N OTITIE KLIMAATADAPTATIE REGIO KOP VAN NOORD-HOLLAND

(1)

NOTITIE KLIMAATADAPTATIE REGIO KOP VAN NOORD-HOLLAND

Samen aan de slag met klimaatadaptatie en meekoppelkansen

GEMEENTE DEN HELDER | GEMEENTE HOLLANDS KROON | GEMEENTE SCHAGEN | GEMEENTE TEXEL | HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER JUNI 2019

(2)

Foto voorblad: Luchtfoto bollenvelden Kop van Noord-Holland

Door: Cris Toala Olivares, 2017

(3)

De regio Kop van Noord-Holland werkt toe naar een regionale omgevingsvisie.

Hierin schetst de regio een langetermijnperspectief voor hoe zij om wil gaan met de verschillende maatschappelijke opgaven die op de leefomgeving afkomen. Opgaven zoals bereikbaarheid, energietransitie, landschappelijke kwaliteit en de toekomst van de landbouw staan centraal. De regio wil speciale aandacht voor de gevolgen van klimaatverandering in relatie tot deze maatschappelijke opgaven. Het gaat dan om klimaateffecten zoals toenemende extreme neerslag (pieken langdurige buien), extreme hitte, langdurige droogte, verzilting en zeespiegelstijging. De overheden in de regio Kop van Noord-Holland streven naar een ruimtelijk inrichting die bestand is tegen de effecten van het klimaat van de toekomst. Daarom koersen de gemeenten Den Helder, Hollands Kroon, Schagen, Texel en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier samen op een regionale omgevingsvisie inclusief adaptatiestrategie voor de Kop van Noord-Holland.

In de aanloop naar het verder vormgeven van deze regionale adaptatiestrategie heeft de regio op 8 november 2018 en 21 maart 2019 klimaatateliers georganiseerd met meer dan vijftig deelnemers van overheden (gemeenten, waterschap, provincie en Rijkswaterstaat) en maatschappelijke organisaties, zoals Alliander, Bouwend Nederland, dorpsraden, GGD Hollands Noorden, Landschap Noord-Holland, LTO Noord, Port of Den Helder, drinkwaterbedrijf PWN, Staatsbosbeheer, Veiligheidsregio en woningcorporaties. Tijdens het eerste klimaatatelier zijn zes presentaties gegeven over de geschiedenis, stand van zaken en ruimtelijke ontwikkeling van de regio Kop van Noord-Holland. Daarna is inzicht verkregen in de klimaatopgaven die op de regio afkomen. In het tweede klimaatatelier is aandacht besteed aan het komen tot mogelijke samenwerkingen rondom urgente opgaven en de meekoppelkansen die er liggen. Ook zijn er tijdens het tweede atelier al eerste coalities gevormd om samen te werken aan een klimaatbestendige leefomgeving in de regio Kop van Noord-Holland.

Voorliggend document schetst de oogst van de beide klimaatateliers, met daarin een overzicht van de klimaatadaptatie opgaven en de eerste coalities en initiatieven die zijn ontstaan. Daarnaast biedt dit document een eerste aanzet voor ruimtelijke ontwikkelperspectieven van de regio, de meekoppelkansen en geeft aanbevelingen voor het vervolgproces. Daarmee biedt dit document een eerste bouwsteen klimaatadaptatie voor de nog op te stellen (regionale) omgevingsvisie(s).

S a m e n a a n d e s l a g m e t k l i m a a t a d a p t a t i e e n

m e e k o p p e l k a n s e n

(4)

(5)

5

1 ) R E G I O N A L E U I T D A G I N G E N

De regio staat voor een aantal uitdagingen om klimaatbestendig te worden.

Tegelijkertijd komen er tal van andere maatschappelijke uitdagingen op de regio af. In paragraaf 1.1 worden de knelpunten en kansen voor klimaatadaptatie in beeld gebracht.

In paragraaf 1.2 is een eerste verkenning gedaan naar de andere maatschappelijke uitdagingen die op de regio afkomen.

1.1. KNELPUNTEN EN KANSEN VOOR KLIMAATADAPTATIE IN BEELD

De regio Kop van Noord-Holland krijgt in toenemende mate te maken met de gevolgen van extremere weersomstandigheden. Zo wordt een periode van hevige neerslag afgewisseld met langdurige droogte. Het wordt heter, droger én natter. Tijdens het eerste klimaatatelier is aan vier klimaattafels input verzameld over de knelpunten en kansen op het gebied van 1) hevige en langdurige wateroverlast, 2) extreme hitte, 3) langdurige droogte en 4) de kans op overstromingen. Op de volgende pagina treft u de vier themakaarten met de uitkomstren van het eerste klimaatatelier aan. In het volgende hoofdstuk worden de kwetsbaarheden en kansen gebundeld per ruimtelijk ontwikkelperspectief.

Klimaattafel "Hittestress" tijdens klimaatatelier 1 - 8 november 2018

(6)

N O T I T I E K L I M A ATA D A P TAT I E - R E G I O K O P VA N N O O R D - H O L L A N D 6

T h e m a k a a r t e n m e t k a n s e n e n k n e l p u n t e n

Hieronder treft u per klimaatthema de grootste knelpunten en kansen aan die naar voren zijn gekomen tijdens het eerste klimaatatelier.

(7)

7

(8)

N O T I T I E K L I M A ATA D A P TAT I E - R E G I O K O P VA N N O O R D - H O L L A N D 8

1.2. EERSTE VERKENNING VAN MAATSCHAPPELIJKE UITDAGINGEN Naast klimaatadaptatie staat de regio Kop van Noord-Holland voor nog een aantal grote maatschappelijke uitdagingen. In het eerste klimaatatelier zijn de trends en ontwikkelingen gepresenteerd die op de regio afkomen. Deze trends en ontwikkelingen kwamen onder andere aan het licht tijdens de totstandkoming van de provinciale omgevingsvisie Noord-Holland en het regionaal ambitiedocument “De Kop werkt”. Een eerste verkenning van de maatschappelijke opgaven heeft geresulteerd in de volgende uitdagingen die de komende jaren op de regio Kop van Noord-Holland afkomen:

Bevolking in beweging

De Kop van Noord-Holland is een anticipeerregio. Na 2030 daalt het regionale bevolkingsaantal. Deze daling kent verschillende snelheden voor de gemeenten in de regio. Zo krijgen Den Helder en Texel in sterkere mate te maken met bevolkingsafname, terwijl Schagen en Hollands Kroon qua bevolkingsaantal stabiliseren en een minder sterke afname laten zien. De belangrijkste demografische ontwikkelingen in de regio Kop van Noord-Holland zijn echter ontgroening (afname aandeel jongeren), vergrijzing (toename van het aandeel ouderen) en daling van de beroepsbevolking. Deze

demografische veranderingen hebben tot gevolg dat het aantal jonge huishoudens en gezinshuishoudens afneemt en het aantal oudere huishoudens toeneemt. Tegelijkertijd neemt - met name in Hollands Kroon - het aantal arbeidsmigranten verder toe. Dit betekent dat de vraag op de woningmarkt aan verandering onderhevig is en we moeten voorsorteren op het creëren van woonmilieus die daarbij passen.

Transformatie van woon- en werkgebieden

De vraag naar extra toe te voegen woningen neemt af en er ligt een opgave om de bestaande woningen te transformeren naar de specifieke woonwensen van onder meer oudere huishoudens. Belangrijke thema’s die hierin een rol spelen zijn verduurzaming en betaalbaarheid van de woningen, gezondheid, vitaliteit en kansengelijkheid in de woongebieden. Ook voor andere gebiedsontwikkelingen - zoals de transformatie van werklocaties - geldt dat we de focus moeten verleggen naar een kwaliteitsverbetering van de bestaande voorraad. Tegelijkertijd is de regio steeds vaker een vindplaats voor innovaties en nieuwe werkgelegenheid. Bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van de datacenters in Agriport en de opbloeiende Bio- en Seedvalley in het oosten van de regio.

Ruimte voor de energietransitie

De regio Kop van Noord-Holland is daarnaast een vindplaats voor klimaatoplossingen.

Zo gaat de gebouwde omgeving de komende jaren van het aardgas af en gaan auto’s vermoedelijk rijden op elektriciteit of waterstof. Tegelijkertijd wordt sterk naar de regio Kop van Noord-Holland gekeken voor de collectieve opwekking van energie door middel van zonnevelden, windturbines en andere installaties. Den Helder wordt gezien als beoogde duurzame energiehaven voor het aan land brengen van de energie die wordt opgewekt door de windturbines op zee. De energietransitie biedt kansen voor de

(9)

9

lokale economie en werkgelegenheid, maar kan ook een bedreiging zijn voor de natuur, biodiversiteit en ruimtelijke kwaliteit van ons Noord Hollands cultuurlandschap.

Transities in de landbouw

De landbouw in regio Kop van Noord-Holland is in transitie. De bollenteelt en voedselproductie van de regio wordt steeds kostbaarder en komt steeds verder onder druk te staan. Tegelijkertijd neemt het aantal kwekerijen in zoetwaterbassins toe, waardoor deze minder grondgebonden zijn. De afhankelijkheid van grondwaterstanden en neerslag neemt af. Zien we straks bijvoorbeeld gestapelde kwekerijen in het

buitengebied? Schaalvergroting, bedrijfsbeëindiging, functiemenging en verbreding van bedrijfsactiviteiten zijn aan de orde van de dag. Met als resultaat dat het gebruik en de verschijningsvorm van het landschap verandert. Zorgvuldige inpassing van schaalvergroting en aandacht voor vrijkomende agrarische bebouwing is nodig om ervoor te zorgen dat waardevolle landschappelijke verschillen in de Kop behouden blijven, dat cultuurhistorische elementen zichtbaar blijven en dat de karakteristiek en identiteit van het landschap en de bijbehorende bebouwing leefbaar zijn.

Recreatie en vrijetijdsbesteding

De toenemende vergrijzing heeft naar verwachting een groot effect op de

vrijetijdsbesteding in Nederland. Sinds 2012 is het agrarisch gebied de populairste

‘groenblauwe’ bestemming en eindigt het in de ranglijsten zelfs boven de bossen. Dit biedt kansen voor het recreatieve aanbod van de regio. Het huidige recreatieve aanbod in de Kop voldoet (deels) niet meer aan de behoefte aan meer kwaliteit en differentiatie.

Er is met name sprake van een herstructureringsopgave en beperkte ontwikkeling van specifieke leisure- en recreatieve / toeristische voorzieningen, die hand in hand dienen te gaan met een verbetering van de omgevingskwaliteit. Recent onderzoek laat zien dat er behoefte is aan duurzame keuzes voor ontwikkelingen die passen bij en betekenis geven aan de diverse kustgebieden van de regio.

(10)

(11)

1 1

2 ) A a n z e t v o o r r u i m t e l i j k e o n t w i k k e l p e r s p e c t i e v e n

Tijdens de beide klimaatateliers zijn perspectieven en ideeën meegegeven voor hoe om te gaan met de uitdagingen waar de regio Kop van Noord-Holland de komende decennia voor staat. Op basis van de inbreng en presentaties tijdens de ateliers en het ambitiedocument “De Kop werkt” is een drietal ruimtelijke ontwikkelperspectieven voor de regio benoemd: vitaal platteland, duurzame infrastructuur en leefbare kernen. Deze ontwikkelperspectieven laten zien waar in de toekomstige ontwikkeling van de regio de kansen en opgaven liggen in relatie tot klimaatverandering. De ontwikkelperspectieven sluiten naadloos aan bij de thema’s van “De Kop Werkt”. Zo wordt voorgesorteerd op een logische integratie van klimaatadaptatie in de omgevingsvisie. In deze paragraaf beschrijven we per ontwikkelperspectief de regionale opgaven voor klimaatadaptatie en ruimte, mogelijke meekoppelkansen en de eerste coalities van regionale partners rondom de opgaven en kansen.

A) VITAAL PLATTELAND

De activiteiten op en het aanzicht van het platteland zijn in transitie. Tijdens de

klimaatateliers hebben we gesignaleerd dat er verschillende maatschappelijke opgaven met elk een eigen ruimteclaim en mogelijk tegengestelde belangen op het platteland afkomen. De volgende opgaven hebben betrekking op het ontwikkelperspectief vitaal platteland:

- Toenemende schaalvergroting, bedrijfsbeëindiging en vrijkomende agrarische bebouwing in de agrarische sector;

- Ruimte maken voor de collectieve opwekking van duurzame energie in het landschap, zoals windturbines, zonnevelden en andere installaties;

- Faciliteren van de transitie naar meer natuurinclusieve en circulaire landbouw;

- Verhogen van de biodiversiteit;

- Een plek bieden aan datacenters en andere datagerelateerde ontwikkelingen, zoals bij datahub Agriport;

- De toename van de zaadveredelingsindustrie, met name in Bio- en Seedvalley;

- Behouden en versterken van het natuur- en cultuurlandschap;

- Verbeteren van de aantrekkingskracht en het vestigingsklimaat voor toeristen en recreanten.

Klimaatbestendigheid van het platteland

Wanneer de regio verder aan de slag wil met het werken aan een vitaal platteland, dan krijgen we de komende jaren te maken met een aantal kwetsbaarheden als gevolg van klimaatverandering. In het eerste klimaatatelier komen de volgende klimaatadaptatieopgaven naar voren:

- Afstemmen van type gewassen en landbouw op de risico’s van verdroging, verzilting en overstromingen;

- Inzetten op tegengaan van schades aan hoogwaardige teelt;

- Inrichten van zoetwaterbekkens als reserves en het maken van afspraken over beregening van gewassen tijdens perioden van langdurige droogte;

- Inzetten op zilte-, alternatieve- en minder grondgebonden teelt;

(12)

N O T I T I E K L I M A ATA D A P TAT I E - R E G I O K O P VA N N O O R D - H O L L A N D 1 2

Meekoppelkansen vitaal platteland

Er liggen kansen in het aanbrengen van de koppeling tussen de klimaatadaptatie opgaven en andere maatschappelijke opgaven die op de regio Kop van Noord-Holland afkomen. Meekoppelkansen voor een vitaal platteland zouden de volgende kunnen zijn:

- De zomers worden langer en de gemiddelde temperatuur stijgt, daarmee wordt het toeristenseizoen gemiddeld langer. Dit biedt kansen voor ondernemers om de recreatieve bestemmingen en activiteiten van de regio verder te ontwikkelen.

Zo kunnen agrariërs hun verdienmodel verbreden en kan er nieuwe business en werkgelegenheid ontstaan voor andere ondernemers;

- De grote hoeveelheid agrarische gronden in de regio Kop van Noord-Holland biedt kansen voor het creëren van een experimenteeromgeving voor de opkomende zaadveredelingsbedrijven. Bijvoorbeeld om nieuwe klimaatbestendige gewassen van de toekomst te testen in de praktijk;

- De bodemvruchtbaarheid komt steeds meer onder druk te staan als gevolg van verzilting en verdroging waardoor de voedsel- en landbouwproductie van agrariërs steeds lastiger wordt. Er liggen kansen voor agrariërs om hun verdienmodel te verbreden door:

> In te zetten op minder grondgebonden teelt, zoals teelt op zoetwaterbassins.

Deze zoetwaterbassins kunnen bijvoorbeeld ook op elkaar worden gestapeld waardoor er meer ruimte overblijft voor andere functies;

> Financieel mee te profiteren van de opbrengsten van windturbines, zonnevelden en andere installaties voor de collectieve opwek van duurzame energie;

> Financieel te worden gecompenseerd voor het bieden van (tijdelijke) waterberging op een deel van hun land (blauwe diensten);

> Kleinschalige gezinsboerderijen lenen zich ervoor om de bedrijfsvoering te verbreden met zorgen recreatieve activiteiten, waarmee tevens ook het aantrekkelijke en karakteristieke cultuurhistorische landschap wordt behouden en verder kan worden versterkt;

> Het nieuw inrichten van agrarische erven biedt kansen voor nieuwe woonvormen (mogelijk gecombineerd met zorg);

- Met het realiseren van (toekomstige) waterbergingsgebieden in het landelijk gebied kan natuur volop de ruimte krijgen waardoor ook de (bodem)diversiteit verder verbetert.

(13)

1 3

B) DUURZAME & VEILIGE INFRASTRUCTUUR

De boven- en ondergrondse infrastructuur van Kop van Noord-Holland staat aan de vooravond van een grootschalige transformatie. De volgende opgaven hebben betrekking op het ontwikkelperspectief ‘duurzame en veilige infrastructuur’:

- Grootschalige transformatie en uitbreiding van het elektriciteit- en energienetwerk, zowel op zee als op land;

- De komende jaren transformeert de haven van Den Helder naar een duurzame energiehaven waar de op zee opgewekte energie aan land komt;

- Een toenemend aantal datacenters in de regio, onder andere als gevolg van de ontwikkelingen rondom datahub Agriport;

- Het optimaliseren van de bereikbaarheid van de regio Kop van Noord-Holland vanuit de Metropoolregio Amsterdam, zowel per openbaar vervoer als per auto;

- Het aantal bezoekers aan en recreanten in de agrarische regio neemt naar verwachting de komende jaren toe.

Klimaatbestendige infrastructuur

Uit het eerste klimaatatelier bleek dat de klimaatbestendigheid van de infrastructuur in de regio Kop van Noord-Holland in toenemende mate onder druk staat en steeds meer pieken te verwerken krijgt. De volgende regionale klimaatadaptatie opgaven kwamen naar voren:

- Het berijdbaar houden van ontsluitingswegen voor calamiteitenverkeer tijdens extreme weersomstandigheden. Bereikbare driehoek Alkmaar, Den Helder en Hoorn;

- Het bereikbaar houden van regionale functies, bijvoorbeeld het ziekenhuis in Den Helder;

- Het waarborgen van sterke en robuuste dijken, duinen en regionale keringen vanwege de zeespiegelstijging;

- Hittestress-, droogte- en regenwaterproof maken van bruggen, spoor en spoortunnels;

- Scheepvaart en sluizen werkbaar houden tijdens perioden van langdurige droogte;

- Waarborgen van een robuust regionaal zoetwatersysteem met voldoende water voor beregening van gewassen en drink- en bluswater;

- Blijvend functioneren van de vitale infrastructuur, zoals energievoorziening en telecommunicatie.

(14)

Meekoppelkansen duurzame en veilige infrastructuur

Ook voor het ontwikkelperspectief ‘duurzame en veilige infrastructuur’ liggen er meekoppelkansen tussen de regionale klimaatadaptatie opgaven en andere maatschappelijke opgaven van de regio. Meekoppelkansen voor een duurzame en veilige infrastructuur zouden kunnen zijn:

- De transformatie en uitbreiding van het (ondergrondse) energienetwerk die nodig is om de energietransitie in de regio te faciliteren biedt de mogelijkheid om het energienetwerk ook klimaatbestendig te maken. Dit met als doel dat deze blijvend kan functioneren tijdens extreme weersomstandigheden zoals extreme neerslag, overstromingen, extreme hitte en langdurige droogte;

- Andersom biedt het klimaatbestendiger maken van het wegen- en spoornetwerk kansen om deze infrastructuur klaar te maken voor de mobiliteit van de 21e eeuw, zoals elektrische snelfietsen, nieuwe vormen van openbaar vervoer en elektrische en waterstofauto’s. Het aanwijzen van testlocaties voor nieuwe vormen van mobiliteit zou hierin een eerste concrete stap kunnen zijn;

- Het klimaatbestendig maken van wegen en fietspaden kan ook gepaard gaan met het creëren van aantrekkelijke recreatieve routes. Dit kan door de aanliggende bermen een kwaliteitsimpuls te geven, bijvoorbeeld door hierin ruimte te maken voor rustplekken bij wadi’s en natuur. Dit kan tevens leiden tot een versterking van het groenblauwe netwerk en de biodiversiteit;

- Het versterken en waterrobuust maken van de dijken, duinen en regionale keringen biedt kansen om deze vaak gezichtsbepalende plekken in het landschap geschikt te maken als recreatieve bestemming en/of te combineren met natuurontwikkeling;

- Bij het werken aan een robuust zoetwatersysteem kan het de moeite waard zijn om te onderzoeken of het realiseren van een zoetwaterbuffer, die tevens kan

functioneren als recreatieplas tot de mogelijkheden behoort.

(15)

1 5

C) LEEFBARE KERNEN

De komende jaren komen er verschillende opgaven en ontwikkelingen af op de kernen en steden van de regio Kop van Noord-Holland. De volgende opgaven hebben betrekking op het ontwikkelperspectief ‘leefbare kernen’:

- De komende jaren moeten woningen klimaatneutraal worden en schakelen wijken van het aardgas over op duurzame energiebronnen;

- De focus komt steeds meer te liggen op de transformatie van de bestaande woningvoorraad. Zo moet de regio de komende jaren uiteenlopende woonbehoeften het hoofd bieden, bijvoorbeeld als gevolg van een

bevolkingsafname, toenemende vergrijzing, extramuralisering (toenemende zorgvraag buiten de zorginstelling) en een toenemend aantal arbeidsmigranten. Het is zaak om de (bestaande) woningen levensloopbestendig en betaalbaar te houden of te maken;

- Als gevolg van een demografische ontwikkelingen komen de voorzieningen in de (kleine) kernen steeds meer onder druk te staan;

- De komende jaren neemt de hoeveelheid duurzame mobiliteit verder toe en dat heeft zijn weerslag op de inrichting van de leefomgeving. Zo gaan auto’s naar verwachting rijden op elektriciteit of waterstof en dat betekent dat in de fysieke leefomgeving een duurzame laadinfrastructuur gerealiseerd moet worden;

- De bebouwde gebieden van de regio Kop van Noord-Holland staan voor de opgave om een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving te bieden waar veel ruimte is voor (hoogwaardig) groen die uitnodigt tot gezond gedrag;

Klimaatbestendige kernen

Een belangrijk onderdeel van het werken aan leefbare kernen is het klimaatbestendig maken en beperken van de kwetsbaarheden voor klimaatverandering van de gebouwde omgeving. De volgende klimaatadaptatie opgaven kwamen naar voren:

- Het voorkomen van instroom van regenwater in woningen en andere gebouwen;

- Het voorkomen van blijvende schade aan woningen door hoge grondwaterstanden;

- Het voorkomen van problemen met houten paalfunderingen, met name urgent in de kern van Schagen;

- Het voorkomen van schade aan ecosystemen door extreme neerslag en hoge grondwaterstanden;

- Het afstemmen en aanpassen van ruimtelijke ontwikkelingen op overstromingsrisico’s;

- Het creëren van voldoende (groene) plekken met schaduw binnen de kernen, vooral daar waar kwetsbare groepen verblijven;

- Het beperken van het rioolwater op straat;

- Het ontharden van het maaiveld en vergroten van het infiltrerend vermogen van de ondergrond en het realiseren van natuurlijke waterberging en -afvoer;

- Voorlichting over hitte-effecten en waterberging op eigen terrein om gedragsverandering te stimuleren;

(16)

Meekoppelkansen leefbare kernen

Bij het vinden van antwoorden op de verschillende maatschappelijke opgaven die op de bebouwde omgeving afkomen zijn slimme combinaties te maken die elkaar kunnen versterken. Meekoppelkansen voor ‘leefbare kernen’ zouden kunnen zijn:

- Zonnepanelen zijn productiever wanneer zij boven op een groen sedumdak liggen.

Hier ligt dan ook een nadrukkelijke meekoppelkans om het stimuleren van zonnedaken te combineren met het stimuleren van groene daken. De grote platte dakoppervlakken op de werklocaties in en aan de randen van de kernen zijn hiervoor het meest kansrijk;

- Het aanpakken van kwetsbare plekken voor bijvoorbeeld wateroverlast en hittestress vraagt in veel gevallen om een aanpassing van de openbare ruimte. Dit kan worden gecombineerd met het genereren van een kwaliteitsimpuls van de openbare ruimte die aansluit bij de toekomstwensen van bewoners. Tegelijkertijd

kan een dergelijk project in een woonwijk of straat bijvoorbeeld worden gecombineerd met een bewustwordingscampagne richting bewoners om het ontharden van voor- en achtertuinen te stimuleren. Ook kan worden gedacht aan een campagne om in te zetten op het beheer van openbaar groen door gemeente en bewoners samen;

- Tegelijkertijd kunnen - wanneer de straat opengebroken moet worden om bijvoorbeeld het drinkwater-, gas- of elektriciteitsnetwerk uit te breiden of te onderhouden - werkzaamheden worden gecombineerd met het maatregelen om kwetsbaarheden voor wateroverlast te reduceren en het genereren van een kwaliteitsimpuls in de openbare ruimte;

- Veel gemeenten geven samen met buurten en wijken vorm aan zogenaamde wijkontwikkelingsplannen. Dit is de plek waar de gemeente samen met bewoners en andere organisaties kan starten met het aanpakken van de kwetsbaarheden voor klimaatadaptatie. Ook bieden deze wijkontwikkelingsplannen de kans om klimaatadaptatie in samenhang op te pakken met andere opgaven en uitdagingen van een wijk;

- De particuliere woningvoorraad vraagt om kwaliteitsverbetering, verduurzaming en het geschikt maken voor de woonbehoefte van de toekomst. Bij het oppakken van de verduurzaming van woningen voor klimaatadaptatie worden eigenaren bewust gemaakt van de kansen die er liggen voor kwaliteitsverbetering. Ook worden woningen dan levensloopbestendig gemaakt. Hierbij kan worden gedacht aan gecombineerde leningen, het ontzorgen van eigenaren en collectieve buurtprogramma’s;

- In de regio Kop van Noord-Holland neemt de komende jaren de woningvraag af en/of verandert de woonbehoefte. Dat biedt kansen om bij de herontwikkeling van bepaalde wijken meer ruimte te laten voor een hoogwaardige openbare ruimte met veel groen, water en aangename rustplekken. Ook biedt dit kansen om een gezamenlijke buurttuin of moestuin te realiseren die tevens leidt tot een versterking van de sociale cohesie in de wijk;

- Bij het creëren van unieke woonmilieus in de regio Kop van Noord-Holland kan ook worden gedacht aan het realiseren van innovatieve klimaatbestendige concepten zoals drijvende woningen of woningen op palen;

(17)

1 7

(18)

3 ) A A N Z E T V O O R E E N

R E G I O N A L E V E R V O L G A A N PA K

Een klimaatbestendige regio, nu en in 2050. Dat is de ambitie en het gedeelde belang van waterschap, gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat, maatschappelijke organisaties, zoals GGD, LTO Noord, Port of Den Helder, PWN, woningcorporaties en andere betrokkenen. In de Kop van Noord-Holland wordt de komende jaren verder samengewerkt aan een klimaatbestendige regio. Met de klimaatateliers is niet alleen een eerste inzicht verkregen in de gemeenschappelijke opgaven en meekoppelkansen, maar is ook een start gemaakt met de samenwerking aan een klimaatbestendige regio.

De regio ligt op koers om de komende jaren een regionale adaptatiestrategie en een regionale omgevingsvisie met elkaar vorm te geven.

Visualisatie: samenwerken rondom drie ruimtelijke ontwikkelperspectieven

SAMENWERKEN RONDOM DRIE RUIMTELIJKE ONTWIKKELPERSPECTIEVEN De opgaven en uitdagingen van de 21 eeuw zijn complex, daarom zijn nieuw eigenaarschap en nieuwe coalities nodig om te werken aan de leefomgeving van de toekomst. Opgaven overstijgen immers de bestuurlijke grenzen en maatschappelijke ambities van individuele organisaties. Om verder vervolg te geven aan de eerste stappen kunnen overheden, maatschappelijke organisaties en andere betrokkenen zich organiseren rondom de drie ruimtelijke ontwikkelperspectieven: vitaal platteland, duurzame en veilige infrastructuur en leefbare kernen. De ontwikkelperspectieven lenen zich voor de vorming van regionale coalities rondom de klimaatadaptatieopgaven

(19)

1 9

die urgent zijn. Tegelijkertijd lenen de drie ruimtelijke perspectieven zich om logische verbindingen te maken met andere maatschappelijke opgaven die op de regio afkomen, zoals energietransitie, de toekomst van de landbouw, woningbouw, recreatie en toerisme. Door deze werkwijze kan worden voorkomen dat iedereen - weliswaar met goede bedoelingen - alleen verder gaat. Zo kunnen rondom concrete opgaven de krachten worden gebundeld om van 1 + 1 = 3 te maken en kunnen meekoppelkansen echt worden verzilverd.

Vervolgafspraken en rolverdeling

De gemeenten en het waterschap beschouwen zichzelf, in de eerste fase, als facilitator van en inhoudelijk deelnemer van het vervolg. Dat betekent dat de overheden zich in de eerste periode verantwoordelijk voelen voor de technische moderatie en organisatie van het proces. Ze dragen zorg voor de organisatie van bijeenkomsten, het leggen van verbindingen, het faciliteren van coalities en een goede communicatie tussen de partijen en betrokkenen. Daarnaast zien de regionale overheden het als een kans de verschillende beleidsafdelingen en andere overheidsprofessionals aan te laten schuiven om af te stemmen en om coalities verder te brengen. Maatschappelijke organisaties worden actief betrokken en krijgen volop de ruimte om samen aan de slag te gaan.

AAN DE SLAG MET BOUWSTENEN VOOR DE OMGEVINGSVISIE(S)

Tijdens de klimaatateliers is een eerste beeld ontstaan van de klimaatadaptatie opgaven en andere maatschappelijke uitdagingen waar de regio Kop van Noord-Holland voor staat. Ook zijn de meekoppelkansen verkend en is een inzichtelijk geworden waar verschillende opgaven gecombineerd kunnen worden opgepakt. Deze kennis biedt een eerste bouwsteen voor de nog te ontwikkelen strategische bouwstenen voor zowel de regionale omgevingsvisie als omgevingsvisies en omgevingsbeleid van de gemeenten afzonderlijk.

Om deze eerste bouwsteen verder te brengen tot meer strategische bouwstenen voor klimaatadaptatie moet worden bepaald wat de ambitie 'klimaatbestendig in 2050' concreet betekent voor de ontwikkeling en inrichting van de leefomgeving. Met andere woorden, de bouwsteen moet antwoord geven op de vraag: op welke manier wil de regio Kop van Noord-Holland de leefomgeving klimaatbestendig maken? Deze ambitiebepaling is nodig om vervolgens bij de totstandkoming van de omgevingsvisie zelf de bouwsteen voor klimaatadaptatie in verband te kunnen brengen met de andere ambities voor de ontwikkeling en inrichting van de leefomgeving.

(20)

B i j l a g e 1 ) E e r s t e c o a l i t i e s u i t k l i m a a t a t e l i e r 2

In het tweede klimaatatelier zijn rondom de klimaatadaptatieopgaven waar de deelnemers de meeste energie en urgentie voor voelen de volgende eerste coalities gevormd voor de drie ruimtelijke ontwikkelperspectieven:

VITAAL PLATTELAND

C O A L I T I E PA R T I J E N

Dialoog over toekomstbestendige kustzone waar recreatie, natuur en landbouwactiviteiten met elkaar in balans worden gebracht.

LTO Noord, Landschap Noord-Holland, Staatsbosbeheer en provincie Noord-Holland

Coalitie Blauwe Diensten waarin wordt verkend of en hoe afspraken kunnen worden gemaakt voor het realiseren van (tijdelijke) waterberging op het platteland.

LTO Noord, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en gemeente Schagen

Binnen de Landbouwportaal Noord-Holland een strategie ontwikkelen om de bodemvruchtbaarheid te verbeteren vanuit het idee dat een betere bodemstructuur ook zorgt voor meer robuustheid voor droogte en neerslag.

LTO Noord, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en provincie Noord-Holland

Verkennen hoe de warmtevraag van datacenters en het terugwinnen van restwarmte verder kan worden geoptimaliseerd.

Overheden

In gesprek over eerlijke verdeling van het beschikbare zoetwater in Nederland vanuit het hoofdwatersysteem (grote rivieren) naar het IJsselmeer tijdens perioden van langdurige droogte.

LTO Noord, Rijkswaterstaat

(21)

2 1

DUURZAME & VEILIGE INFRASTRUCTUUR

Initiatief om de visie met betrekking tot bereikbaarheid over weg en het Noordzeekanaal verder uit te werken. De partijen geven aan naast bereikbaarheid en klimaatbestendigheid ook aandacht te willen besteden aan de thema's

landschappelijke kwaliteit en recreatie.

Provincie Noord-Holland, Port of Den Helder, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en Rijkswaterstaat

Klimaatbestendige energiestrategie. Zorg dragen dat de voorgestelde ontwikkelingen in de regionale energiestragegie - windturbines, zonnevelden en andere installaties ook op klimaatbestendige wijze worden gerealiseerd.

Gemeente Den Helder en gemeente Hollands Kroon

In elke gemeente een gesprek over het slim afstemmen en meekoppelen van alle (onderhouds)projecten die de

komende vijf jaar gepland zijn. Drinkwaterbedrijf PWN, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de gemeenten In het verlengde van bovenstaande coalitie op meer

strategisch niveau met elkaar in gesprek over het afstemmen en meekoppelen van (onderhouds)projecten die nog niet zijn gepland en verder reiken dan de komende vijf jaar.

Drinkwaterbedrijf PWN, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de gemeenten

Momenteel is er sprake van een grote hoeveelheid nutriënten die verloren gaat door uitspoeling via het zuiverings-/rioleringssysteem. Partijen zoeken elkaar op om eventuele oplossingen hiervoor te onderzoeken. Daarmee wordt gestart met het werk maken van een meer circulaire landbouw en wordt tegelijkertijd gewerkt aan een lagere belasting van de rioolwaterzuivering.

LTO Noord en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Op dit moment vindt er een onderzoek plaats - genaamd flooding - naar de stressbestendigheid van de infrastructuur in de regio metname voor overstromingen.

Veiligheidsregio Noord-Holland Noord, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de provincie Noord- Holland

(22)

LEEFBARE KERNEN

Het creëren van een "position paper groen" over de waarden en kansen van groen en water in het bebouwde gebied.

Gemeente Den Helder, drinkwaterbedrijf PWN en GGD Hollands Noorden

De gemeenten constateren dat ze allen voor eenzelfde communicatievraagstuk staan om bewoners, ondernemers en anderen bewust te maken van de gevolgen van klimaatverandering, de impact die dat heeft op de inrichting van de leefomgeving en wat dat vraagt van de samenleving. Deze coalitie gaat aan de slag met een gezamenlijke communicat- iestrategie/aanpak klimaatadaptatie voor de kernen.

Gemeenten; trekker gemeente Schagen

In het verlengde van bovenstaande coalitie wordt ook begonnen met een verkenning of een initiatievenloket klimaatadaptatie kan worden ingericht om initiatieven aan te zwengelen en verder te helpen wanneer dat nodig is.

Gemeenten; trekker gemeende Den Helder

De gemeenten constateren dat ze van elkaar kunnen leren om het stimuleren van groen en water in de bebouwde omgeving op een goede wijze te verankeren in het Omgevingsplan. De gemeenten vormen dan ook een coalitie om op dit thema kennis uit te wisselen en eventueel enkele pilots op elkaar af te stemmen.

Gemeenten

In gesprek over het opnemen van een klimaatparagraaf in de

prestatieafspraken. Woningcorporaties en gemeenten

(23)

2 3

(24)

Met advies en onder begeleiding van: