STUDENT OPLEIDING DOCENT/COACH

1

W

Zelfsturing kan je (aan)leren

Droom je ook van studenten die hun leerproces maximaal in eigen handen nemen? Vraag je je af hoe je de verantwoordelijkheid van studenten hieromtrent kan aanwakkeren en kan laten groeien?

Een student kan zelfsturing niet zelfgestuurd leren, hij/zij heeft jou nodig, alsook een ondersteunende omgeving.

Een

student

dient zijn zelfsturend vermogen geleidelijk te versterken mits aanleren en training van specifieke skills.

Als

docent

dienen we over competenties te beschikken om deze leervaardigheden bij studenten te ondersteunen en te begeleiden. Geleidelijkheid op alle vlakken – ook voor de docent zelf – is hierbij noodzakelijk. Als docent kun je waar relevant en waar mogelijk leersituaties creëren waarbij je studenten zelfstandig kennis en vaardigheden laat verwerven, bevorderen en toepassen.

Als

coach

van je studenten geef je ruimte en vertrouwen in een krachtige en motiverende leeromgeving. Je stimuleert hen om te reflecteren en je geeft feedback.

Als

opleiding

ontwerp je een programma waarbinnen de instromende studenten geleidelijk aan de nodige competenties kunnen verwerven die zij verder in het proces doelgericht kunnen inzetten.

Dit programma is gekenmerkt door transparantie, een heldere structuur, geleidelijkheid, ruimte, vrijheid en begeleiding op maat.

Op die manier zijn studenten klaar voor het leven na de opleiding. Een leven in de 21^ste eeuw waar technologie, onderzoek en globalisering voor verandering zorgt. Een leven waarin ze uitgedaagd worden om steeds nieuwe vraagstukken op te lossen. Zo kunnen onze Bachelorstudenten autonoom met deze uitdagingen aan de slag.

Dus … zelfsturing als middel én doel!

STUDENT

OPLEIDING DOCENT/COACH

2

Zelfsturing onder de loep

Wist je dat studenten die hun leerproces zelfsturend aanpakken een groter studiesucces hebben?

Zelfsturend kunnen leren zou een even grote voorspeller zijn voor studiesucces als het hoogste diploma van de (biologische) ouders. Daarnaast is de competentie om zelfsturend ook andere doelen aan te pakken net wat we van de toekomstige verpleegkundige, leerkracht of manager verwachten.

Maar wat verstaan we nu eigenlijk onder zelfsturing?

Zelfsturing impliceert

doelgericht handelen

waarbij de student verschillende vaardigheden aanwendt om zijn doelen te bereiken. De student vliegt als het ware over zijn leerproces en stuurt bij waar nodig opdat hij zijn doel kan bereiken. Zelfsturend leren betekent niet alleen leren! Het betekent wel dat je stilstaat bij je persoonlijke leerdoelen en van daaruit acties onderneemt om deze doelen te bereiken.

Het goede nieuws is dat zelfgestuurd en doelgericht werken iets is wat je kan leren! En daar willen we als Arteveldehogeschool graag ons steentje toe bijdragen.

Opdat studenten kunnen leren om zelfgestuurd hun doelen te bereiken, zullen we volgens onderzoek 3 belangrijke elementen in de leeromgeving moeten implementeren:

 Motivatie

 Zelfsturende skills

 Leerkansen

Aan de Arteveldehogeschool zien we zelfsturing als middel én doel.

We willen studenten ondersteunen om zelfsturende individuen te worden: zelfsturing als

doel

^{op zich}

dus. Maar zelfsturing zal ook ingezet worden als middel om andere doelen - zoals de vooropgestelde leerresultaten - te bereiken: zelfsturing als

middel

^.

“De ongeletterde van de 21st eeuw, zal niet diegene zijn die niet kan lezen of schrijven, maar diegene die niet kan leren.”

Alvin Toffler

3

Om zelfsturing te laten groeien, is het voor studenten belangrijk om hun doel goed voor ogen te hebben. Het Eindpunt (doel) wordt dus ook het startpunt. Om hun doelen te bereiken is een autonome motivatie essentieel. Motivatie om het doel te bereiken, en motivatie om dit zelfsturend te doen. Eens die motivatie er is, kunnen studenten skills aanleren om meer zelfsturend te kunnen functioneren. De docent, de opleiding en later ook de studenten zelf creëren leerkansen waarbinnen de student deze skills kan inoefenen. Op die manier kan het zelfsturend vermogen van de student geleidelijk groeien en kan de student de vooropgestelde doelen nastreven.

Opleidingsniveau

Naast de student en de docent/coach is het belangrijk dat de opleiding duidelijke keuzes maakt over het implementeren van zelfsturing in het opleidingsprogramma. Een aantal zaken op dit niveau zijn:

 Motiveren van de keuze om in te zetten op zelfsturing in functie van motivatie

 Aanleren van skills in het begin van het leerproces

 Van veel expliciete leerkansen naar minder expliciete leerkansen maar meer vrijheid voor studenten om eigen leerkansen te vinden

 Van leerkansen met focus op enkele vaardigheden of enkele fasen van het stappenplan naar leerkansen waar alle fasen en alle vaardigheden worden ingezet

Doelgericht

Motivatie

4

Stand van zaken in kaart brengen, altijd een goed idee!

 Inventariseer eens binnen de opleiding in welke leerresultaten, leerdoelen en/of gedragsindicatoren elementen van zelfsturing terug te vinden zijn.

 Ga dan eens na waar studenten nu reeds bepaalde skills krijgen aangeleerd.

Aan de Arteveldehogeschool hebben we al een jarenlange traditie om binnen de leerlijn professionele ontwikkeling verschillende vaardigheden aan bod te laten komen. Je vindt hier dus hoogst waarschijnlijk al heel veel materiaal.

 Inventariseer daarna ook eens samen met de docenten waar er momenteel al leerkansen aanwezig zijn. bekijk hierbij welke vaardigheden en welke fasen uit het stappenplan aan bod komen tijdens deze leerkansen.

Na deze inventarisering zal je zicht hebben:

- op de skills die nog niet voldoende aan bod komen in het curriculum - op het aantal leerkansen die reeds in het curriculum zitten

- op de skills en fasen die reeds aan bod komen tijdens de leerkansen

- op de terminologie die jullie nu reeds gebruiken als je het hebt over zelfsturing

De drie basiselementen van zelfsturing kunnen ook door elke docent of coach binnen zijn of haar lespraktijk aangewend worden.

Motivatie verhogen

Autonome motivatie of welwillende motivatie

 Studenten die studeren vanuit persoonlijk belang, studeren omdat ze de leerstof waardevol en zinvol vinden. Ze studeren bijvoorbeeld voor een opleidingsonderdeel dat ze minder interessant vinden, omdat ze begrijpen dat ook dit noodzakelijk is om hun diploma te kunnen behalen.

 Studenten kunnen ook vrijwillig studeren vanuit plezier, passie en interesse omdat ze de leerstof uitermate interessant vinden. Het studeren op zich verwerft de studenten een gevoel van vrijheid. Net als bij het vorige motivatietype, kost het studiewerk hen weinig energie.

Integendeel, bij het studeren komt nieuwe energie vrij.

Je kan je de vraag stellen waarom het motiveren van studenten zo belangrijk is. In tegenstelling tot amotivatie en de gecontroleerde motivatietypes, stelt de wetenschap dat autonome motivatietypes worden geassocieerd met een groter studiesucces, met name:

 Betere leerprestaties

 Meer zelfsturend leren

 Een sterker doorzettingsvermogen

 Een groter conceptueel begrip

5

 Een hoger psychologisch welbevinden

 Minder drop-outs

 …

Autonome motivatie en zelfsturing gaan dus hand in hand.

Opdat iemand autonoom gemotiveerd zou zijn, moeten drie (universele) basisbehoeften voldaan zijn: Autonomie, VerBondenheid en Competentie.

Ook de leeromgeving die we aan de studenten aanbieden kan tegemoet komen aan de ABC-noden:

 De behoefte aan autonomie wordt aangesproken via autonomieondersteunend docentgedrag.

 De behoefte aan verbondenheid wordt aangesproken via het creëren van een veilige en warme leeromgeving.

 De behoefte aan competentie wordt aangesproken via het structureren van het leerproces, maar ook van het disciplinaire gebeuren en dit op een niet-controlerende manier.

Meer weten? Interessante literatuur vind je hier:

 Bolks, T. (2009). Zelfsturing gaat niet vanzelf.

Bevorderen van Zelfsturing met betrekking tot de stage bij studenten van de pedagogische acedemie Basisonderwijs. Proefschrift Master in de Onderwijswetenschappen. Open Universiteit Nederland.

 De Clerq, M., Galand, B., Frenay, M. (2013). Chicken or the egg: longitudinal analysis of the causal dilemma between goal orientation, self-regulation and cognitive processing strategies in higher education. Studies in Education Evaluation, 39, p. 4- 13.

 Hattie, J. (2012). Leren zichtbaar maken. Bazalt Educatieve Uitgaven: Rotterdam.

 MacLellan, E. & Soden, R. (2006). Facilitating self- regulation in higher education through self-report.

Learning Environments Research, 9, p. 95-110.

 Vansteenkiste, M., Soenens, B. (2015). Vitamines voor groei. Ontwikkeling voeden vanuit de zelf- determinatietheorie. Leuven: ACCO.

Op zoek naar aanverwant materiaal?

Ga naar de O&I-webpagina op Dinar of mail naar

onderwijsontwikkeling@arteveldehs.be:

 Quicksheet motiverend onderwijs

 Website motiverend onderwijs

 Handleiding effectieve en efficiënte feedback

 Visietekst 21st century skills

6

SKILLS aanleren

Om zelfsturend te werken naar je doelen, heb je een aantal vaardigheden nodig. Deze skills kunnen onderverdeeld worden aan de hand van een eenvoudig stappenplan.

Denk eraan dat de bovenstaande skills reeds in meer of mindere mate verworven zijn door studenten die een studie hoger onderwijs aanvatten. Het is dus aan de docent en de opleiding om leerkansen te creëren die hieraan tegemoet komen.

Uit onderzoek blijkt dat we als docent niet te snel mogen vertrekken vanuit de idee dat onze studenten bij instroom de skills beheersen.

Het is dus aan de opleiding en de docent om expliciete leerkansen te creëren om studenten deze skills aan te leren.

7

Analyseren van leerinhouden, instructies, feedback, leerresultaten, context

Inzicht hebben in persoonlijke kenmerken (motivatie, talent, overtuigingen, zelf- effectiviteit,…)

Opsporen van reeds opgedane kennis en vaardigheden en de hiaten

Vaststellen van algemene en persoonlijke leerdoelen

Oriëntering

Planning

Uitvoering Evaluatie

Oriëntering

Planning

Uitvoering Evaluatie

Oriëntering

Planning

Uitvoering Evaluatie

Oriëntering

Planning

Uitvoering Evaluatie

Nemen van creatieve, innovatieve en kritische beslissingen m.b.t. taken,

activiteiten en strategieën om leerdoelen te bereiken

Plannen van taken, activiteiten en strategieën om leerdoelen te bereiken Identificeren van menselijke en materiële middelen

Zet menselijke en materiële middelen in om geplande activiteiten te realiseren

Monitoren en bijsturen van activiteiten en strategieën om leerdoelen te bereiken Tussentijds toetsen van de leerdoelen Diagnosticeren van de uitdagingen Vragen van feedback aan sleutelfiguren Communiceren met betrokkenen

Toetsen van de leerdoelen

Beoordelen van de output en het proces Reflecteren op: context, gedrag en vaardigheden, persoonlijke kenmerken (motivatie, talent, overtuigingen, zelf- effectiviteit,…)

Oriëntering

Planning

Uitvoering

Evaluatie

8

Leerkansen creëren

Als studenten de zelfsturende skills onder de knie hebben is het belangrijk dat ze deze skills leren inzetten in concrete situaties. We zorgen er dus als opleiding, docent of coach voor dat de skills kunnen ingezet worden in specifieke zelfsturende leerkansen.

Een zelfsturende leerkans betekent dat de student één of meerdere fasen uit het model effectief doorloopt. Naar het einde van het leerproces is het de bedoeling dat de student alle fasen zelfsturend doorloopt.

Leerkansen kan je via de verschillende bouwstenen van je leeromgeving vormgeven. In de bijlage vind je bij elk van deze bouwstenen wat zelfsturing betekent. We behandelen volgende bouwstenen:

 Leerdoelen/beoordelingscriteria

 Toetsvormen en –momenten

 Onderwijswerkvormen

 Opdrachten en taken

 Begeleiding en feedback

Heb je zin om rond zelfsturing zelfgestuurd aan de slag te gaan binnen jouw opleidingsonderdeel?

Het onderstaande stappenplan kan je hierbij helpen.

Koudwatervrees? Begin klein, maar onderschat jezelf tegelijkertijd niet. Bouw geleidelijk aan op! Verwacht niet van jezelf dat je alle do’s van de eerste keer optimaal toepast in je lespraktijk.