R. Lubbers Juni 2010 Pagina 1

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 1 BIJLAGE 3

Uitgebreide beschrijving van de onderzochte stromingen

Inleidend

In dit gedeelte van mijn afstudeerscriptie zal ik een omschrijving geven van de verschillende

‘orthodoxe stromingen’ binnen de PKN. De stromingen die ik zal omschrijven zijn:

Het Evangelisch Werkverband, de Confessionele Vereniging, de Gereformeerde Bond en de Hersteld Hervormde Kerk. Deze laatste stroming is een stroming die vanouds voor een groot deel het Gekrookte Riet was, maar sinds mei 2004 los is komen te staan van de PKN in een eigen kerkelijk genootschap.

Deze laatste stroming neem ik wel mee in dit onderzoek omdat mijn eerste probleemstelling een vergelijking beoogt met 10 jaar geleden. Deze vergelijking is alleen mogelijk wanneer ik de huidige Hersteld Hervormde kerk betrek in dit onderzoek.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 2 Beschrijving van het Evangelisch Werkverband

Ten eerste wil ik een omschrijving geven van de stroming Evangelisch Werkverband (EW).

Een stroming die in mei 1995 is ontstaan uit een groep hervormde en gereformeerde predikanten die met een ‘Evangelisch Manifest’ uitdrukking gaven aan hun vurige verlangen naar een geestelijke vernieuwing voor de kerk in Nederland. Vanuit dit initiatief is een nieuwe beweging gegroeid binnen de huidige Protestantse Kerk in Nederland.

Deze beweging kenmerkt zich…

‘…door het biddend zoeken naar en meewerken aan geestelijke vernieuwing binnen de Protestantse Kerk in Nederland, opdat deze, gericht op Gods heerlijkheid, in gehoorzaamheid aan haar Heer Jezus Christus en in de kracht van de Heilige Geest, haar roeping in de wereld kan vervullen.’¹

Het Evangelisch Werkverband geloofd dat geestelijke vernieuwing alleen gestalte kan krijgen in de gezindheid van Christus. Deze gezindheid wordt als volgt omschreven:

 Nederig - Zij willen nederig zoeken naar mogelijkheden voor geestelijke vernieuwing.

 Dienend - Zij willen dienstbaar zijn aan het geheel van de kerk.

 Trouw – Zij willen trouw zijn aan onze roeping om binnen de Protestantse Kerk werkzaam te zijn.

 Volhardend - Zij willen volhardend zoeken naar diepgaande vrucht, beseffend dat het niet gaat om snel en oppervlakkig 'succes'.

 Integer - Zij willen verantwoording afleggen van het doen en laten, ook in financieel opzicht.

 Open - Zij willen openstaan voor Gods leiding en daarbij nieuwe wegen en vormen niet schuwen.

 Profetisch - Zij willen helder zijn, ook als het gaat over zaken die hen verontrusten in de kerk.

 Toegewijd - Zij willen vrijmoedig de Heer volgen; Ze zijn bereid het kruis op te nemen. (vgl. Spr. 29:25)²

Het werk van het EW zien we concreet in de opzet van Gemeente Groei Groepen, de uitgave van de Evangelische liedbundel, de start van het Karpos leerhuis, en verschillende missionaire projecten. Het EW heeft een snelle groei doorgemaakt en is nu een brede onderstroom binnen

1 Zie: http://www.ewv.nl. januari 2010.

2 Zie: http://www.ewv.nl/wat_is_het_ewv. januari 2010.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 3 de PKN. Het EW streeft een droom na. Namelijk dat “de kerk tegenover de apathie telkens opnieuw de voortgang van het evangelie zet". Zij dromen van een levende, Christusbelijdende, Protestantse kerk, die met nieuw missionair elan het evangelie vrijmoedig verkondigt in alle lagen van de Nederlandse bevolking.

Het EW is in een bepaalde vorm een reactie beweging. Een beweging die meer van de Geest wil ervaren. Geestelijke vernieuwing zoekt. Een beweging/stroming binnen de kerk om dit gedachtegoed breder draagvlak te laten krijgen en zo deze vernieuwing te laten plaats vinden.

Het EW noemt zich een netwerkbeweging van predikanten en gemeenteleden die de visie van het EW delen. Elke predikant en elk gemeentelid zal zich met zijn of haar gaven inzetten om deze visie te realiseren binnen de kerk in al haar geledingen.

Het EW voert verschillende taken uit. Hierbij valt te denken aan het adviseren van gemeenten en kerkenraden bij het ontwikkelen van beleid of het ontwikkelen van missionair werk.

Daarnaast is zij actief in de coaching en ondersteuning van predikanten en theologie studenten. Zij zet landelijke studiedagen, conferenties en toerustingdagen op. Het meest bekend zijn wel de Gemeente Groei Groepen. Deze groepen participeren in plaatselijke gemeenten en zijn als een ‘waaier’ over heel Nederland uitgebreid. Via deze Gemeente Groei Groepen vind een belangrijk deel van de visieverbreiding van het EW plaats.

De gemeenten kenmerken zich door een ‘vrijere’ liturgie. Liederen worden gekozen uit o.a.

de ‘Evangelische liedbundel’. Ook zien we in de EW diensten dat er gebruik wordt gemaakt van allerlei instrumenten tijdens de begeleiding van het zingen. Ook is er behoorlijk veel ruimte voor lofprijzing en aanbidding. Daarnaast kenmerkt een EW dienst zich door meer nadruk op de persoonlijke relatie met God en de beleving.

Volgens dr. P. N. van der Laan laat de evangelische stroming, waaronder hij ook het EW schaart de volgende kenmerken:

De Evangelischen leggen in hun relatie met de Heere God de nadruk op intimiteit en liefde, daarentegen accentueren reformatorischen eerder de almacht van en eerbied voor God.

De geloofsbelijdenis is voor evangelischen in de regel secundair, van veel groter belang wordt geacht hoe je vanuit dat geloof leeft. Er is daardoor meer aandacht voor levensheiliging dan de leer. Duidelijk en vrijmoedig blijk geven van je geloof wordt bij het EW eerder als een deugd gezien, dan een ingetogen levenshouding. Evangelischen hebben door hun theologie en eschatologische opvatting een ongebreidelde drang om het evangelie te verkondigen.³ Dit zien

3 Laan, P.N. van der. ‘Wie denken de evangelischen wel dat ze zijn?, kaart van evangelisch Nederland.’ Art.

maart 1996. (te downloaden via http://members.chello.nl/~p.laan/EVANGWIE.htm ) maart 2010.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 4 we ook terug bij de roeping van het EW in de wereld, zoals we eerder in het citaat op pagina 11 zagen. Dit werd zeer recent bevestigd door ds. Verhoeff wanneer hij stelt:

‘De kerk heeft een missionaire omslag meegemaakt en is de verlegenheid voorbij.

Kerk-zijn is missionair zijn. Daar zijn we het over eens geworden…’⁴

Beschrijving van de Confessionele Vereniging

De Confessionele Vereniging (CV) is in 1864 opgericht. We mogen dus wel zeggen dat het een zeer oude vereniging is. De vereniging is opgericht…

‘…tot verschaffing van hulp en leiding aan gemeenten en personen in de Nederlandse Hervormde Kerk, die om des geloofswil in nood verkeren’.⁵

De CV gaf de volgende omschrijving mee aan haar vereniging:

‘Ene Confessionele Vereniging is, naar onze mening, een Vereniging, die niet aan de wetenschap en niet aan de consciëntie of het bewustzijn van het individu, maar alleen aan de wettig bestaande belijdenis der Kerk de uitspraak overlaat, wat in de Kerk recht heeft van bestaan of niet’.⁶

De Confessionele Vereniging hecht aan traditie maar wil niet traditioneel zijn. Zij gelooft dat haar doelstelling nog steeds actueel is. De kerk is gediend met trouw aan de Schrift en een bijbels belijden in verbondenheid met de belijdenis van het voorgeslacht. Dat is, aldus de confessionelen, de bron voor de antwoorden op de vele vragen van deze tijd. Met de consequenties van die trouw wil de Confessionele Vereniging de volle breedte van de Protestantse Kerk in Nederland dienen. Zij beseft daarbij dat zij in die trouw ook zichzelf voortdurend moet oefenen en toerusten. Zij heeft de pretentie dat haar identiteit vruchtbaar gemaakt kan worden voor heel de kerk. Ze heeft ook oog en hart voor hen die aan de rand staan. En voor hen die buiten de gemeenschap van de kerk zijn geraakt.

In 2008 besloot de CV tot de oprichting van de stichting Schrift en Belijden. Deze stichting probeert het gedachtegoed van de CV nieuw leven in te blazen. Zij noemt zich dan ook

‘spreekbuis en gangmaker van de confessionele beweging in de kerk.’⁷ Een spreekbuis voor moderne orthodoxie.

Tot de oprichting van deze stichting werd besloten nadat er een duidelijke terugval in leden van de CV maar ook in kennis van haar inhoud, te constateren was. Deze stichting moest het

4 Reformatorisch Dagblad. ‘Evang. Werkverband presenteert manifest’. Art. 19 april 2010. Pag. 6.

5 http://www.schriftenbelijden.nl/index.php/confessionele-vereniging. januari 2010.

6 Ibid.

7 http://www.schriftenbelijden.nl/. januari 2010.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 5 gedachtegoed van de CV weer nieuw leven in blazen. Zij wilden meer duidelijkheid geven over de eigen identiteit. Daarnaast wilde men doorgaan met de inhoudelijke taak van de CV.

Men wilde de verenigingsstructuur moderniseren en de communicatie, voorlichting en presentatie verbeteren. Daarnaast wilde men meer samenwerken, vanuit de eigen identiteit, met andere modaliteitenorganisaties.

Het CV-hoofdbestuur formuleerde in het bezinningsjaar 2006 een visie voor het werk van de Confessionele Vereniging. Deze visie is kort als volgt te omschrijven: Zij zien de Bijbel als Gods eenmalige openbaring aan mensen. De kern van het geloof voor de CV is het belijden en het geloof in Jezus Christus zijn persoon en werk. Er is verschil in uitleg en toepassing mogelijk. De CV wil, op basis van de Schrift en belijdenis ten dienste van heel de kerk staan.⁸ Volgens drs. B. Weegink, algemeen secretaris van de CV, streeft de CV het volgende doel na:

‘Wij willen bevorderen dat de kerk midden in de samenleving, tussen het volk staat. Waarbij het niet gaat om wat je niet gelooft, maar positief: ons geloof in Jezus Christus, waardoor we kinderen van de Vader mogen zijn. Wij zijn orthodox, maar geen fossiel. De confessie, belijdenis is geen getto maar een omtuining. In vergelijking met andere orthodoxe organisaties in de kerk, zoals de Gereformeerde Bond vertonen wij veel meer breedte. Het gaat ons om de inhoud en niet om allerlei randverschijnselen.

Vrouwen in het ambt zijn voor de doorsnee confessionelen geen probleem, hier in Katwijk zingen we de oude psalmen en gezangen, in andere confessionele gemeenten is bijvoorbeeld de Nieuwe Bijbelvertaling en meer in gebruik. Dat zijn peanuts, waar het niet om draait.’⁹

In 2001 rekenden zich 326 predikanten, van wie 184 dienstdoend, en ongeveer 180 (wijk)gemeenten, met een totaal ledenaantal van 330.000 mensen tot de CV. ¹⁰ De diensten laten zich kenmerken door het gebruik van het ‘liturgisch dienstboek’. Confessionele predikanten laten tijdens de kerkdiensten behalve psalmen ook gezangen zingen. Ook hebben de meeste confessionele gemeenten geen moeite met de vrouw in het ambt.

8 http://www.schriftenbelijden.nl/index.php/doelstelling. januari 2010.

9 Gillissen, D. ‘Algemeen secretaris gaat boodschap Confessionele Vereniging in de markt zetten.’ Art.

Nederlands Dagblad. Vrijdag 26 Sept. 2008.

10 http://www.gereformeerdgezind.nl. januari 2010.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 6 Beschrijving van de Gereformeerde Bond

De Gereformeerde Bond (GB) is in 1906 opgericht als een reactie tegen het feit dat ds. L.

Bähler, predikant van het Friese Oosterwolde, zich openlijk uitsprak dat het boeddhisme van een hoger religieus gehalte was dan het christendom en het niet kwam tot tuchtmaatregelen tegen ds. Bähler. De officiële naam tot 1909 was ‘Gereformeerde Bond tot Vrijmaking van de Hervormde Kerk’. Haar doel was om de Nederlandse Hervormde Kerk vrij te maken van de reglementenbundel van koning Willem I die hij in 1816 aan de kerk had opgelegd. Zo werd de kerk door de staat bevoogd.¹¹ De GB is daarnaast een afsplitsing te noemen van de Confessionele Vereniging.

In 1909 gaf de GB voor het eerst haar blad ‘De Waarheidsvriend’ uit. En in 1951 nam de hervormde synode het besluit dat ook vrouwen bepaalde kerkelijke ambten mochten vervullen. Dit ging lijnrecht tegen de (Bijbelse) opvattingen van de GB in. In 2004 besloot de GB, hoewel ze de kerkfusie in het ‘samen-op-weg-proces’ afkeurde, om wel te blijven participeren binnen de Protestantse Kerk in Nederland.

Heden ten dage luidt de officiële naam van de GB in statuut 1:

‘Gereformeerde Bond tot verbreiding en verdediging van de Waarheid in PKN.’¹²

Het gaat de GB om het opkomen voor de leer van de reformatie, zoals die verwoord is in de belijdenisgeschriften. Daarnaast constateert de GB afwijking hiervan binnen de kerk. Hierin ziet de GB haar bestaan gerechtvaardigd doordat haar taak er nog niet op zit.

Er bestaat veel onduidelijkheid over het lidmaatschap. Elk gemeentelid binnen de Protestantse Kerk kan lid van de Gereformeerde Bond worden, wanneer hij grondslag en doelstelling onderschrijft. Een gemeente zelf heeft formeel gezien geen relatie tot de GB. Daarom is strikt genomen de term ‘Gereformeerde-Bondsgemeente’ niet juist.

Na het opgaan van de Nederlands Hervormde kerk in de Protestantse kerk in Nederland is de Gereformeerde Bond, als stroming binnen de Nederlands Hervormde kerk, ook daarin opgegaan. Helaas konden een groot aantal gemeenten van de Gereformeerde Bond zich daarin niet vinden en hebben zich afgescheiden en zijn zelfstandig verder gegaan als de Hersteld Hervormde Kerk.¹³

11 Brochure onder redactie van de Gereformeerde Bond. ‘De gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk, doelstellingen & activiteiten.’ Apeldoorn. 2005. Pag.3.

12 http://www.gereformeerdebond.nl/ . januari 2010.

13 Zie pagina 17 en 18 voor de beschrijving van dit kerkgenootschap.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 7 Er zijn diverse bonden/verenigingen die zich in ‘bondskringen’ ophouden. Deze bonden/verenigingen hebben regelmatig overleg met de GB, ze hebben globaal gezien hetzelfde gedachtegoed maar varen wel ieder hun eigen koers. Intern worden ze ook wel zusterbonden genoemd. Er zijn de volgende ‘bondskringen’:

1) Gereformeerde Zendingsbond(GZB), voor zending in buitenland.

2) Vereniging voor zending in Nederland.(IZB) 3) Hervormd Gereformeerde Jeugdbond.(HGJB)

4) ‘Op weg met de ander’. Hervormd-Gereformeerde Vereniging van en voor mensen met een handicap.

5) Bond van hervormde mannenverenigingen op gereformeerde grondslag.

6) Bond van Hervormde Zondagsscholen op gereformeerde grondslag.

7) Bond van hervormde vrouwenverenigingen op gereformeerde grondslag.¹⁴

De Gereformeerde Bond vormt een modaliteit, een stroming, oorspronkelijk in de Hervormde Kerk en tegenwoordig in de PKN. Omdat de Gereformeerde Bond een modaliteitorganisatie is en geen zelfstandig kerkgenootschap zit er een groot verschil tussen het aantal leden van de Bond en het aantal gemeenteleden dat tot de achterban van de Bond gerekend wordt. In 2001 rekenden zich ongeveer 675 predikanten, van wie 400 dienstdoend, en 475 (wijk)gemeenten tot de GB. Deze gemeenten hadden een gezamenlijk ledenaantal van 500.000 mensen. ¹⁵ In de prediking tijdens de zondagse kerkdiensten wordt in de hervormd-gereformeerde gemeenten, vanuit de Bijbel als norm, nauwe aansluiting gezocht bij de belijdenisgeschriften als spreekregel van de kerk van de Reformatie. De prediking van de Heidelbergse Catechismus in de leerdienst ’s middags is er grotendeels in ere. De kerkdiensten zijn gekenmerkt door een sobere orde van dienst, met gebruik van de psalmen. Wat dit laatste betreft is het motief dat graag rechtstreeks uit de Schrift gezongen wordt. Deze laatste twee punten gaan voor het ‘gros’ van de GB gemeenten op maar ik constateer een terugval van

‘Catechismusprediking’ en ‘Psalmen zingen in de eredienst’ in verschillende gemeenten die zich tot de GB rekenen.

14 http://www.kerkzoeker.nl/gereformeerdebond.html. januari 2010.

15 http://www.gereformeerdgezind.nl/index2.php?option=content&task=view&id=57&pop=1. januari 2010.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 8 Beschrijving van de Hersteld Hervormde Kerk

Zoals ik reeds eerder heb aangegeven betreft mijn onderzoek een vergelijkingsonderzoek met een onderzoek van 10 jaar geleden. In dit onderzoek heeft dhr. W. Schonewille onder andere zijn onderzoek verricht onder de stroming het ‘Gekrookte Riet’. Een stroming die heden ten dage niet meer bestaat. Deze stroming is min of meer opgegaan in de Hersteld Hervormde Kerk (HHK). Vandaar dat ik in mijn onderzoek gepoogd heb de HHK te betrekken in mijn onderzoek en geef ik hieronder ook een beschrijving van dit kerkgenootschap. Het betreft dus een kerkgenootschap. Dit in tegenstelling tot eerdere stromingen die ik heb beschreven. Het EW en de CV en de GB zijn geen kerkgenootschappen. We zouden ze onderstromen kunnen noemen binnen een kerkgenootschap, namelijk de PKN.

In mei 2004 is als reactie op het fusiebesluit van de drie samen-op-weg kerken, de Nederlands Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch- Lutherse Kerk in het koninkrijk der Nederlanden, de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) ontstaan. De HHK kon en kan niet participeren in de zogenaamde PKN. Zij bleven achter als de afgehouwen tronk, aldus de website van de HHK. Zij schrijft op haar website:

‘…Omdat we in mei 2004 in de wortel zijn gebleven die we waren, terwijl door het fusiebesluit de kerkelijke stam is afgehouwen.’¹⁶

Met name in de Nederlandse Hervormde Kerk leefde groot verzet tegen deze fusie. Tientallen hervormde gemeenten, honderden hervormde ambtsdragers en vele gemeenteleden hadden dusdanige principiële bezwaren dat zij in geweten niet konden blijven óf toetreden¹⁷ tot de PKN. Zij hadden een zorg over de grondleggende artikelen van de PKN. Hete hangijzers waren hierin de belijdenis geschriften van den Lutherse kerk en de mogelijkheid tot het zegenen van homohuwelijken. Hetwelk principieel anders is dan het inzegenen van een huwelijk tussen man en vrouw.

Eerder konden zij de belijdenis van de Nederlands Hervormde Kerk van de Nederlands van harte onderschrijven, met de komst van de Protestantse Kerk in Nederland ging er voor hen een wissel om.

In de ogen van de bezwaarde gemeenteleden en ambtsdragers betekende dit een historische breuk met de kerk van de vaderen. Naar hun overtuiging was en is de PKN niet langer een gereformeerde kerk. De Nederlandse Hervormde Kerk was dit ondanks allerlei moeiten en

16 http://www.hersteldhervormdekerk.nl. januari 2010.

17 Ik laat bewust het ‘toetreden tot de PKN’ of het ‘blijven binnen de PKN’ open, omdat dit een gevoelig punt is voor zowel degene die Hersteld Hervormd zijn geworden, als ook voor degene die in de PKN zijn opgegaan.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 9 verdriet wel. De PKN wordt nu meer als een plurale kerk gezien. Niet alleen omdat de belijdenis en orde van deze kerk leringen en praktijken bevatten die in strijd zouden zijn met de Schrift maar ook leringen en praktijken die strijdig zouden zijn met elkaar.

Aanvankelijk kozen de ambtsdragers en gemeenteleden die niet mee konden of wilde toetreden tot de PKN plaatselijk voor de naam 'Nederlandse Hervormde Gemeente (in hersteld verband)' en landelijk voor de naam 'Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk'. Onder de druk van juridische procedures werd gekozen voor de werknaam Hersteld Hervormde Gemeente en Hersteld Hervormde Kerk. Ik spreek hier over een werknaam omdat deze naam in voorlopigheid gekozen is en nog niet ter goedkeuring aan de ambtelijke vergaderingen is voorgelegd.

In verband met de oprichting van een nieuw kerkgenootschap moest er veel hergestructureerd worden en opnieuw opgericht worden. Plaatselijk, classicaal, maar ook landelijk. Via het samenroepen van noodclasses en een noodsynode kwam het tot een nieuwe classicale indeling en tot de verkiezing van een volwaardige synode. De opleiding viel weg en moest opnieuw gestructureerd worden. Aanvankelijk werd gestart met een noodopleiding, maar sinds 1 september 2005 is er via het Hersteld Hervormd seminarium, dat verbonden is aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, sprake van een eigen opleiding.

Ook voor jeugdwerk, diaconaat, zending en evangelisatie dienden nieuwe structuren te worden aangebracht en er is het één en ander inmiddels ook daadwerkelijk gerealiseerd.

Het ledental van de Hersteld Hervormde Kerk ligt tussen de 55.000 en de 60.000, verdeeld over 117 gemeenten. Er zijn 62 predikanten, 19 emeritus predikanten en 16 kandidaten. Het Hersteld Hervormd Seminarium, gevestigd aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, telt 49 studenten.¹⁸

De Hersteld Hervormde Kerk is in haar belijden en in haar zondagse vieringen vergelijkbaar met de vroegere stroming van de GB en het Gekrookte Riet binnen de Nederlands Hervormde Kerk. In de prediking tijdens de zondagse kerkdiensten wordt in de Hersteld Hervormde gemeenten, vanuit de Bijbel als norm, nauwe aansluiting gezocht bij de belijdenisgeschriften als spreekregel van de kerk van de Reformatie. De prediking van de Heidelbergse Catechismus in de leerdienst ’s middags of ‘s avonds is er grotendeels in ere. De kerkdiensten zijn gekenmerkt door een sobere liturgie, met gebruik van de psalmen. Wat dit laatste betreft is het motief dat graag rechtstreeks uit de Schrift gezongen wordt.

18 Egdom, W. ‘Balans na vijf jaar PKN en HHK.’ Art. Reformatorisch Dagblad. 16 April 2009.

R. Lubbers Juni 2010 Pagina 10 De kerkdiensten zijn erg traditioneel en de prediking sterk bevindelijk. In de Hersteld Hervormde Gemeenten wordt tijdens de kerkdienst gelezen uit de Statenvertaling (uit 1637).

Gezongen wordt er uit de psalmberijming van 1773. Vrouwen dragen tijdens de kerkdiensten meestal een hoed en zijn veelal gekleed in jurk of rok. Politiek gezien gaat de voorkeur van de meeste leden van de HHK uit naar de SGP en de ChristenUnie.

De kerk ziet de Bijbel als het gezaghebbende Woord van God en heeft als belangrijkste belijdenisgeschriften de Drie formulieren van Enigheid te weten: De Nederlandse Geloofsbelijdenis, De Heidelberger Catechismus en de Dordtse Leerregels (5 artikelen tegen de Remonstranten).