Inkoop van eigen aandelen
Civielrechtelijke en fiscaalrechtelijke beschouwingen
door
Mr. Drs. H.P.A.M. van Arendonk
1992
KLUWER - DEVENTER
Lijst van gebruikte afkortingen XVII Inleiding XIX DEELI
1. Geschiedenis van de inkoop van eigen aandelen 3 1.1 Civielrechtelijk 3 1.1.1 Inleiding 3 1.1.2 Plaats van de inkoop van eigen aandelen in de civielrechtelijke
regeling 4 1.1.2.1 Twee opvattingen over de juridische gevolgen van inkoop van
eigen aandelen 5 1.1.2.2 De civielrechtelijke regeling met ingang van 1929 tôt de huidige
regelgeving 8 1.2 Fiscaalrechtelijk 9 1.2.1 Wet op de Inkomstenbelasting 1914/Wetdividend- en tantième-
belasting 1917 10 1.2.1.1 Algemeen 10 1.2.1.2 Inkoop van eigen aandelen onder de Wet op de Inkomstenbelas-
ting 1914endeWetdividend-entantièmebelasting 1917 11 1.2.1.2.a SituatievoordeWetvanden2denjuli 1928 11 1.2.1.2.b Inkoop van eigen aandelen in de période 1931 -1941 13 1.2.1.3 Samenvatting 14 1.2.2 Inkoop van eigen aandelen onder het Besluit op de Inkomsten-
belasting 1941 15 1.2.2.1 Algemeen 15 1.2.2.2 Inkoop van eigen aandelen in de période 1941 tôt HR 14 novem-
ber 1956, BNB 1957/20 17 1.2.2.3 HR 14 november 1956, BNB 1957/20 en de période daarna 20 1.2.2.3.a HR 14 november 1956, BNB 1957/20 20 1.2.2.3.b Vraagpuntennaaraanleiding van BNB 1957/20 23 1.2.2.3 .b. 1 De betekenis van de economische opvattingen bij inkoop van
eigen aandelen 23
VII
INHOUDSOPGAVE
1.2.2.3.b.2 1.2.2.3.b.3 1.2.2.3.b.4 1.2.2.3.b.5 1.2.3
Wanneer is er sprake van uitzonderingsgevallen? (tijdehjke belegging)
Het gestorte kapitaal Het tarief
De samenloopproblematiek Samenvatting
2. Motieven voor inkoop van eigen aandelen en onderzoekcijfers 2.1 Inleiding
2.2 Motieven voor inkoop van eigen aandelen 2.2.1 Inkoop ter ondersteuning van de beurskoers 2.2.2 Emissie-ondersteuning
2.2.3 Inkoop ter voorkoming van een (beurs)overval 2.2.4 Inkoop ter realisering van een beursintroductie 2.2.5 Inkoop ter realisering van een fusie
2.2.6 Inkoop met het oog op een fusie 2.2.7 Inkoop om te defusioneren
2.2.8 Inkoop ter uitvoering van een financiële reorganisatie 2.2.9 Omwisseling in andere effecten
2.2.10 Uitkopen van minderheidsaandeelhouders
2.2.11 Inkoop van eigen aandelen in het belang van de aandeelhouders 2.2.12 Inkoop uit fiscale overwegingen
2.2.13 Inkoop ter realisering van een aandelenoptieplan 2.2.14 Inkoop in het kader van de dividendpolitiek 2.2.15 Nakomen van koersgarantieverplichtingen
2.2.16 Inkoop van eigen aandelen in verband met leveringsverplich- tingen 47 2.2.17 Inkoop van eigen aandelen ter belegging van liquiditeiten 48 2.2.18 Creëren van cross-holdingsituatie 48 2.3 Conclusie 48 2.4 Inkoopmethoden 50 2.5 Onderzoekcijfers 51
DEELII
3. Civielrechtelijke aspecten van de verkrijging van eigen aandelen 61 3.1 Inleiding 61 3.2 Het kapitaal c.q. vermogen van een NV/BV 61
VIII
3.3 Kapitaalbescherming 63 3.3.1 Kapitaalbescherming bij oprichting van een NV/B V 65 3.3.1.1 Minimum ingebracht kapitaal 66 3.3.1.2 Het nemen van eigen aandelen 68 3.3.1.3 De realiteit van de inbreng 72 3.3.1.4 Slot 73 3.3.2 Kapitaal- c.q. vermogensbescherming na de oprichting van de
NV/BV 74 3.3.2.1 Vermogensbescherming versus kapitaalbescherming 74 3.3.2.2 Eigen vermogen en het gebonden eigen vermogen 75 3.3.2.2.a De wettelijke reserves 76 3.3.2.2.b Omzetting van een wettelijke reserve in aandelenkapitaal 85 3.3.2.3 Vermindering van kapitaal 87 3.4 Verkrijging van eigen aandelen 91 3.4.1 Inleiding 91 3.4.2 Verkrijging van eigen aandelen en vermogensbescherming 93 3.4.3 De civielrechtelijke regeling van de verkrijging van eigen
aandelen 95 3.4.3.1 Verkrijging van niet-volgestorte aandelen 95 3.4.3.2 Verkrijging van volgestorte aandelen 99 3.4.3.2.a De verkrijging van eigen aandelen onder bijzondere titel 99 3.4.3.2.a.l Verkrijging om niet van eigen aandelen 99 3.4.3.2.a.2 Verkrijging van eigen aandelen onder bezwarende titel 100 3.4.3.2.a.3 Inkoop van krachtens erfrecht verkregen aandelen 114 3.4.3.2.b Verkrijging van eigen aandelen onder algemene titel 115 3.4.3.3 Aandelen en certificaten van aandelen 115 3.4.3.4 Sancties 116 3.4.3.4.a Verkrijging uit een ongeoorloofde oorzaak 116 3.4.3.4.a.l Verkrijging van eigen aandelen door de NV 116 3.4.3.4.a. La Aandelen op naam 116 3.4.3.4.a.l.b Aandelenaantoonderofcertificaten 117 3.4.3.4.a.2 Verkrijging van eigen aandelen door de BV 118 3.4.3.4.a.2.a Aandelen op naam 118 3.4.3.4.a.3 Verkrijging gedeeltelijk in strijd met de voorwaarden 118 3.4.3.4.b Verkrijging uit een geoorloofde oorzaak 119 3.4.3.4.b.l Gevolgen verkrijging uit een geoorloofde oorzaak 119 3.4.3.4.b.2 Certificaten van aandelen 120 3.4.3.4.b.3 Gevolgen als er geen intrekking of vervreemding heeft plaats-
gevonden 120 3.4.3.4.b.3.a Gevolgen bij de NV 120 3.4.3.4.b.3.b Gevolgen bij de BV 121 3.4.3.4.b.4 Inkoop ter uitreiking aan werknemers 122 3.4.3.4.C Aandelen in een NV/BV verkregen door een dochtermaat-
schappij 122
IX
INHOUDSOPGAVE
3.4.3.4.d Inkoop van eigen aandelen voor rekening van de vennootschap 124 3.4.3.4.e Hoofdelijke aansprakelijkheid
3.4.3.4.f Anti-ontgaansbepaling
3.4.3.4.f. 1 De in de wet geregelde vormen van ontgaan 3.4.3.4.f.2 Sancties
3.4.3.4.O Noodzaak van deze regeling
3.4.4 Civielrechtelijke aspecten verbonden aan het bezit van eigen aandelen
3.4.4.1 Inleiding 3.4.4.2 Stemrecht 3.4.4.3 Quorum 3.4.4.4 Dividend
3.4.4.5 Verkrijging van bonusaandelen, stockdividend, opties, war- rants en claims
3.4.4.5.a Bonusaandelen 3.4.4.5.b Stockdividend 3.4.4.5.C Opties
3.4.4.5.d Warrants en claims 3.4.4.6 Certificaten van aandelen 3.4.4.7 (Converteerbare) obligaties
3.4.4.8 Heruitgifte/vervreemding van eigen aandelen
3.4.5 Verkrijging van eigen aandelen door een dochtermaatschappij 3.4.5.1 Dochtermaatschappij versus deelneming/groepsmaatschappij 3.4.5. l.a Dochtermaatschappij
3.4.5. l.b Groepsmaatschappij 3.4.5.1.C Deelneming
3.4.5.2 Verkrijging van aandelen door dochtermaatschappij 3.4.5.3 Gevolgen verbonden aan het zijn van dochtermaatschappij 3.4.6 Fusie en eigen aandelen
3.4.6.1 De aandelen- en bedrijfsfusie 3.4.6.2 De juridische fusie
3.4.6.2.a B bezat reeds vôôr de fusie aandelen in A 3.4.6.2.b A bezat reeds vôôr de fusie aandelen in B
3.4.6.2.C Aandeelhouder in de verdwijnende vennootschap is een ven- nootschap (C)
3.4.6.2.d Kleindochter is de verdwijnende vennootschap 3.4.7 Beleggingsmaatschappijen met veranderlijk kapitaal 3.4.8 Verkrijging van eigen aandelen en het jaarrekeningenrecht 3.4.8.1 Inleiding
3.4.8.2 Nemen en verkrijgen van eigen aandelen en de jaarrekening 3.4.8.2.a Nemen van eigen aandelen
3.4.8.2.b Verkrijgen van aandelen in strijd met artikel 2:98, tweede lid c.q. artikel 2:207, tweede lid, NBW
3.4.8.2.C Het verkrijgen van aandelen boven de 10%-respectievelijk 50%-grens
3.4.8.2.d Verkrijgen van eigen aandelen in eigen naam maar voor reke- ning van de vennootschap
3.4.8.2.e Het verstrekken van leningen aan derden met het oog op het verwerven van aandelen in haar kapitaal 170 3.4.8.2.f Het verstrekken van zekerheden, garanties en dergelijke 170 3.4.8.3 Nemen en verkrijgen van eigen aandelen in
de moedermaatschappij door een dochtermaatschappij 170 3.4.8.3.a Nemen van eigen aandelen door dochtermaatschappij 170 3.4.8.3.b Verkrijging van eigen aandelen door dochtermaatschappij 171 3.4.8.3.c Het verkrijgen van aandelen boven de 10%- respectieveîijk
50%-grens 173 3.4.8.3.d Aandelen op eigen naam verkregen maar voor rekening van
de dochtermaatschappij 173 3.4.8.3.e Het verstrekken van leningen aan derden met het oog op het
verwerven van aandelen in de moedermaatschappij 173 3.4.8.3.f Het verstrekken van zekerheden en dergelijke 174 3.4.8.4 Overige publikatievoorschriften 174
DEELIII
4. Inkoop van eigen aandelen in de inkomstenbelasting 181 4.1 Algemeen kader 181 4.1.1 Inleiding 181 4.1.2 Inkoop van eigen aandelen en de structuur van de inkomsten-
belasting 181 4.2 Aandelen behorende tôt het ondernemingsvermogen 183 4.2.1 Privé-versus ondernemingsvermogen 183 4.2.2 Fiscale gevolgen inkoop van eigen aandelen behorende tôt het
ondernemingsvermogen 183 4.3 Aandelenbehorendetothetprivé-vermogen 184 Inleiding 184 De belastingheffing van opbrengst van aandelen 184 De belastingheffing van opbrengst van aandelen en inkoop van eigen aandelen 188 Inleiding 188 Inkoop van eigen aandelen: civiele recht versus het Fiscale
recht 189 Fiscale behandeling van inkoop van eigen aandelen 190 Hoofdregel 190 Inkoop van eigen aandelen als tijdelijke belegging 191 Inkoop van eigen aandelen niet als tijdelijke belegging 196 Hoofdregel 196 Vaststellen van de bâte bij inkoop van eigen aandelen 198
XI 4.3.1
4.3.2 4.3.3 4.3.3.1 4.3.3.2 4.3.3.3 4.3.3.3 4.3.3.3 4.3.3.3 4.3.3.3 4.3.3.3 .a .b .c . c l x.2
INHOUDSOPGAVE
4.3.3.3.C.3 Gemiddeld gestort kapitaal versus boekhoudkundige verwer- king
4.3.3.3.C.4 Vervolg vaststelling van de bâte
4.3.3.3.C.5 Inkoop van eigen aandelen en vruchtgebruik/blote eigendom 4.3.3.4 De fiscale regeling van inkoop van eigen aandelen bij inkoop-
prijs afwijkend van de waarde in het economisch verkeer 4.3.3.4.a Inkoop beneden gemiddeld gestort kapitaal
4.3.3.4.b Inkoop tegen gemiddeld gestort kapitaal 4.3.3.4.C Inkoop boven gemiddeld gestort kapitaal
4.3.3.4.d Inkoop tegen een prijs hoger dan de waarde in het economisch verkeer 208 4.4. Bijzondere tariefregelingen bij inkoop van eigen aandelen 210 4.4.1 Historié
4.4.2 De 45%-tarieffaciliteit 4.4.3 De 20%-tarieffaciliteit 4.4.3.1 Inleiding
4.4.3.2 Oude regeling 4.4.3.2.a Algemeen
4.4.3.2.b Krachtens erfrecht verkregen
4.4.3.2.c Situatie na de Resolutie van 5 oktober 1989 4.4.3.3 Nieuwe regeling
4.4.3.3.a Wijzigingen in de oude regeling
4.4.3.3.b Uitkeringen op in bezit hebbende aandelen niet verkregen krachtens erfrecht
4.4.3.3.c Aandelen in vruchtgebruik/blote eigendom
4.4.3.3.d Aandelen verkregen krachtens een fictieve verkrijging of op grond van een schenking
4.5 Middellijke inkoop 4.5.1 Algemeen
4.5.2 Middellijke inkoop in geval van 100%-belang 4.5.3 Middellijke inkoop bij minder dan 100%-belang 4.5.4 Overige fiscale gevolgen
4.6 Fiscale gevolgen van inkoop van andere dan gewone aande- len/oprichter s- en winstbewijzen c.q. claims, converteerbare obligaties/warrants en opties
4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.6.4 4.6.5 4.6.6
Inleiding
Preferente aandelen Prioriteitsaandelen Spaaraandelen
Oprichters- en winstbewijzen Claims
XII
4.7 4.7 4.7 4.7 4.7 4.8 4.8 4.8
.1.
.1.
.1.
.2 .3
.1 .2
1 La l.b
4.6.7 Converteerbare obligaties/warrants 245 4.6.7.1 Converteerbare obligaties 245 4.6.7.2 Warrants 247 4.6.8 Opties 249 4.7 Samenloop met aanmerkelijk belang 250 4.7.1 Fiscale gevolgen van een inkoop van eigen aandelen behoren-
de tôt een aanmerkelijk belang 250 Inkoopprijs wijkt af van de waarde in het economisch verkeer 251 Enig aandeelhouder 252 Niet-enig aandeelhouder 253 Samenloop met artikel 59 en 60 Wet IB 1964 254 Aanmerkelijk-belangaspecten van inkoop van eigen aandelen 260 Samenhang met herkapitalisatie 261 Algemeen 261 Herkapitalisatie en inkoop van eigen aandelen 262 4.9 Fiscale aspecten van inkoop van eigen aandelen en beleg-
gingsfondsen 264 4.10 Inkoop van eigen aandelen in het kader van het holding- en
kasgeldbeleid 266
5. Inkoop van eigen aandelen en de vennootschapsbelasting 278 5.1 Inleiding 278 5.2 Inkoop al ofniet ter tijdelijke belegging 278 5.2.1 Inkoop ter tijdelijke belegging 280 5.2.1.1 Algemeen 280 5.2.1.2 Verkoop van de ingekochte aandelen 281 5.2.1.3 Ingekochte aandelen ter tijdelijke belegging alsnog intrekken 283 5.2.1.4 Inkoop van eigen aandelen gevolgddoorliquidatie van de
vennootschap 284 5.2.2 Inkoop ter amortisatie 285 5.2.2.1 Algemeen 285 5.2.2. La Verliessituatie 286 5.2.2. l.b Geen verliessituatie 288 5.3 Inkoop van eigen aandelen door de dochtermaatschappij 290 5.4 Inkoop van eigen aandelen na herkapitalisatie 291
XIII
INHOUDSOPGAVE
5.5 Beleggingsinstellingen en beleggingsmaatschappijen met
veranderlijk kapitaal 292 5.6 Vermogensfaciliteiten en inkoop van eigen aandelen 295
6. Dividendbelasting en enige internationale aspecten van inkoop van eigen aandelen 297 6.1 Dividendbelasting 297 6.1.1 Algemeen 297 6.1.2 Subjectenobject 298 6.1.2.1 Subject 298 6.1.2.2 Object 299 6.1.3 Inkoop van eigen aandelen 301 6.1.3.1 Inleiding 301 6.1.3.2 Huidige regeling: algemeen 302 6.1.3.3 Inkoop van toonderaandelen door beursvennootschappen 307 6.1.3.4 Inkoop van aandelen door beleggingsmaatschappijen met
veranderlijk kapitaal 308 6.1.3.5 Inkoop van krachtens erfrecht verkregen aandelen in niet-
beursfondsen 309 6.1.4 Artikel 44 Wet IB 1964 en de dividendbelasting 309 6.1.5 Uitdelingen op door de vennootschap ingekochte aandelen 312 6.2 Enige internationale aspecten van inkoop van eigen aandelen 312 6.2.1 Algemeen 312 6.2.2 Situatie op basis van belastingverdrag 313 6.2.3 Inkoop van eigen aandelen en het belastingverdrag Neder-
land-België c.q. Nederland-Duitsland 315 6.2.4 Conclusie 320
7. Vermogensbelasting en successiewet 321 7.1 Inleiding 321 7.2 Vermogensbelasting 321 7.3 Successiewet 322
8. Belastingen rechtsverkeer 326 8.1 Inleiding 326
XIV
8.2 Overdrachtsbelasting 326 8.2.1
8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.2.4.1 8.2.4.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.2.1 8.3.2. La 8.3.2.1.b 8.3.2.2 8.3.2.3
DEELIV
Onroerend-goedlichamen Wanneer een belaste verkrijging?
Eigen aanmerkelijk-belangregeling?
Inkoop van eigen aandelen
Is inkoop van eigen aandelen een belaste verkrijging?
Wie wordt belast?
Kapitaalsbelasting en inkoop van eigen aandelen Inleiding
Kapitaalsbelasting na inkoop van eigen aandelen Verkoop van ingekochte aandelen al of niet ter tijdelijke belegging
Historische schets
Wet op de belastingen van rechtsverkeer 1970 Kwijtschelding van verschuldigde kapitaalsbelasting Beleggingsmaatschappijen met veranderlijk kapitaal
9. Slotbeschouwingen 9.1
9.2 9.3
Inkoop van eigen aandelen in het huidige recht Toekomst
Conclusies
327 328 332 333 333 334 340 340 341 341 341 342 344 345
349 349 356 363
Summary 365 Lijst van geraadpleegde literatuur 368 Jurisprudentieregister 385 Trefwoordenregister 389
XV
