkele vrouwen leerden de kunst wel en sommigen mochten de

theemeesters helpen in de voorbereiding, het koken en het opruimen van de ceremonie.

Dit was echter slechts een beperkte groep. Het is pas sinds de 19e eeuw dat vrouwen datgene dat ze hadden geleerd publiekelijk mochten tonen en aanleren aan anderen.¹⁵

Na de tweede wereldoorlog was chadō niet meer heel populair omdat mensen te kampen hadden met een gebrek aan geld om uit te geven aan luxeproducten. De oorlog had ervoor gezorgd dat men begon te twijfelen aan de Japanse cultuur en zijn normen en waarden. Het is in die context dat de theeceremonie zich opnieuw moest plaatsen binnen de Japanse maatschappij. Vrouwen werden aangemoedigt deel te nemen in de ceremonie en chadō werd gebruikt als middel om culturele activiteiten en waarden te behouden en aan te leren aan anderen. In de jaren ‘60 verbeterde de economische

10 Anderson 1987, 480

11 Lockhart 2020

13 Anderson 1987, 481

14 Isaac and Villarreal 2017, 6

15 Mori 1991, 87

(5)

situatie in Japan en hadden mensen dus het geld om deel te nemen aan activiteiten zoals de theeceremonie en groeide deze dus in populariteit.¹⁶ Al snel zou de theeceremonie een manier zijn om de Japanse nationale trots te tonen door een ideaalbeeld weer te geven van de normen en waarden die heersen in de maatschappij.

b) Wat gebeurt er tijdens een theeceremonie?

De theeceremonie start al nog voor er daadwerkelijk thee wordt uitgeschonken. In zijn artkel beschrijft Sen Soshitsu (千宗室), de 15e grootmeester van de Urasenke school van de theeceremonie, de ceremonie als volgt. Wanneer de gasten de plek waar de ceremonie zal plaatsvinden naderen, zien ze dat er her en der water besprenkeld is. Dit geeft aan dat de gastgever klaar is zijn gasten te ontvangen. In het de gang van het huis moeten de gasten, naar Japanse gewoonte, hun schoenen uitdoen. Hierna wachten ze in een wachtruimte waar ze een klein kopje heet water krijgen. Vervolgens worden de gasten begeleid naar een beschut prieel aan de rand van de tuin. Alvorens de gasten verder gaan worden ze verwelkomd door de gastgever. Hierna wandelen ze via de tuin naar de hut, naar het gebouw waar de theeceremonie zal plaatsvinden. De weg die de gasten afleggen in de tuin staat symboliek voor het verlaten van de gewone wereld naar één waar ze de kans hebben rust te vinden en hun gedachten te bevrijden van zaken die hen bezig houden in het dagelijks leven. De tuin moet een bergpad voorstellen en de hut een simpele berghut als was het van een kluizenaar. Nabij de ingang van de hut is een stenen bassin te vinden waar de gasten hun handen en mond moeten wassen net zoals men doet bij het betreden van een shinto schrijn. Dit is een symbolische daad van purificatie. Daarop volgend betreden de gasten de theehut door via een kleine doorgang naar binnen te kruipen. Binnenin de hut is een klein houtvuur te vinden en ruikt men de geur van wierook. Op het vuur staat een ketel met water voor de thee. De gasten

wachten in stilte op hun gastgever, wat nog maar eens een representatie is van de rust aanwezig tijdens een theeceremonie. De gastgever komt binnen, en serveert een kleine maaltijd aan zijn gasten. Deze traditionele maaltijd heet kaiseki (懐石). Na deze maaltijd krijgen de gasten een nattig dessert aangeboden.¹⁷

16 Mori 1991, 88

17 Soshitsu 1983, 389

(6)

Een interessant gegeven is dat wanneer de gasten in de theehut binnenkomen een scroll is opgehangen. Wanneer de gasten na hun dessert even naar buiten gaan wordt deze scroll verwisseld door een bloem, dit voltooit de voorbereidingen voor het uitschenken van de thee. Vervolgens wordt een gong geslagen om aan de gasten aan te geven dat het tijd is voor thee. Elk gebruiksvoorwerp wordt nog een keer symbolisch gepurificeerd. De keramische theekom en de bamboe klopper worden afgeveegd met een zijden doen. Met behulp van een bamboe lepel wordt het hete water uit de ketel en in de thee kom gegoten. Hierna wordt de bamboe klutser afgespoeld en wordt de kom weer leeggemaakt. vervolgens wordt de kom afgeveegd met een vochtige linnen doek.¹⁸

Een beetje matcha poeder, groene thee poeder, wordt in de kom gestoken. Hier voegt men heet water aan toe. De twee worden door elkaar gemengd met behulp van de bamboe klutser en stelselmatig wordt meer water toegevoegd en meer gemengd. Hierna wordt de thee aan de eerste gast gegeven. Elke gast drinkt van dezelfde kom, wat een gevoel van verbintenis naar boven haalt. Iedereen drinkt drie en een halve slok. Deze eerste proeverij gebeurt met een vollere thee. Hierna volgt een tweede proeverij.¹⁹

De tweede proeverij gaat om een lichte thee. Tijdens dit tweede deel van de sessie is er plek voor lichte conversatie. Wat ook verschillend is met het eerste deel is dat hier iedereen zijn eigen kommetje krijgt. Hierna eindigt de proeverij. De gasten verlaten de theehut en de gastgever maakt een laatste buiging waarna deze wacht tot de gasten uit het zicht verdwenen zijn. Vervolgens ruimt hij alles op.²⁰

Hier nog even op een rijtje wat de precieze stappen zijn wanneer men vandaag de dag een theeceremonie bijwoont. Voor men de thee-ruimte binnengaat gaat men voor de schuifdeur (fusuma, 襖) zitten. Vervolgens plaatsen de gasten dun sensu (扇子), waaier, voor zich en openen ze de schuifdeur. Hierna plaatsen ze hun handen op de tatami mat en nemen ze een kijkje in de thee-ruimte. Ze schuiven de waaier naar voor en schuiven al zittend de thee-ruimte in.²¹

Na het binnenkomen krijgen de gasten de kans om de gebruiksvoorwerpen in de kamer te bekijken, ook hiervoor zijn er bepaalde regels. De gasten nemen hun sensu in hun rechterhand en gaan ze rechtstaan door eerst hun rechtervoet te gebruiken. De

18 Soshitsu 1983, 390

19 Soshitsu 1983, 390

20 Soshitsu 1983, 390

21 Sakuraa Nihongo Resource Centre n.d.

(7)

gasten wandelen naar de alkoof (tokonoma, 床の間) waar bloemen of een scrol worden getoond en gaat hiervoor zitten. Ze maken een formele buiging en bekijken de scroll, daarna de bloemen en uiteindelijk de vaas van de bloemen waarna ze opnieuw een formele buiging maken. In de ruimte zijn verschillende tatami’s te vinden, er is een specifieke volgorde waarop men over deze tatami’s moet wandelen. Eerst wandelen de gasten over de kayoi-datami, daarna over de ro-datami om zo naar de dogu-tatami te wandelen. vervolgens gaan de gasten voor de ketel zitten.²²

Wanneer alle gasten zitten, gaat een doos met zoetigheden rond. De gastgever vraagt om er ééntje te nemen en de gast buigt in antwoord. Ze draaien zich naar de volgende gast en maken ook naar deze een buiging waarna de gast de doos waar de zoetigheden in zitten (kashiki, 菓子器), aanneemt met beide handen en de doos een beetje optillen in een uiting van dank. De kashiki wordt weer neergelegd en de gasten leggen een speciaal soort papier, kaishi (懐紙), voor zich neer met de gevouwen rand naar zich toe gedraaid. Met hun rechterhand nemen de gasten de zoetigheid en plaatsen ze het op de kaishi. Vervolgens wordt de doos aan de volgende gast gegeven en herhaalt het proces zich.²³

Als het tijd is voor het drinken van thee (hier gaat het om het drinken van de lichtere thee), Wandelen de gasten naar hun plek. Dit doen ze door recht te staan met

eerst hun rechter voet. Ze gaan weer zitten en nemen de thee kom (chawan, 茶碗). Hierna gaan ze rechtop staan met hun linkervoet eerst en draaien ze zich om en keren ze terug naar hun originele plek om te gaan zitten. De theekom wordt tussen zichzelf en de hoofdgast gezet. Men buigt en plaatst daarna de theekom tussen zichzelf en de volgende gast, waarna men nog een keer buigt. Vervolgens plaatst men de theekom voor zich en buigt men richting de gastgever. De theekom wordt opgetild met de rechterhand en op de linker handpalm geplaatst. De rechterhand dient ter ondersteuning. Hierna draait

22 Sakuraa Nihongo Resource Centre

(8)

men de theekom tweemaal met de klok mee en wordt de thee tot de laatste drop opgedronken. De plek waarvan gedronken werd, wordt afgeveegd met de rechterduim en wijsvinger. De vingers worden dan weer afgeveegd aan e kaishi. De theekom wordt weer gedraaid zodat de voorkant naar jezelf gericht staat en wordt daarna weer voor de gast geplaatst.²⁴

de theeset en zijn omgeving

a) belangrijkste gebruiksvoorwerpen

Essentieel voor een theeceremonie zijn de gebruiksvoorwerpen. Een theeset bevat een ijzeren ketel waar water in opgewarmd wordt, een bamboe pollepel om het water van de ketel in een keramische kom over te gieten, deze keramische kom is ook degene waar de gasten uit zullen drinken. Aanvullend een klein keramisch of gelakt theepotje om de gepoederde thee in te bewaren, een dunne lepel of een dun schepje gemaakt van

bamboe waarmee de thee in de kom wordt geschept, een bamboe klutser die de thee en het water met elkaar moet mengen en een vers- en afvalwater potjes.²⁵

25 Guth 2011, 51

(9)

Nu volgt een korte uitleg van de gebruiksvoorwerpen. De furo (風炉) is de draagbare ijzeren kachel waarop de kama (釜), de ijzeren theepot, staat om het water op te warmen. Andere varianten van de furo zijn de binkake (瓶掛) en de ro (炉). Ook de kama heeft een variant genaamd tetsubin (鉄瓶), dit is een ijzeren theepot met een schenktuit en een handvat dat over de bovenkant kruist zoals de theepotten die vandaag de dag het populairst zijn.²⁶

De futaoki (蓋置) is een soort van staander waar het deksel van de ketel of de pollepel (hishaku, 柄杓) op kan rusten, ze kunnen gemaakt zijn van bamboe, keramiek of metaal met een verscheidenheid aan stijlen.²⁷

De kensui (建水) is het kommetje waar het afvalwater dat gebruikt werd om de theekom schoon te maken, in wordt opgevangen. Meestal is het een keramisch of metalen potje, soms gelakt hout. De gasten zien dit potje amper, het is het laatste dat de theeruimte binnen wordt gebracht en het eerste item dat verwijderd wordt.²⁸

Het kommetje waaruit de matcha thee gedronken wordt is de chawan (茶碗). Ook het GUM beschikt over zo’n potje. zoals op de foto te zien is het gemaakt uit keramiek waarna het ook

geglazuurd is. De vorm komt overeen met de wan-nari (椀形), dit is één van de meest gebruikte vormen voor een chawan. De wan- nari hebben een licht gecurvde vorm waarbij de kant van de kom meestal verticaal is. Het is een erg moderne kom, waarschijnlijk daterend uit de 21ste eeuw.²⁹

Het GUM bezit twee soorten potjes waar thee in bewaard werd. Op de foto hiernaast is de natsume (棗) te zien. Dit is een klein houten gelakt doosje waarin de matcha die gebruikt wordt om de ‘lichte thee’ (usucha, 薄茶) in op te bergen. Deze matcha wordt vaak niet permanent in de natsume bewaard maar wordt in het doosje gestopt om dan te gebruiken tijdens de theeceremonie. Een andere naam voor natsume is ook chaki (茶器). Ook het GUM bezit over zo’n natsume, versierd met een

bloemenmotief. Het is een modernere natsume waarschijnlijk gemaakt van plastic, een

26 Tezumi n.d.

27 Tezumi n.d.

28 Tezumi n.d.

29 Tezumi n.d.

(10)

materiaal dat vandaag de dag veel gebruikt wordt voor zulke doosjes omdat het goedkoper te produceren is. Aangezien duidelijk een decoratief

bloemenmotief te zien is, is deze natsume waarschijnlijk bedoeld voor informele situaties. Formele natsume zijn over het algemeen zwart en ongedecoreerd. De print die te zien is op de natsume van

het GUM behoort tot de maki-e (蒔絵) stijl.³⁰ Het andere potje waar matcha in bewaard wordt waartoe het GUM beschikt, is een soort chazutsu (茶ずつ). Een luchtdicht potje die bedoeld is voor het preserveren van het matcha

poeder. Het potje is gemaakt uit een groen gelakt metaal met een metalen dekseltje.³¹

Het bamboe schepje waarmee het matcha poeder in de theekom geschept wordt is de chashaku (茶杓).

Traditioneel werden deze schepjes door de theemeesters zelf.³²

Eerder al werd de kensui besproken waar het afvalwater in terecht komt. Het verse water dat gebruikt

wordt tijdens een theeceremonie is te vinden in de mizusashi (水指). Dit is een bak/doos met een deksel waarin water zit dat voornamelijk gebruikt wordt om het water in de kama (de ketel) aan te vullen. Over het algemeen worden deze mizusashi gemaakt van keramiek maar er zijn ook houten, glazen en metalen exemplaren.³³

Het water van de mizusashi komt in de kama terecht en diens water in de chawan. Dit gebeurt met behulp van de lange bamboe pollepel, de hishaku (柄杓). ³⁴

De chasen (茶筅) is de bamboe klutser waarmee de matcha in het water gemengd wordt. Ze worden met de hand gesneden uit één enkel stuk bamboe. Het GUM beschikt

30 Tezumi n.d.

31 yamatodesign n.d.

32 Tezumi n.d.

33 Tezumi n.d.

34 Tezumi n.d.

(11)

over twee verschillende voorbeelden van zo’n chasen, een korte en een lange. De lange variant werd waarschijnlijk gebruikt om thee te

maken in hoge cilindervormige theekommen.

De korte chasen heeft ongeveer 180 tanden wat maakt dat deze waarschijnlijk gebruikt wordt voor het maken van lichte thee. De lange variant was waarschijnlijk bedoeld voor het maken van vollere thee aangezien hier minder tanden aanwezig zijn.³⁵

Binnen de collectie van het GUM hoort ook een paars doekje dat gekend staat als een Kobukusa (古袱紗). Dit doekje wordt onder de theekom geplaatst wanneer de gastgever deze draagt. Daarbij wordt het doekje ook op de tatami mat geplaatst wanneer de gasten de gebruiksvoorwerpen willen bekijken om zo de voorwerpen te beschermen.³⁶ De paarse kleur van deze kobukusa kan betekenen dat het eigendom was van een man, maar uiteindelijk zou deze ook door een vrouw gebruikt kunnen zijn.³⁷ Het konijnenmotief heeft ook een symboliek. Het konijn staat in Japan voor ‘vooruitgang’, ‘bekwaamheid’ en ‘zelf devotie’. Het belangrijkste hier om te melden is dat het ook een symbool is van de lente, wat wil zeggen dat deze kobukusa waarschijnlijk gebruikt werd in dit seizoen aangezien deze doekjes vaak seizoensgebonden waren.³⁸

Het laatste artikel waartoe het GUM bezit is een rond zwart dienblad met een golvende rode rand. Dit dienblad heet in het Japans yamamichibon (山道盆) letterlijk kan dit vertaald worden naar ‘bergpad-dienblad.’ bergpad refereert naar de rode rand die doet denken aan zo’n weg. Het dienblad wordt gebruikt om de theekom en het potje waar het matcha poeder in zit mee te verplaatsen tijdens sommige theeceremonies.³⁹

Het is dan wel geen voorwerp maar wel een erg groot deel van de theeceremonie en dus een uitleg waard, matcha. Matcha is het groene thee poeder dat gebruikt wordt

35 Zhao Zhou n.d.

36 Japanese Tea Ceremony n.d.

37 Japanese wiki corpus n.d.

38 project Japan n.d.

39 Amazing-green-tea n.b.

(12)

tijdens de theeceremonie. Het werd geïntroduceerd door boeddhistische monniken in de 12e eeuw, voor medische doeleinden. De smaak van matcha kan variëren naar gelang cultivatie methoden, plukseizoen, het deel van het theeblad dat gebruikt wordt en het productieproces. Twee bekende soorten thee in Japan zijn Sencha (煎茶) en Gyokuro (玉 露). Sencha is de meest geconsumeerde thee in Japan. Het heeft een bittere smaak en wordt gemaakt met gestoomde theebladeren om zo de felle groene kleur te behouden.

Gyokuro is een thee van hogere kwaliteit met een zoete smaak. Deze wordt gemaakt met fijne theebladeren die beschermd worden tegen direct zonlicht.⁴⁰

b) De theeruimte

In de Ashikaga periode (足利時代, 1338-1573) creëerden leden van de aristocratie speciale thee- ruimtes (chashitsu, 茶室) in hun paleizen of thee- hutten in hun tuinen, zoals hierboven al beschreven, die er simpel uitzagen. Op die manieren maakten zij een ruimte die losstond van de zorgen van het leven en waar de focus echt lag op de thee. Hiernaast zie je een foto van een mogelijke indeling van zo’n theeruimte.

De chashitsu (茶室), de theeruimte, is dus de

plek waar theeceremonies worden uitgevoerd. Elke theeruimte heeft enkele basis elementen.

Een eerste element is het raam (mado, 窓口), Het kan zijn dat de raam zich aan de kant van de gastgever, van de gasten of aan beide kanten bevindt. Het raam kan dienen als decoratief element, extra lichtbron.⁴¹

41 Terebess n.b.

(13)

De gasten komen binnen langs een klein deurtje genaamd, nijiri guchi (躙り口).

De gastgever heeft zijn eigen deur genaamd chadō guchi (茶道口). Wanneer ze de kamer binnengaan zien de gasten dat de vloer bedekt is in Tatami. De gasten gaan op de kyaku tatami (客畳) zitten. Speciale gasten krijgen een plekje op de kinin tatami (貴人畳). De kayoi tatami (通い畳) die op de foto te zien is, is een tatami mat bedoeld als tussenstuk waarop de gasten en de gastgever kunnen lopen. De gebruiksvoorwerpen krijgen ook hun eigen tatami, de dōgu tatami (道具畳). De fumikomi tatami (踏込畳) is de tatami waar de theemeester op wandelt wanneer hij de theeruimte betreedt. Op de linker foto hierboven is ook een ro tatami (炉畳) te zien. Dit is de mat waar de ro, de ingegraven plek waar een vuur wordt gemaakt om dan de ketel op te verwarmen, zich bevindt. Niet elke theeruimte bezit over zo’n plek, het kan ook zijn dat men gebruik maakt van een draagbare kachel.⁴²

Eén van de belangrijkste zaken die te zien is in een thee-ruimte is de kakejiku of kakemono, de hangende scroll die zich in de tokonoma (床の間, een kleine alkoof) bevindt. het symboliseert het spirituele aspect van de ceremonie. Wat er op de scroll wordt afgebeeld hangt af van de gastgever en wat deze als doel heeft voor de specifieke

42 Terebess n.d.

(14)

theeceremonie.⁴³ Naast de scroll is soms ook een bloemstuk, wierook en belangrijke thee die niet gebruikt wordt tijdens de ceremonie te vinden.⁴⁴

Betekenis van de theeceremonie voor de vrouw

De theeceremonie is één van de kunsten die vrouwen traditioneel leren in

voorbereiding op het huwelijk. Het belang van de theeceremonie voor de vrouw lag erin dat het een middel was waarmee deze groep in controle kon zijn van hun eigen leven omdat ze op deze manier als leerkracht een inkomen konden krijgen en niet meer afhankelijk waren van de werkende man en kregen ze respect van hun gemeenschap.

Deze verandering kwam er vanaf de 19e eeuw.

In de periode van de 19e eeuw werd de theeceremonie opgenomen in de

‘bruidstraining’ van jonge vrouwen. De ceremonie zou hen de gepaste gedragingen en de kunst van gastvrijheid aanleren zodat ze een goede vrouw konden zijn tijdens het huwelijk. Sommige meisjes’ scholen namen de theeceremonie zelfs op in hun curriculum en rijkere families zouden hun dochters inschrijven in private lessen. Tijdens de eerste wereldoorlog werd ook geloofd dat de theeceremonie een carrièrepad kon aanbieden aan vrouwen die door de oorlog weduwe waren geworden. Op deze manier zou het aantal vrouwen actief in de kunstvorm de mannen overtreffen. Belangrijk hierbij is wel dat van vrouwen verwacht werd dat ze hun vaardigheden vooral binnen de domestieke sfeer zouden gebruiken in tegenstelling tot mannen die aangemoedigd werden de kunst in de publieke sfeer te beoefenen.⁴⁵

Na de tweede wereldoorlog zou dit veranderen. De theeceremonie beoefend door vrouwen zou een plekje krijgen in de publieke sfeer. Vrouwen vormen nu de

meerderheid van de beoefenaars, het is wel zo dat door het iemoto systeem mannen nog steeds de rol van hoogste leerkrachten of meesters van de grote scholen innemen.⁴⁶

In een traditionele bureaujob hebben vrouwen in Japan het vaak moeilijker deze te combineren met hun thuissituatie, zeker als er kinderen zijn of als de vrouw zwanger is. Het zwangerschapsverlof zorgt er bijvoorbeeld voor dat veel vrouwen geen hogere rang krijgen omdat het bedrijf schrik heeft dat zij te lang afwezig zouden zijn. Een job

43 Sakuraa Nihongo Resource Centre n.d.

44 Britannica 2019

45 Kato 2009, 8

46 Kato 2009, 9

(15)

binnen de traditionele kunsten, zoals bij de theeceremonie, geeft de vrouwen

zelfstandigheid. Wanneer een vrouw leerkracht wordt van de theeceremonie kunnen zij zelf hun uren beslissen, hun eigen studenten kiezen, hun werkomgeving controleren en in een vrouwvriendelijke omgeving werken met andere vrouwen. Dit maakt dat een job binnen de traditionele kunsten, zoals chadō, erg aantrekkelijk is voor vele vrouwen. Ook als student spelen vrouwen een grote rol binnen de theeceremonie. Zij zijn degenen die het meeste geld opbrengen waardoor het systeem en het gebruik in stand worden gehouden.⁴⁷

47 Mori 1991, 93

(16)

BRONNEN

- Amazing Green Tea, n.d. “Japanese Tea Trays Guide.” accessed december 3, 2021.

https://www.amazing-green-tea.com/japanese-tea-trays.html

- Anderson, L. Jennifer. 1987. “Japanese Tea Ritual: Religion in Practice.” New Series 22, no. 3 (september): 475-498.

- Encyclopaedia Britannica. 2019 "tea ceremony." Last modified May 1, 2019.

https://www.britannica.com/topic/tea-ceremony.

- Etsuko, Kato. 2009. “Can Tea Save Non-warriors and Women? The Japanese Tea Ceremony as an Empowering Public Sphere.” Internationales Asienforum 40, No.

1-2: 143-158.

- Facts and Details. 2013. “Japanese Tea Ceremony: History, Schools, Great Masters and Procedures.” Last modified January 2013.

https://factsanddetails.com/japan/cat20/sub129/item691.html - Guth, M.E. Christine. 2011. “Import Substitution, Innovation and the Tea

Ceremony in Fifteenth- and Sixteenth-Century Japan.” in global design history, edited by Glen Adamson, Giorgio Rielo and Sarah Teasley, 50-59. London:

Routledge.

- Japanese Tea Ceremony. n.d. “Tea Ceremony Equipment for Guests.” accessed december 2, 2021. http://japanese-tea-ceremony.net/equipment_guest.html - Japanese Wiki Corpus, n.d. “Kobukusa (cloth which is about one fourth of the size

of a regular silk cloth used in the tea ceremony (古袱紗).” accessed december 2, 2021. https://www.japanese-wiki-

corpus.org/culture/Kobukusa%20(cloth%20which%20is%20about%20one%2 0fourth%20of%20the%20size%20of%20a%20regular%20silk%20cloth%20us ed%20in%20the%20tea%20ceremo.html#:~:text=Home-,Kobukusa%20(cloth

%20which%20is%20about%20one%20fourth%20of%20the%20size,it%20to%

20various%20other%20guests.

- Lockhart, Katie. 2020. “A Guide To Traditional Tea Houses in Japan.” accessed november 25, 2021. https://www.gojourny.com/stories/tea-houses-in-japan/

- Mori, L. R. Barbara. 1991. “The Tea Ceremony: A Transformed Japanese Ritual.”

Gender and Society. 5, no.1 (march): 86-97.

- Project Japan, n.d. “Usagi (Rabbit).” accessed december 2, 2021. http://project- japan.jp/usagi-rabbit/

- Terebess. n.d. “The Tea House.” accessed december 3, 2021.

https://terebess.hu/tea/teakunyho.html

- Tezumi, n.d. “Introductory Guide to Tea Ceremony Utensils.” accessed december 1, 2021. https://www.tezumi.com/blogs/tezumi-insights/introductory-guide-to- tea-ceremony-utensils

(17)

Tezumi, n.d. “Natsume- A Guide to the Ceremonial Tea Caddy.” accessed

december 1, 2021. https://www.tezumi.com/blogs/tezumi-insights/natsume-a-guide- to-the-ceremonial-tea-caddy

Tezumi, n.d. “The Many Shapes of the Matcha Bowl.” accessed december 2, 2021.

https://www.tezumi.com/blogs/tezumi-insights/the-many-shapes-of-the-matcha-bowl Sakuraa Nihongo Resource Centre. n.d. “Japan Culture.” accessed november 30, 2021. https://snrc.co.in/culture/

Sen, Sochitsu. 1983. “Chadō: The Way of Tea.” Japan Quarterly 30, no.4 (october):

388-394.

Villarreal, Garza and Isaac, Rogelio. 2017. “Characterization of Tea Whisking by Japanese Tea Ceremony Performers.” Master’s thesis, School of Knowledge Science Japan Advanced Institute of Science and Technology.

https://dspace.jaist.ac.jp/dspace/bitstream/10119/14104/5/paper.pdf Yamato design. n.d. “What is Chazutsu.” accessed december 1, 20210 https://www.yamatodesign.com/single-post/2016/07/17/what-is-chazutsu

Zhao Zhao. n.d. “Chasen 茶筅- the Matcha Whisk.” accessed december 2, 2021 https://zhaozhoutea.com/chasen-%E8%8C%B6%E7%AD%85-the-matcha-

whiskchasen/