www.knhb.nl
Hockey VISIE
De KNHB Academie biedt hockeyverenigingen ondersteuning bij het ontwikkelen van het technisch beleid en technisch kader. Daarbij richt de KNHB Academie zich op drie pijlers:
deskundigheidsbevordering, verenigingsadvies technisch beleid en opleidingen.
Meer informatie over de KNHB Academie is te vinden op www.knhb.nl.
Hockeyvisie is bedoeld
voor iedereen die als opleider, trainer en/of coach actief is in de hockeysport binnen tophockey, breedtehockey, Jongste Jeugd en/of technisch management.
In iedere artikelenreeks worden visies gedeeld, kanttekeningen geplaatst, nieuwe ontwikkelingen
gemeld en wetenschappelijke onderbouwing aangeboden.
Hockeyvisie is een uitgave van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB), is
onafhankelijk en wil alle kennis die beschikbaar is op het gebied van opleiden en coachen met liefhebbers delen.
Het nut van een POP voor spelers
DOELGROEP: BREEDTEHOCKEY - VELD
door Lutger Brenninkmeijer
Periodiseren is een onderdeel van de KNHB-opleiding tot Hockeytrainer 3. In die opleiding leert de trainer zijn oefenstof te plannen en te werken met een periodeplan.
Vanuit de KNHB Academie begeleid ik ver- enigingen bij het inrichten van hun jeugd- opleiding. In die hoedanigheid stel ik vaak aan trainers de vraag in hoeverre zij hun seizoen ophangen aan een periodeplan.
Het aantal dat daarmee werkt is beperkt. Bij veel clubs wordt hieraan minimaal aandacht gegeven. Meestal is de club allang blij dat er een trainer op het veld staat.
In de praktijk blijkt dat trainers vaak onvol- doende controleren of de oefenstof per periode wel aansluit bij de groep die op het veld staat. Ook zien we dat bij veel teams het individuele belang onderbelicht is. Dat komt doordat de trainer/coach te gericht bezig is met het resultaat; het winnen, kampioen worden. Hierdoor wordt te veel gekeken naar de uitkomsten en te weinig naar de ontwikkeling van het individu.
Effectief leren gaat stapsgewijs
Effectief leren
Effectief leren betekent dat een speler in zijn trainings- en wedstrijduren zo veel mogelijk leert en dat er zo min mogelijk tijd verloren gaat. Hoe meten we de effectiviteit van die uren tijdens de opleiding? Dit kan alleen als een vereniging een opleidings-
plan opstelt, waarin de leerdoelen duidelijk zijn omschreven. Op die manier kun je aan het einde van de opleiding beoordelen of een speler het gewenste niveau heeft behaald.
Het is sterk aan te raden om de toetsing niet alleen te doen aan het einde van het oplei- dingstraject, op het moment dat een speler de overstap moet maken naar de senioren.
Doe dit ook tussentijds!
Wie is
Lutger Brenninkmeijer?
Lutger Brenninkmeijer stond rond de eeuwwisseling aan de basis van het revitaliseringstra- ject van hockeyclub Amsterdam.
Dit proces heeft geleid tot een nieuwe accommodatie en een florerende jeugdopleiding. Te- genwoordig begeleidt hij vanuit de KNHB Academie verenigin- gen bij het optimaliseren van hun opleiding, dit door middel van visie- en strategietrajecten.
Zo heeft Brenninkmeijer onder andere Fletiomare jarenlang bijgestaan. De vereniging uit Vleuten/De Meern groeide in tien jaar uit van tachtig leden tot een van de meest bloeiende hockeyverenigingen van ons land, met bijna 1800 leden.
Opleiden is leren omgaan met winst en verlies.
voor spelers
Een jeugdspeler die zich op 6- à 7-jarige leeftijd aanmeldt bij een club, doorloopt de jeugdopleiding in ruim tien jaar. In die periode moet het jeugdlid uitgroeien tot een volwaardige speler. Kortom, opleiden is een langetermijnproces. Daarbij hoort een gedegen opleidingsplan. Om de ontwikkeling te optima- liseren is het zaak om de trainingsleerstof stapsgewijs in te richten. Op school is dat vanzelfsprekend.
Waarom bij sport dan niet? In dit artikel gaan we in op het vormgeven van een opleidingsplan en het
effectief gebruiken van een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP).
als je elke speler effectief beter wilt maken.
Het tijdsbestek met betrekking tot individu- ele begeleiding valt in de praktijk boven- dien erg mee.
In het vervolg van dit artikel licht ik een methode toe, die ik zelf al ruim vijftien jaar als coach bij jeugdteams en bij eerste teams toepas.
AANVANG VAN HET SEIZOEN
De spelers vullen bij aanvang van het sei- zoen een vragenlijst in. Zij geven daarin aan wat zij op de lange termijn als speler willen bereiken. Dit is bedoeld om de ambitie van het individu te kunnen peilen. Daarnaast vult de speler in wat hij tijdens het lopende seizoen wil bereiken, wat hij verwacht van zijn teamgenoten en welke steun hij wenst van de begeleiding. Daar komt telkens zeer nuttige informatie uit. Dergelijke vragen zijn prima voor te leggen vanaf de C-categorie.
Als trainer/coach verwerk je vervolgens alle antwoorden in een overzicht. Dit bespreek je met de hele groep, zonder aan te geven wie wat gezegd heeft. Het team kan dan gezamenlijk besluiten wat ze komend sei- zoen willen bereiken. Ook kunnen ze samen term POP, afkomstig uit het bedrijfsleven,
meer en meer geïntroduceerd in de hoc- keysport. POP staat voor ‘persoonlijk ont- wikkelingsplan’. Een POP kan een uitsteken- de aanvulling zijn op het eerder beschreven periodeplan. Zo kun je als club een op maat gesneden plan maken voor elk individu.
Maar hoe kun je dit implementeren?
Een POP
voorkomt ad hoc handelen
Gebruik van een POP
Werk je bij de begeleiding van een team met POP’s? Dan dwing je jezelf om kritisch naar het individu te kijken. Het voorkomt bovendien dat je te veel ad hoc handelt. De verleiding is namelijk groot om als trainer/
coach vooral te focussen op de ontwikke- ling van het team. Dit vraagt minder energie en tijd dan wanneer je ook nog aandacht moet besteden aan de spelers individueel.
Individuele aandacht is echter onmisbaar, Als de club aangeeft wat de leerdoelen
per categorie zijn, dan kun je dit toetsen middels testen (selectiecriteria). Dit kun je bijvoorbeeld aan het einde van het seizoen doen tijdens de selectietrainingen. Het is mooi om tijdens deze trainingen de geleerde technieken, tactieken en fysieke componenten in te bouwen. Vervolgens kun je beoordelen in hoeverre de spelers zich ontwikkeld hebben. Dit is een prima graadmeter om te controleren of de spelers de juiste oefenstof aangereikt hebben gekregen.
Een opleidings- plan geldt niet alleen voor de oefenstof
Opleidingsplan breder gezien
Een opleidingsplan geldt niet alleen voor de oefenstof; dit plan bevat ook de overige facetten die in de opleiding van belang zijn.
Denk daarbij aan de maatstaven voor de selecties. Een speler kan niet van de ene op de andere dag de knop omzetten om te vol- doen aan alle eisen die worden gesteld aan bijvoorbeeld het spelen in het eerste team.
Zorg daarom voor een opleidingsplan. Dan leert de speler gefaseerd met alle eisen om te gaan. Dit plan vertaalt zich in richtlijnen voor elke categorie. Hierin wordt onder andere vastgelegd:
• hoeveel speelminuten elke speler per wedstrijd minimaal krijgt;
• op hoeveel posities een speler per seizoen dient te spelen (een zogenaamd
‘routeboekje’);
• wat de verhouding in aandacht is tussen techniek en tactiek;
• welke aanwezigheidseisen worden gesteld.
Als club kun je bovenstaande goed hebben ingericht met een periodeplan per catego- rie. Maar zijn we er dan? De laatste jaren is de
Een POP opstellen voor zowel de speler als de keeper.
Het nut van een POP voor spelers
zelf over zaken na te denken. Onderzoeken tonen aan dat wanneer je een speler iets zelf laat bedenken en ervaren, dit zes tot zeven keer beter blijft hangen dan wanneer je als trainer/coach uitsluitend jouw mening uitlegt aan de speler (figuur 1).
Verbeteren is niet alleen naar de minder goede dingen kijken. Probeer juist datgene wat goed is in zo’n gesprek nog verder te versterken – of benoem het op z’n minst. Dit geeft de speler meer zelfvertrouwen.
EINDE VAN HET SEIZOEN
Het seizoen eindigt vaak als de laatste wedstrijd is afgelopen. Toch is dit voor jou als trainer/coach niet de laatste activiteit.
Sluit het seizoen af met een korte evaluatie met het team. Stel daarbij ook een eindrap- port op. Mijn ervaring is dat de spelers dit waarderen en erg leuk vinden; ze gaan er zeer betrokken mee om. Je laat hiermee zien dat hun mening telt en dat je het hele seren? Wie hakt de knopen door? Erg leuk
is dat stille spelers vaak heel nuttige dingen vertellen, waardoor het onderlinge respect toeneemt.
Probeer de
goede dingen te versterken
Individuele gesprekken
Rondom elk tussenrapport is het aan te raden om weer individuele gesprekjes in te plannen. Hierbij kun je samen met de speler de voortgang bespreken. Naarmate het seizoen vordert, kun je proberen de speler zelf zijn aandachtspunten te laten formule- ren. Daardoor wordt hij meer bij het proces betrokken. Bovendien dwing je hem zo om bepalen welke afspraken daarbij horen.
Uiteraard is het zaak om te toetsen of de gewenste doelstellingen stroken met het beleidsplan van de club. Wat betreft de ge- maakte afspraken: houd nauwlettend in de gaten of dit afspraken zijn waar je als trainer/
coach ook achter staat. Kun jij hiermee wer- ken? Houd vervolgens een tienminutenge- sprek met elke speler, waarbij je ingaat op hun persoonlijke wensen. Neem hierbij ook de aandachtspunten door voor de periode tot aan de herfstvakantie. Om overload te voorkomen krijgt elke speler maximaal drie aandachtspunten.
TIJDENS HET SEIZOEN
Verdeel het seizoen in vier perioden, van telkens ongeveer zes tot zeven weken:
• van zomervakantie tot herfstvakantie;
• van herfstvakantie tot kerstvakantie;
• van kerstvakantie tot voorjaarsvakantie;
• van voorjaarsvakantie tot einde seizoen.
Maak na elke periode een tussenrapport
Maak aan het einde van elke periode een tussenrapport, samen met de begeleiding.
Geef hierbij cijfers voor de prestaties van het hele team op de onderdelen techniek, tactiek, mentaal/communicatie, fysiek en betrokkenheid/opkomst. Houd vervol- gens een gesprek met het team, waarin de groep eerst zelf haar cijfer vaststelt. Maak daarna de beoordeling van de begeleiding bekend. Geef hierbij ook een motivatie waarom jullie tot dat cijfer gekomen zijn.
In de praktijk valt het me iedere keer weer op hoe interessant deze aanpak is. Je merkt dat spelers vaak heel goed inzien wat de stand van zaken is. Ze kijken veelal kritischer naar zichzelf dan je als trainer/coach voor mogelijk houdt. Een bijkomstig voordeel van deze methode: je dwingt de spelers om samen een discussie te voeren. Wie neemt
de leiding? Wie probeert de boel te kanali- Coach en speler zijn verantwoordelijk voor een POP.
Coachstijl Uitgelegd Uitgelegd en voorgedaan Zelf bedacht en zelf ervaren
Herinnering na 3 weken 70% 72% 85%
Herinnering na 3 maanden 10% 32% 65%
Figuur 2: hoe informatie blijft hangen
Figuur 1: hoe informatie blijft hangen bij verschillende coachstijlen
op zichzelf laat zijn. Zorg dat een dergelijk instrument altijd ondergeschikt is aan de sport zelf. Benut het als een goed hulpmid- del om het rendement in de opleiding te verhogen en om de betrokkenheid van de spelers bij het proces te vergroten.
ken, hoge eisen, huiswerk voor de spelers etc. We moeten opletten dat we de spelers niet te veel afleiden van datgene waarvoor zij gekomen zijn: hockeyen.
Waak er daarom voor dat je een POP- systeem niet te zwaar maakt of een doel seizoen samen hebt gerealiseerd. Ook haal
je er als begeleider interessante gegevens uit, die je in het nieuwe seizoen kunt gebrui- ken. Bovendien kun je er vaak zelf nog wat van leren.
Als coach had ik zelf een bijzondere erva- ring toen ik met Jongens C1 van Amster- dam landskampioen werd. Na het bin- nenhalen van de titel hadden we nog een eindgesprek met de jongens, waar zij nota bene zelf om vroegen. Zij wilden toen van ons een eindcijfer horen. De staf reageerde unaniem met een 10. De jongens zeiden hierop: “Dat kan niet, want er valt altijd wel wat te verbeteren!”
Houd het simpel
Recente ontwikkeling
De laatste jaren hebben veel trainers en coaches steeds meer oog voor processen binnen groepen en hoe je teams kunt inspi- reren en ontwikkelen (figuur 2). Sommigen willen op dit terrein nog weleens doorschie- ten met grote vragenlijsten, lange gesprek-
1. Instrueren 6-12 jaar
2. Instrueren met overtuiging
12-16 jaar
3. Vragend coachen 16-19 jaar 4. Delegeren
19+ jaar
Het nut van een POP voor spelers
Bespreek de ontwikkeling met de speler.
Figuur 2: coachstijl per leeftijdsfase
Tot slot
Opleiden staat voor ontwikkelen. En juist de persoonlijkheidsontwikkeling is de kata- lysator voor betere prestaties op het veld.
Een speler haalt meer uit zichzelf als hij:
• zelf doelen stelt binnen zijn kwaliteiten en mogelijkheden;
• de consequenties van de gestelde doe- len aanvaardt;
• handelt naar de gestelde doelen;
• respect heeft voor zijn omgeving, zoals teamgenoten, begeleiding, scheids- rechters etc.
Heeft de speler de genoemde punten door; is hij zich hiervan bewust? Dan zal hij zoals gezegd meer uit zichzelf halen. Veel meer zelfs dan wanneer hij alleen maar doet wat de ander van hem verlangt. Ook is het verstandig de ouders in dit proces te betrekken. Maak hen verantwoordelijk voor het ondersteunen van hun zoon of dochter in zijn of haar ambitie.
Een moment van herstellen en ontspannen.
Meer visie, meer betrokkenheid
Sportpsychologe Afke van de Wouw is een voorstander van het gebruik van opleidingsplannen en persoonlijke ontwikkelingsplannen. “Het is mooi dat je op deze manier meer aandacht krijgt voor de langetermijnvisie. Die ontbreekt nogal eens bij clubs. Door zo te werken creëer je ook meer een taak-georiën- teerd klimaat, wat bij jeugdspelers heel belangrijk is. Hoe wordt de speler steeds beter in het uitvoeren van zijn taak? Daar tegenover staat een ego-georiënteerd klimaat: hoe word ik beter dan de ander?
Je vergelijkt hierbij de uitkomst met de ander. Daarmee maak je jezelf ook afhankelijk van de ander. Omdat je die ander niet in de hand hebt, kan dat veel frustratie en stress opleveren. Het accent
kan dan heel erg komen te liggen op win- nen en verliezen.
“Raadzaam is om naast de ‘verbeter- punten’ ook aandacht te geven aan het versterken van de sterke punten. Daar ligt immers de kwaliteit van de speler.
Dat geeft hem zelfvertrouwen. Ziet hij dat zijn sterke kanten beter worden?
Dan is hij ook sneller gemotiveerd om te werken aan zijn zwakkere punten.
“Verder is het aan te raden om persoon- lijke doelstellingen zo specifiek mogelijk te formuleren (volgens de SMART- methode zoals toegelicht in het kader op pagina 7, red.) Als je spelers aan het begin van het seizoen vraagt wat hun doel is, zeggen ze meestal alleen: een basisplek en kampioen worden. Dat is heel aardig, maar ook heel algemeen.
Hoe specifieker de speler zijn doel
maakt, hoe gemotiveerder hij raakt.
Specifieke doelen zijn bijvoorbeeld:
• technieken zo goed mogelijk beheer- sen, zoals een diagonaalpass spelen, een voorzet geven of een backhand slaan;
• als team de strafcorner goed kunnen uitspelen;
• met elkaar goed kunnen uitverdedi- gen;
• het tempo in de wedstrijd kunnen bepalen.
“Voor de spelers kun je aan het einde van elke training – bijvoorbeeld de laatste tien minuten – inlassen dat ze zelf aan hun individuele doelstellingen werken.
Eventueel met hulp van de trainer en/
of medespelers. Dit optimaliseert de persoonlijke betrokkenheid en de wil om er echt iets van te maken!”
Elk hulpmiddel is ondergeschikt aan de sport zelf.
Hockeyvisie is een uitgave van de KNHB. © 2013 KNHB, Nieuwegein. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektro- nisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Per kwartaal verschijnen 6 artikelen van Hockeyvisie. Hockeyvisie is verkrijgbaar via de webshop van de KNHB. Kosten per artikel bedragen € 2,00 (excl. eenmalige transactiekosten à € 0,85). Voor € 35,00 kunt u een jaarabonnement aanschaffen.
Hiervoor ontvangt u 24 artikelen van Hockeyvisie automatisch in uw mailbox.
Redactieraad: Carel van der Staak, Lutger Brenninkmeijer, Wim Kemps, Afke van de Wouw Coördinatie en teksten: KNHB, Woordwijf Vormgeving: HEFT. Amsterdam
Fotografie: KNHB / Frank Uijlenbroek, Koen Suyk, Willem Vernes, Jasper Ruhe Contact: academie@knhb.nl
Deze tekst is vanuit praktisch oogpunt geschreven in de mannelijke vorm. Overal waar de term ‘spelers’ staat vermeld, doelen we eveneens op speelsters. Dit geldt tevens voor
andere gebruikte mannelijke vormen.
Het nut van een POP voor spelers
De SMART-methode
De letters van SMART bij het formuleren van een doelstelling staan voor:
• Specifiek. Is de doelstelling een- duidig?
• Meetbaar. Onder welke (meetbare/
observeerbare) voorwaarden of in welke vorm is het doel bereikt?
• Aanvaardbaar. Is deze doelstelling acceptabel genoeg voor de spelers en/of de begeleiding?
• Realistisch. Is het doel haalbaar?
• Tijdgebonden. Wanneer (in de tijd) moet het doel bereikt zijn?
In plaats van Aanvaardbaar wordt ook wel gebruikt:
• Ambitieus. Bewerkstelligt het doel wel een echte verandering?
• Aanwijsbaar. Wie wijs je aan die het doel nastreeft?
• Achievable. Deze Engelse term verwijst eerder naar het aspect haal- baarheid.
Vanuit de club via het district hogerop.
