Mr. A. S. DE LEEUW

DE GROTE SEPTEMBER-STORM

Mr. A. S. DE LEEUW

De maand September van het jaar 1938 is z~eker wel de me,est bewogen en spannende maand in de wer.eldg·eschi·edenis ge-

wees~, sinds Juli 1914, iJo,en de wereldoorlog uitgebroken is.

Juist zoa·ls toen, werd ook nu we·er de mensheid van da.g rot dag, ja van uur tot uur, tussen hoop en v·ertwijfeling he·en en weer geslingerd. Anders dan to·en, eindigde de crisis, in de eerst91 dagen van October - voorlopig - met het behoud van de vrede. Maar welk een vrede!

leder van ons he,eft het mee doorl·eefd, hoe groot de opluchting van de volkel"en was, to.en het scheen, alsof het oorlogsgevaar verdwijnen zou. Wij schatten dez•e .g•evo.elens niet gering, wij stellen ons niet hocvaardig er boven. Wij zijn g·een aanhang·ers van de verderflij~e theori'e v.an de "onv,ermijdel·ijke" oorl·og, onz,e politiek is op het behoud van de vrede gericht, dat wij mogelijk achten; de gruwel,en, die 'elk'e oorlog me,eb!"engt, boe- z.emen ons ~evenve•el afschuw in, als aan wi,e ook. Maar dat ont- slaat hen, die als poliHek voorlichter optreden, ni,et van de ver- plichting, om de wa.arheid omtt'lent de September-crisis zonder omwegen ,en zonder i•ets te verheimelijken of te verdoezelen, aan het licht te bt'leng,en.

De vrede werd voorlopig bewaard - maar tot wel~e prijs?

Daar hebben de mensen, die op 30 September de vlag uitstaken, niet over nagedacht ...

Is het niet ,e,en vrede, di:e ernstig ,er oorl•ogsg,evaar meebl"engt, omdat hij het agr·essieve fascisme versterkt?

Had een ,andet'le, teen betet'le politi,ek ni·et zow,el de vl"ede kun- nen redden, a I s het verr:aad aan T sj,echo-SI·owakij>e kunnen voor- komen, ~en bov,enal: de vnede ook voor de toekomst, voor lange tijd veranket'len?

Is het niet in het bijzonder ook N~ed,erland dat van het ge- beurde de wrange vruchten zal plukken?

De vreugdeklokken war·en maar amper uitgeluid, of deze vragen begonnen zich aan ieder, di,e wilde nadenken, op te

dringen. ·

Wij zullen trachten, het antwoord te gev,en. Daartoe di,enen wij ~eerst no.g 1eens na te gaan, hoe aHes z·o 9ekomen is. Wij be- ginnen dus met ,e,en korte kroni,ek va:n de gebeurtenissen.

In het voorjaar van 1938 overweldigde HiHer Oostenrijk. Tsje- cho-Siowakije, van drie zijden omkneld, kwam in onmiddellijk gevaar. De Nazis pasten hun beprotefde takHek van de l~eugen­

achtige belofte toe: Goering verz,ek,erde de T sjecho-Siowaakse gezant te Berlijn tot vijfmaal, dat Duitsland ni~ets kwaads tegen de Republiek in de zin had.

Dat verhinderde natuurlijk de ag•entuur van Nazi-Duitsland in de gedaante van de partij van Henl·ein ni,et, om onrust te sto-

649

650

ken, een opstand voor te bereiden, ,een agitatie te voer.en ,en eisen te steHen, die bestemd waren om de T sjecho-Siowaakse Republiek van binnen uit t'e hollen. De e·erste krachtproef kwam op de 21 e Mei. De natio·'aal-socialisilen me•enden, dat zij de Tsjechische R>epubliek al genoeg ondermijnd hadden, om een gewapende aanval te kunnen wag~en; Duitse troepen werden aan de grenz~en bijeen gebracht. Maar dit ble·ek ~een vergissing te zijn: Tsjecho-Siowakije mobiliseerde tijdig, Frankrijk en de Sowjet-Unie beloofden hun steun, Engeland "informe~erde" te Berlijn - Duitsland moest terug. Er kwam geen aanval; op- nieuw was het gebl·eken, dat de coHectieve actie der democrati- sche staten bij machte is, om de fascistische agressiviteit aan banden te !~eggen. De g~emeeni,eraadsv~erkiezing~en, di,e om-

stre~eks dez~e tijd in Tsjecho-Siowakij~e plaats vonden, waren in het grootste de~el van het la'ld een succes voor de socialistische en democratische partij,e;,, in het bijzonder voor de communisti- sche partij - terwijl de fascisten in het Sudeten-gebied hun sterke posities tennaas~ebij behielden.

De Duitse dictatuur wilde zich niet bij de in Mei· geleden neder- laag neerleg9en. Teg~en 1 Juli werd arbeidsdi~enstplicht voor alle mannen ·en vrouwen in Duitsland verordend, e~en ni~euwe wet stelde ook in vredestijd al:es !~er beschikking van het leger.

Daarop vond ~er een ware mobilisatie plaats: half Augustus wer- den er anderhalf millioen soldaten onder de wapens geroepen.

De reg·ering van T sjecho-S:owakije kwam de Hen leinisten zeer ver teg·emoet, maar al haar voorsteHen, om de nationale vraag- stukken op ruime demoera ·.ische wijz·e op te lossen, werden door de filiaalhouders van Hit:er botweg van de hand gewezen. Het werd duidelijk, dat Duitsland een ni~euwe ov~erval op de demo- cratische republi~ek, de bondgenoot van Frankrijk in Midden- Europa, voorbereidde; a:les hing er nu vanaf, of de democrati- sche staten van W~est-Eurooa dezelfde krachtige houding zou- den aannemen als in Mei van dit jaar. Gebeurde dit, dan zou- den - de >ervaring heeft het gele~erd - én de vrede, én de Tsjecho-Slowaakse Republiek bewaard kunnen blijven.

Maar re~eds v~ertoonden zich tekenen van zwakheid onder de heersende klassen van Frankrijk en En9eland. De reactionaire krachten in de Engels~e cons~ervati~eve partij ·en hun Franse geest- verwanten kwamen in beweging. De Asters, de Chamberlains, de Flandins begonnen te stoken en te intrigel'en, ~en zij vonden

g.e~estv·erwanten tot in de rijen van de l'eg,ering te Praag. De Engelse regering zond Lord Runciman naar Praag, zogenaamd om te bemiddel~en; in werkelijkheid was de g>ehel,e activiteit van Runciman ·erop gericht, om de "onverzoenlijkheid" van de Duitse ~eisen met het voortbestaan van de Tsj·echische staat te constateren, wat Eng.eland dan ~e~en vrijbri~ef zou . .9'e~en,~ om de zin van Nazi-Duitsland te doen.

De nationaal-socialisten b~grepen het spel zeer goed - zij

werden ondershands uit Londen gewaarschuwd. Elk van de

Tsjechische voorstell~en, di~e reeds v,er:der gingen dan wat de

Mr. A. S. DE LEEUW DE GROTE SEPTEMBER-STORM

Duits·ers van het Sudeten-gebi·ed ooit geëist of g~ewenst hadden, werd verworpen. De taal van de S.erlijnse pers werd brutaler, naarmate de Tsjechische regering nieuwe concessies de.ed. Duits- land mobiliseerde in steeds groter omvang; in de eerste dagen van September li·et nu ook de Brits>e regering een deel van de vloot in gere·edheid bl"engen, en de Franse ri.ep !"eservisten op om de Maginot-lini·e te bez·etten. Daarop kwam het Nazi-congres te New,enberg bije·en, dat tot één grote aanval op Tsjecho- Siowakije werd. Göring hield e·en grov'e rede tegen de Tsjechi- sche "dwergen", HiHer beloofde aan de Sudeten-Duitsers zijn hulp. Hierdoor aangemoedigd, kwam het in het Sudeten-gebi·ed tot een ware opstand, waarop Henlein aan de Tsjechische l"ege- ring een "ultimatum" stelde: binnen Z'es uur moesten a He mili- taire maatregden worden ing•etrok~en! Dat was ·e·en poging, om in Tsjecho-Siowakije hetz,elfde spel te spel·en als in Oostenrijk:

de opstand in het land z•elf, zodat de Duits'e troepen als "red- ders" over de grens zouden kunnen trek~en. Dit mislukte even- wel: de T sj,echische regering l·egde het "ultimatum" naast zich neer en herstelde voll,edig de rust in het Sudetenland. En de Duitse tro·epen kwamen de gl"ens niet over; opni.euw was de kracht van het democratische verweer gebleken. Bovendien had de invloed van de elementen, die binnen de Tsjechische reg·ering voortdurend op de kapitulatie voor Duitsland hadden aang.edron- gen (in het bijzonder de "Agrarische Partij") een terugslag er- varen.

Maar nu begon het complot tussen de nationaal-socialisten in Duitsland en hun openlij~e of g,eheime bondg-enoten in Enge- land en Frankrijk zich te ontvouwen: op 14 September de,ed Chamberlain aan HiHer het voorstel, naar Duitsland te komen om "een vreedzame oplossing" te vinden. De wereld zag het schouwspel van de l·eider van het Britse W.ereldrijk, di·e naar Berchtesgaden vloog, om op onderdanige wijze de eisen van Duitsland in ontvangst te nemen. HiHer v·erlangde de volledige afstand van het Sudetengebi·ed, waarme,e T sjecho-Siowakjje (de enige overgebleven bondg,enoot van Frankrijk in Midden-Euro- pa!) zowel militair en poliHek als economisch, machteloos ge- maakt zou worden.

Chamberlain keerde terug en beraadslaagde op 1 8 S ·e p tem- b er met Daladier en Bonnet.

Op deze dag werd het grote verraad voltl"okken:

De Franse en Engelse ministers stemden in met de ver- nietiging van de Tsjechoslowaakse R,epubli,ek. Als doekje voor het bloeden zouden zij de nieuwe staat ".g.arande!"en";

alsof die garantie niet reeds bestaan had! Alsof Frankrijk ni·et door een verdrag van onderlin9e bijstand gebonden was! Alsof men, na het verraad 1 aan het woord van déze Engelse en Franse l"egeringen nog enige waarde kon hechten!

Besloten werd, dat Chamberlain en Daladi·er de grootst mogelijke druk op Praag zouden uitoerenen. Daar bood men in reqerings- krin9en eerst nog weerstand en men wilde zich op het door

651

652

Duitsland ondertek,ende arbitrag·e-V'erdrag beroepen. Maar nu werd de Engels-Franse druk eerst recht onbeschaamd; er werd

•een tel•egram naar Praag gezonden, dat de 11egoering van Presi- dent Benesj moest bukken, •en dat Frankrijk en Engoeland anders

"g.e•en v•erantwoordelijkheid zouden kunnen aanvaarden". Dat was grove chantage; dat was de bedreiging, dat Engeland Tsje- cho-Slowakije alloe,en z·ou laten staan, en dat Frankrijk zijn pl•ech- tig-.g·e9'ev,en woord zou breken.

En Praag ... gaf toe. De reactionaire, met het fascisme sympathi- serende krachten, di·e in de re·gering van de ~,agrari,er" Hodzja altijd zo sterk waren g'ewe•est, kreg•en de overhand. Dit was e.en verraad van de bourg.eoisi'e aan het nafi.onal·e belang, onder de druk van Frankrijk •en Eng-eland.

Maar het Tsjechische volk kon zich bij. dit v•erraad niet neerleg-

•gen. Zodra de capitul.afi.e bekend wer;d, begonnen er in Pra~g

en ande11e steden grote stakingen 'en demonstrati·es van hon- derdduiz·enden. Onder de druk van deze volksbeweging, waarin de communistische partij voora.anging, trad Hodzja af; •een rege- rin.9 onder l·eiding van .g•eneraal Sirowy, die een krachtiger hou- ding befoofde, volgde hem op. Maar intussen bekr.achtigde ook dez,e ni·euwe regoering de Frans-Engoelse voorstellen, en daarmee de capitulatie van haar voorgangster.

Echter, de Nazis, di•e zulk e·en gemakkelijke overwinning behaal- den, stelden hun te i sen nu hog•er. Toen Chamberlain op 22 Sept.

zijn tweede 11eis maakte, ditmaal naar Godesberg, ging·en de eisen van Hitlter zo v•er, dat zelfs hij ~e voor het oog van de we-

re.ld ni·et kon aanvaa!"den; hij keerde na•a,r Londen ilerug zonder dat e1en ov•e11eensremming was be11eikt.

In Tsjecho-Slowakije wa11en de heren van de "Agrarische Partij"

alvast begonnen, het Sudeten-goebied, wa.ar een tweede opstand van de fascisten uit9ebroken was, te ontruimen. De ni·euwe !'le- gering besloot, met 9oedvinden van Frankrijk en Ett'}9eland, tot

mobil.isaHe van het ltegoer, en met voHedig sucoes: voorde·twe.ede•

maal werd het 9ebi,ed van de 11epubHek schoong.ev•eegd; v·oor de twe:ede maal dur~de het Duibe l•eger het ni,et aan, de· gr;ens ov•er te trekk,en. Ook Fl"ankrijk,en Eng-eland b11eidden hun militail'lemaat-

·re9elten uit, de 11e9ering te Praag• v•erklaarde de ni•euwe Duitse eisen voor volst11ekt onaannemelijk; het scheen, alsof de demo- cratische staten zich, na de capitulati•e van 18-20 Sepi:ember, hersteld hadden. Nog kon aHes 9e1'1ed worden.

Het Duitse l•eg·er kwam ni•et in beweging, maar wel sprak Hitloer i:e Berlijn op 26 Sept. in het "Sportpalast", en de inhoud van zijn redevoering was als van ouds 1e•en aaneenschakeling van

a reigementen: voor 1 October moesilen de Duitse 'eisen ingewil- ligd zijn . . . Nu werd :er i:e Londen een verklaring uit9e9ev,en, dat Frankrijk 9ehouden was, T sjecho-Siowakij1e bij e•en aanval i:e hulp te komen, 'en dat in dit 9ev:al En9el.and 'en Rusland

~ouden steunen. De Eng•else vloot werd 9emobilise,erd. Op de 27e verklaarde Chamberlain voor de radio, dat HiHers eisen

"onredelijk" waren. Sche•en het ni·et, .alsof de democratische

Mr. A. S. DE LEEUW DE GROTE SEPTEMBER-STORM

machten voet bij. stuk zouden houden? Het was niet meer dan e1en schijnbeweging, om de s~emming in het 'eig,en land te be- invloeden 1en de opposiHe schaakmat re zeHen. Na het Viertoon van energi.e, dat van 22 tot 27 September duurde - met het g·evolg, dat Duitsland in die dagen wel dreigde, maar zijn dreige,men- ten niet ten uitvoer legde - kwam op 28 September de ni,euwe capitutatie. Mussolini "bemiddelde", HiHer en hij. kwamen met Chamberlain en Daladi,er re Munchen bij,een, na ,een korte con- ferenti,e kwam ,e,en overe,enkomst ~ot stand, waarbij Duitsland op nagenoeg i·eder punt zijn zin k11e1eg; en opni,euw werd T sj·echo-Siowakij'e door zijn "vri,enden" in Londen en Parijs 9

e d W 0 n •g Ie n, de capitulati1e re aanv.aa11den,

De 9evolg~en bl,ek,en, naarmate zij zich van da·g tot dag ontwik- kelden, noodlottig te zijn: de· ontruiming van grote del,en van de T s}echo-Siowaabe staat, 1een g11enstr·ekking, nog ongunstiger dan vol9ens de 'eisen van Godesberg, di·e Chamberlain-zelf voor onaannemelijk had v~erklaard, het onder Duits<e druk afge- dwon9en aft!"eden van pt"esident B~en,esj; Pol,en en Honga.rij<e, die ook ,e.en de,el van de buit voor zich opeisen; de bez,etting van Tesehen door P.oolse troepen, waarmee aan de l~ev,ensvat­

baarheid van de ni·euwe staat alwe,er 'een zwa11e slag is to,eg·e.,.

bracht. Door de Fl"anse bondgenoot verkocht ,en v,erraden, be- gon de nieuwe reg·ering van T sj·echo-Siowakij,e zich op Duitsland te ori,en~eren. Intussen had e'en opgeluchte en verblinde menig~e

Chamberlain ~en Daladier als "vredestichters" toeg<ejuicht, zonder dat zij zich nog voor 09en stelde, van welk'e aard dez1e v11ede'was ..

Wij hebben, in dit korte overzicht van de gebeurtenissen, e~en

factor nog niet genoemd: de houding van de Sow}et-Uni,e. De Sowjet-Unie heeft van het begin af een volkomen duidelijke politiek gevolgd, een politi,ek van samenwerking tussen de democratische krachten, om de aanvall·ers binnen de perken te houden en op dez,e wijz,e de vrede te bewar·en - 'een politiek van collectieve v~eiligheid, met andere woorden. Litwinof v~er­

klaarde in de dagen van de crisis tot twe~emaal toe voor de Vol- kenbond, dat de Sowj~et-Uni,e haar v~erplichtinge:n volgens het verdrag met T sj,echo-Siowakije voHedig zou nakomen. Die V·er- plichtingen schrev,en voor, dat de Sowjet-Uni'e de aan9evallen

republiek te hulp zou komen, indien Frankrijk het 'ev,ene,em de,ed.

En als dit nog ni·et afdoende was, dan is de v~erklaring van e'en der l·eiders van de "Agrarische Partij" en dus van ,e,en vijand van het communisme, B~eran, duidelijk glenoeg. s,eran Z·eide tot e·en

j~eugddel,egaHe, die hem kwam bezo,eken:

"Onze bondgenoten in het Westen en elders hebben ons niet alleen ver- raden, maar ons ook met een gewapende interventie bedreigd. De enige bondgenoot, die Tsjecho-Siowakije trouw is gebleven, is de Sowjet-Unie.

De Sowjetunie heeft ons een doeltreffende steun beloofd onder alle om- standigheden."

De Sowjet-Uni,e had niets te mak,en met de conf,el"enti,es i;e Hereh- tasgaden of Godesberg, zomin als met het v~erra.ad te München;

653

654

omdat zij zich tot dit verraad niet zou l1enen, hebben Engeland en Frankrijk buiten de Sowjetunie om gehandeld. De Sowjet- Unie heeft gehandeld als een grote mo9endheid ·en een grote vredesmacht, die haar verplichtingen ten volle na~omt en be- reid was me·er te doen; de lafhartigheid •en het verraad waren niet in Moskou te vinden, maar i~n Parijs en in Londen. Dat ~eit

zal niet verg•eten worden.

De gevolgen van de capitulatie zuiloen zwaar, zeer zwaar zijn.

De grootste di11ekl!e v·erliezer is Frankrijk. Het Russische dagblad de "lzwestja" schreef reeds op 30 September:

"In de loop van drie weken heeft Frankrijk zijn betekenis als grote mogend- heid op het Europese vasteland verloren."

Niet alleen de T sj.echo-Siowaabe bondgenoot is voor Frankrijk verloren 9egaan, maar ook de Poolse, de Roemeense, de Zuid- Slavische. Met Franse hulp was de Ts}echische g11ens V•ersterkt, op de wijze van de Maginot-lini·e; dez•e forten zijn zonder slag of stoot ontruimd, tot grote vreugde van de Duitse militairen, die nu ook achter de geheimen van de Franse g11ensversterkin~

gen komen, ·en zich alvast kunnen voorbereiden ... In geval van oorlog had Duitsland 30 divisies teg.en T sj•echo-S!owakije moeten werpen; die divisies kunnen nu, desgewenst, te9en Frankrijk ge- bruikt worden. Hitiers eerste rede na de onderwerping van T sjecho-Siowakije bevaHe de aankondiging van de V·ersterking van Saarbrücken en ... Ak·en, aan Duitslands Westgrens. Frankrijk heeft de autoriteit, di·e het in de wereld bezat, verloren. Zonder twijfel is er ·e·en herst·el mogelijk - maar alleen, als er volledig met de politi.ek van Daladi·er 9ebroken wordt.

Voor Engeland geldt in hoofdzaak hetz,elfde. Ook Engeland heeft gecapitul,eerd voor de bedreiging•en van Hitier •en Mussdini, en al de vijanden van het Britse rijk zi·en re·eds hun kans schoon.

De eerste gevol9en van de capitulati·e wal"en •een opstand van de Arabieren in Paf,estina, het aftreden van Oegaki, de drag.er van de "pro-Engelse koers", als minister van buit•enlandse zaken in Japan, de inval van Japanse troepen in Zuid-China, de bedrei- ging van de Engelse kolonie Hongkong.

Duitslands posil.ie in Midden-Europa is ten z,eerste versterkt; het kan nu een ve·el zwaardere politieke en 'economische druk uit- oefenen op HongariJe, Pol•en, Roemenië en aiJ.e Balkan-staten.

T a•lloze betrouwbare meldin9en g•etuigden ·ervan, dat er in Duits-

land allesbehalve een oorlogsstemming heerste; het Duitse volk

vre·esde en haatte de oorlogspolitiek van het fascisme. De eco-

nomisch-financiële posifi.e van Duitsland was zwak, het land staat

aan de rand van de openlijk·e inflatie, de voedtngstoestand van

de bevolking is slecht. D·e militaire toerusting was vene van g•e-

reed. HiHer kon geen oorlog wag,en. ledere maal, dat de demo-

cratische mogendheden voet bij stuk hi·elden, moest hij e•en stap

terugwijken. Nu men hem tenslotte gegeven heeft wat hij eiste,

kan hij natuurlijk weer nieuwe aanvallen beramen.

Mt·. A. S. DE LEEUW DE GROTE SEPTEMBER-STORM

Onder dez·e omstandigheden is het gemakkelijk te b~g~ijpen,

wat nu de vrede, di·e voor zülk ,een prijs gekocht werd, waard is. Dit gemakkelijke sucoes kan de fascistische dictatut"en, Duits- land, Italië en Japan, aiJe,en tot ni,euwe veroverings~ochten

prikkelen. De plannen, di,e in "Mein Kampf" worden ontvouwd, zijn nog lang niet tot uitvoering g,ebracht, 'en wi'e kan 'er aan twijfelen, dat HiHer de kans zal wiHen aangrijpen? In Japan wacht het ou.de program van Araki nog op zijn voltooiing, Mus- solini heeft zijn plannen, om de Middellandse Ze,e tot ·ee.11 Itali- aanse binnenz·e'e ~e maken, niet opgegeven. Wij weten ni.et, in welke richting de v·eroveringsdrang van de fascistische staben zich allere·erst zal uitlev,en; dat zij met de politi,ek zuHen voort- gaan, die hun nu weer T sj,echo-SI,owakij,e in de schoot geworpen heeft, is z·eker.

De Spaanse R>epubliek verk,eert in het grootste g-evaar.

Reeds worden 'er in het g·eheim onderhandelingen g-evoerd, om Franco, die met ,eigen krachten 9een overwinning kon behalen, tot de tyran van het geh.el·e Spaanse volk te maken, bij de gratie van Mussolini, Chamberlain, HiHer ,en Daladi,er!

Eén feit is voldoende, om de kwaliteit van deze vrede ,en het vredesgejubel te k>enschetsen; het ,eerste werk van die armzalige

"vredestichters", Chamberl.ain 'en Daladi,er was,, aan te kondigen, dat de bewapening in Engel:and en Frankrijk met de grootste spoed zou worden voortg,ez,et, om bij ni,euwe internationale conflicten sterk,er te kunn,en staan ...

De vraag blijft, waarom de reqeringen van Frankrijk ,en Enge- land hebben toegestemd in een onnodige capitulatie, di,e ni,et slechts de koloniaJ,e ·en imperialistische, maar ook de nationale belangen van hun ,eig-en land in ,ernstig 9evaar bl'engt, wat zij natuurlijk heel goed begl'epen hebben. Het l'e,eds genoemde artikel in de "lzwestja" zegt hi,erover, ,e,envoudig ,en duidelijk:

"Wat dreef Engeland en Frankrijk tot zulk een capitulatie? Moet men al- leen maar spreken van de zwakheid, de halfheid of zelfs eenvoudigweg de lafheid van de politieke leiders dezer stalen? Dat is natuurlijk de zaak niet.

De naderende oorlog stelde de leidende groepen van Engeland en Frank- rijk voor een veel ernstiger vraag, dan die van de persoonlijke moed of lafheid. De oorlog is in deze tijd geen oorlog van kleine of grote legers.

De oorlog is thans een oorlog van het volk. Zouden de breedste volks- massaas aan een oorlog deelnemen, dan zouden de leidende groepen voor de sociaal-politieke vraag slaan: hoe, als het gewapende volk zijn eisen zal stellen en zijn verlangens kenbaar maken? Vrezende voor het gewapende volk, hebben de leidende groepen van Frankrijk en Engeland verraaä gepleegd aan hun eigen nationale belangen, ten gunste van de aanvallers. Men moet niet vergeten, dat bij alle verschil van methoden en temperament, de klasse-struktuur bij de aanvallers en de capitulanten dezelfde is."

Met andere woorden: het kapitalistische klassebelang heeft hi,er, bij de kringen, waaruit Chamberlain ,en Runciman, Daladier en

655

656

Bonnet voortkomen of waarme•e zij v•erbonden zijn, gevoerd tot verraad aan het national•e belang. Een oorlog tot v•erdedigi:ng van de democratie zou •e,en volksoorlog zijn. Hij zou gevoerd worden in bondgenootschap met de Sowj,et-Unie. In de l~:>op van zulk 'een strijd zouden de kl.asse-voor,.,ech~en van het kapitaal in het gedrang kunnen komen, de ,nederf·a,ag van het fascisme zou de strijd voor het socialisme a.a:n de orde kunnen stefl.en. Daar- voor zijn de op het ogenblik leidende kringen van de Franse en Engelse bourgeoisi•e ~eruggedeinsd. Zij hebben nog ,e,em we•er gepoogd, de fascistische ag,.,essiviteit te bev1'1edi9en, ten koste van del'den: ten kos~e van e'en kl'ei:ne democratische staat, in strijd met de ve!"dragen 'en het geg·ev,en woord.

Intussen bestaat •er in de rïj.en van de heersende kl'asse in Frank- rijk en Engel'and het groots~e V•e·rschil van mening. Z·elfs conser- vatieven als Churchill vinden ge•en woo,.,den te scherp, om de k.apitulati·e te brandmerken. Zij begrijpen Zle·er goed, dat 'er ni•eu- we fascistische aanvalspogingen zufl.en komen,, en dat Frankrijk en Engeland zich dan in e•en V~eel ongunstiger toestand zull,en bevinden, dan dit in Sep~ember het geval' was. Vi·er 'en twintig uur na het gejubel' bij de terugkeer van Chamberlain en Dala- di·er, begon in Frankrijk en Engeland de kailer-stemming al de OV'erhand te nemen, toen men zich voor ogen ,ging stel!.en, wat de gevolgen van de capitulati.e zouden zijn. Naarmate die ge- volgen aan de dag treden, zufl.en de tel·eursi:elling 'en de ver- ontwaardiging groei·en, tot di•ep in de rij•en van de bourgeoisi•e.

Maar bovendien is de houding van de he·ers·ende klasse in dez•e vraagstukken niet all,e·en-beslissend. De toegenomen activiteit, zowel van de arbeidersklass·e en de arbeiders~organisati•es, als van brede kringen van de democratisch-gezinde middenstand is een van de kenmerken van deze crisis gew,e•est, en zij he,eft Chamberlain en Daladi·er tot menige manoeuvl'le gedwongen.

De volksbeweging in Tsjecho-Siowakij,e, di'e de 1'1e9ering-Hodzja tot .aftl'eden noopte, 'en tot twee keer toe de bezetting van het

Sudeten~gebi·ed afdwong, was •een bewijs van de kracht, die zelfs onder de tra.gische omstandigheden van een oorfo.gsdl'ei- ging, de democratische aane•ensluiting te9en het fascisme t"e•eds verkl'legen had. De Engelse Labour Party worsi!elde zich einde- lijk, hoewel laat 1en nog ni·et krachtig genoeg, tot e·en politiek van strijd tegen Chamberl.ain door. Ook in Frankrijk stuit Daladi·er op een teg.enstand van to,enemende krach~, tot in zijn •eig•en minis- terie, hoeme•er de gevolg·en van zijn rampzalig.e 'en v·erraderlijk·e poliHek aan de dag t!'eden.

Ongetwijfeld, de aane·ensluiting der democratische krachten voor de collectieve verdediging van de vrede he.eft in dez.e crisis niet de overwinning kunnen behalen. Chamberlain en Daladier heb- ben met de meest on-democratische middel•en van g~ekonk·el en geheime diplomati·e het volk bedrog•en en achter de rug van de volksvertegenwoordiging de capitulatie voltt"okk,en.

Maar het zou dwaas zijn te menen, dat zij dit spel voor onbe-

pa.alde tijd kunnen voortz.etten, ook dan, als de fascistische agres-

Mr. A. S. DE LEEUW DE GROTE SEPTEMBER-STORM siviteit de ·eigen lev•ensbelangen van de democratische volken van het Westen nog veel onmiddellijker op het spel zal zetten, dan dit in September 1938 r·e·eds het g.eval was.

En nu nog een paar woorden over de vlag-uitsiiekers in Neder- land. Toen de vrede "gered" was ten koste van het kl·eine, de- mocratische T sjecho-Siowakije, vonden •e•en aantal heren •en dames het o9enblik geschikt, om de Nederlandse dri·ekl~eur uit te stek·en .en tel·egrammen van hulde aan Chamberlain te z~enden.

Indien zij even nagedacht hadden - 9esteld altijd 1 dat dez·e vlag-uitstekers daartoe in staat zijn - dan zouden zij dit ge- baar van solidariteit met het fascisme· misschien achterwege ge- laten hebben. Want dan zou er hun 1e·en licht zijn opgegaan .over de betekenis, di·e deze Sepilember-crisis voor Nederland g-ehad

~~ ^I

Het is ge•en ov·erdrijving te zeggten" dat het fundament onder de Nederlandse buitenlandse politi~ek ine•engestort is,, in ·elke zin van het woord. W.ant waarin bestond dez•e _politi1ek?

De veronderstelling" waarop de van-ouds-bekende Nederlandse neutraliteitspolifi.ek berustte, is door een .autoriteit als Struycken toegelicht met de woorden:

"dat de historie als politieke maxime van de allereerste orde voortge- bracht en bevestigd heeft, dat de ongereptheid en onafhankelijkheid van ons grondgebied onmisbare voorwaarde is voor het politieke evenwicht in Europa".

In minder .gel·eerde taal wil dit zeg9en~ dat de grote mogendhe- den, in het bijzonder Engeland en Frankrijk, bij de z·elfstandig- heid en neutraliileit van Nederland het grootste belang hebben.

De berekening,, die aan de neutraliteit van Nederla:nd ten grond- slag lag, was dus, dat bij •e·en 1ev.entuel1e aanval van een der grote mogendheden, de anderen Nederland, in hUin eigen belang, te hulp zouden m o•e t•en komen. Was dit eenmaal zo, dan be- hoefde de Nederlandse staat ni·et het risico van bondg•enoot- schappen, die .aan b •e i d 1e partij>en '1!1erplichtingen opleggen,~

op zich te nemen: hij kon zich neutraal verklaren. Werd die neutraliteit 9eschonden,, dan zou hij. immers toch hulp vinden!

Evenzo was de Nederlandse politiek in het V1err>e Oosten erop gebaseerd, dat Engeland, bij. een Japanse aanval, Indonesië in zijn eig.en belang te hulp zou komen, ook als er ge·en verdrag of .afspraak tot .onderlinge steun bestond.

Dat was de oude politi.ek, en daar kwam nu, na de Wier·eldoor- l.og, de VdkenbondspoliHek bij. Dez,e is voor de reger>ende kringen in Nederland nooit Vleel meer dan e·en annament g.e-

wees~, 1een aanleiding tot idealistische verklaringen, waaraan de officie Ie 11edenaars z·elf weinig geloof hechtten; maar toch hoopte men, dat de door de Volkenbond te Vlerwezenlijken coll.ecti·eve veiligheid ook voor Nederland een i·etwat groter>e zekerheid zou bieden.

Dat deze Volkenbonds-bescherming, di•e vooral vo.or kl·eine staten,

657

658

zoals. de Nederlandse, van belang was, g-ewog,en en te licht be- vonden is, dat is een bek,end f,eit. Tijdens de September-crisis is de Volkenbond volkomen passi·ef 9ebl•even. Maar ook onder de oude Nederlandse neutraliteitspoliHek zijn de stutten wegge- sla9en. Wie heeft •er nog •enig v•ertrouwen in de sileun van Frank- rijk of En9eland aan kleine sta~en? Heeft Chamberlain niet nog in zijn radio-rede op 27 September v'erklaard, dat "hij het Britse Imperium niet in ·een oorlog kon storten ter wiHe van 'e·en kleine staat"? Frankrijk was door een \"erdrag met Tsj.echo-Siowakij.e verbonden ,en het heeft zijn woord gebrok•en. Frankrijk •en Engeland zijn niet door v•erdragen of bindende afsprak·en met Nederland verbonden. Als zij Tsjecho-SI·owakije, welks zelfstan- digheid en we•erbaarheid voor hen van ni•et geringer belang is dan di·e van Nederland, als •e·en hulpeloze prooi aan het fascisme hebben uitg•ef,everd, waarom zouden zij, als het geval zich voor- doet, t·en opzichte van ons land dan ni,et ev·enzo handelen? Ligt het niet volkomen in de lijn van dez,e politiek, dat zij de kolo- niale eis.en van Duitsland •en van Japan zal po9en te bevredigen ten koste van derden, in dit geval ren koste van lndonesie? R'eeds is in het Engelse parl•ement de vraag ter sprake 9ebracht, wat de Engelse regering zou do·en, als de Duibe bijv. de Belgische Congo ·of S u mat ra zou opeisen; of zij dan Nederland evenzo tot afstand zou dwingen, als Lord Runciman het Sudeilen-g•ebied in Duitse handen gespe,eld he.eft ...

De fascistische aanvall·ersstaren hebben •e·en grote aanmoediging gek1'e9en, om op dez,elfde weg voort te gaan en dat is een weg, waarop zij ook Nederland en Indonesië ontmoeten. De capitu- latie van Frankrijk en En9eland he,eft de internationale posiHe van Nederland ten ze,erste v·erzwakt, ,ev,enals di·e van alle kleine stailen. Het 9evaar:, dat het fascisme berek,ent voor de vrijheid en de vrijheden van Nederland, zal toenemen, zowel binnen als buiten onze grenzen. De bittere vruchi:en van de Frans- Eng·else capitulati<e zullen ook wij te proev·en krijgen. Als de heren en dames in Amsterdam 'en den Haag dit overdacht had- den, dan hadden zij misschi,en nog even 9ewacht, voordat zij de vlag uitstaken ...

De opluchting, die het behoud van de Vl'ede ten koste van Tsjecho-Siowakije 9ebracht heeft, zal ni,et van lan9e duur zijn.

De wel'eld staan ni•euwe schokken, ni·euwe crisissen te wachten.

Het is re•eds van v·el•e zijden op9emerkt, dat in deze September- maand de algemene haat en afkeer te9en de oorlog zich op krachtige wijze he·eft g'eopenbaard. Dat is juist, •en wij juichen het toe. Maar deze haat ·en de vrees voor de oorlog zijn op zich z·elf nog niet voldoende; zij kunnen ook tot de capitulatie voor de aanvall.er f,eiden. De taak is thans, om deze massa-gevoelens om te munten tot ·een moedi9e ·en doelbewuste strijd tot redding van de vr·ede., en dus tegen de fascistische oorlogsstichters.

De September-crisis, di,e zoveel verschillende kanten he,eft, is

ook een ni•euwe we.erlegging van de theo6e van de ."onvermij-

Mr. A. S. DE LEEUW DE GROTE SEPTEMBER-STORM delijkheid" van de oorlo.g. Het ~eit, dat de .aanvaHers iede11e maal zijn ~eruggedeinsd,, wanneer zij op een vastberaden tegenstand stuitten - het f·eit, dat zij. het d11eigement en de chantag·e als hun bes~e wapen beschouwen, heeft zijn grote betek•eni~, ook voor de toekomst. Het is bekend,, dat er maar •een middel is, om afpersers onschadelijk te maken; het is, niet zwak te zijn, en op hun chantage niet in te gaan. Willen de democratische staten, die teg•enover de fascistische ",driehoek" nog s~e,eds •een grote overmacht bezitten, de v11ede redden, dan zuHen zij moeten terugke11en tot die politiek van samenwerking ·en ooll.edieve veiligheid, waaraan Chamberlain ·en D.aladier V•erraad hebben geple·egd.

Of •een derg·elijkie terugkeer zal plaats vinden,, dat hangt van de

adivi~eit der democratische massa's af, en in het bijzonder van de arbeidersbeweging,, di·e geroepen is, om hun l:eiding te ge- ven. De crisis van September 1938 moet het uitgangspunt wor- den tot een ver.eniging van aHe krachten, di·e be11eid zijn tot redding van de v11ede.

Tot deze krachten behoort ook de Sowj<et-Unie, die door haar loyale en mo•edige houding vel•e sympathieën gewonnen heeft, behoor!: ook de Communistische Partij, di·e in T sjecho-Siowakij.e aan het hoofd van de volksbeweging voor de onafhank,elijkheid van het land tegen het fascisme stond, en die in Frankrijk de enige is geweest, di'e .e·en helder-zi·ende, ononderbroken ·en

<e·ensgezinde oppositie tegen de verraderlijke _politi·ek van Dala- di·er ·en Bonnet he•eft g~evoerd.

Dit blijft de grootste les uit de September-g·ebeurrenissen: dat het nodig is ,tot de eenheid van de arbeidersbeweging en van alle democratische, anti-fascistische krachten te komen, opdat het v·erraad zich niet zal herhalen, opdat er 9een nieuwe kl·eine staten ·of volkeren aan het fascisme ten prooi zuHen worden geworpen.

De.z.e •eenheid, deze solidariteit moeten zich in de e,e,rste plaats uiten door de steun aan de demokratische krachten, om zich in het vernederde ·en beproefde T sj•echo-Siowakij.e op de be.en te houden •en in de intemational•e hulp aan de Spaanse Republiek

~egen de fascisten en hun helpers, Chamberlain en Daladi·er.

659

VIJF JARENPLAN

THEUN DE VRIES

660

I.

Oude rivieren zijn V•erzand -

een dood kanon, verankerd in het land opent zijn monding naar de starre lucht;

dieren •en bloemen zijn sinds lang gevlucht.

Hier stierven boeren, jonge frontsoldaten;

zij zijn met de woestijn alleen gelaten.

En de ruïne van het herenhuis

ligt op de heuvel onder 't g6ekse kruis.

11.

De zwartberookte stad ontvangt de trein V·ergrimd en haveloos, maar z·egevierend.

Rood dundoek kl·epprend in de vrije wind bestrijkt de hemel; en de krijgsmuzi·ek gaat all<engs ov·er in het harde haamren van de motoren. Lege sta.alkarkassen blakeren ros bij nieuwe vreugdevuren:

erts stort in de oven ·en wordt vast metaal.

Het vuur strooit bloemen over duizend schouders en armen, het omkranst de stugge nekk·en, het vuur smeedt hamers, sikkels, troffels, ploeg•en, locomotiev-en knersen zwa.ar op gang;

de spoorwegnetten schuiven uit de smidse hei land in, binden stad en dorp te samen;

de berg wordt uitgehold, de bijlslag velt

en breekt een weg door vlerkend oerbosduister;

de paarden steigren in de gel.e s!Jeppe, en de nomade kust den kolonist!

111.

Kl·eine sowjetburgers geboren uit nachten van honger en liefde winen leven- kleine handen

grijpen naar moeders borst en vaders glimlach.

Zij groeien op;

maan en sterren zijn 11eine wonderen, maar het bro·od is schaars;

er bloeien blauwe verg·eetmijnieten in de schaduw der reuzenfabri·eken.

Lev-en! leven! ...

~nersender grijpen

THEUN DE VRIES VIJF JARENPLAN

stal,en armen

in de dode vlakten;

houweel en hijskraan hakken de grond om;

stuwdammen rijzen boven het kostbaar voortvluchtig wai:er, zij vangen het op, voeren het gorglend door wachi:ende vlakten, bevloeien lege

verdorde bekkens, waar koren kiemt;

het drijft de snelle vliegwielen koortsiger, spi·eren spannen zich, dynamo ·en kamrad gonz·en, gieren, driftiger krachten dring·en het leven naar nieuwe bloei!

IV.

Een man zegt: Industrie; ·een man zegt: Mijnen.

Puinen verdwijnen, een cementen stad ontwaakt en slaat in 't hemelruim zijn lijnen;

de schachten dalen naar een donkre schat;

kwikzilver en mangaan weegt in de handen;

een toren boort naar nafta, en zijn straal stort pauwenkleurig goud uit over landen eenmaal verg,eten als e·en oud verhaal.

Er naadren sleden over 'eeuwen vorst;

ijsbrekers stoten bressen in de schaben;

e·en radio seint vanaf witte rotsen:

Ons is 9elukt, wat ni·emand dromen dorst!

De walvisjagers zien de tov.erlichten en 't trilbeeld magisch leven op het do·ek;

de zware poolslaap vlucht van de gezichiien;

hier leeft de wereld: booglamp, kr:ant en boek.

V.

Over akkers zonder horizon schuiven tr:acto11en, zij rijden uit de werkplaats, rUen lang,

hun volgen jaren, zwaar van wijn ·en ko11en. - De kalehos heeft haar kudden uitgezet;

de boeren di·e ni,et meer om regen bidden leven naar gemeenschappelijke wet.

661

De ranken van de dood, zij sterven af;

uit duizenderl·ei vreugden groeit het lev,en

·over de bittre jaren en hun graf.

Kindskinderen bestur:en de machine's;

de oogst wi·egelt als een oceaan te veld, 't najaar zal wolken van de graanlawine's.

Nu trappel·en laarzen op het dansplanki,er -

·O avonden, als de muziek gaat 11onk~en! - het l~even he·eft zijn zweet 'en heeft z.ijn zwi,er.

Vl.

De onmerelijke tuin staat in zijn aanvang;

gebergte groent; de zon is di,ep en rood;

de dagen ruisen in de warme dalen;

daar lopen kinderen, in hun pupill<en

we·erkaatst de jonge moed van land en stad.

En hechter staan de rode regimenten, de duizendduiz,endtall,en, saamgeschouderd, langs perk en grens van de vijf jar:en bloei;

de vli-egers stijgen op van west naar oosten, 'een stalen dreigement aan vr:e,emde rovers:

Gij komt i!e laat; dit land is eeuwig ons!

VIl.

Twee mannen - d'e,en, het grillig hart v·eri!eel'd van e·erzucht ·en van haat, v:erbannen door 't schervengericht der zijnen, ziet de trots en wasdom van zijn volk met lede wo,ede;

twee maal vijf jaren kreeg hij ongelijk.

Nu z,endt hij moordenaars en werft spionnen, koopt om, z,elf omgekocht, verb11oedert zich met bruin en zwart vermomde doodstrawanten:

e·en zoon, die moeder naar het l~ev,en staat en heult met wie haar haten ...

Maar de tw·eede:

Hij t11eedt aan 't venster van het !'Ode K11emlin, onder de ster11en, di~e de nacht dool'gloeien 'en ziet op 't monument van Lenins graf:

"wanne·er ik droomde, wist ik, dat di·e droom zich sl·echts rechtvaardigt door de werklijkheid;

ik dacht in mensen, ~en mijn handen schr:even v~elden vol triomfantelijke cij~ers.

Wladimir lljitsj, hi,er is 't sowj·etland,

bemind, gevreesd - ik heb mijn plan vervuld."

De nacht ligt aan de drempel van de dag;

1e·en zoeklicht scheert de hemel 'en begmet hem,

den man, die rustig in de toekomst staart.

DE ARBEIDERSPARTIJEN EN DE EUROPESE CRISIS

KO BEUZEMAKER

De gehel·e arbeidersbeweging heeft ze~er aanleiding genoeg om uit de politi-eke crisis, di·e als •een storm over Europa is ge- gaan, emstig de l·essen te tl"ekken.

De afloop van deze crisis, die v•e1elzijdige g.evolg.en heeft, is z,eker zodani.g dat voor de V·erdere strijd teg•en het fascisme een herziening van de poliHek •en 'n versterking van de daadkracht van groile del,en van de .arbeidersbeweging noodzak·elijk is, op straHe van ni·euwe nederlagen te9enover het fascisme.

Want vast staat dat de gevaren van ·een fascistische overheersing ov•er Eul"opa, van nieuwe aanvallen op V•erschiHende, en in het bijzonder kleine staten, ontz.ag.gelijk zijn toegenomen.

Dez·e afloop bevestigt, aan de hand van de feiten, nogmaals en thans duidelijker dan ooit, dat de •enig•e weg om de Vl"_ede voor g.eruime ilijd •en op gezonde basis te bewaren, gel·eg•en is in de aaneensluiting van de ni.et-fascistische, Vl"edeli·ev•ende staten en volk1eren ileg.en de aanvalslust der fascistische staten.

Het wachtwoord is thans me•er dan ooit: Coll·ecfi,ev·e Veiligheid.

En dit is des te drin9ender in het bijzonder voor de arbeiders- kl.asse, als spil van de democratisch-g·ezinde volksmassaas, waar de grote l•es van de laatste crisis rondom T sj~echo-SI·owakij>e g.e- weest is, dat machtige kli-eken van het Engelse ·en Franse groot- kapitaal, van de oollecfi.ev•e V•eiligheid niets wiHen weten.

Chamberlain en Daladi•er stelden de belang•en van het J"eactio- nai!'e gl'ootkapitaal boven de nationale belangoen van de staten

•en de volkel"en, zij hi·elpen Hitier zijn 1eisen door te zetten, om- dat zij •een nederl.aag van Hitier v•erwierpen, daar dez·e •e·en alge- mene v•erzwakking van de macht van het grootkapitaal en e1en versterking van de krachten der arbeidersklasse •en der volks- massaas zou b!'lengen.

Daarom wilden zij ge•en krachtige afwijzende houding van Frankrijk, Eng.eland en de Sowjet-Uni·e tegen de ·eisen van HiHer, maar li·et Chamberlain zich gaame als de vri•end van Hitl·er ge-

bruik~en.

Het is waar, dat daartoe in dez:e crisis de arbeiders •en de volks- massaas met de grofste middel.en belogen en bedrog•en moes- ten worden. Want in de g.espannen dag.en kwam zowel in Enge- land als in Frankrijk in de arbeidersklasse en in de volksmassaas uiileindelijk een stemming van vastberadenheid •en kracht om zich tegen de onbeschaamde fascistische eis·en ile ver~etten.

Deze dagen waren vervul'd van datg•ene, wat L1enin 9eniaal ge- noemd heeft "het geheim van de voorbereiding van de oorlog."

Des te meer aanl·eiding is er, nauwkeurig na te gaan hoe de partij>en van de arbeidersklasse in dez•e crisisdag.en, waarin het

663

ni·et op woorden maar op daden aankwam ₁ zich ·gehouden hebben.

Juist waar de reactionaire kringen der bourgeoisi·e welbewust de vrede en de democratie in de steek lieten, uit hoofde van hun geme•enschappelijk klassebelang met het fascistische grootkapi- taal, kwam het op de arbeidersklasse en in het bijzonder op de arbeiderspartijen aan, om de tegenkracht der volksmassaas ter verdediging van de collecliev·e veiligheid tegen het fascisme, te leiden.

In hoeverre hebben de arbeiderspartijen die taak naar hun ver- mogen volbracht? En in hoeverre zijn zij daarbij tekortgescho- ten { Het behoeft geen betoog dat de voornaamste kracht der arbeidersklasse, de Sowjet-Unie, gel.eid door de Communisti- sche Partij, haar taak te dien opzichte ten volle he,eft vervuld.

Dat heeft de gehele internationale arbeidersklasse, dat hebben ook de volksmassaas begrepen. De Communistische Parfij van Ts}echo-Siowakije heeft evenz,e,er haar taak vervuld. Z}j stond van het begin af, onvermoeid op de bres voor de verdediging van de onafhank·elijkheid en onschendbaarheid van T sjecho-Siowakije.

Zij gaf l·eiding aan de spontane massa-bewegingen die in dit land tegen de politiek van het verraad uitbraken.

Op het moment, dat ook de regering Sirovy capitul,eerde, richtte zij zich tot de mass.aas met de vlammende oproep, het land te ver- dedigen en wees z·ij op de bereidheid van de Sowjet-Unie, om ook los van Frankrijk ·en Engeland, daartoe bijstand te verlenen.

De Communistische Partij van Frankr,ijk was de enige partij die onvermoeid opkwam voor de l·evensbelangen van Frankrijk, di·e streed voor de mobilisering van de brede volksmassaas, om de druk op Daladier te vergroten, teneinde di·ens verraad te ver- hinderen; zij was ook de enige partij di·e het in Munchen beze- gelde verraad in het par!.ement vierkant van de hand we·es.

De Communistische Partij van Engeland streed evenze•er met haar meer beperkte krachten tegen de politiek van Chamberlain en verdedigde de eis van collectiev·e v·eiligheidsmaatl'egelen, te nemen door Frankrijk, Engeland en de Sowjet-Unie. Haar enige vertegenwoordiger in het parl,ement, Gallacher, stond stand- vastig teg·enov·er de Chamberlain-politi·ek, op alle momenten.

De Communistische Partijen van de kl,einere staten, Z'Owel België, Nederl.and, .als de Scandinavische landen, kwamen evenzeer krachtig ~en onvermoeid op, voor de Collectieve Veiligheid. Zij richtben zich tegen de polihek van "neutraliteit" di.e de regerin- gen van dez,e landen insloegen en waarmee dez,e in de praktijk de Volkenbond en de Collecfi.eve Veiligheid loslieten en de posi- ti·e van Hitl·er ondersteunden.

Het spre•ekt vanz·elf dat de heldhaftige Communistische Partij van Spanj·e, die vooraan staat in de strijd van de Spaanse volksmas- saas en de Spaanse republiek teg·en de buitenlandse a.anvaHers, ten volle haar plicht deed.

De activiteit van alle Communistische Partïj.en richtle zi-ch on-

v·ermoeid op de e•enheid der arbeidersklasse en der volksmas-

KO BEUZEMAKER DE ARBEIDERSPARTIJEN EN: DE CRISIS saas, op de opwekking van bun kracht om z,elfstandig een po- liti>ek van verdediging van de vrede te voeren en de wer~elijk

nationale belangen tegen het fascisme te verdedigen.

Ongeacht de kl,einere fouten en tekortkoming,en, die z·e~er aan de arbeid van al dez,e partij>en in deze crisis gekleefd zullen hebben, 'en die nauwkeurig en ^{Z 1} elf-critisch besproken en ont- leed moeten worden, is vast te steHen dat de politiek van alle Communistische Part_ijen in deze zo gevaarvoll~e dagen, de polihek was die aan de werkelijke belangen van de arbeiders- klasse, van de volkeren en van de ni·et-fascistische staten beant- woordde, en di,e internati-onaal, ,eensg·ezind ,en krachtig is ge- volgd.

Maar hoe stond het met de poliHek ,en de activiteit van de so- ciaal-democratische partiJen?

Wij willen niets tekort doen aan de dappere sociaal-democra- tische strijders in Span}e, die eensgezind met de Communisten

in het Volksfront de strijd tegen het fascisme voeren, noch aan de kracht waarmee de l.eiding der Spaanse Socialistische Partij, met name dr. Negrin, in de international~e arena de belangen van Spanje V•erdedigt en de stll'ijd tegen de fascistische agressie voert.

Ev,enmin willen wij i~ets afdoen aan de heldenmoed van de Duit- se sociaal-democraiJen in het SudeiJen-gebi,ed, di·e tesamen met de Communisten tot het uiterste tegen de Henlein-fascisiJen gestreden hebben. Zomin als aan de activiteit van di,e T ~jechi­

sche socialisten, di·e in de voor hun l,and moeilijke uren lang1

hebben standgehouden. ·

Het valt aHe•en te betreuren dat de T sj,echische socialistische par- i:ij zich niet krachtig en standvastig te9en de aandrang tot ca- pitulatie, di·e de readie uitoef.ende, gewe·erd heeft.

Evenals het te betr.euren valt, dat de Duitse socialistische partij in T sj.echo-Siowakije, wat de Sudeten-Duitse gebi,eden betreft, nadat de slag verloren was ,e.envoudig haar partij-organisati·es heeft ontbonden.

Wij zijn voorts verheugd over het ~eit, dat zowel in Eng,eland als in Frankrijk, grote groepen van sociaal-democratische arbei- ders ~en !~eden der vakver·eniging,en .acti,ef, i;esamen met de communisten te,gen de verraderlijke houding van hun reg.ering zijn opglitreden.

Maa1· de hoofdzaak is: Hoe was het politiek'e standpunt der lnt!ernahonale Sociaal-democratie ,en van de bij haar aangesloten partijen, en vooral, hoe was hun activiteit 'en waarop was dez,e gericht.!

De Sociaal-democratische Internationale heeft ondanks aHe bit- tere lessen der laatste jaren, ondanks Abe,ssinië, Spanj,e, China en Oostenrijk, hardnekkig ieder geme.enschappelijk optreden met de Communistische lnternaHonal,e, ]e.gen de: verdere op- mars van het fascisme, geweigerd.

Dit heeft zich thans opni·euw bitter gewroken.

Wan-t in deze laatste aanval van het fascisme op Ts}echo-SI.owa-

665

666

kij,e, op de krach~en der democ~atie en der arbeidrersklass·e, bl.eek opni,euw hoe noodlottig de verdeeldheid der arbeiders-

klasse is, hoez,e,er zij de ontwikkeling van ,e.en krachtig v·erwe·er tegen het fascisme in de weg staat. De international,e sociaal- democratie was in geen ~enkel opzicht, wat haar polihek stand- punt bet11eft, 1e·ensgezind.

Méér nog, opni·euw kan worden vastgest,eld dat in haar rijen en in het bijzonder bij de vooraanstaande figuren, ook thans weer all·e stemmingen, alle richtingen die zich in de bour.geoisi·e voor- deden, weerspiegeld hebben, hetg.een de kracht van dez,e par- tiJen als arbeiderspartij verlamde.

Wij onderscheiden in de houding van de socialistische partiJen niet één, maar minstens vier of vijf "standpunten".

Dez,e "standpunten" gingen lijnrecht tegen 'elkaar in en stonden zdfs binnen het kader van één partij, in het b,ijzonder in de Franse sodaal·-democrati,e, tegenover ,elkaar.

Wij will<en dit toelichilen.

Het standpunt van Chamberlain 'en Daladier, uitgaande van egoïstische, groot-kapitalistische moti,even, was: afûen van de col!.ecti<ev,e v~eiligheid, inwiiHging van de ,eisen van Hitler, ver- zwakking van de krachten van de democratie en de arbeiders- klasse. Waarbij zij natuurlijk, om dit aannemelijk te maken, zich de vl,eug:eltjes van "v,.,edes-,engel~en" lieten aanmeten.

Dit z,elfde· standpunt vinden we in de sociaal-democratische par- tij,en terug, in de houding van 'een Lansbury in Engeland, van Paul Faul"e 'en Sévérac in Frankrijk, wier ·enige zorg was: "ge.ef all·es toe, aanvaard aHes, sl,echts daardoor is de vrede te l'edden."

Erg·er nog. In de Franse vakbeweging, in de C.G.T., huldigde Delmas van de onderwijzersbond, tesamen met 'enige leiders van de bond van postpersone·el, openlijk het standpunt: "liever slaaf dan dood."

V.anuit dez,e kringen werd zelfs Blum, ondanks zijn halfslachtige houding in ~een geschrift als "Bium la Guerr:e" (Blum, de oorlog- mak,er) betibeld.

Hier was ,e,en vl,eugel in de sociaal-democratie, welk,e voor vol- l·edige capitulatie voor het fascisme werkte, Chamberlain en Da- ladier openlijk 1en voHedig ondersteunde 1en poogde, de volks- massaas t,e demoralis,er:en.

En deze li,eden, die zich socialisilen :noemen, zijn ze,er actief ge-

we~est. Wij l,ezen daarover in "Het Volk" van Vrijdag 7 October, in 1een artikel van de Parijse cort'lespondent:

"Tot voor 13 September - de dag waarop de Franse regering overstag ging - schreef Blum aanhoudend ten gunste van het vasthouden aan het Frans-Tsjechische verdrag ... Hij wist echter dat hij zijn partij niet mee zou krijgen voor een campagne tegen Daladier en Bonnet en daarom heeft hij gemeend, de positie te moeten innemen, die hij heeft ingenomen, de posi- tie van berusten ... Niet alleen de socialistische partij was verdeeld, even- eens de vrouwenbeweging en het vak-verbond.

Ook een meerderheid in het vak-verbond is voor een vrede tegen elke

KO BEUZEMAKER DE ARBEIDERSPARTIJEN EN DE CRISIS

prijs geweest. De minderheid bestond uit communisten en een klein deel der socialisten. Het sterkste voorbeeld van die verdeeldheid, gaf wel het dagblad van de C.G.T. "Ie Peuple" te zien.

Naast elkaar verschenen op de eerste pagina artikelen van leiders, die stelling namen voor en tegen het toegeven aan de Duitse eisen ...

Blum is bovendien op het moment, dat de oorlogsdreiging zeer accuut werd, in een vergadering van het dagelijks bestuur van de partij, scherp over zijn houding, ten gunste van Tsjecho-Siowakije aangevallen.

Het waren de partijgenoten Sévérac, Paul Faure en anderen, die hem ver- weten, naar de oorlog te drijven."

Men ziet hoe deze groepering, onder het moti·ef de vrede te will.en behouden, zich achter Daladi·er stelde en meehielp de po- litiek der reactionaire grote bourgeoisie door te z.etten en de

werk.elij~e belangen van Frankrijk, van de democratie •en van de arbeidersklass·e in de steek te laten.

Want het ging ·er allerminst om, naar •een oorlog te drijven, het ging •er om, de kracht der gehele arbeidersklasse in de schaal te werpen ten gunste van de Coll-ectieve V•eiligheid, di·e Hitier zou doen hebben terugdeinzen, daar hij ni.et in staat was tegen deze overmacht oorlog te voeren.

Deze ridders van de droevige figuur, om het zacht uit te druk- ken, vonden di!'ed ondersteuning bij •een andere groepering in de international·e sociaal-democratie, namelijk de groepering Spaak, de Man, Sandl·er .en anderen.

De B·el·gische minister-president Spaak en de Zweedse minister van buitenl.andse za~en, Sandler, bewerkstelligden dat België en Zweden, in de zitting van de Volkenbond art. 16 van het Volkenbonds-pact inzake de Coll·ectieve V.eiligheidsv·erplichtin- gen, loslieten.

Op één lijn met ... de reactionaire minister Patijn van Nederland.

En onder het goedkeurend gejuich van de as Berlijn-Rome!

Spaak, Sandler, de Man c.s. zijn vol tr:ots op de politiek van

"neutraliteit" •en "zelfstandigheid" waarin zij België en Zweden hebben gebracht. En Spaak zong daarbij in het B.elgische parle-

m~~nt een loflied op koning Leopold, die zich in zijn sympathieën bijzonder tot Duitsland en Italië aangetrokken voelt.

Dez,e zogenaamde politiek van neutraliteit ·en onafhankelijkheid ontbloot de kleine staten van iedere steun tegen de fascistische aanvalslust, V•erzwakt de weerstand van de niet-fascistische staten t•egen deze aanvalslust en is oorzaak, dat het Duitse fascisme zich over dez,e landen bij zijn geweldspolitiek geen zorgen behoeft te maken.

De derde .groepering - en wel de voornaamste - in de sociaal- democratie was de tussengroep rondom Blum in Fr:ankrijk •en Attlee in Engeland.

Het is duidelijk, dat zowel Blum als Attl•ee met woorden het standpunt van de Colledi·ev.e Veiligheid verdedi.gden., maar in hun daden op de besliss•ende momenten zich eenvoudig ov,ergaven en zich aan de druk van Chamberlain 'en Daladi•er, gefl.anke•el"d

66l

668

door de ui~erst-r.echtse elemenren in hun eigen rUen, onderwier- pen.

Het is reeds gezegd, dat Blum, totdat de eers~e Brits-Franse

voors~ellen tot gebiedsafstand aan Duitsland kwamen, een poli- tiek van Coll>edieve Veiligheid V•erdedigde.

Maar daarna schaarde Blum zich ach~er Daladi·er •en schreef e·en artikel, waarin hij z·eide: "dat hij niet wist of hij moest ~oeg.even

aan een lafhartig gevoel van opluchting, dan wel aan schaamte."

Hierover schreef Jan de Roodè in "Het Volk" van 21 Sept.:

"Aan schaamte, waarde partijgenoot. Aan diepe schaamte, want gij zult weldra bemerken dat uw gevoel van opluchting voorbarig is geweest. Men temt geen tyrannen door hun zijn vrienden te offeren." ·

Van dit moment af, gaat Blum, natuurlijk met de nodige pathe- tische verklaringen, met Daladi·er en Bonnet mee.

De groepering Blum, Jul·es Moch, Lévy, buk~e dus voor de groe- pering Fa ure. Daladier s~elde hen voor de ~eus: óf capitulatie, óf wel, zijn aftreden.

En hierdoor liet men zich intimide.,en!

De Franse corl'lespondent van Het \tolk z•e§lt daarover m Het Volk van Donderdag 22 Sept.:

"Het eerste is toen gekozen. Ook door Blum. Frankrijk is dus zijn neder- laag tegemoet gegaan door innerlijke verdeeldheid, door gebrek aan man- nen met karakter."

Inderdaad, en daartoe behoorde Léon Blum.

De logische consekwenfi.e van dit aU,es was, dat de Franse socia- listische partij de massaas niet krachtig mobiliseerde, zich stelde tegenover de Communistische Partij, (met een aantal uitzonde-

ringen Z·oals Zyromski) •en meezwenkte met Daladi•er.

W·elk e•en wonder, dat de Fr.anse massaas, in de ste.ek gelaten, in v·erwarring geraak~en en Daladi·er, naar men Z•egt, tot zijn eig.en grote verbazing, bij zijn terugkeer uit Munchen, toen het ver- raad voltrokken was, toejuichte.

Maar ook ná Munchen z•etre de Frans•e socialistische partij, in plaats van tot bezinning te komen, haar politiek van onderst~Su­

ning van Daladier voort.

In de zitting van Vrijdag 30 Sepilember, l!'l,am de socialistische par!.ementsfractioe een J'lesolufi.e aan, waarin verkl.aard wordt, dat de fradi·e "zich ,e,ensilemmig verheugt over de stilstand, di·e door de conferenti,e van Munchen in de wedloop naar de oorlog is gebracht".

De werk·elijkheid is, dat deze conferenHe mee heeft 9eholpen de wedloop naar de oorlog te versneHen 1en daarbij de positie van het fascisme heeft versterkt.

Dienteng.evolge stemde de socialistische fradi·e, toen eindelijk het Franse parlement bUeenkwam, vóór Daladi,er en stond de Communistische Partij z·o goed als aHe·en.

Dientengevolg.e ging de socialistische fradi1e z,o ver ₁ dat z.U door

KO BEUZEMAKER DE ARBEIDBRSPARTIJEN EN DE CRISIS

stem-onthouding eveneens meehielp Daladi,er aan finanóele vol- machten te helpen.

De Franse Socialistische Partij draagt daarmee de verantwoorde- lijkheid voor het verraad van Daladi·er, de verzwakking van Frankrijk en de toenemende reacti<e in dit land, di·e nu de kop dri·esrer opsteekt.

In En9eland staat de zaak iets anders.

De En9else Labourparty v~ertegenwoordigde, tezamen met de liberale partij 1en en~ele conservati<ev,en de oppositï.e teg.en Chamberlain en vormde de v.erdediging van de poliHek van colledieve veiligheid.

De Engelse arbeiders waren zelfstandi9er en krachti9er in actï.e, dan de Franse. Rondom de v."edesbeweging, de R.U.P. groe- peerden zich talrijke krachtig'e demonstraHes ~en gunste van T sjecho-SiowakiJe en de colledieve veiligheid.

Maar toen Chamberlain zijn grote troeven uitspeelde, zwenkte ook de Labourparty en haar l,eidende groep rondom Attlee.

Toen Chamberlain naar Berchtesgaden ging om Hitier te ont- moete,, sch."e.ef de "Daily Herald" onder de titel: "Succes, Chamberlain", dat "dez,e poging algehel'e instemming zou vin- den."

Weliswaar, Het het bl,ad ook enige waarschuwende klanken horen:

"Natuurlijk kan er geen sprake van zijn, dat de Britse minister het Engelse of Franse volk in deze bespreking tot iets verplicht.

Het doel van deze reis is niet - en dat zou ook niet worden gedoogd - een particuliere zaak te beginnen."

Zoals bekend, is Chamberlain in zijn besprekingen met HiHer juist wel een "particuHer zaakje" begonnen - een zaakje van de firma "Grootkapitaal & Co" en de goedg,elovigheid van de

"Daily Herald" kwam verke,e!'d uit.

Meer nog: toen Chamberlain in het qïj.e,en9eroepen parlement, enige dagen later meedeelde, dat hij de volg,ende dag naar Munchen zou gaan, juichte het hel,e Huis hem toe - ook de Labourfradie en men "v,ergat", hem enig,e opdracht of binding mee "i!e geven.

Ook Attlee, de l·eider der Labour opposiüe juichte. In "Het Volk" van Donde!'dag 29 Sep"i!ember wordt dat v'erontschuldigd.

Daar staat:

"Attlee, de leider van de parlementsfractie der Arbeiderspartij, verkeerde tijdens de opwinding in het Lagerhuis in de onmogelijkheid een waarschu- wend woord tot Chamberlain te richten, voor diens vertrek naar Munchen."

Het is duidelijk: Chamberlain had de Labou."party overdonderd!

AtHee is later wel naar Lord Halifax 9egaan om te verkla."en, dat er van ve!'dere ov,ergaaf ge~en sprak•e mocht zijn, maar daar- van hebben noch Chamberlain, noch Halifax zich iets aanget~k­

ken. Zij hebben het spe!l.et}e met HiHer te Munchen rustig af- gespe·eld.

669

En de Labourparty, met de Engelse vakvet'lenigingen hebben tegenov•er hen ni.ets gesteld dan "het woord". Van enige doel- t11eHende z,elfstandige actie der massa's wilden zij ni,et weten.

Ook dat is ka~akterisHek voor hun houding.

En dan, was •er in de inilernational•e sociaal-demo-c~atie nog een richting.

Het waren de "linksen" als de Brouckère 'en Vandervelde, die in België in oppositi,e staan teg·en Spaak, de Man 1en Co. ten di·e met het woo!"d voor het 'eenheidsft'lont opkomen.

Het is waar, zij hebben in de laatste dagen uiterst scherpe !"ede- voeringen gehouden, zij hebben .artik,el•en gepubliceel"d.

Hierbij ontzag de Brouckère zich 'echter ni,et, om z,elfs •e•en kl,eine uitval tegen de Sowjet-Unie te doen. Dit voor11echt was in de·z,e dagen, to·en Z'elfs J. de Rode nadrukk,elijk vaststeld~, dat niet de Sowjet-Uni.e, maar de democ~ati.e T sj,echo-Siowakij'e he.eft ver- raden, aan de "linkse" Brouckèl"e voorbehouden.

Maar deze, .a.nde!"e l·eiders in de T we·ede lnternational•e, speelden practisch r·eeds geen l"ol me·er. En zij deden ook niets om achter hun woorden, daden te stell-en. Het bl,eef bij e·en inile!"nationale, besp!"eking tussen S.A.I. •en I.V.V. 'en van ,e,en poging van deze figu!"en, om ,enige mobilise11ende kracht op de massa's uit te oef,enen bl~e·ek niets.

Het beerd van de houding der sociaal-democrahe in de Europese crisis zou ni•et volledig zijn, zouden wij ge·en aandacht wijden aan de houding der Nederlandse sociaal-democrati,e.

Hi•er treft het, dat voo~aanstaande 'en l:eidende figu11e1n als Al- ba!"da, Vorrink, Kupers, Dl"ees e.a. 1e•en teigen toon lieten horen.

Zij, di,e in de Tweede lnternational:e steeds volstrekt afwUzend t.egenover het teenheidsfront stonden en z•elfs met uitt11eden uit de lntemational'e dreigden, beg11epen, dat de beveiligitng van Nederl'and als kl·eine staat met zich me,ebracht de noodzakelijk- heid van ooHedi,eve veiligheidsmaatregelten, ,e,en krachti,g geza- menlijk opt11eden van Engeland, Frankrijk •en de Sowj,et-Unie, een terugke,er tot de Volkenbondsbeginsel,en.

De Nederlandse sociaal-democratie pleitte hi,ervoor en richtte zich ook tegen de plotseling•e vonedigte wending in de buiten- landse politiek der regeril')g, die de Volk,enbondsverplichtingen losliet 'en de "neutraliteits" -vlag hees tegenov,er Hitl.er. Albar- da k'eerde zich in zijn .artik,el,en ,en 11edevoeringen krachtig tege111 de politi·ek van P.atijn - en daarna van Spaak, 'en Sandler voe- gen wij •er bij.

In "Het Volk" werd aan de Sowjet-Uni·e recht gedaan, wat haar I"OI in dez,e· crisis betreft.

Er waren 'echter ook ande11e, zij het minder op de· voorgrond

t,.,edende richtingen. Er was het ,artikel van Winkl,er in het "Volk",

z,elfs gevolgd door ,een boek, dat openlijk de capitul.atie voor

Hitl:er bepl•eitte ten de polititek van Chamberlain en Daladier

ondersteunde.