De nieuwe rol van de accountant.

(1)

De nieuwe rol van de accountant.

“Accountants in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.”

Rosa Bos

Rijksuniversiteit Groningen

(2)

“Accountants in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.”

Auteur:

Rosa Bos

Hillegomstraat 30 II 1058 LT Amsterdam.

Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Bedrijfskunde

Afstudeervariant Accountancy Studentnummer: 1226657

Begeleiders Rijksuniversiteit Groningen:

Drs. A. Smeenge RA

Dr. J.H.M. van Kesteren

(3)

Voorwoord

Dit boekwerk is mijn afstudeeronderzoek van de doctoraalstudie Bedrijfskunde variant Accountancy aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Een onderzoek schrijven doe je uiteraard niet alleen. Zonder de vele mensen om me heen zou ik waarschijnlijk nu nog niet klaar zijn.

Daarom wil ik hier iedereen nog even bedanken voor de hulp bij het in elkaar zetten van dit boekwerk. Het makkelijkst zou nu zijn wanneer ik hierbij zou zeggen ‘bedankt allemaal’, maar ik zal proberen het wat persoonlijker te maken.

Allereerst wil ik de alle mensen van het betreffende accountantskantoor heel erg bedanken.

Verder (erg belangrijk!) wil ik mijn mede-scriptieschrijvers bedanken waarmee ik de afgelopen maanden vele uren heb doorgebracht: Casper (voor de belangrijke Amsterdam- tips), Harriët (voor de goede steun, ook bij de sippere momenten), Jacco (voor de altijd swingende dansjes achter de laptop), Karen (voor de altijd scherpe sarcastische opmerkingen en het loskrijgen van mooie verhalen), Martje (door alles goed in de gaten te houden en bovendien door het goede voorbeeld te geven), Renee (zodat we altijd wat gebrabbel te horen hadden), Robbert (meedenkend over de bijna-werken-dilemma’s), en Ronald (voor de altijd nuchtere opmerkingen). Maar wat ik hier uiteraard ook mee wil aangeven en wat het allerbelangrijkst is, is natuurlijk jullie algehele gezelligheid. Mensen bedankt!

Verder wil ik ook de rest van de langs wandelende, mee lunchende en mee borrelende accountants hier even bedanken voor de gezelligheid en de tips!

Vanuit de Rijksuniversiteit Groningen wil ik met name de heer Smeenge bedanken voor zijn begeleiding, advisering en het steeds weer doorspitten van mijn stuk. Ook wil ik de heer Van Kesteren bedanken voor zijn aanmerkingen en zijn beoordeling. En Pieter Jansen voor de afstudeerworkshops met de nodige tips.

Zeker niet onbelangrijk om te noemen zijn al mijn lieve vrienden. Mijn club, Pien, Cor en Tal,

Jetske, Elke, Sara, Joost en mijn collega’s van Der Witz, heel Huize Hazes, studiegenoten en

ook de rest van swingend Groningen, bedankt voor de afleiding tussendoor zodat ik de moed

erin kon houden.

(4)

Papa en Mama, jullie vergeet ik zeker niet te noemen! Jullie verdienen in dit onderzoek ook een plekje op een van de eerste pagina’s. Bedankt voor alle (studie)steun, voor het vrijwillig doorspitten van dit boekwerk en het altijd bereid zijn om mijn verhalen aan te horen. Justa en Lisa, lieve zussen, ook bedankt.

En Ruben, mijn skatje, zonder jou was het natuurlijk nooit gelukt!

Sterkte bij het lezen allemaal!

Rosa.

(5)

Samenvatting

Nieuwe regelgeving:

Sinds de Corporate Governance code van commissie Tabaksblat kan de externe accountant over zijn verklaring omtrent de getrouwheid van de jaarrekening worden bevraagd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De externe accountant woont derhalve deze Vergadering bij en is daarin bevoegd het woord te voeren. Wat betreft de beantwoording van de vragen van aandeelhouders, heeft de externe accountant uitsluitend de plicht om in te gaan op vragen over zijn controlewerkzaamheden en over zijn verklaring bij de jaarrekening.

Voordelen nieuwe regelgeving:

De accountant kan door middel van het beantwoorden van vragen van de aandeelhouders de aandeelhouder nader informeren over de inhoud en de uitkomsten van de uitgevoerde accountantscontrole, over de rol van de accountant en over de gedragsregels en vaktechnische richtlijnen die in de accountantscontrole worden gehanteerd. De controlerend accountant komt meer in dienst te staan van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en moet een grotere afstand nemen van de Raad van Bestuur. Zo kan de accountant zijn onafhankelijkheid aantonen en proberen zijn imago te verbeteren. De accountant kan ook de informatie bewaken die de Raad van Bestuur vermeldt.

Knelpunten nieuwe regelgeving:

De gevonden knelpunten zijn in dit onderzoek verdeeld in de volgende groepen: de geheimhouding, de eer van de stand, de aansprakelijkheid, de relevantie van de vragen van de Aandeelhouder, de rationaliteit van de aandeelhouder, het soort gestelde vragen, de directheid van de beantwoording, vooraf bekendmaking van vragen, de reputatie van het accountantskantoor, de voorzitter, de verwachtingskloof, de afweging van belangen en de toegevoegde waarde van de aanwezigheid van de accountant.

Conclusie knelpunten in de praktijk:

¾

In de praktijk wordt met name de verwachtingskloof als dilemma gezien.

¾

Met de voorzitter moeten duidelijke afspraken worden gemaakt.

¾

Het komende jaar worden er meer en diepgaandere vragen verwacht.

¾

De ideeën van accountants over de handelingen tijdens de algemene vergadering moeten meer op één lijn komen te liggen.

¾

Geheimhouding wordt niet duidelijk genoeg gedekt in de

NIVRA

ontwerp-gedragsrichtlijn

(6)

Inhoudsopgave

1. Opzet onderzoek ___________________________ 9 1.1 Inleiding _ 9 1.2 Doelstelling _ 9 1.3 Motivatie onderwerp 9 1.4 Vraagstelling _ 10 1.5 Deelvragen ____ 10 1.6 Randvoorwaarden _ 11 1.7 Methode ______ 11 1.7.1 Inleiding _ 11 1.7.2 Onderzoeksmodel 12 1.7.3 Methode _ 13 1.7.4 Interviews 15 1.8 Opbouw_______________________________ 17

2. De code-Tabaksblat _____________________ 20 2.1 Inleiding 20 2.2 Schandalen 20 2.2.1 Het Enron-schandaal 20 2.2.2 Het Parmalat-schandaal _ 21 2.2.3 Het Ahold-schandaal _____ 22 2.2.4 Redenen nieuwe regelgeving _ 23 2.3 Corporate Governance code van de Commissie Peters 24 2.3.1 Korte inhoud ______________ 25 2.3.2 Redenen nieuwe regelgeving _ 27 2.4 De code-Tabaksblat ___ 28 2.4.1 Doelstelling_ 28 2.4.2 Korte inhoud 29 2.4.3 Onderdeel externe accountant ____________ 31

3. De partijen bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders _________________ 32

3.1 Inleiding ____________________________________________________________ 32

3.2 Omschrijving van de partijen ____________________________________________ 32

3.3 De Algemene Vergadering van Aandeelhouders _____________________________ 36

(7)

Inhoudsopgave

4. De functie van de aanwezigheid van de accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders __________________________________________________________ 38

4.1 Inleiding ______________________ 38 4.2 Vanuit literatuur 38 4.3 Vanuit theorieën 39 4.3.3 De vertrouwenstheorie van Limperg _ 39 4.3.1 De informatietheorie 40 4.3.2 De agencytheorie __________________ 40

5. Richtlijnen_______________ 41 5.1 Inleiding 42 5.2 De Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants_ 42 5.2.1 De functie van de Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants 42 5.2.2 Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants 43 5.3 De ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA ________ 46 5.3.1 Functie van de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA _ 46 5.3.2 Ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA _______________________ 47

6. Knelpunten bij het beantwoorden van vragen door accountants 50 6.1 Inleiding ________ 50 6.2 Vanuit theorieën 50 6.2.1 De Vertrouwenstheorie van Limperg _ 50 6.2.2 De Verwachtingskloof ____________________ 50 6.2.3 Interacties tussen gebruikers, verschaffers en controleurs _ 51 6.3 Vanuit literatuur ______________________________________________ 51

7. De knelpunten gegroepeerd_ 55 7.1 Inleiding 55 7.2 De groepen ____________ 55

8. De knelpunten vergeleken met de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA ______ 57

8.1 Inleiding ____________________________________________________________ 57

8.2 De vergelijking _______________________________________________________ 57

(8)

9. Onderzoeksresultaten _ 62 9.1 Inleiding 62 9.2 Onderzoeksresultaten 62

10. Conclusie en aanbevelingen__________________ 69 10.1 Inleiding _ 69 10.2 Interview _ 69 10.3 Enquête ____ 69 10.3.1 Gesloten vragen 69 11.3.2 Stellingen _ 70 10.3.3 Toelichtingen 71 10.4 Samenvatting 71 10.5 Aanbevelingen 72 10.5.1 Verbeterpunten _ 72 10.5.2 Mogelijkheden vervolgonderzoek ____________ 73

11. Reflectie ______________________________ 74 11.1 Inleiding _ 74 11.2 Positieve punten _ 74 11.3 Negatieve punten __________________________ 74

Literatuur _______________________________________________________________ 76

(9)

1. Opzet onderzoek

1.1 Inleiding

In dit hoofdstuk presenteer ik de opzet van mijn onderzoek. Om te beginnen geef ik daarvoor de doelstelling aan. Vervolgens geef ik mijn motivatie weer van de keuze van dit onderzoek.

Daarna komen de vraagstelling en de deelvragen aan de orde waarbij ook de randvoorwaarden van het onderzoek aangegeven worden. Hierna geef ik de methode aan die ik zal gaan gebruiken, mede aan de hand van een onderzoeksmodel. Deze paragraaf eindigt met de weergave van de opbouw van dit onderzoek dat nu voor u ligt.

1.2 Doelstelling

¹

Sinds de invoering van de code-Tabaksblat (Corporate Governance) is het verplicht dat een accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders aanwezig moet zijn. Aan de hand van deze code heb ik de volgende doelstelling van mijn onderzoek geformuleerd:

‘Onderzoeken voor het betrokken accountantskantoor welke knelpunten aanwezig zijn bij het beantwoorden van vragen door een accountant van het accountantskantoor die tijdens de Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders in Nederland worden gesteld.’

In dit onderzoek versta ik onder de termen ‘externe accountant’, ‘registeraccountant’, en

‘accountant’ allemaal de externe registeraccountant. Een erkende accountant die van buiten de vennootschap wordt ingehuurd voor controlewerkzaamheden. In het hoofdstuk ‘De partijen bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders’ zal ik de accountant en zijn functie nader toelichten.

1.3 Motivatie onderwerp

Voor de accountant is het een geheel nieuwe situatie dat hij bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders aanwezig moet zijn om daar vragen te kunnen beantwoorden. Deze nieuwe situatie roept vragen op en brengt knelpunten met zich mee. Het is erg functioneel voor accountants om de knelpunten die zich voordoen bij het beantwoorden van vragen door de accountant tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op een rijtje te hebben. Dit wil ik realiseren met dit onderzoek. Met deze informatie kunnen de accountants beter voorbereid naar de vergadering. Ook kan het betreffende accountantskantoor met de

1 A.C.J. de Leeuw, Bedrijfskundig Management, 2000

(10)

uitkomsten zien of hun voorbereiding misschien beter zou kunnen aansluiten op deze situatie en op welke punten ze zich bij de voorbereiding het beste zouden kunnen richten.

1.4 Vraagstelling

Mijn hoofdvraag die uit de voorgaande inleidende tekst is voortgekomen en die ik ga behandelen met behulp van dit onderzoek is de volgende:

‘Wat zijn de knelpunten voor een accountant van het betreffende accountantskantoor die zijn ontstaan door de invoering van de code-Tabaksblat in Nederland doordat sindsdien de accountant aanwezig moet zijn in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders om daar vragen te kunnen beantwoorden?’

1.5 Deelvragen

Ik ga mijn vraagstelling beantwoorden met behulp van de volgende deelvragen die ik in de komende hoofdstukken ga behandelen:

-

Wat houdt de code-Tabaksblat in?

o

Wat is de aanleiding tot de code-Tabaksblat?

o

Wat houdt de code-Tabaksblat in?

- Welke partijen zijn er te onderscheiden bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en wat houdt de rol van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in?

- Wat is de functie van de aanwezigheid van een accountant tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?

- Welke richtlijnen zijn er van toepassing op de aanwezigheid van de accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?

o

Wat zijn de Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants en welke zijn hier van toepassing?

o

Wat houdt de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA in?

- Wat zijn de knelpunten voor de accountant bij de beantwoording van vragen van aandeelhouders tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?

- Worden alle knelpunten die door de invoering van de code-Tabaksblat zijn ontstaan voor

de accountant bij het beantwoorden van vragen tijdens de Algemene Vergadering van

Aandeelhouders gedekt door de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA?

(11)

1. Opzet onderzoek

1.6 Randvoorwaarden

Ik voer mijn onderzoek uit voor een accountantskantoor en richt me daarbij alleen op deze organisatie. Tevens heb ik deze keuze gemaakt omdat in elke organisatie een eigen specifieke bedrijfscultuur heerst en er in elke organisatie knelpunten anders zouden kunnen worden benaderd.

Het is belangrijk dat ik accountants ga interviewen die al eerder aanwezig zijn geweest bij een Algemene Vergadering van Aandeelhouders om daar vragen te beantwoorden. Dit is maar een beperkte groep accountants omdat deze vergaderingen nog maar één keer onder dit regime plaats hebben gevonden en omdat alleen de accountant die heeft getekend aanwezig hoeft te zijn om vragen te beantwoorden. Met name richt ik me alleen op deze groep accountants.

Het voordeel is dat deze personen het meeste afweten van deze situatie. Het nadeel van deze groep is dat deze personen erg hoog in de organisatie staan (Partners), het daarom ook erg druk hebben en ze zijn erg duur. Dit maakte het een stuk lastiger om deze groep personen te bereiken, terwijl er geldt hoe meer accountants ik kan interviewen des te beter beeld mijn onderzoek zal geven. Hierdoor moet de grootte van de interviews/enquêtes beperkt worden om de kans op een hoge respons te vergroten.

De nieuwe Corporate Governance code van de commissie Tabaksblad is alleen op Nederland gericht. Ik richt me daarom ook alleen op Nederland.

1.7 Methode

1.7.1 Inleiding

Met behulp van het onderzoeksmodel in paragraaf 1.7.2 wil ik aangeven welke stappen ik ga

doorlopen om de vraagstelling te beantwoorden. Daarbij geef ik aan wat voor materiaal ik bij

de verschillende stappen heb gebruikt. Het model en het gebruikte materiaal licht ik nader toe

in de paragraaf ‘methode’. Voor extra duidelijkheid zijn de onderdelen uit het

onderzoeksmodel bij de omschrijving in de methode vetgedrukt. Het gebruikte materiaal zal

tevens in de verdere hoofdstukken nader worden toegelicht.

(12)

1.7.2 Onderzoeksmodel

Stappen Gebruikt

materiaal

Schandalen Corporate Governance code van Commissie Peters Literatuur

Code-Tabaksblat Literatuur

Onderdeel Gedrags- en Beroepsregels Ontwerp-gedragsrichtlijn

Externe accountant Registeraccountants van het NIVRA Literatuur Theorieën

Knelpunten Literatuur

en interviews

Analyseren Theorieën

Mogelijkheden/Verbeterpunten Resultaten

literatuuron- Beantwoorden van de vraagstelling van dit onderzoek. derzoek en

interviews

(13)

1. Opzet onderzoek

1.7.3 Methode

De bovenste regel of stap van het onderzoeksmodel geeft de aanleiding van de code- Tabaksblat aan en richt zich daarmee op de deelvraag ‘Wat houdt de code-Tabaksblat in?’en specifiek op de eerste subdeelvraag daarvan ‘Wat is de aanleiding tot de code-Tabaksblat?’.

De aanleiding van de code-Tabaksblat heb ik opgesplitst in de voorafgaande ‘schandalen’ en in de voorloper ‘Corporate Governance code van Commissie Peters’ van de code- Tabaksblat. De informatie over schandalen heb ik verkregen via krantenartikelen, nieuwsverslagen en speeches van minister Zalm. De Corporate Governance code van de Commissie Peters heb ik omschreven aan de hand van de code van Commissie Peters en de inleiding van de code-Tabaksblat waarin naar de code van Commissie Peters wordt verwezen.

De tweede regel van het onderzoeksmodel geeft de ‘code-Tabaksblat’ zelf aan die naar aanleiding van de eerste regel van het onderzoeksmodel is opgesteld. Deze regel richt zich op de tweede subdeelvraag ‘Wat houdt de code-Tabaksblat in?’. Voor dit hoofdstuk heb ik deskresearch gedaan. Hierbij heb ik met name de Corporate Governance code van de Commissie Tabaksblat gebruikt. Verder zijn voor dit onderwerp ook een krantenartikel, een persbericht van het NIVRA, een boek van PricewaterhouseCoopers over de Auditcommissies en een syllabus van de Rijksuniversiteit Groningen over Corporate Governance en de accountant gebruikt.

In de derde regel van het onderzoeksmodel staat onder andere het ‘onderdeel externe accountant’. Dit is het onderdeel dat ik uit de code-Tabaksblat behandel voor dit onderzoek.

Ik zal dit onderdeel uitdiepen in de subdeelvraag ‘Wat houdt de code-Tabaksblat in?’ maar

ook in de deelvragen ‘Welke partijen zijn er te onderscheiden bij de Algemene Vergadering

van Aandeelhouders en wat houdt de rol van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders

in?’ en ‘Wat is de functie van de aanwezigheid van een accountant tijdens de Algemene

Vergadering van Aandeelhouders?’. Dit onderdeel zal ik bij de eerste genoemde deelvraag

aan de hand van de code-Tabaksblat behandelen. De tweede deelvraag die ik aangaf zal ik

met behulp van het boek ‘Bedrijfseconomie’ van A.W.W. Heezen, tevens met behulp van de

boeken en brochures ‘De registeraccountant in beeld’ van het NIVRA, de ‘Richtlijnen voor de

Accountantscontrole’ van NOvAA en het NIVRA, en ‘Auditcommissies’ van J.A. van Manen

en V.S. van der Reijden behandelen. De laatste genoemde deelvraag zal ik met name met

behulp van (kranten)artikelen. Ook heb ik hier de functie van de accountant tijdens de

(14)

Algemene Vergadering van Aandeelhouders belicht vanuit verschillende theorieën (de vertrouwenstheorie van Limperg en de informatietheorie, de agencytheorie).

In de derde regel van het onderzoeksmodel worden ook de ‘Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants’ genoemd. Deze worden tevens behandeld in de eerste subdeelvraag

‘Wat zijn de Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants en welke zijn hier van toepassing?’ van de deelvraag ‘Welke richtlijnen zijn er van toepassing op de aanwezigheid van de accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?’. Deze deelvraag heb ik omschreven met behulp van de ‘Richtlijnen voor de accountantscontrole’ en met behulp van het boek ‘Elementaire theorie accountantscontrole’.

In de derde regel wordt tevens de ‘ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA’ aangegeven en richt zich hierbij op de tweede subdeelvraag ‘Wat houdt de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA in?’. Dit is ook een subdeelvraag van de deelvraag ‘Welke richtlijnen zijn er van toepassing op de aanwezigheid van de accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?’ Dit onderwerp wordt met name behandeld aan de hand van de ‘Ontwerp- gedragsrichtlijn inzake het optreden van de accountant in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders’ van het NIVRA. Tevens heb ik hier artikelen gebruikt.

Deze gehele derde regel geeft de regels aan die nu spelen in dit onderzoeksgebied. Het geeft de objecten aan die van invloed zijn op het beantwoorden van vragen door de accountant tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Ook al zijn er de regels die genoemd zijn in de derde regel, toch zijn er nog ‘knelpunten’.

Deze knelpunten zullen bij deelvraag ‘Wat zijn de knelpunten voor de accountant bij de

beantwoording van vragen van aandeelhouders aan de accountant tijdens de Algemene

Vergadering van Aandeelhouders?’ worden behandeld. Dit onderwerp zal deels aan de hand

van (kranten)artikelen worden behandeld, deels op basis van theorieën (vertrouwenstheorie

van Limperg, de verwachtingskloof en de interacties tussen gebruikers, verschaffers en de

controleur) en voor een deel door middel van fieldresearch op basis van interviews. De

interviews zijn van belang om de kennis te benutten van accountants die ervaring hebben met

de situatie. De soort interviews en de reden voor de keuze van de soorten interviews zal ik

onderaan dit hoofdstuk vermelden.

(15)

1. Opzet onderzoek

Door deze richtlijnen te vergelijken met de knelpunten en dit geheel te ‘analyseren’ zal antwoord gegeven worden op de deelvraag ‘Worden alle knelpunten die door de invoering van de code-Tabaksblat zijn ontstaan voor de accountant bij het beantwoorden van vragen tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders gedekt door de ontwerp- gedragsrichtlijn van het NIVRA?’ Dit wordt aangegeven in de vijfde regel van het onderzoeksmodel. Hiervoor worden de knelpunten uit de voorgaande hoofdstukken vergeleken met de richtlijn van het NIVRA. Tevens zal ik hier de knelpunten gaan vergelijken met de praktijk.

De laatste regel van het onderzoeksmodel geeft de conclusie van het onderzoek aan. Hiervoor worden alle resultaten verzameld van voorgaande stappen.

Uiteindelijk zal als het hele onderzoeksmodel is doorlopen de laatste regel van het onderzoeksmodel bereikt worden: ‘Mogelijkheden/Verbeterpunten’ en het ‘Beantwoorden van de vraagstelling van dit onderzoek.’

1.7.4 Interviews

Aan de hand van verschillende interviews verzamel ik ook informatie die van belang is voor het onderzoek.

Er zijn twee verschillende methoden om een interview af te nemen. Dit kan met behulp van een gestructureerd en een open interview.

²

Bij het gestructureerde interview wordt gebruik gemaakt van een vragenlijst met gesloten vragen in een vaste formulering en een vaste volgorde. Over het algemeen wordt bij een open interview gebruik gemaakt van een lijst met onderwerpen of een topiclijst waarbij open vragen worden gesteld en waar wordt doorgevraagd.

Bij een gestructureerd interview staat de formulering van de vragen vast en is deze in principe gelijk voor alle respondenten. Bij een open interview staat vaak alleen de beginvraag vast.

Over het algemeen worden bij het gestructureerde interview meer respondenten gebruikt en er zit daarbij meer tijd in de voorbereiding; bij het open interview zit er juist meer tijd in de uitvoering. De antwoorden zijn bij het gestructureerde interview beter vergelijkbaar dan bij het open interview. Het open interview is meer toegesneden op het geïnterviewde persoon.

2 D.B. Baarda, M.P.M. de Goede, J. Teunissen, Kwalitatief onderzoek, 2001

(16)

Een open interview lijkt meer dan een gestructureerd interview op een gewoon gesprek met iemand. De interviewer exploreert hierbij vragenderwijs gespreksonderwerpen om te ontdekken hoe de geïnterviewde tegen bepaalde dingen en/of personen aankijkt. Daarbij respecteert de interviewer de wijze waarop de geïnterviewde het antwoord vormgeeft.

Het grote voordeel van een open interview is dat er tamelijk snel informatie kan worden verkregen over veel onderwerpen, en onmiddellijk kan worden doorgevraagd als daartoe aanleiding bestaat. Tijdens het interview kunnen ook nieuwe belangrijke gespreksonderwerpen naar voren komen waarop vervolgens kan worden ingegaan.

Specifieke soorten open interviews zijn de elite en de expert interviews. Hiervoor worden invloedrijke, vooraanstaande en goed geïnformeerde personen geselecteerd vanwege hun specifieke deskundigheid op het gebied van het onderzoek. Deze wijze van onderzoeken gebruik ik voor mijn eerste interview. Hiervoor interview ik iemand van een unit die zich specialiseert in corporate governance.. Bij deze unit worden namelijk alle vragen, antwoorden en knelpunten verzameld. Deze unit heeft daarom een goed beeld van wat er speelt over dit onderwerp binnen het betreffende accountantskantoor.

Vervolgens zend ik naar alle partners van het betreffende accountantskantoor die bij een Algemene Vergadering van Aandeelhouders aanwezig zijn geweest om vragen te beantwoorden een korte enquête/gestructureerd interview. Deze groep weet hoe de situatie bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders daadwerkelijk is en hoe de voorbereiding in deze situatie is. Zij hebben de meeste ervaring met deze situatie. Ik stel hierin gesloten vragen en geef de mogelijkheid om de vragen extra toe te lichten voor eventueel extra specifieke informatie. Tevens leg ik in de enquête enkele stellingen voor.

De reden van een gestructureerd interview is dat dit een moeilijk bereikbare groep personen

gaat en de kans op een redelijk hoge respons het grootst is als de moeite minimaal kan wordt

gehouden. Vandaar dat ik de hoeveelheid vragen laag hou en voor een mogelijkheid van korte

beantwoording zorg. Hoe hoger de respons is hoe beter het beeld is dat wordt verkregen.

(17)

1. Opzet onderzoek

De verspreiding van het interview gaat via de mail. Dit is een eenvoudige wijze van verspreiding en deze wijze vergemakkelijkt tevens de retournering van de enquête (via de mail). Tevens is het mogelijk om de beantwoorde enquête via de post terug te zenden.

De doelgroep is hierbij alle accountants/partners van het betreffende ka ntoor uit heel Nederland die bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders zijn geweest om daar vragen te kunnen beantwoorden. Dit is een beperkte groep accountants.

Met behulp van het interview stel ik een lijst met knelpunten op van de aanwezigheid van een accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Ik heb mijn enquête door verschillende personen laten keuren en ik heb enkele proefpersonen gebruikt om de enquête in te vullen zodat de kans groter is dat de kwaliteit van de enquête hogere is.

Het interview en de enquête staan in bijlagen achteraan het onderzoek (in bijlage III staat het interview vermeld en in bijlage IV staat de enquête).

1.8 Opbouw

In hoofdstuk 2 zal de code-Tabaksblat worden behandeld waarbij de deelvraag ‘Wat houdt de code-Tabaksblat in?’ zal worden beantwoord. Deze deelvraag bestaat allereerst uit de subdeelvraag ‘Wat is de aanleiding tot de code-Tabaksblat?’ waarbij enkele praktijkvoorbeelden van schandalen worden behandeld en vervolgens de Corporate Governance code van de Commissie Peters die de voorloper is van de code-Tabaksblat.

Vervolgens wordt de tweede subdeelvraag behandeld: ‘Wat houdt de code-Tabaksblat in?’.

Hierbij zal specifieker worden ingegaan op de taken van de externe accountant die in de code- Tabaksblat zijn aangegeven.

In hoofdstuk 3 worden de partijen aangegeven die bij de Algemene Vergadering van

Aandeelhouders een rol spelen en van deze partijen worden de functies aangegeven voor de

vennootschap. Ook wordt in dit hoofdstuk de functie van de Algemene Vergadering van

Aandeelhouders zelf behandeld. Met dit hoofdstuk zal de deelvraag ‘Welke partijen zijn er te

onderscheiden bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en wat houdt de rol van de

Algemene Vergadering van Aandeelhouders in?’ worden behandeld.

(18)

Hoofdstuk 4 zal deelvraag ‘Wat is de functie van de aanwezigheid van een accountant tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?’ behandelen. De functie wordt hier mede vanuit theorieën omschreven.

De deelvraag ‘Welke richtlijnen zijn er van toepassing op de aanwezigheid van de accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?’ wordt in hoofdstuk 5 behandeld met allereerst de subdeelvraag ‘Wat zijn de Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants en welke zijn hier van toepassing?’. De Gedrags- en Beroepsregels die bij dit onderzoek van belang zijn zullen hier nader worden uitgelegd. Ook heeft het Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants (NIVRA) een ontwerp-gedragsrichtlijn opgesteld die van toepassing is inzake het optreden van de accountant in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Deze richtlijn zal in dit hoofdstuk worden aangegeven waarmee antwoord wordt gegeven op de subdeelvraag ‘Wat houdt de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA in?’.

In hoofdstuk 6 wordt de deelvraag ‘Wat zijn de knelpunten voor de accountant bij de beantwoording van vragen van aandeelhouders aan de accountant tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders?’ beantwoord. Deze deelvraag wordt door middel van literatuur, theorieën en door middel van resultaten van meerdere interviews beantwoord.

In hoofdstuk 7 zal een opsomming gegeven worden van groepen van knelpunten die ik tijdens mijn onderzoek ben tegengekomen.

De deelvraag ‘Worden alle knelpunten die door de invoering van de code-Tabaksblat zijn ontstaan voor de accountant bij het beantwoorden van vragen tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders gedekt door de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA?’

zal in hoofdstuk 8 behandeld worden.

In hoofdstuk 9 zal ik de onderzoeksresultaten weergeven en de conclusie en aanbevelingen

zullen in hoofdstuk 10 worden weergegeven. Hierna zal in hoofdstuk 11 de reflectie gegeven

worden en daarna wordt de gebruikte literatuur vermeld. Het onderzoek wordt afgesloten met

de bijlagen.

(19)

1. Opzet onderzoek

In het kort kan de opbouw ook als volgt worden weergegeven wat eventueel als handleiding kan worden gezien bij het lezen:

-

Hoofdstuk 2, 3 en 5 zullen de code, de diverse richtlijnen en feitelijke situaties aangeven.

-

Hoofdstuk 4, 6 en 7 zullen hierbij met name aangeven wat opinieleiders vinden over de accountant bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

-

Hoofdstuk 8 vergelijkt de knelpunten die uit hoofdstuk 7 naar voor komen met de richtlijn uit hoofdstuk 5.

-

Hoofdstuk 9 en 10 geeft de praktijksituatie aan en vergelijkt deze ook met de knelpunten die naar boven zijn gekomen in voorgaande hoofdstukken.

-

Hoofdstuk 11 geeft de reflectie weer van het onderzoek.

(20)

2. De code-Tabaksblat

2.1 Inleiding

In dit hoofdstuk behandel ik de deelvraag ‘Wat houdt de code-Tabaksblat in?’ Deze deelvraag heb ik onderverdeeld in twee subdeelvragen. Ik begin met de eerste subdeelvraag ‘Wat is de aanleiding tot de code-Tabaksblat?’. Daarvoor geef ik eerst enkele praktijkvoorbeelden van schandalen die zich de afgelopen jaren hebben voorgedaan. Aan het einde van deze paragraaf geef ik aan waarom de schandalen een reden zijn voor een nieuwe regelgeving wat uiteindelijk mede heeft geleid tot de Corporate Governance code van commissie Tabaksblat.

Hierna behandel ik in het kort de Corporate Governance code van de Commissie Peters. Deze code is de voorloper van de code-Tabaksblat. Ook deze paragraaf beëindig ik met de redenen waarom ook deze code leidt tot een nieuwe regelgeving .

Wat de code-Tabaksblat zelf inhoudt verduidelijk ik in de volgende paragraaf waarmee ik de subdeelvraag ‘Wat houdt de code-Tabaksblat in?’ beantwoord. Ik begin deze paragraaf met het aangeven van de redenen en de doelstelling voor het opstellen van deze code. Vervolgens wordt de inhoud van de code in grote lijnen weergeven en daarna zal ik specifieker ingaan op de taken van de externe accountant die in de code-Tabaksblat zijn aangegeven.

2.2 Schandalen

Het is verschrikkelijk… Beleggers worden opgeschrikt door berichten over bedrijven die op grotere of kleinere schaal hun resultaten hebben opgepoetst. Topmannen blijken zichzelf soms schaamteloos verrijkt te hebben terwijl hun bedrijf op instorten staat.

³

Accountants blijken niets gemerkt te hebben en zich niet constructief te hebben opgesteld door zelfs hun eigen falen te proberen te verdoezelen.

2.2.1 Het Enron-schandaal

Het eerste bekende grote schandaal was Enron, een energie bedrijf waar zo’n 21.000 mensen werkten.

⁴

Enron begon als een klein bedrijfje in de staat Texas, maar in korte tijd werd het één van de grootste bedrijven van de Verenigde Staten en zelfs de grootste energie leverancier van de wereld. Jarenlangs was het aandeel van Enron razend populair bij beleggers. Het aandeel steeg gestaag en het bedrijf behoorde tot een van de meest koopwaardige bedrijven…

Totdat in 2001 het doek viel.

3 De Beursschandalen, 23 januari 2002

(21)

2. De code Tabaksblat

De enorme successen waren ontstaan doordat Enron met behulp van ingewikkelde en frauduleuze constructies de omzet- en winstcijfers voor miljarden dollars kunstmatig oppompte in de boeken. Er was een dubieuze boekhouding en er waren vele opmerkelijke financiële transacties. Enron gebruikte dochterondernemingen om schulden te verdoezelen waardoor het leek dat de winsten hoger waren dan ze in de werkelijkheid hoorden te zijn. De beleggers werden opgelicht doordat deze (schuld)vennootschappen niet in de boeken van Enron voorkwamen. Met deze vennootschappen sleepte een groepje topmanagers miljoenen voor zichzelf binnen.

De accountants van Arthur Andersen bleken al in oktober 2001 op de hoogte te zijn van de dubieuze manier van boekhouden en publiceren van informatie aan de aandeelhouders door de Enron-top. Om hun falen te verdoezelen hebben ze bewijsstukken door de papierversnipperaar gehaald.

⁵

Ook was tot kort voor het faillissement een schuld van zo’n zeven miljard dollar niet bekend bij de aandeelhouders. Bestuursleden hadden zonder medeweten van de aandeelhouders allerlei wazige transacties verricht. Zo werden allerlei claims en bezittingen buiten de boeken gehouden, door ze onder te brengen bij andere ondernemingen. Winsten van vennootschappen werden in de boeken opgevoerd ook al waren die bedrijven alweer doorverkocht.

⁶

Enron ging uiteindelijk bankroet wat ervoor zorgde dat duizenden werknemers hun baan verloren en óók nog hun spaargeld voor hun pensioen.

2.2.2 Het Parmalat-schandaal

Een ander bekend groot schandaal is dat van het Italiaanse zuivelconcern Parmalat. Dit was een onderneming met 136 fabrieken en zo’n 36.000 werknemers. Tussen 1990 en 2001 leed dit bedrijf jaarlijks 350 tot 450 miljoen euro verlies, terwijl naar buiten toe de schijn werd opgehouden dat het bedrijf winst maakte

⁷

. De verliezen waren voornamelijk opgelopen door overnames.

⁸

6 Manager Enron bekent schuld: fraude, complot, NRC Handelsblad, 26 augustus 2002

7 ANP, Parmalat verduistert verliezen, Het Financieele Dagblad, 21 januari 2004

8 G. Van der Have, J.F. Van Wijnen, Parmalat Nederland maskeerde verliezen, Het Financieele dagblad, 2004

(22)

Een Nederlandse dochter van Parmalat kreeg in 2002 een valutawinst toegeschoven door een dochteronderneming op de Kaaimaneilanden. Daarmee werd voorkomen dat Parmalat een negatief eigen vermogen zou krijgen. Als er wel een negatief eigen vermogen was ontstaan kon er geen vreemd vermogen meer worden aangetrokken wat het einde zou betekenen van de vennootschap. Drie van de vijf dochterbedrijven van Parmalat zijn opgericht om geld binnen te halen via obligatieleningen.

Terwijl de schulden zich opstapelden gingen de banken maar door met geld lenen. De Italiaanse centrale bank, als hoogste toezichthouder, keek jarenlang de andere kant op en lette niet op de kredietwaardigheid van Parmalat.

⁹

Over de rol hierbij van de accountants waren ook twijfels. Hadden de accountants de vervalsingen niet opgemerkt

¹⁰

of hielpen zij mee om de boeken te vervalsen door nalatigheid en voorbedachten rade

¹¹

?

In 2003 komt aan het licht dat Parmalat haar cijfers al jarenlang rooskleuriger voorstelde dan ze in de werkelijkheid waren. Een rekening van de dochteronderneming op de Kaaimaneilanden waarop vier miljard dollar zou staan, bleek vals te zijn. Hierop werd een nader onderzoek ingesteld, dat resulteerde in nog meer onthullingen over de frauduleuze praktijken van de onderneming.

Normaal gesproken zouden schulden niet zoveel problemen hebben opgeleverd omdat het concern veel winst maakte

¹²

, althans daar ging de aandeelhouder vanuit. Dit maakte het Parmalat samen met de koersval op de beurs en de problemen bij de dochteronderneming op de Kaaimaneilanden nu toch wel erg moeilijk.

2.2.3 Het Ahold-schandaal

Supermarktconcern Ahold is de grootste voedingsonderneming van de Verenigde Staten. Er waren bij de Amerikaanse dochter van Ahold, US Foodservice genaamd, boekhoudkundige onregelmatigheden gesignaleerd. Dankzij deze dochter kon Ahold jarenlang betere omzetgroeicijfers laten zien dan in de werkelijkheid het geval was. De eerste vraagtekens over de dochter van Ahold kunnen al in 1992 worden geplaatst.

9 Andrea Vreede, NOS, 23 januari 2004

10 Het Financieele Dagblad, Centralebankpresident Italië wijst schuld Parmalat-crisis af, 2004

11 Parmalat claimt $10 mrd van Deloitte en Thornton, Accountantsonline.nl, 20 augustus 2004

12 RTLZ, Roland Koopman, Fraude bij Parmalat, 13 januari 2003

(23)

Ahold en zijn Portugese partner Jeronimo Martins hebben jarenlang de omzet en de operationele winst van hun gezamenlijke dochteronderneming dubbelgeteld. Hoewel Ahold slechts 49 procent van de aandelen bezit (dus niet eens een meerderheidsbelang) en de Portugezen 51 procent, namen zij allebei omzet en winst volledig in hun boeken op.

¹³

De grote vraag is hoe Ahold de controlerend accountant Deloitte & Touche heeft kunnen overtuigen een goedkeuring te geven om de joint venture volledig mee te tellen in de eigen cijfers, terwijl voor hun zichtbaar was dat ze slechts 49% in bezit hadden.

¹⁴

De inkomsten over 2001 en 2002 zijn zeker 500 miljoen dollar hoger opgegeven dan werkelijk het geval was. Dit ging over 500 miljoen dollar op een omzet van ruim 72 miljard dollar.

Om de door Ahold gestelde targets te realiseren, heeft dochter US Foodservice inkoopkortingen van 2003 geboekt in het jaar 2002. Hierdoor konden managers hun bonus realiseren. De Ahold directieleden blijken ook tientallen miljoenen voor zichzelf achter te hebben gehouden.

¹⁵

Pas in 2002 weigerde de accountant van Ahold om de jaarrekening goed te keuren, omdat er inkooppraktijken plaatsvonden die niet door de beugel kunnen.

¹⁶

2.2.4 Redenen nieuwe regelgeving

Beleggers beginnen de cijfers van beursgenoteerde bedrijven steeds meer te wantrouwen.

Zeker nu blijkt dat er behalve deze voorgenoemde schandalen er in nog veel meer bedrijven is gerommeld.

Zoals bij Worldcom, waarbij voor 3,9 miljard dollar aan kosten als investering was geboekt en 50,6 miljard dollar te lage afschrijvingen op de bezittingen hadden plaatsgevonden.

Hierdoor kwam de winst en het eigen vermogen veel hoger uit dan de werkelijke situatie. Ook bij Tyco zijn vele boekhoudkundige trucs uitgevoerd en tevens zijn er nog de voorbeelden;

Vivendi, Baan, KPNQuest, Swizz Life en helaas kan deze rij nog een heel stuk langer gemaakt worden.

13 P. Friese, J. Wester, NRC Handelsblad, Rotterdam Twist over omzet Ahold in Portugal, 4 april 2003

14 Pieter Couwenbergh, Reinier Koops, Financieele dagblad, Deloitte liet steken vallen bij controle Ahold, 17 april 2003

15 R. Koops, Financieele Dagblad, Vergelijking Ahold Enron onterecht, 3 maart 2003

16 R. Koops, Financieele Dagblad, Vergelijking Ahold Enron onterecht, 3 maart 2003

(24)

Bij al deze bedrijven komt als overeenkomst de scheiding tussen leiding en eigendom voor.

Hierbij wordt er bestuurd met andermans geld hetgeen kan leiden tot opportunistische en soms zelfs machiavellistisch gedrag.

¹⁷

Een groot risico dat zich hier voor zou kunnen doen is dat de Raad van Bestuur de Raad van Commissarissen naar zijn hand zet, waardoor de functiescheiding tussen het leidinggevende en het toezichthoudende orgaan wordt verbroken. Ook is een risico dat de accountant niet als onafhankelijke partij functioneert bij zijn controle. Dit kan komen doordat de accountant afhankelijk is van het inkomen dat behaald kan worden met een grote klant die anders mogelijk naar de concurrent zal gaan, maar ook door een gecreëerde vertrouwensband met de leiding van de vennootschap. Hierdoor kan het zijn dat de accountant problemen of fouten niet in de verklaring duidelijk maakt waardoor de aandeelhouder niet op de hoogte is. Vaak worden hierbij de cijfers veel rooskleuriger voorgesteld dan ze in de werkelijkheid zijn.

Hierdoor kan het voorkomen dat de aandeelhouder die voor een deel de formele eigenaar van de vennootschap is, niet op de hoogte is van wat er speelt in de vennootschap en dat hij ook niet weet wat er met zijn investering gedaan wordt. Het gevolg hiervan is dat de aandeelhouder niet op de hoogte is van de risico’s die hij loopt met zijn kapitaal. En in de ergste gevallen kunnen ze onverwacht al hun kapitaal dat zij in de vennootschap hadden geïnvesteerd kwijt raken…

Het is duidelijk dat het maatschappelijk verkeer behoefte heeft aan regels zodat zulke grote schandalen kunnen worden voorkomen.

2.3 Corporate Governance code van de Commissie Peters

¹⁸

In deze paragraaf zal ik de Corporate Governance code van de Commissie Peters in het kort uitleggen. Deze commissie was de voorloper van de commissie Tabaksblat. Aan het einde van deze paragraaf zal ik aangeven waarom deze code mede een aanleiding was voor een nieuwe code in de vorm van een conclusie.

17 Speech van Minister Zalm, Het belang van de nieuwe Corporate Governance code voor institutionele beleggers, 13 januari 2004

18 J.F.M. Peters, Commissie Corporate Governance in Nederland, aanbevelingen inzake Corporate Governance in Nederland, 25 juni 1997 (Een groot deel van dit hoofdstuk is op dit artikel gebaseerd)

(25)

2.3.1 Korte inhoud

Op 28 oktober 1996 verscheen het rapport van Corporate Governance code van de Commissie Peters. J.F.M. Peters was de voorzitter van deze Commissie. Deze Commissie was ingesteld als uitvloeisel van een akkoord tussen de Vereniging Effecten Uitgevende Ondernemingen en de Vereniging voor de Effectenhandel. De Commissie is op 9 april 1996 geïnstalleerd door de voorzitter van de Vereniging voor de Effectenhandel.

De Commissie Peters heeft veertig aanbevelingen opgesteld inzake de Corporate Governance in Nederland. Dit zijn aanbevelingen voor goed bestuur, adequaat toezicht en het afleggen van verantwoording. Deze aanbevelingen zijn in juni 1997 uitgekomen. Deze commissie omschrijft het begrip Corporate Governance dat ook door de commissie Tabaksblat gehanteerd wordt als volgt:

“Corporate Governance is een stelsel van omgangsvormen voor bij de vennootschap en haar onderneming betrokken directe belanghebbenden – met name Bestuurders, Commissarissen en kapitaalverschaffers – inhoudende een aantal regels voor goed Bestuur en goed toezicht en regels voor een verdeling van de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden die een evenwichtige invloed bewerkstelligen van bij de vennootschap en haar onderneming betrokkenen. Uitgangspunt daarbij is dat Bestuurders en Commissarissen over hun taakuitoefening – ook publiekelijk - verantwoording dienen af te leggen.”

¹⁹

Een goed systeem van Corporate Governance draagt bij aan een goed functionerende naamloze vennootschap en is daarom erg belangrijk.

De vergaande internationalisering en de teruggekeerde aandacht voor de door de onderneming geproduceerde toegevoegde waarde en de vergrote aandacht voor rol, positie en invloed van de kapitaalverschaffer vormen de achterliggende gedachte en de reden tot discussie over Corporate Governance die uiteindelijk hebben geleid tot deze code.

Het onderwerp Corporate Governance stond in 1996 al erg in de belangstelling in Nederland maar ook in andere landen. Internationaal gesproken zou men kunnen stellen dat de nadruk bij Corporate Governance wordt gelegd op het aspect verantwoording en nauw daarmee

19 J.F.M. Peters, Commissie Corporate Governance in Nederland, aanbevelingen inzake Corporate Governance in Nederland, 25 juni 1997

(26)

samenhangend op adequaat toezicht en transparantie. Verantwoording over het gevoerde beleid, de gang van zaken in al zijn aspecten, ook die met betrekking tot de werknemers, de klanten en sociale en milieuaspecten. De vraag naar verantwoording hangt nauw samen met de erkenning van de belangrijke rol die ondernemingen, in toenemende mate ook internationaal vervullen. Het onderwerp wordt daarmee in een brede maatschappelijke context geplaatst.

De Commissie heeft zich bij haar werkzaamheden gericht op die aspecten van Corporate Governance die het samenspel van en het evenwicht tussen toezicht, leiding en kapitaalverschaffers binnen de vennootschap bepalen. Zij heeft andere aspecten zoals de relatie tot de samenleving, de werknemers, de klanten, en sociale- en milieu aspecten geen onderwerpen van beraad gemaakt.

De aanbevelingen van de Commissie zijn gericht op een goede verantwoording en informatieverschaffing aan alle betrokkenen en, onder normale omstandigheden, op serieuze invloed van kapitaalverschaffers.

De vennootschap legt op verschillende wijzen verantwoording af aan de diverse belanghebbenden bij de onderneming. Ook de wijze waarop verantwoording is afgelegd en aan wie is altijd onderwerp van discussie geweest. Deze onderwerpen krijgen (inter)nationaal veel aandacht in het bijzonder voor de sterk gegroeide belangen van institutionele beleggers in de internationale aandelenmarkt waaronder die in Nederland, als ook door de groeiende activiteit van de aandeelhouders.

Anders dan in het Verenigd Koninkrijk was dit geen directe aanleiding voor de instelling van

de Commissie. Het zijn de verdergaande internationalisering van de Nederlandse economie en

de vergrote internationale aandacht voor de rol, de positie en de invloed van de aandeelhouder

die de achtergrond en redenen vormden voor het instellen van de Commissie Corporate

Governance. De Commissie heeft kennisgenomen van de debatten en aanbevelingen over

Corporate Governance in andere landen van de Europese Unie, daarbuiten en in internationale

organisaties zoals de wereldbeurzen-federatie. Zij ziet een zekere convergentie van ideeën

omtrent Corporate Governance en meent met inachtneming van de bijzondere regels en

gebruiken in de Nederlandse situatie, dat Nederland zich niet kan onttrekken aan de

internationale ontwikkelingen dienaangaande.

(27)

De Commissie Peters richt zich op de Corporate Governance en dan met name waar sprake is van scheiding van leiding en kapitaalverschaffing. Deze Commissie richtte zich met name op de werking van de Raad van Commissarissen (toezicht) en van de Raad van Bestuur (leiding) alsmede op de rol van de aandeelhouders en certificaathouders (kapitaalverschaffers).

De aanbevelingen zijn primair bedoeld voor beursgenoteerde vennootschappen, maar de aanbevelingen kunnen ook toegepast worden door bijvoorbeeld niet beursgenoteerde vennootschappen, coöperaties en pensioenfondsen die een groot aantal aandeelhouders, leden of gerechtigden hebben. Uiteraard voorzover de op deze organisaties betrekking hebbende regelgeving dit toestaat.

2.3.2 Redenen nieuwe regelgeving

Met de Corporate Governance code van de Commissie Peters is de afgelopen jaren al veel vooruitgang geboekt.

²⁰

Toch is er weer een nieuwe gedragscode nodig omdat er nog veel verbetering mogelijk en gewenst is.

²¹

Hieronder zal ik enkele mogelijke verbeterpunten aangeven voor de code van de Commissie Peters:

o

De Raad van Commissarissen zou niet voldoende betrokken zijn bij de vennootschap en tekort schieten als toezichthoudend orgaan op het Bestuur.

o

De Algemene Vergadering van Aandeelhouders is beknot in zijn functie van correctie mechanisme voor falend Bestuur en toezicht. De aandeelhouder werd bij de voorgaande regelgeving buitenspel gezet ook al ging het om het kapitaal van deze aandeelhouder.

o

Daarnaast waren er vragen over de onafhankelijkheid van de externe accountant.

Deze punten geven aan dat een nieuwe code van toegevoegde waarde kan zijn om de regelgeving nog meer te verbeteren. Deze punten zullen bij het opzetten van een nieuwe code in ogenschouw genomen worden.

20 Mr. M. Tabaksblat, Commissie Corporate Governance, De Nederlandse Corporate Governance code, Beginselen van deugdelijk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen, 9 december 2003

21 Het financieele dagblad, Nieuwe gedragscode voor Corporate Governance, 18 december 2002

(28)

2.4 De code-Tabaksblat

²²

De Corporate Governance code van de Commissie Tabaksblat is vernoemd naar Mr. M.

Tabaksblat, daarom wordt de code ook wel als code-Tabaksblat aangeduid. Mr. M.

Tabaksblat was de voorzitter van de commissie Tabaksblat die de Nederlandse Corporate Governance code heeft opgesteld die op 9 december 2003 is uitgebracht.

2.4.1 Doelstelling

Er zijn verschillende redenen waarom er na de Corporate Governance code van Commissie Peters een nieuwe regelgeving zou moeten worden opgesteld. Voor het grootste deel heb ik de redenen hiervoor ook al in het voorgaande paragrafen aangegeven. Hieronder zal ik de belangrijkste redenen in het kort opsommen.

o

Mede door vele (boekhoud)schandalen, waarvan ik enkele voorbeelden heb genoemd in het voorgaande paragraaf 2.2, is het vertrouwen in de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen van ondernemingen die opereren in financiële markten erg afgenomen. Het vertrouwen in het bedrijfsleven moet worden hersteld door de code- Tabaksblat, verscherpte boekhoudregels en beter toezicht.

o

Met de Corporate Governance code van de Commissie Peters is de afgelopen jaren al veel vooruitgang geboekt. Toch is er weer een nieuwe gedragscode nodig omdat er nog veel verbetering mogelijk en gewenst is.

²³

Enkele verbeterpunten heb ik in de vorige paragraaf (2.3) al aangegeven.

o

Elke Europese lidstaat wordt door de ‘High Level Group of Company Law Experts’

geadviseerd een nationale code voor Corporate Governance op te stellen. Deze groep is door een Europese Commissie in september 2001 opgericht om aanbevelingen op te stellen voor een regulerend raamwerk voor de ondernemingswetgeving van Europa.

Naar aanleiding van onder andere de voorgenoemde punten werd er een nieuw Corporate Governance team opgericht. Deze commissie werd gevraagd een hernieuwde ‘code of best practice’ op te stellen. Deze bepalingen creëren een zekere normstelling voor het gedrag van

22 Mr. M. Tabaksblat, Commissie Corporate Governance, De Nederlandse Corporate Governance code, Beginselen van deugdelijk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen, 9 december 2003 (Een groot deel van deze paragraaf is op dit artikel gebaseerd)

23 Het financieele dagblad, Nieuwe gedragscode voor Corporate Governance, 18 december 2002

(29)

bestuurders en commissarissen – ook in relatie tot de externe accountant – en aandeelhouders.

Het oogmerk van deze code is het bieden van een handreiking aan beursgenoteerde ondernemingen voor het verbeteren van hun Governance. Naleving hiervan dient het vertrouwen in het goede en verantwoorde Bestuur van ondernemingen te vergroten. De code is een belangrijke stap om het geschonden vertrouwen in de beursgenoteerde ondernemingen te herstellen

²⁴

. Ook moeten de aandeelhouders weer een deel van hun rechten terug krijgen.

²⁵

De code moet bijdragen tot een efficiënt toezicht op het Bestuur (‘checks’) en een evenwichtige verdeling van invloed tussen de Raad van Bestuur, de Raad van Commissarissen en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (‘balanceer’).

²⁶

Een belangrijk aspect van Corporate Governance is het interne beheersingssysteem. Het Bestuur moet procedures hebben ontwikkeld op grond waarvan redelijke zekerheid bestaat dat de uitvoering op basis van de gemaakte keuzes efficiënt en effectief verloopt. Bij de beoordeling van de jaarrekening besteedt de accountant aandacht aan dit interne beheersingssysteem en hij rapporteert hierover in het managementverslag en het accountantsverslag. De aanbevelingen betreffen het functioneren van de Raad van Commissarissen, de Raad van Bestuur en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en de rol van de accountant

²⁷

. De werkzaamheden van de accountant op het gebied van Corporate Governance kunnen bijdragen in de behoefte van stakeholders(aandeelhouders) regelmatig te toetsen of het vertrouwen in de top van ondernemingen gerechtvaardigd is.

2.4.2 Korte inhoud

Hieronder zal ik de inhoud van de code-Tabaksblat in het kort weergeven. En daarbij met name de aspecten die van belang zijn in het kader van dit onderzoek.

De code is van toepassing op alle vennootschappen met statutaire zetel in Nederland en waarvan aandelen of certificaten van aandelen zijn toegelaten tot de officiële notering van een van overheidswege erkende effectenbeurs. De code gaat uit van het in Nederland gehanteerde uitgangspunt dat de vennootschap een lange termijn samenwerkingsverband is van diverse bij de vennootschap betrokken partijen (ook wel aangeduid als coalitiemodel). De

24 Persbericht NIVRA, NIVRA positief over concept-code Corporate Governance, 1 juli 2003

25 Speech van Minister Zalm, Het belang van de nieuwe Corporate Governance code voor institutionele beleggers, 13 januari 2004

26 PricewaterhouseCoopers, Auditcommissies: Toezicht op basis van feiten, maart 2004

27 Rijksuniversiteit Groningen, Corporate Governance en de accountant, CL-1 2003-2004

(30)

belanghebbenden zijn de groepen en individuen, die direct of indirect het bereiken van de doelstellingen van de vennootschap beïnvloeden of erdoor worden beïnvloed: werknemers, aandeelhouders en andere kapitaalverschaffers, toeleveranciers, afnemers, maar ook de overheid en maatschappelijke groeperingen.

Het Bestuur en de Raad van Commissarissen hebben een integrale verantwoordelijkheid voor de afweging van deze belangen, doorgaans gericht op de continuïteit van de onderneming.

Daarbij streeft de vennootschap naar het creëren van aandeelhouderswaarde op lange termijn.

Het Bestuur en de Raad van Commissarissen behoren met de verschillende belanghebbenden rekening te houden. Vertrouwen van de belanghebbenden dat hun belangen worden behartigd, is een voorwaarde voor hen om binnen en met de vennootschap samen te werken. Goed ondernemerschap, waaronder inbegrepen integer en transparant handelen door het Bestuur, alsmede goed toezicht hierop, waaronder inbegrepen het afleggen van verantwoording over het uitgeoefende toezicht, zijn essentiële voorwaarden voor het stellen van vertrouwen door de belanghebbenden. Dit zijn de twee steunpilaren waarop goede Corporate Governance rust en waarop deze code toeziet.

²⁸

Beursgenoteerde vennootschappen zijn verplicht elk jaar in hun jaarverslag gemotiveerd uit te leggen of ze en zo ja in hoeverre zij afwijken van de best practice bepalingen van de Corporate Governance code (‘pas toe of leg uit’).

²⁹

Het is aan de aandeelhouders om het Bestuur en de Raad van Commissarissen omtrent de toepassing van de principes van de code en de verklaring over de naleving van de best practice ter verantwoording te roepen.

³⁰

Indien (een deel van) de Algemene Vergadering van Aandeelhouders bezwaar maakt tegen de Corporate Governance structuur en/of de regelgeving van afwijking van één of meer best practice bepalingen, dan kan zij, binnen en buiten de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, druk uitoefenen op het Bestuur en de Raad van Commissarissen om de Corporate Governance structuur te wijzigen en/of de code beter na te leven. Het Bestuur en de Raad van Commissarissen dienen zich in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders te

28 Commissie Corporate Governance, De Nederlandse Corporate Governance code,Beginselen van deugdelijk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen, 9 december 2003, pagina 3.1 en 3.3

29 Commissie Corporate Governance, De Nederlandse Corporate Governance code,Beginselen van deugdelijk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen, 9 december 2003, pagina 4.6

(31)

verantwoorden over de gemaakte keuzes en dienen in ieder geval open te staan voor aanpassing van de Corporate Governance structuur van de vennootschap, wanneer de Algemene Vergadering van Aandeelhouders of een groep van aandeelhouders haar bezwaren gemotiveerd naar voren brengt. Mocht de discussie tussen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders of een groep van aandeelhouders en het Bestuur en de Raad van Commissarissen ten aanzien van een zwaarwichtige kwestie toch in een impasse geraken, dan kunnen aandeelhouders gebruik maken van de hen ter beschikking staande rechten. De aandeelhouders kunnen binnen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders gebruik maken van de mogelijkheid om het Bestuur geen décharge te verlenen over het gevoerde beleid en de Raad van Commissarissen en/of het Bestuur te ontslaan. Eventueel kunnen aandeelhouders ook juridische procedures voeren, zoals het starten van een enquête- of jaarrekeningprocedure.

³¹

2.4.3 Onderdeel externe accountant

De externe accountant kan over zijn verklaring omtrent de getrouwheid van de jaarrekening worden bevraagd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De externe accountant woont derhalve deze vergadering bij en is daarin bevoegd het woord te voeren.

De aanwezigheid van de externe accountant in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders doet geen afbreuk aan de algemene verantwoordingsplicht van de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, alsmede hun plicht om – tenzij een zwaarwegend belang zich daartegen verzet – aan de Algemene Vergadering alle gevraagde inlichtingen te verschaffen.

Wat betreft de beantwoording op de vragen van aandeelhouders, heeft de externe accountant uitsluitend de plicht om in te gaan op vragen over zijn controlewerkzaamheden en over zijn verklaring bij de jaarrekening. De inhoud van de jaarrekening zelf is immers de primaire verantwoordelijkheid van het Bestuur.

Het NIVRA meldt hierover dat hij ‘voornemens is om met nadere voorstellen op dit punt te komen’. Dit zal ik behandelen in het hoofdstuk over de ontwerp-gedragsrichtlijn van het NIVRA.

(32)

3. De partijen bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders

3.1 Inleiding

In dit hoofdstuk geef ik aan welke partijen er bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders een rol spelen. Ook omschrijf ik de functie van elke partij voor de vennootschap. Het hoofdstuk beëindig ik met de rol van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aan de hand van dit hoofdstuk wil ik antwoord geven op de deelvraag

‘Welke partijen zijn er te onderscheiden bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en wat houdt de rol van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in?’.

In Nederland is een ‘two-tier’systeem. Dit bestaat uit een Raad van Bestuur die verantwoordelijk is voor de bedrijfsactiviteiten, en een Raad van Commissarissen die verantwoordelijk is voor algemeen toezicht. Bij een vennootschap is er scheiding van leiding en kapitaalverschaffers(aandeelhouders). Ondanks dat deze scheiding aanwezig is, is er een externe accountant nodig als onafhankelijke partij die een extra controle uitvoert. Ook is er nog bij grote ondernemingen een Auditcommissie. Deze vijf partijen zal ik hieronder uitgebreider omschrijven. In de laatste paragraaf zal ik de Algemene Vergadering van Aandeelhouders zelf kort omschrijven.

3.2 Omschrijving van de partijen

De hieronder genoemde groepen spelen tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders een rol:

•

Raad van Bestuur

De Raad van Bestuur is de dagelijkse leiding van de vennootschap en is verantwoordelijk voor de bedrijfsactiviteiten. Dit houdt onder andere in dat zij verantwoordelijk is voor de effectuering van de ondernemingsdoelstelling, de strategie en het daaruit voortvloeiende resultaat. Meestal is deze leiding in handen van meer dan één persoon. Voor belangrijke beslissingen is veelal de toestemming van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders of van de Raad van Commissarissen nodig

³²

.

32 A.W.W. Heezen, Bedrijfseconomie, Basisstudie, 2000

(33)

3. De partijen bij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders

•

Raad van Commissarissen

De Raad van Commissarissen is verantwoordelijk voor het algemene toezicht waaronder het toezicht op de Raad van Bestuur. Ook kan de Raad van Commissarissen adviezen geven aan de Raad van Bestuur. Voor Commissarissen is onafhankelijkheid een essentieel kenmerk. De taken voor de Raad van Commissarissen zijn vanuit de wet:

o

Benoeming en ontslag van Bestuurders,

o

Vaststelling van de jaarrekening,

o

Goedkeuring van een aantal besluiten van het Bestuur.

In de Corporate Governance code is aangegeven dat het toezicht van de Raad van Commissarissen onder andere het volgende inhoudt:

o

De realisatie van de doelstellingen van de vennootschap,

o

De strategie en de risico’s verbonden aan de ondernemingsactiviteiten beoordelen,

o

De opzet en de werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen,

o

Het financiële verslaggevingproces,

o

De naleving van wet- en regelgeving.

•

Aandeelhouders

Aandeelhouders zijn de mede-eigenaren en kapitaalverschaffers van een vennootschap. Een aandeelhouder is een ieder die een aandeel in bezit heeft van een onderneming

.

De aandeelhouders kunnen hun stem uitbrengen en daarmee invloed uitoefenen tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en hebben recht op een deel van de winst. De belangrijkste taken van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders zal ik noemen in de volgende paragraaf.

•

Externe accountant

De kerntaak van een registeraccountant is waarde toevoegen aan het proces van informatievoorziening. De accountant doet dat door middel van controle. De registeraccountant bekijkt het informatiesysteem en verifieert de gegevens. Op grond van zijn bevindingen krijgt hij inzicht in de betrouwbaarheid van informatie.

³³

Hierbij wordt erop gelet dat de jaarrekening het vereiste inzicht geeft en of er materiële verschillen aanwezig zijn.

³⁴

Een andere rol die de accountant kan uitvoeren is het adviseren over de optimalisering van de informatievoorziening.

33 NIVRA, De registeraccountant in beeld, 1998

34 A.W.W. Heezen, Bedrijfseconomie, Basisstudie, 2000

(34)

Op grond van wettelijke voorschriften moeten bepaalde financiële overzichten(waaronder de jaarrekening), die bestemd zijn voor externe gebruikers van middelgrote en grote ondernemingen, gecontroleerd worden door een registeraccountant. Een belangrijke taak van de accountant is het afgeven van een verklaring omtrent de getrouwheid van deze financiële verantwoording, de zogenaamde accountantsverklaring. Een goedkeurende accountantsverklaring dient te worden verstrekt indien de accountant tot het oordeel is gekomen dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft in overeenstemming met de van toepassing zijnde grondslagen voor de financiële verslaggeving.

³⁵

De Auditcommissie is het eerste aanspreekpunt van de externe accountant, wanneer deze onregelmatigheden constateert in de inhoud van de financiële berichten.

De registeraccountant verricht zijn diensten enerzijds in het belang van de opdrachtgever; hij heeft belangrijke ondersteunende functie naar de leiding van de organisatie. Anderzijds is zijn werk van belang voor de maatschappij om zicht te geven in de financiële positie van de organisatie.

De registeraccountant is werkzaam in functies waarin de kwaliteit van (financiële) informatie en informatieverzorging centraal staat. Hij levert een belangrijke bijdrage aan het hanteerbaar maken van informatie. Het aanbod van gegevens en informatie is immers zeer omvangrijk, waardoor het moeilijk is om snel over de juiste gegevens te beschikken. Deskundigheid op dit terrein is daarom ook noodzakelijk.

De kwaliteit van de beroepsuitoefening van de accountant wordt bewaakt door middel van een opleidingseis en daarnaast nog verordeningen en richtlijnen. Hieronder vallen de Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants (deze zijn verder uitgewerkt in paragraaf 5.3 Gedrag- en Beroepsregels Registeraccountants) en de Verordening op de collegiale toetsing (accountantskantoren toetsen periodiek de diensten van een ander accountantskantoor). Ook stelt het NIVRA richtlijnen op die voorschriften voor registeraccountants bevatten.

Als de accountant zich niet aan de regels houdt krijgt hij te maken met de tuchtrechter.

35NOvAA, NIVRA, Richtlijnen van de Accountantscontrole, 2002, Artikel 700 lid 27

De nieuwe rol van de accountant.