Maar voor wie hem persoonlijk gekend. uitgesloten dat zij hem tegenkomen. op hun eerstvolgende vogelspeurtocht. wandeling in de kostelijke duinrust

1071

HET THIJSSE-JAAR

doorBertGarthorT

/\an

het jaar 1965 is de

naam

van Thijssejaar gegeven ter herdenking van hetfeitdat Dr. Jac. P. Thijsse honderdjaar geleden (op 25juli 1865) werd geboren.

De naam

werdvoorgestelddoorhet Instituutvoor Natuurbeschermings- educatie.Een langwoord! Het geeft echterjuistdatgeneweer watThijsse heel zijn leven heeft nagestreefd: de mensen, liefst alle mensen in ons land, op eenprettige manier zoveel kennisvande natuur bijtebrengen, datzij daardoor tot het inzicht ko-

men

dat het behoud van de natuur een zaak van levensgeluk voor ons hele volk is.

Men

kan danook dat Instituutmetdielangenaain -waar u kortwegI.V.N, tegen

mag

zeggen- een vrucht van Thijsses levenswerk noemen.

Een

van devele vruchten, diehijons zogultegenieten heeftge- geven.

Daarom

heeft het zeker zin

nategaanwiehijwas.

Persoonlijkcontact

Meteen al doet zich dan de merk- waardigheid voor dat dit „was"

zich maar moeilijk laat rijmen met

Thijsse. Hij is 20 jaar geleden ge- storven, op 8 januari 1945, zes

maanden

voorzijn 80ste verjaardag.

Dr. jac.P. inde krachtvanzijnleven

Maar

voor wie

hem

persoonlijk ge- kendhebben,lijkthetnogaltijdniet uitgesloten dat zij

hem

tegenkomen op

hun

eerstvolgende vogelspeur- tochtinde TexelseSlufterofbijeen wandeling in de kostelijke duinrust van Thijsse's

Hof

in Bloemendaal.

Hij heeftdan weer dehoed op met een prettig brede rand, die tochde ogen goed vrij laat. Hij draagt een svandelpakwaarin weinig nettevou- wen,

maar

wel gezellige kreukels zitten.

En

vooral veel zakken

om

van alles in op te bergen. Hij heeft zekereenkijker

om

^{dehals hangen,}

maarverder draagthijniet veelmeer dan een voile witte snor, een glun- dere glimlach, en heel veel licht in zijn heldere ogen.

Nee, voor wie Thijsse gekend heb- ben, is hij nogsteeds geen verleden tijd.

„

Waar

woontmeneerThijsse?"

En

ookvoor tallozen die

hem

nooit hebbenontmoet,blijft hijtothet he- den behoren. Bij de Vereniging tot

Behoud

van Natuurmonumenten,

bij de Verkade-fabrieken in Zaan- dam,bij de UitgeverijPloegsmaen aan de redactie van het radiopro-

gramma „Weer

of geen weer"

wordt

ook

nu nog wel eens naar zijn adres gevraagd. Dikwijls is het daneen albumlezer ofeenkalender- bezitterdiepas terwereld

kwam

na Thijssesdood. Zozeeris Thijsseeen

man

van het leven geweest ... en gebleven.

25juli1865

Zjijn leven begon in Maastricht.

Thijssewerdergeborenalszoon van eenberoepsmilitair, die driejaar la- ter werd overgeplaatst naar Grave.

Toch

warendeogen vanKootje,zo- als Jacobus Pieter thuis werd ge- noemd,al indie eersteMaastrichtse

levensjarenopengegaan voor dena- tuur.

„In mijnversteherinnering"schreef hij later,„zieikdetuinbij onshuis, deoeversvan de Maas, deheidebij bij Escharenenhet aardige^riviertje de

Raam".

Grave was toen voor onze Nederlandse defensie nog be- langrijk als vesting - voor de zoon van een onderofficier was de bloe- menpracht op de vestingwallen en de Maasdijken van veel groter be- lang.

Van

zijn 3de tot zijn 9dejaar bracht hijalzijn vrije tijddoor met zichzelfin tewijden in degeheimen van de plantenwereld en van het daarop wemelendeinsektenvolk.

En

metgenieten^!

Want

datisThijssezijn leven lang geweest: een genieter in debeste zinvanhetwoord.

Een

man

die het als een voorrecht voelde

om

te

mogen

leven. Die de weerklank daarvan ervoer in elke ontmoetingmetplant ofdierafzon- derlijk,

maar

ookbij iedervertoeven in de natuurals geheei.

En

die van binnen uit zosterkde behoeftehad

om

anderen diezelfde genietingen deelachtig te doen worden, dat hij reeds als kleine jongen begon met

zijnwaarnemingen opteschrijvenen erin zijnbewoordingen geentwijfel overliethoeveelplezierertochis te beleven aan die dagelijkse

omgang

met de natuur. Een schrijftrant die

hem

nooit verlaten heeftendiestel- ligdesleutel isgeweestwaarmeehij zoveleharten heeft wetenteopenen voor ^al wat leeft.

En

zoveel porte- monnaies voor

„Natuurmonumen-

ten" en andere behoud-plannen

!

Maar we

zijnnoginGraveenKoot-

jeThijsseisopdelagereschool.

2-

Uocrtten

DieschoolbccindiglhijinWoerden.

waarhecn vaders loopbaan vervol- gens lciddc. „Daar genoot ikdood- gewoon zonder aanwijzing of aan- prijzing dc glorie van het polder- land".

Zo

omschreef hij zelf eens diekindertijd.

„En

toen ikmetmijn twaallde jaar in

Amsterdam kwam

wonen, was ik vatbaar voor goede a\ontuurlijke tochten

rondom

de

hoofdstad. Ik had vreugde aan hon- derden planten en dieren en hele-

maalgcen ergerin,datikopschool nooit les had gehad in „Kennis

da

Natuur", /oalsde

Wet

ophet Iagei Onderwijsdestijds al eiste."

Eengedeeltevon een blad lifteen schels- boek van Thijssc; op ware grootle. Coed en oardig

Ke

kennisderNatuur

>.ennisderNatuur was inderdaad in diejaren reedseen roostervak op delagereschool.

Maar

erwarenheel wat onderwijzers die het eenvoudig oversloegen als „nauwekul".

Dat

lag niet eens zozeer aan die onder- wijzers alswel aan het feit dat erin de opleiding tot onderwijzer aan menigekweekschool nauwelijks aan- dachtwerd besteed aanditvak. Ze- kernietopeenwijze die ooittotge- nieten kon stimuleren!

Een zeer persoonlijke uitzondering daaropvormdede,,natte-his"-leraar aan de Amsterdamsekweekschool, delateredirecteurvanArtis,Dr. C.

Kerbert.

En

juist bij

hem kwam

Thijsse terecht

om

vanzijn 14detot zijn 18dejaartewordenopgeleidtot onderwijzer.

Met

kennis der natuur.

Op

¹ december 1883 kon hij die in praktijkgaan brengenin

Amsterdam

alsderdeonderwijzer.

Men

haddaar toen nog een rangorde in,waarin Thijsse vlotbegon te stijgen, terwijl hijintussen

ook

de hoofdakte haalde enenkele taal-akten.

Daarmee

gewa- pend werdhijeind1889,24jaaroud,

benoemd

tot hoofd van de „Franse school" -wijzeggennude Ulo -in

Den

BurgopTexel.

Texel:Teksel

Hij

woonde

en werkte er nog geen drie jaar,

maar

het

Gouden

Boltje, zoals de Texelaars

hun

eiland noe- men, kreeg zijn levenslange liefde.

Het was toen nogeen paradijselijk oord voor denatuurliefhebber.

Aan

ontwateringvan deduinen was

nog

niets gedaan, aan toeristenverkeer

werd nogniet gedacht. Bij heelzijn brede kijk opde natuur en zijn ge- voelvoorhetgrote geheel, maakten toch de vogels van Texel nog de meeste indrukopThijsse. Inzijn la- terleven

kwamen

diemeer enmeer op de voorgrond in zijn belangstel- ling,waaraanzijnTexelsetijdstellig niet vreemd was. Zijn trouw aan Texelliethij ookaltijdblijken door de

naam

van het eilandin zijn uit- spraak te laten rijmen op „deksel", zoals

ook

de geboren Tekselaars nogsteedsdoen.

Getrouwd

Maar

misschien ^is Texel

hem

nog wel het dierbaarst geblevenvan alle Nederlandse landschappen

omdat

hijtijdens zijn verblijfdaartrouwde met Christina Helena Petronella Bosch, die hij op de Amsterdamse kweekschoolhadleren kennen.

Hoe

gelukkig hun huwelijk was en hoe- zeerzij zijnstillesteunisgeweestin hetwerkdathijal zijnlevensjarenis blijven verrichten, blijkt het bestuit Thijsses eigen woorden toen eens tersprake

kwam

dat

mannen

alshij

toch niet zo heel gemakkelijk zijn voorhun vrouwen. Bij alle weer en opdemeest onverwachtetijdstippen trekken zeerop uit. Ze brengen de wonderlijkste

rommel mee

naarhuis, die vooral niet als

rommel

behan- deld

mag

worden,

maar

dieweldien- overeenkomstigblijftruiken!

En

ze stappen midden onder maaltijden van^tafel

omdat

eropeensietsmoet worden uitgetekend of gedetermi- neerd.

Voor

een huisvrouw inder- daad geen gemakkelijke taak

om

metzulke bijzondere

mannen

op te

trekken.

„Och

ja",zei Thijsse, „wij bijzondere

mannen

hebben bijzon- derevrouwen nodig.

Maar

dieheb- ben

we

dan ook!"

HeimansenThijsse

lerug

in Amsterdam, in 1892 schoolhoofd geworden aan de Pas- seerdersgracht, ontmoette Thijsse voor het eerst de

man

wiens

naam

nadien zo met de zijne verbonden zouzijn,datbeidenook vandaag nog

in een

adem genoemd

worden: dat was Eli Heimans, 4 jaar ouder dan Thijsse; onderwijzer aan een schoolaan het Amsterdamse Wees- perplein. Hij had al enig succes ge-

had met publikatiesop verschillend terrein. In de eerste plaats met het jongensboek Willem Roda,versche- nenin 1889,

maar

nogsteeds tothet beste behorend wat er in zijn soort ooit inonzetaal isgeschreven.

Dan

beschouwingen van opvoedkundige aard, waarin hij de noodzaak van kennis der omgeving naar voren bracht als grondvestvoor het gees- telijk welzijn van het schoolgaande

Thijsse met anderen op excursie. Even rusten...

kind.

En

voortseenaantal geschrif- ten die rechtstreeks de kennis der natuur totonderwerp hadden.

Van

deze was het boekje

„De

le-

vendenatuur"het resultaatvanHei- mans' ervaringen als„schoolwande- laar". Hij wasnl. alin 1882 begon- nen met zijn leerlingen klasgewijs meete

nemen

op een wandelingen hun daarbijtewijzenopalwat zich aan plant en dier voordeed. In schooltijd! Een revolutionair uit- roepteken

mag

daarzekcrwelachter voordiejaren.

De

„Commissievoor Schooltoezicht"waserdanookniet gelukkig mee. Wethouder Willem van Lennep, zoon vanschrijverJa- cob, vond hetechtereen uitstekend ideeen gaftoestemming.

En

dekin- deren waren het daar gaarne

mee

eens.

Voor

hen was „Heimie" de

fijnstemeesterdieeenstadskindkon hebben. Voor Heimanszelfwas het

voomaamste

doelvan diewandelin- gen niet meeldraden te tellenofan- der peuterwerk te verrichten,

maar

1071

\ IMIMIIt

,.den kinderen hct leven te tooiicn

\andieronplant;henwakkertcma- ken voor denatuur, zoo, datdc na- tuurhuneenbron vangoedkoopge- notwordt".

Zo

schreefhijhetneerin ,.De levende natuur", dat bedoeld was als handlciding bij het onder-

\mis.

Geen

wonderdat collcga Thijs- se er met graagte op af

kwam. En

met ^zijn kinderen ook ging school- wandelen.

En

weldraopeen bankin het Sarphatipark met Heimans zat te praten over al wat er nog mecr

Op dezepag. 'zowtlahop pag. 10en 14, een verkleining van zo'n bekend album- blad. Zie ook detekst oppag. 13 en 15.

Meestalwarenhet lelkens zes plaatjesvan bloemen, voje/soflandschappen

ixdaan kon worden

om

„reeds in hetkindden menscheen geschenkte bezorgenvoorgemoedenverstand".

nCeen^lectmirvoor kinderen"'

Nog

ⁱⁿ hetjaar van hun kennisma- king (1894)

kwam

hun caste gcza- mcnlijke boekje tot stand: ..Van Winders, bloemen en vogels". Een

schoolblad(notabene!) schreeftoen er over:

„Meen

niet dat onzen jongens en meisjes zulke lectuur bevallen zal. Geef roodhuiden- en negerromans met

moord

en verraad voor de jongens enmetpre- liminairen van vrijerijtjes voor de meisjes", en voorspelde vervolgens dat de uitgever ermee zou blijven zitten.

Hetisecht wel anders gegaan! Niet alleen bleek er destijds zoveel be- langstelling voor „zulke lectuur"te bestaan, dat Heimans en Thijsse ieder jaarmeteennieuwboekjekon- den

komen

^- ook hedenten dageis ernogsteedsvraagnaar „Inslooten plas",

„Door

het rietland",„Hei en dennen"en naaralwatzijverdersa-

men

schreven.

Ook

hun Geillu- streerdeFloravan 1899,waaraan na de eerste druk bovendien de biolo- gieleraarHeinsius meewerkte,isnog steeds in gebruikbij tallozenatuur- liefhebbers die planten wilien deter- mineren en die aan deze „pil" van 1200 bladzijden een voortreffelijke gidshebben.

En

aan de eigenhandige tekeningen van ,.H

& T"

het beste watervoor^ditdoelinons landisge- maakt.

De

^20ste drukismomenteel de nieuwste ervan,

maar

de laatste zalhetstellignietzijn.

Tijdsckriftvoor natuursport

Al dit werk deed zo'n stroom van

bijvalsreactiesop HeimansenThijs- se afkomen, - _dat zij de tijd rijp achtten

om

tot een bundeling van deze belangstellingtekomen.Eerste resultaatdaarvan wasdeoprichting vanhetmaandblad,,Delevende na- tuur"in 1896, datzij,,een tijdschrift

voor natuursport" noemden. Al- weer: nietde kennis opdoen enver- spreiden omwillevanzichzelf,

maar om

desport vanhet buitenzijn, de spanning van het avontuur, en de voldoening over de genietingen die de natuurkennis meebrengt. Een derde Amsterdamse onderwijzer, Jaspers, completeerde de redactie.

„De

levendenatuur"isnu nogsteeds bloeiende en hetzelfde kan gezegd worden van de andere

„H &

T"-

initiatieven uitdiejaren rond 1900:

de oprichting van de Nederlandse Natuurhistorische Vereniging(thans de Koninklijke N.N.V.) en de Ne- derlandse Ornithologische Vereni- ging(opgegaaninde huidigeNeder- landse Ornithologische Unie). Het wasalmetaleenwaar„reveil", een

tijd van wakker

maken

op grote schaal voor wat er in de natuur te belevenviel.

Zomaar

inde

wegberm

ofaandeslootkant.

Aan

zulke sim- pele levensgenoten als dotterbloem, grutto en groene kikker. En Hei-

mans

en Thijsse bleven onvermoei- bare wekroepers.

We

Natuurmonumenten

'el

kwam

erin1901een eind aan hun samenwerking als boeken- schrijvers.

Van

hetgeen zij individu- eelpubliceerdenbleefechtereeneven sterke, gelijkgerichte stroom van enthousiasine voor de natuursport uitgaan. Heimans verzorgde jaren- lang een wekelijkse rubriek in

De

GroeneAmsterdammer,Thijssedeed hetzelfde in hetAlgemeen Handels-

blad.

Eensgezind gavenzij langs diedub- belweg een zogrotebekendheidaan

1071

wat zij

nocmdcn

het „vuilstort- schandaal", dat heelNederland met spanning uitzag naar de stemming die in 1905 in de Amsterdamsege- meenteraad moest nitmaken of het cr inderdaadvan /ou

komen

dathet uniek-mooieNjardcrmcercenstort- plaatszouworden VOOf hoofdstede-

lijkchuisvuil.

Ondanks

hetwcrkvan de beide onverdroten ondcrwijzers, kon zo'n plan nogalle leant

maken om

werkdijkhcid te worden.

Maar

het gevaarvverdgekeerd, zijhetmet maar twee stemmen verschil.

Thijsseinde btkende Thijsse'sHof

Naarder

m

^eer

Op

dat succes vverd meteenvoortge- houwd.Thijssestondvooraanincen actieOfD hetNaardermeereigendom

te doen worden van een vercniging die het dan verder kon beschermen.

Daaruit

kwam

begin 1906 de op- richting voortvande Verenigingtot

Behoud

van Natuurmonumer.ten in Nederland, diereeds twee

maanden

laterhet geheleNaardermeerinhan- den kreeg voor

f

^{150.000. Voordie}

8-

jaren een

enorm

bcdrag, zeker voor eenvereniging diezclfnoggeencent bezat.

Maar

wel voldoende geest- drift

om

een obligatieleningtot dat hedrag ruimschoots overtekend te krijgen! Alle correspondence van

„Natuurmonumenten", zoals de nieuweverenigingai

gauw genoemd

werd, droeg de handtekening van haar secretaris: Jac. P. Thijsse. Dat zou bijna veertig jaren zo blijven.

Tot zijndoodheeftThijssedesecie- taris-pengchanteerd.

Dat ook de vrucht ,,Natuurmonu- menten"tot vcrheugende

wasdom

is

gekomen. blijkt wel uit dc huidige stand van zaken: ruim50.000 leden eneenbezitvanbijna20.000hectare, verdeeld over ongeveer 80terreinen.

Plus - wat minstens evenbeiangrijk is- een gezaghebbendestem als er- gens tegenstrijdige belangen in het gcdingzijnen een vandie belangen het behoud van natuurschoon is.

Naar ..Natuurmonumenten" word) dan ernstiggeluisterd.

En

wie goed

luistert, hoort er nog de stem \an Thijsse in naklinkcn.

Begin van een briefvan Thijsse als secre- taris

Oiulerwijzirs-oiulcrwijs

Die stem klinkt ook na inde herin- nering van alien die tussen 1902 en 1921 de Amsterdamse kweekschool bezochthebben, uaaraanThijssein-

middels was

benocmd

als leraar.

Ofticiecl

om

erkennis der natuur te

onderwijzen. In de praktijk

om

er heel zijnpcrsoonlijkhcid in tezetten voor dcalgemene ontwikkelingvan

zijn leerlingcn.

Overhorendeed hij nooit. Huiswerk opgeveneigenlijkookniet. lederles-

uur vuldehij geheelenal metvertel- len.

Maar

demanier waarop hijdat deedwaszo,dat het verteldealsvan- zelfhei geestelijkeigendom werdvan /mi leerlingen. Spelenderwijs en tot inlengtcvanle\en. Van heteindvan een les placht hij dan wel te zeggen ..bestudeer dat nog

maar

eens".

maar dieaansporing haddendea,in

hem

toevertrouwde kwekelingen nauwclijks nodig

om

^{aan zijn} lessen eigenspeurtochtenteverbinden.Zo-

wd

^indevryenatuur ofinhet stads- parkals inde boekendie/ijte pak- ken konden krijgen. Met als resul- taat daarvan weer meegebrachte vondsten of nieuwgerezen vragen.

/ /

'

l*» « «•<r< .'*., / '. ...i

f

^>>

A

.071 .

9

v ^•**"

r^

Ht•OBOUMXOOU

M M

^MWC

VoorThijsseruimvoldoendeaanlei- ding

om

^heteerstvolgendclesuur\er- tcllcnd tevullen.

jOytrstapjtf

Dat vcrtellen bcpcrktc zich nict tot planten endiercn, maarbestrcek al-

ia wat zich zo voordeed in de ^wis- selwerking tussen leraar en lcerlin- gen. Enkelc onderdclen van bet ci- gcnlijke vak „natuurkennis*' waien Thijsse zelfs helemaal niet zo lief,

zodatiedere kansopeen overstapje

hem welkom

was.

Zo

had hij weinig handigheid inhetdoen van deproe-

\en die het natuurkundige deel van zijn lecrvak ciste. Destijds moest de leraar die proeven /ell* docn, een schoolamanuensis wascr nog niet.

Lukteerweer eensietsnietmetbuis- jes of branders. dan zei Thijsse al

gun

^{: ..Jullie begrijpt} wel hoe het had mocten gaan, he.'"

om

dan meteen maarhet verhaalaante snij-

den van Suzanne van Baerle, dezc-

ventiende-eeuwseprofessorsdochter.

die van haar vader moest trouwen meteenhooggeleerde collega, maar diezelf lieverde jongegeheimschrij- ver van Frederik Hendrik nam, Constantijn Huijgens!

Onuitputtelijk waszijn belezenheid, ook wat geschiedenis, volkskunde, schilderkunst en muziek betrof. In alles wat hij daarvan aan zijn leer- lingen meedeelde, lagsteeds de na- druk op de menselijke waarden in gebeurtenissen enzaken. Zoals ook het menselijke, het levensgeluk dat vooriedermenstevindenisinaan- rakingen

omgang

metdenatuur,al- tijd voorop gestaan heeft in zijn

aanpakvanalwatmetde natuursa- menhing. In zijn onderwijs, in zijn boeken, in zijn tijdschriftartikelen, in zijnlevenslangestrijdvoorhet be-

houd

van zoveel mogelijk natuur in onsland.

NaarBloemenchial

In 1921 verliet Thijsse de Amster- damse Kweekschool nabijna20jaar aan honderden toekomstige onder- wijzersenonderwijzeressenzijnken- nis, zijn wijsheid enzijn opgewekt- heidtehebben meegegevenalsinspi- ratiebron voorhun verdere levenen werken. Velen van hen hebben in zijn voetspoor de biologie gekozen als vak

om

verder te studeren of alsbelangrijkeliefhebberij.Indie20 jarenis de „school van Heimansen Thijsse" gegrondvest, die ook nu nogsteeds de toonaard van de Ne- derlandse biologiebeoefening be- heerst en voor tallozen „dat gedoe metdieplantjesendiebeestjes"van zo hoge waarde doet zijn.

Met

als

meest karakterisieke trek van die

,,school": dat er helemaal niets schools aan is. Heimans en Thijsse warenerbeiden opuit

om

demens

in zijn

omgang

met devrije natuur zelf

ook

vrij te laten zijn.

Hem

^niet

het keurslijf van de wetenschap in engerezinop tedringen, maar

hem

aan de hand van wetenschappelijk verantwoorde kennis inzicht te ge- veninde schoonheid vanhetwonder dat het Levenis.

Kennemer

Lyceum

Thijsse

woonde

inmiddels al jaren in Bloemendaal, reisde dus op en neer naar Amsterdam, maar werd in 1921 verbonden aan het

Kennemer Lyceum

^{in zijn} eigen woonplaats. Als leraar in de biolo- gie. Die ook daarzijn eerstelesbe- gon met

mee

tedelen dathij Kootje PieterThijsse wasendatje, met de Bloemendaalse duinen zo dichtbij, eigenlijk dehele week biologie kon doenzonderooitinherhalingte ver- vallen. Hij vond er een even graag gehooralsoveralelders.

De

N.J.N.

Op

^zijnbundelend aansporenalweer hadden kort tevoren, in 1920, een aantal verspreide jeugdclubs die in Thijsses geest aan natuurstudie de- den, zich verenigdindeNederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, de N.J.N. Die in de 45jaren van zijn bestaan een wel zeer levensvatbaar enlevendiggewasisgeblekentezijn in derijk voorziene tuinvan instel- lingeneninitiatieven die uit Thijsses werken en wegwijzen zijn voortge-

1071

-11

groeid. Geheel in de geest van de zelfvernieuwing die zonder ophou- deninde natuurgaandeis,staathet N.J.N.-lidmaatschap alleen open voorjongeluitussende¹2en 23jaar, konitdeleidingaltijdgeheel^uiteigen midden voort, en wordt er zonder mankeren jaarlijks van bestuur ge- wisseld. Zelfs de meest succesrijke voorzitter zwaait af zodra hij een jaaris aangeweest ofzijn 23ste ver- jaardagbereikt.Daarna

mag

^hijzich

levenslangdebenaming

„ouwe

sok"

latenwelgevallen, diedooralleoud- N.J.N.-ers als een eretitel wordt gevoeld!

En

die geheel in over- eenstemming is met de gezonde

„enfant terrible"-positie die de N.J.N,

ook

in andere opzichten in-

neemt in de kringen van natuurstu- dieen natuurbescherming. Een po-

sitie die Thijsse dejeugd altijd met een goedkeurende glundering heeft toegedacht.

Eredoctor

In 1922 werd aan Thijsse het ere- doctoraatindewis-en natuurkunde verleenddoor deSenaatvan de Ge- meentelijke Universiteit van

Am-

sterdam.

De

promotorwasProf. dr.

Th. J. Stomps, diemetrechtdena- gedachtenis aan

Heimans

in zijn huldeaanThijssebetrokenliet uit-

komen

dat

Amsterdam ook

voor hetdoorhen beiden ontketendena- tuurstudie-reveilonze hoofdstadge-

noemd

mocht worden.

Thijsse's

Hof In

1925,toen Thijsse60 werd, rees bij velen de gedachte

om

te

komen

tot een stoffelijk monument, dat uitingzou gevenaan degrotedank die

hem

alom werd toegedragen.

Maar

^{Thijsse -} sinds 1922 dus Dr.

Thijsse- hadzichnujuist riietlaten kennen^alseen

man

bij wiens leven en streven een standbeeld paste.

Of

een gedenkpenning. Het werd dan ook een natuurmonument. In zijn eigenBloemendaal,aande Mollaan, werdeen„instructiefplantsoen" in- gericht, dat de

naam

Thijsse's

Hof

kreeg.

Een

terrein van 2 hectare, waarin de plantengroei van de dui- nen in al zijn oorspronkelijke rijk-

dom

in stand wordt gehouden. Zo- wel die van de vochtige als van de droge duinen. Thijsse's

Hof

heeft zijn binnenduinmeer, zijn duinmoe-

ras enzijn natte duinweiland,

maar ook

^zijn zandige toppen en

kom-

men. Thijsse heeftzelfde aanleger-

van verzorgd.

Geen

wonder dat de vogels er de allereerste bezoekers waren.Nu, na 40jaar,woonternog steedseen opmerkelijke vogelbevol- king.

Vrijtoegankelijk

Voor

menselijk bezoek is Thijsse's

Hof

eveneens vrij toegankelijk.

Zo

heeft Thijssedatgewilden hetis zo gebleven.

Van

's morgens 9 tot 's middags 5 uur (in de winter een half uurtje korter)

mag

iedereen erin. Alleen op Nieuwjaarsdag, op

Goede

Vrijdagenop Koninginnedag

niet.

En

ook op zondag is de

Hof

soms gesloten.

Wie

er dan dus op bezoek wil, kan het treffen of niet treffen.

Men

moet

om

metThijssete spreken, er

maar „onbekommerd"

opafgaan.

12.

msm&

EXLIBRJS

JAQTrrtiMSSE

,,

Onbekommerd

Dat was namelijk zijn motto. Zijn levenswoord.

Op

hetex libriswaar-

mee

hijzijnboekenals zijneigendom kenmerkte, prijkte het met daar- boven getekend eentroepje spreu- wen.

Geen

,,vliegend juweel" zo- als de ijsvogel, geen „konings- zanger" als de nachtegaal, geen opzienbarend zeldzame dwaalgast - nee,een

doodgewoon

koppeltjevan die alJedaagse druktemakers, de spreeuwen. Een beetje wapperig en warrig in

hun

^verenpak zittend in een wilgestruik, waarvan de katjes

nogmaarinknopzijn.

Maar

^devijf spreeuwen hebben al het hoogste lentewoord. Misschien

komt

^er nog maartse vorst of aprilsneeuw - zij

luiden nu al de lente in.

Onbekom-

merd!

Populariseren

Thijsse zelf was als een

onbekom-

merd lentekind. Iemand wie het kind-zijn indiepere zintot zijn

dood

isbijgebleven.

Hoe

raak enmethoe- veelopgewektheidhijookschreefen sprak over de andere seizoenen, de lentewasvoor

hem

het levenopzijn best.

Geen

wonder dathij, toen de firma Verkade

hem

verzocht had een reeks natuur-albums voor haar samentestellen,begon met„Lente".

En

dat Lente-album inluidde met:

„Hetis nogniet uitgemaaktwie het eerstdeLenteproclameert: de zang- lijster, de sneeuwklokjes of de haze- laar.Heteene jaarkomtdevogel het eerstmet'tnieuwtje, hetandere jaar deheesterof debloem.

Maar

inieder geval weten^zijhetaltijdeerderdan de mensehen, dieop de kalender afgaan en meenen dat de Lente den eenen- twintigsten Maart haarintocht doet.

Mijdunkt, ik hoor die zanglijsteral lachen!21Maart,beginvan deLente?

Maar

danzitten wijallongindezor- gen!Neehoor,de warepret begint al wanneer de dagen weerlonger warden, zooinhetbegin van Januari".

Daarmee

hebben

we

meteeneenklei-

ne proef van Thijsse's schrijfstijl.

Diedezelfdewasalszijnmondelinge verteltrant.

En

dieeenuitermatezui- ver en doeltreffend middel was

om

de kennis overalwater inde natuur tezien entehoren is, te populari- seren in de beste betekenis van dat woord: onderhet volkbrengen; zo- veel mogelijk mensen in die kennis laten delen,enin degenietingen die eruit voortvloeien. Thijsse had een rijkgevoelvoorhumor, waarvanhij in zijn werkook steeds uiting heeft

1071 13

SAM VANREEK k*imuinl

ll>mumiwi

gcge\en. Nooit heeft hij zich ecfater lalcn v

w

^leidea^lot wat

men

gcen po- pulariseren, maar vulgariseren zou moetennoemen. Nooitheefthij zijn

humor

deoverhandlatenkrijgen ten koste van het onderwerp. Evenmin

heeft hij ooit, hoe gevoclig hij ook wasen hoe intenshij alles beleefde.

toegegevenaanhetsoortdichterlijk- heid dat zichzodikwijlsvoordoetin natuur-geschriflen. Schoon van woord,maarzonderverhand metde werkelijkheid.

Ronumtiscli?

Thijsse was stellig geen onromun-

tisch mens. Integendeel, zijn lieve- lingscomponist wasSchubert.

Maar

hij wist zijn wctcnschappelijke ken- nis en zijn romantische gevoclens beidcinhun waardete latendoorze zotedoen samengaandatzijclkaar niet overspoelden of verstoorden.

Vandaar dat menig albumblad van zijnhandzichlaatlezenalseendich- terlijk stuk Nederlands. I.icht van

toets,

maar

hier en daar diep ont-

roercnd in alzijn eenvoud.Vandaar ook dat toen dc

dame

dieop een excursieonder Thijsses leiding\oor de derde maal /ei dal ze de natuur in hel lenteduin ,.net een sprookje*"

vond, van

hem

te horen kreeg:

..Juffrouw,alsudat nunogeenkeor zegt, gooi ik u in dc sloot!" Heel

\ricndelijk zci hi.j dat. en de ge- schrokken juffrouw kreegcrnogals uitlegaan toegevoegddat net nicest bewonderenswaardige van de natuur juistisdathetgeen sprookjeismaar levende werkelijkheid. Dat sprook- jes ongetwijfeld heel mooi kunncn

zijn - als sprookjes - maar dat de natuur haarcigenaard en haareigen schoonheid heeft. onvcrgclijkbaar met mensenbedenksels.

De

Verkuile-ulhmm

Weigeen anderc

vorm

vanpuhlika- tie iszo"n steun in Thijsses stre\en naar gezonde popularisatie van de natuurkennis geweest als de plaat- jes-albums, waartoe de firma Ver- kade in 1905 het initiatiefnam.met Thijssealstckstschrijver.

Later^-\iiiwel jaarlijksverschecner eennieuwalbum werd hijwe! ecus afgewisscld door anderen,

maar

hij hleefdeprimusinterpares.

Van

zijn

hand isookcle tekst van het album Vogelzangdat in 1940 zou vvorden

Defor%thondtekening-verk/e/nd- van Dr.

Jac.^P.

uitgege\en, hetgeen door de oorlog werd verhinderd. Nadien

kwam

de tirma Verkade niet nicer tot album- uitgaven - tot zij als haar bijdrage aan het Thijsse-jaar dit „Vogel- zang"alsnog'tlichtdeedzieninhet begin van dit jaar. Echter als foto-

boek ^- niet meer met bij de Ver- kade-artikclcn verpakte plaatjeszo- als

men

die vroeger spaarde en in- plakte. Verkade had er een heel ruilbureau voor en ook onderling gingen ze van hand tot hand.

Van

heel jonge handen tot zeer oude.

Verkade-plaatjcsenVerkade-albums waren een veelbegeerd bezit. Te- recht. het was een hoogstaandc vorm ^van reclame.

1930-1945-1965

In

1930 kreegThijssedoor^zijn pen- sioencring de gelegenheid al zijn tijdte bestedenaanzijnstrevennaar een /o groot mogelijke verbreiding

\an natuurkennis en naar een zo ruini mogelijk behoud van natuur- terrein in Nederland. Zijn grote ideaal, het ongerepte behoud van heel de Holkindse duinstreek als NationaalPark, heefthij nietin ver- vulling zien gaan.

Ook

voor ons en voor volgende generaties is de \er- wezenUjking daarvan helaas voor- goed oniiiouelijk gemaakt door de niatelo/e grtiei van onze bevolking en desnelleverstedelijkingen indu- strialiseringvanveleplaatsen dietot

voor kortnogbescheidenduindorp-

je* waren. Thijsse zelfis echter tc-

sens een voorbeeld gewcestvaneen

man

die bercid is tot tevreden zijn metdatwat mogelijkis.

1071 -

15

tiatievendevormengegevendie pas- sen in deze tijd.

Maar

Dr. Jac. P.

Thijsse is tot zijn

dood hun

in- spiratorgebleven. Hijishetnunog.

Geen

betere leidraad voor het na- tuurbehoud,

maar

ookvoorhetalge- heleplanologischebeleidinonsland dan wat hij aangaf in zijn laatste

boek „Natuurbescherming en land- schapsverzorging in Nederland", geschreventijdens de oorlogenver- schenenna^zijndoodin1945:

„Laatons vooral nooitvergeten dat Natuur- en Landschapsbescherming geen stokpaardje is van een klein aantal hedonisten of wetenschappe- lijke ijveraars,

maar

een streven naarlevensvervulling voor iedereen eninhetbijzondereen reddingvoor

alien, die geboren en getogen zijn in de sombere buurten van de ouderwetsche grootesteden".

Natuurbeschermingseducatie -datwas wathijvoorstond.Opvoeding,inwij- dingtot kennis der natuur, viadiekennistot genotengeluk, en zo tot het inzicht dat natuurbescherming een nationale zaak vangeestelijke volksge- zondheid

genoemd

moet worden.

En

alszodanigdienttewordenaangepakt.

VijttienjaarnaThijsse'sdood

kwam

het I.V.N,totleven,datdeterm natuur- beschermingseducatiein zijnvaandelvlochtendatnuhetjaarl965totThijsse- jaar heeft uitgeroepen.Hetheeftzichin zijnkortebestaaneeneven bloeiend en groeiend

monument

voorThijssegetoond alsdienseigen Bloemendaalse Hof. Hij werkterinvoortin zijn eigen geest. Opgewekt, zonderophouden, en.. .

onbekommerd!

Alsunicerover(ofvan) Thijssewiltlezen:

Dr.Jac. P.Thijsse:Hetintieme levendervogels.Eenheruitgave,verzorgddoorJan P. Strijbosen

Ko

Zweeres,Amsterdam1965

KeesHana: Feest in denatuur. Een rijk gei'Ilustreerde ibeschrijving van Thijsses levenenvandegeschiedenisdernatuurbescherminginNederland.Amsterdam1965 Thijsse-brochuret.b.v. descholen. Geschreven door Dr. Fop I. BrouwerenJ. A.

Nijkamp, uitgegeven door het I.V.N, met steun van het Prins Bernhard Fonds.

Amsterdam, voorjaar1965

VijftigjaarnatuurbescherminginNederland,gedenkboekbijhet 50-jarigbestaanvan deVer. totBehoudvanNatuurmonumentenin Nederland,Amsterdam 1956.

De foto's, scbetsboek en briefwerden welwillend beschikbaar gesteld door „Natuur- monumenten"

Eerbiedvooranderen

Thijsse zag zelden onverzoenlijke tegenstanders in anderen. Hij wist ookbegripoptebrengenvoordege- nendielijnrechttegenzijninzichten ingingen. Hij gunde hun hun me- ning en hij misgunde hun ook hun succes niet als bijvoorbeeld het re- sultaatvan een onderhandeling voor hengunstiguitviel.

Om

^{staande te blijven in} het hard- zakelijke verkeer dat meer en meer vereist werd

om

het succes de zijde van de natuurbescherming te

doen kiezen, waren dan ook an- derennodig.Gelukkig^zijndieer ge- komen, de Amsterdamse financier Mr. P. G. van Tienhoven voorop.

Zij hebben aan de Vereniging tot

Behoud

van

Natuurmonumenten

en aananderenatuurbeschermendeini-

16-

£S&!5S»

1071 Deze

AO

werdtootugcschreven door:

Bert Garthoff. Hij werdin 1913 geboren inAmsterdam, waarhij het gymnasium afliepen sociografie studcerde.

InIndonesiavondhijalin1937ecnliefdedie^hijsindsdien trouwisgebleven: deradio. In 1951 kcerdehynaarNe- dcrland terug,werkte by deWercldomroepen

kwum

in 1955 bij de

VARA. Nog

datzclfdc jaarbegon „Weerof geenweer"alsecnwckclijksprogrammadatvoorduizen- deneengocd begin van de zondagmorgen geworden is,

met natuur-ondcrwerpenalshoofdschotcl. In 1960 krecg

hijcr deANWB-prijsvoor, in 1964de gouden mcdaille van Dierenbescherming. Zijn indrukken, opgedaan by

zijn tochten door heel Nedcrland, publiceerdc hij in

„Zomaarwat zwcrven" enin„Weerof geenweer"(beide vcrschenen bu Ploegsma, Amsterdam). Hij is algemecn bestuurslidvan „Natuurmonumenten".

BERT GARTHOFF

VAKANTIE

Wilt u

ook

in

uw

vakantic

AO

^ontvangen?

Even een briefkaartje met

uw naam

en adres, en

aw

vakantic-adresen de

tijddatumetvakantiebent,is-mitstijdigaanons toegezonden - voldoende.

Op

25julihceft

AO

zoalsallejaren vakantie

AO

^{1072verschijntop 30juli}

6augustusvalt indetweede vakanticweekvan

AO

endan, vanaf^{13 augustus}-

AO

1073-

komt AO

weereen heeljaarlang trouw elke week bij u.

Opaangename en verantwoordev>greknjgtudoor de wekelUksverschijncndeAO-bockjesecn dieper inzicht inalleactualitciteneninde ontwikkclingvan wetenschapenkunu.DeteUlusireerdcAO-recks

isdecuife encyclopedicdieelkcweek,.hij"blijftendieu steedsrultraadplcgen.

Hoofdred.:C.J. J.Waedhaup. Red.seer.:TheodeVries

Deabonnemenlsprijzen bedragen:

perjaar perhalliaar

Nedcrland, Surinam*. NederlandsaAntillcn f 16,50 f 8.75

Belgic.Luxemburg Bfr223.— Bfr120,—

Ovcrigelanden f 18,50 (porio inbegrcpen)

Loss* exemplarenkosicn10,S0iifMr^7,

—

^persluk.Dcze kunncnrechtitreeksbijdc Stichtingworden

besteld.

RED.eaADM.AO,StichiincIVIO.honmrinacvri62,Amsterdam-/..

Tel.(020) 73.65.35*, Postgiro 55 IS99,(,cm.GiroA4S55. Al«.Bank NedcrlandN.V.,Amsterdam.

VoorBelgiePoslckeckrek. 1306.50

(DCopyright.Nadrukverboden.Overnameallctnmetschriftelgketoestemmingvan deSlithung 1VIO.