1901. RAPPORTEN COMMISSIE IN NEDERLANDSCH INDIË OUDHEIDKUNDIG ONDERZOEK. Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.

RAPPORTEN

VAN DE

COMMISSIE IN NEDERLANDSCH INDIË

YOOll

OUDHEIDKUNDIG ONDERZOEK

op

;

JAVA

_en

MADOERA.

1901.

Uitgegeven

^voor

_rekening

VAN HET

Bataviaasch Genootschap ^{van Kunsten en} Wetenschappen.

ALBEECHT _&

Co.,

^M. _{NIJHO F}

F,

BATAVIA. ’S (jRAVENHAGE.

1 9 04.

s.

Dat deze reeks van

rapporten,

^{die met dezen}

jaargang

^{een aan}vang

neemt,

thans

verschijnen ^kan,

^{en dat}

^zij

^{dit doet in het}

gewaad

^waarin

zij

^{voor het}

publiek ^treedt,

^{heeft men te danken aan de}

royale beschikking

^van de Directie

van het Bataviaasch

Genootschap

^{van Kunsten en}

Wetenschapen,

^{te vinden} op

bladz. 5 van de Notulen van dat Instituut over 1904

(XLII).

De Commissie in Ned.-Indië voor

oudheidkundig

^onderzoek op Java en

Madoera _mag niet nalaten hier daarvoor

openlijk

^haren

grondigen

^{dank te}

betuigen,

^evenals

zij

^dit

indertijd

^{reeds deed in Not. B. G. XXXIX}

(1901),

^hl.

130,

^{voor den}

grooten

^{moreelen steun van dezelfde}

zijde

ondervonden

bij

^het

inzetten ^der werkzaamheden.

De voorzitter der Commissie vnd.

Db. J. Brandes.

INHOUD.

Bld.

Driemaandelijkse!! rapport

^over

Juli, Augustus

^en

September

^{1901. 1.}

Driemaandelijkse!! rapport

^over

October,

^{November en December 1901.} 5.

Bijlage (116). Beschrijving

^{van de beelden inde Chiueesche kerk}

bij Goenoeng ^sari,

^te

Weltevreden,

^{van J. Knebel} 18.

1. Beelden ^inde Chineesche

kerk, Goeuoeug ^sari,

Weltevreden

Fig.

^{1. No. 1 van}

Bijlage (116).

Fig.

^{2. No. 2 van}

Bijlage (116).

Fig.

^{3. No. 19 van}

Bijlage (116).

Fig.

^{4. No. 3 van}

Bijlage (116).

2. Beelden inde Chineesche kerk,

Goenoeng

^sari, Weltevreden

Fig.

^{1. No. 9 van}

Bijlage (116).

Fig.

^{2. No. 10 van}

Bijlage (116).

Fig.

^{3. No. 8 van}

Bijlage (116).

Fig.

^{4. No. 11 van}

Bijlage (116).

Fig.

^{5. No. 21 eu 22 van}

Bijlage (116).

Driemaandelijkse!! Rapport

over

Juli, Augustus

^en

September

¹⁹⁰¹

VAN DE

Commissie

in

Ned.=lndië

_voor

Oudheidkundig ^onderzoek

op Java _en

Madoera.

Bi]

Gouvernements Besluit van 18 Mei

1901,

^No.

4,

^{werd met}

ingang

van 1 Juli 1901

ingesteld

^{eene «Commissie in}

Nederlandsch-Indië,

voor oud-

heidkundig

^onderzoek op Java en

Madoera”,

^{welke Commissie te Batavia zal}

zijn gevestigd,

^{en welker taak zal}

^zijn

^het samenstellen _van

archeologische

^eu

architectonische

beschrijvingen

^{van de Oudheden} op

genoemde ^eilanden,

^{het in}

teekening brengen

^{dan wel}

photografeeren

^dier

^Oudheden,

^{voor zoover dit} _nog

niet is

geschied,

^het

vervaardigen

^van

gipsafgietsels

^{en het} _aangeven ^{van midde-}

len _om de monumenten voor verval te behoeden.

Tot leden dier Commissie werden benoemd de Heeren; Dr. J. L. A.

Beandes,

^{ambtenaar voor de}

beoefening

^{der Indische}

^talen;

^J.

^Knebel,

^oud-

assistent-resident;

^{en H. L. Leydie}

Mblville, opzichter

^{der le klasse}

bij

^den

aanleg

^der

Staatspoorwegen;

^{de eerste tevens tot voorzitter}

(leider).

Als eerste

object

^{van onderzoek werd} _aangewezen ^de

Tjandi Toempang, nabij Malang (residentie Pasoeroean).

Met het

oog ^op den

tijd

^{van het}

jaar,

^{die voor buiten werken}

juist

^de

goede

^{was, werd besloten de}

tijd

^{voor de}

voorbereidingen

^zooveel

mogelijk

ⁱⁿ

te

korten,

en daarom werd

daaraan,

ⁱⁿ

plaats

^{van drie}

maanden,

^zooals _oorspron-

kelijk

^inde

bedoeling

^had

gelegen,

^{slechts één maand} gegeven, ^naar

gehoopt

wordt niet te veel ten nadeele _van de

zaak,

^{omdat als eerste}

stelregel ^bij

^de

behandeling

^{der Oudheden toch} voorop ^{moet staan:} het leveren van

positieve

gegevens ^{en het} zich onthouden van

bespiegelingen,

^{of het maken van}

gissingen,

welker waarde vooral inden ^eersten

tijd

^der

onderzoekingen

^aan

bedenking onderhevig

^{zal kunnen}

zijn.

.

^{De Heer Knebel}

vervaardigde

^{een inleidende nota over de}

Tjandi

^Toem-

pang, waarin

vereenigd

^{werd wat over dit monument} inde bestaande literatuur

al voorkwam. Deze nota werd

samengesteld

^{om haar als}

legger

^{te laten dienen}

bij

^{het onderzoek dat}

volgen

^{zou, en wordt}

hierbij

^{in afschrift}

overgelegd.

Kapport ^1901. 1

Ook verzamelde

hij

^de Gouvernements

besluiten, bijbladen

^en circulaires die _op ^de Oudheden

betrekking ^hebben,

^{voor zoo ver als reeds}

doenlijk

was, ten einde straks een soort van Vademecum voor de commissie vast te

leggen;

hij

^{maakte voorts een reeks korte}

aanteekeningen

^over

hetgeen

^{er inde laatste}

jaren

op

oudheidkundig gebied,

op het terrein der

Commissie,

^is

voorgevallen,

met de

bedoeling

^{om zoo de} gegevens ^te vergaren ^{voor een}

bibliographisch overzicht,

^welks

samenstelling

^wel

eenigen tijd

^kosten

^zal, aangezien

^{er niet}

geregeld aan

voortgewerkt

^{zal kunnen}

worden,

^{daar ander}

werk,

^{zoodra de}

o o o 7

Commissie zelf nieuwe

gegevens zal hebben

verzameld,

voor zal moeten

gaan.

De ^Heer Melvillb, ^die

bij

^{de Commissie tevens ook als}

photograat optreedt,

^{hield het toezicht}

bij

^{het doen der keuze van de}

instrumenten,

^{die aan-}

geschaft

^{moesten worden. Er werden} nog

pogingen ^gedaan

^{een camera, voor-}

liet doel

geschikt,

^{in leen te}

krijgen,

^{maar er moest} besloten worden een nieuwe te

koopen,

^waarmede

daarop dadelijk

^een aanvang ^werd

gemaakt

^{met het aan-}

leggen

^{eener serie opnamen.}

Inde allereerste

plaats

^{werden daarvoor in}

aanmerking gebracht

^de

beelden _van de

Tj. Toempang,

^{welke in het Museum van het} Bataviaasch

Genootschap

^{van Kunsten en}

Wetenschappen zijn

opgenomen, zie

photo ^{1,2, 3,}

s—B

(No.

^{4 viel niet}

^{goed uit,}

^ten

^gevolge

^{van de slechte}

belichting,

^waarin

nog niet

tegemoet

^{kon worden}

gekomen,

^{daar het beeld}

ingemetseld

^{is eu}

niet

verplaatst

^kon

worden).

^{Daarna werden}

dadelijk

^{ook de beelden}

gephoto- grapheerd

^{die te vinden}

^zijn

^{inde Chineesche}

klenteng ^{bij Goenoeng sari,}

^het

oude woonhuis _van Van Imhopp

(?),

^zie

photo

^{9 tot en met 18. Deze werden daar-}

om vooral _op den

voorgrond gebracht,

^omdat

^zij

^{vlak onder het bereik}

lagen,

en ten

gevolge

^{daarvan wel eens weer op den}

achtergrond

^konden

geraken. Op

den zolder ^{van het} huis ^werden

aangetroffen

^{de twee}

trapvleugels, photo ^17,

^en

de

wapensteen, photo ^18,

^{van F. I.}

^Coyett,

^{Ao. 1736. Deze drie}

^stukken,

^die

niet als de anderen ^ter

vereering opgesteld

^{waren, werden daarna welwillend}

afgestaan

^aan het Bataviaasch

Genootschap.

^Eene

beschrijving

^{van al deze beelden}

werd door den Heer Knebel

gereed gemaakt,

^{maar was} nog niet

voltooid,

^toen

de Commissie Weltevreden ^verliet om naar de

Tjandi Toempang

^te gaan.

Dit

geschiedde

^{den 3en}

Augustus.

^{Den 6en werd inden} morgen ^{een aan-}

vang

gemaakt

^{met de opname, om een}

werkplan

^{vast te stellen.} Yan Dr. Yee- beek’s

plattegrond

^{van de}

^tjandi,

^{zooals die voorkomt inden 2en druk van}

Yeth’s

Java,

^{waren er van te voren door den Heer Melville}

eenige vergroote copieën gemaakt,

^{waardoor het}

gemakkelijk

^{was zich te} orienteeren. Het

bleek,

dat het monument zoo

goed

^als

geheel ^vrij ligt,

^{zoodat in dit}

geval

^{er slechts}

weinig

^{kosten voor het}

deblayeeren

^zullen

zijn,

^{iets wat} wel niet het

geval

^zal

^zijn

3

niet de

nabijgelegen Tjandi ^Kidal,

^{waar er}

ontgravingen

^overeen

vrij groot

terrein zullen moeten

plaats

^{hebben. Deze}

Tjandi

^{kon door de} welwillende tusschenkomst van den controleur van

Toempang,

^{den Heer K. A. Baron van}

Beede van

Oudtshoorn,

op den ^Bsten8sten

daaraanvolgende

^{door de commissie}

worden

bezocht,

^wat

geschiedde

^{met het} _oog op latere

onderzoekingen,

^{en voor}

het

geval

^{dat er om de een of andere reden in het werk aan de}

Tjandi

^Toem-

pang

stagnatie

^{mocht ontstaan.}

Op

^{den avond van dien}

dag

^{werd het}

werkplan

voor die

Tjandi vastgesteld,

^{en den} morgen

daarop

^{door de Heeren Knebel en}

Melville met het

eigenlijk

^{werk een}

begin gemaakt, terwijl

de voorzitter

Tjandi Singasari ging ^bezoeken,

^{met een eender doel als}

bij Tjandi ^Kidal,

^{en om zich}

weer huiswaarts te

begeven.

Uit de

weekrapporten, ingesteld

^om

geregeld

op de

hoogte

^{van den}

voortgang

^{van den arbeid te}

blijven, blijkt

^{dat de}

hoofdteekeningen

^{van het}

monument

vervaardigd zijn

^{en een nieuwe}

beschrijving

^{er van a vue in}

concept gereed

^{is. Deze laatste kan eerst dan als voltooid beschouwd}

worden,

^{als de}

vele

photographische

opnamen, die _van de

Tjandi

genomen zullen moeten

worden,

^{klaar zullen}

zijn,

^en

zij

^{aan de hand van dat materiaal zal}

zijn gecontroleerd. Volgens

^een

globale berekening

^{is de}

gezamenlijke strekking

^van

de tableaux en

relief,

^{die in}

vijf

^{banden om het monument te vinden}

zijn,

ongeveer 200 Meter.

Daar,

^{deze reliefs alle}

sprekend zijn,

^{d. w. z.} illustraties

van verhalen en

verhaaltjes,

^{zoo zullen}

zij

^{alle dienen te worden}

gephoto- grapheerd.

^{Ook daarmede}

^is,

^{evenals met het} opnemen ^van het

groote Amogha- pafa-beeld,

^{één der}

Kala-koppen,

^{en andere}

fragmenten,

^een _aanvang

gemaakt.

Met het in het net teekenen der

teekeningen

^kon nog niet

begonnen ^worden,

omdat ^de aan de commissie

toegevoegde

^teekenaar

zijne

werkzaamheden nog niet heeft kunnen aanvaarden.

De reden daarvan _was, dat het

wenschelijk

^{was een}

wijziging

^{aan te}

vragen ^van het artikel in het G. B. _van 18 Mei

1901,

^No.

4,

^waarin

zijne bezoldiging geregeld

^{was. Eerst daarna kan de}

beschikbaarstelling

^{worden aan-}

gevraagd, terwijl

^de

kennisgeving,

^{dat dat is}

geschied,

nog niet

ontvangen

werd voor den

afloop

^{van het kwartaal Juli}

—Sept.

^1901.

De

vervaardigde werk-teekeningen ^zijn:

Zij-aanzicht

^{in 5}

^bladen,

achteraanzicht in 2

bladen,

vooraanzicht in 2

bladen,

dwarsdoorsnede in 2

bladen, lengtedoorsnede

^{in 4}

^bladen, plattegrond

in

21/4 ^bladen, dwarsproffillen

^{in 3 bladen.}

Met

zijne beschrijving

^{van de}

Tjandi Toempang gereed gekomen,

^verza-

melde de Heer Knebel ook de

gegevens ^{voor een}

voorloopige beschrijving

^van

Tjandi

^Kidal

_(zooals

^{deze thans is waar te}

_nemen)

^en

Tjandi Singasari.

^{Ook onder-}

zocht

hij

verschillende _op ^{zich zelf staande oudheden}

(beelden, ^enz.)

^inde

omgeving,

^{zooals o.}

a..

^ter

hoofdplaats Malang,

^{en had}

hij

ⁱⁿ

opdracht

^een

plan

te

concipieeren

^{voor het verdere}

^onderzoek,

^{inde eerste}

plaats

^van de residentie

Pasoeroean,

^{waar thans}

gewerkt

^wordt.

De voorzitter der Commissie in Ned.-lndië voor

oudheidkundig

onderzoek op Java en

Madoera, («'. y.)

^{De. J. Brandes.}

Oct. 1901.

Driemaandelijkse!! Rapport

over

October,

^{November en December 1901}

VAX DE

Commissie in Ned.-Indië

^voor

Oudheidkundig ^onderzoek

op ^Java

^en

^Madoera.

Einde

September

^{berichtte de Heer Knebbl overeen beschreven}

^steen,

hem _aangewezen door den ^{Heer K.} A. Baron van Rebde _van

Oudtshooen,

^te

Lawa

djati,

^{die een bleek te}

dragen

^van

Mpu ^Sindok,

^van

(jaka

^851.

Daar de ^steen

omgevallen

^{was, heeft men tot} nog ^{toe slechts vaneen}

zijde

een afdruk ^kunnen maken.

De

indertijd

^{ten Oosten of achter de}

Tj. Toempang

^{te vinden}

tjandi

^is

geheel weggedragen.

^De

plaats

^{er van werd}

vermoedelijk teruggevonden

^inde

plek,

^{waar daar nu nog de}

onafgewerkte

^{kala of}

banaspati-koppen liggen.

Het

schijnt

^{wel dat men aannemen} mag, ^{dat deze}

tempel opgezet,

^maar nog niet

geacheveerd

^{versierd was,}

vgl.

^den

^tempel

^te

Singasari.

De arbeid aan

Tjandi Toempang

^{was met het einde van het}

vorige

^kwar-

taal _nog niet

voltooid,

^{al was ook de Heer Knebel van het} terrein vertrokken.

Hij

^{werd door den Heer Mblvilee}

geregeld voortgezet,

^tot op het

oogenblik,

dat de voorzitter der commissie weer ter

plaatse

^kon

zijn,

^{wat zoo}

goed

^{als samen-}

viel met het

beëindigen

^{er van, en in}

begin

^November

plaats

^{had. Na}

overleg

^{hadden er} nog

eenige

aanvullende

opmetiugen

^en opnamen

plaats,

^en

werd door het _graven vaneen

geul

^verticaal _op ^eender

lange zijden

^{van het}

monument

getracht

^{uitte vinden of de}

^tempel

^een

duidelijk afgebakend tempel- plein

^heeft

gehad.

^{Daar dit} geen

dadelijk

^succes

gaf,

^{werd dit}

^onderzoek,

ⁱⁿ

verband met den

tijd

^{van het}

jaar

^{en de} beschikbare

gelden,

^weer

gestaakt,

doch een andere

uitgraving daarentegen krachtig voortgezet,

^want ondertusschen

was er een

aanwijzing gedaan,

^{dat het voetstuk van het}

groote

beeld,

^{achter de}

tjandi,

op het terrein

zelf, indertijd hij

^{het in orde}

brengen

vaneen

slokan,

^inden

grond ingegraven

^{was. Ruim 3 Meter inden}

grond

werd het

statige, majestueuse,

^{en toch van vorm en}

lijn

^zoo

eenvoudige,

^maar

daardoor ook te indrukwekkender voetstuk inderdaad

aangetroffen

^en

daarop

weder te

voorschijn gebracht,

^{om het daarna voor de}

tjandi

^een

plaatste

_geven.

Het

voorgedeelte

^van het terrein om het monument is

namelijk uitgekozen

om er, in twee

reeksen,

^ter

weerszijden

^{van den}

tempel,

^{de los}

aangetroffen

^beel-

den en

fragmenten

^te

plaatsen

^{en uitte}

^stallen,

^{zooals te zien is} op de

photo’s,

die genomen werden ^vóór dat het terrein verlaten

werd,

om

aanschouwelijk

te maken welke

schikkingen

^er

getroffen zijn

^{om orde} op het

geheel

^{te stellen}

hij

^het

heengaan.

^{Daarvoor moest ook dienen een bamboe}

pagër

^{om het}

terrein,

^welke

vervaardigd

^{werd van het}

^materiaal,

^{dat voor den}

werkstijger gebruikt

^was,

^terwijl

^{behoudens de} opnamen, die van den

tempel

^en

zijne

^onder-

deelen _qua talis werden

gemaakt,

^{ook die losse stukken}

groepsgewijze

^{of afzon-}

derlijk,

^{al naar} aangewezen

bleek, gephotographeerd

^werden.

Op

^een

duidelijke plaatswas

^{een bord}

aangebracht

^{met de}

hierondervolgende mededeelingen

ⁱⁿ

het Javaansch en het Maleisch:

o

* o O o OQ- O O O /^O

II^itJivjnukrjcm ^i\ nsijifji ^{w un turi tut (hwm cci ihtji \ 7jun inn}mh thonn nsn nru-n

o o o G) Cy ^{s o}

rui vutcutik

ti/rjjitsii^{tut mrt fM amr^JI m ui (ijiimmrj cm}

<~n\

vjjvj(Uj(irr^

^{cm \ ~.uisn}

nmirviji 6 1901"

Tjandi Djago, Toempang,

ⁱⁿⁱ

pekarangan koelilinguja tjandi,

^{tida bole}

di tanemi

palawidja

^atawa

^kitren,

^{sebab soedah}

djadi sengkeranja negri,

^soedah

masoek

gambar,

^di

^{priksa tanggal}

⁶

Augustus

^1901.

Een enkel

fragment

^{vaneen terracotta ornament, meer werd er niet}

gevonden,

^werd

aangeboden

^{aan het} Bataviaasch

Genootschap

^{van Kunsten}

en

Wetenschappen,

^{om het daar inde}

verzameling

^{oudheden een}

^plaatste

geven.

Behalve de

teekeningen,

^{die in het}

vorige ^rapport genoemd zijn,

^werd

er met het oog op het

groote

^aantal

photo’s,

^die genomen ^moesten worden

(no. ^I—B, 19—237),

^nevens verschillende

detail-teekeningetjes,

^{ook een}

platte- grond ontworpen

^ter

orienteering bij

^het

bezichtigen

^der

afbeeldingen.

Het ten

gevolge

^{van deze}

verrichtingen gedwongen langere verblijf bij Tj. Toempang,

^{werd benut voor een} herhaald bezoek aan

Tj. ^Kidal, Tj. Singasari,

en

Malang.

Bij Tj.

^{Kidal kon}

bij

^deze

gelegenheid

^{het bestaan vaneen oude bad-}

plaats,

^{met drie ineen}

steenachtigen

^wand

ingemetselde

^oude

^spuiers,

^gecon-

stateerd

worden,

^{die van het terrein uitte zien}

is,

^en _op ^{hare beurt een ver-}

rukkelijk gezicht

op het

Tjandi-terrein

^{aanbiedt. Niet minder} interessant was

het vaststellen van het voorhanden

zijn

^{van minstens drie}

^andere,

^{in restanten,}

inde

onmiddellijke nabijheid

^van

Tjandi

^Kidal _nog

aanwezige

^{of aan te}

wijzen tjandi’s,

^{of den onderhouw daarvan.}

Op

^het

tempelterrein,

^{dat door de resten}

vaneen

roodsteenen' ommuring

^nu nog

grootendeels afgebakend

^{is en van}

7

grooten

omvang ^was, zal straks veel gegraven ^moeten worden. Het onderzoek vooral van de roode baksteen

fragmenten

zal uiterst

zorgvuldig

^moeten

geschieden,

daar de stukken veel kleiner

zijn

^{dan wanneer er met}

natuurlijken

^steen

gebouwd is,

^{en de}

verbrijzeling

^{ook veel}

gemakkelijker

^en

spoediger plaats

^{heeft. Ook hier}

werden nog ^{een paar}

photo’s (No.

²⁴⁶

—249)

genomen, ^om

dadelijken

^steun

te hebben

bij

^{het in orde}

brengen

^der

beschrijving

^van

Tj. Toempang,

^en

bij

die

gelegenheid

^{tevens dein de medaillons aan den}

^tempel

^{ten volle uit voor-}

komende makara’s of olifantvisschen

voorloopig

^{vast te}

leggen.

Singasari

^{bevindt zich ineen}

deplorabelen

^{toestand. De}

tjandi

^{zelf is er}

wel ^niet _erger ^{aan toe} dan inden laatsten

tijd

^het

geval

^{was, maar van het}

overige, ^tenzij

^{ook hier inden}

^grond

^{nog het en ander}

^{verborgen zit,}

^{rest er}

niet veel meer. De

Tj. Wajang,

^{inde desa}

Pagëntan,

^{even om de zuid van}

Tj.

Singasari,

^{is zoo}

^goed

^als

^geheel weggebroken;

^{men vindt daar nog slechts}

enkele

gedeelten

^{van de}

fundamenten,

^{die in het binnenwerk uit}

padas (wadas, tjadas)

^blokken

blijken

^{bestaan te hebben. De}

geornamenteerde

^{stukken of orna-}

mentblokken,

^{die er} _nog ^werden

aangetroffen, ^wijzen

^{er allen op, dat ook deze}

tempel,

^{waarnevens ook} roodsteenen bouwwerken moeten hebben

gestaan,

^evenals

de

groote tempel

^van

Singasari,

^wel

opgezet,

^{maar niet}

afgewerkt

^{was. Van}

fijnere versiering,

^{van reliëfwerk of}

graveersel,

^{werd geen spoor} ontdekt. Alleen

een zeer

beschadigd

^{voetstuk trok}

^dadelijk

^de

^aandacht,

^{in verband met het te}

Tj. Toempang

^{weer te}

voorschijn gebrachte

^{van het}

Amoghapafa-beeld,

^{en het}

te

eigenlijk gezegd Singasari

^nog

voorhandene,

^{in vorm zoo}

eigenaardige,

^met

zijn

^{17 vierkante}

verzinkingen.

Het Chineesche kerkhof te

Malang

^{is een waar museum. Er werd een}

situatieschets van in

gereedheid gebracht,

^{waaruit o. a.}

blijkt

^{dat er meer dan}

160 beelden _en ornamentstukken

staan,

^die

ongelukkig gedeeltelijk

^werden

^bij- gewerkt.

^{Dat is o. a. ook}

geschied

^{met een}

Ganefa-beeld,

op welks

rogge-

stuk de Heer Melvillb Oud-Javaansch schrift constateerde. Er bleek het einde _van

een oorkonde

op ^te

staan,

^{en wel het}

vervolg

^{en slot van de niet}

afloopende ^acte,

die _men aantreft _op den

steen,

^welke

indertijd

ⁱⁿ

Gang

Batoetoelis te Weltevreden stond en thans onder No. 54 voorkomt ^{in het Museum te} Batavia. ^Dat stuk is

uit 813

(j'aka

^{en dateert dus uit den oudsten}

^tijd

^{van het} Hindoeleven _op Oost-Java. De beide

fragmenten

^sluiten

netjes bij

^{elkander aan, zoo dat het}

eerste

eindigt

^{met een}

afgebroken ^woord,

^{waarvan de staart het}

^begin

^{van het}

andere

gedeelte

^{is. De}

eigenaar,

^{de Chinees Han}

Liang ^Twan,

stond welwillend toe het stuk elders

nauwkeuriger

^te onderzoeken en er een afdruk van te _nemen,

en

gaf

^{het daarna ten}

geschenke,

^{waarom aan het} Bataviaasch

Genootschap

ⁱⁿ

overweging

^is gegeven het op ^te vragen ^en in

zijn

^{Museum te}

plaatsen.

^Een

nauwkeurig

^{onderzoek van de} op dat kerkhof voorhanden ornamentstukken

schijnt

zeer

gewenscht..

^{Er werd elders reeds} opgewezen, hoe vooral het oudere

onder ^de restanten _op Oost-Java

(Kediri, Soerabaja, Pasoeroehan, enz.)

^vermoe-

delijk

^{wel het}

moeilijkste gedeelte

^{van de te} bestudeeren

objecten

zal uitmaken.

Wat _op dit

oogenblik

^het

eigenlijke onderwerp

^van

behandeling

^{voor de Commissie}

heeft

uitgemaakt,

^{is van veel}

jongeren

^{datum en levert} verschillende

dingen niet,

^of

geheel anders,

^{dan men ze} _op Midden-Java te aanschouwen

krijgt.

^In

hoeverre _er

op Oost-Java

nog ^{ruïnen worden}

aangetroffen,

^die

werkelijk

^tot

den ouderen _en den oudsten

tijd

^{van deze}

kunstuitingen ^behooren,

^{is der Com-}

missie

nog

niet,

^of _nog zoo

goed

^{als niet}

^bekend,

^{want het haar niet vreemde}

materiaal van deze soort bestaat slechts uit

opschriften

^{en beschreven} steenen,

waarvan er

eenigen

^intusschen

geornamenteerd zijn.

^{Hoewel het makara-}

ornament inden

jongeren tijd

^{ook daar niet}

geheel ontbreekt,

^{bestaan er zekere}

aanwijzingen

^{om te}

veronderstellen,

^{dat de} ornamentstukken die

op ^het kerkhot te

Malang,

^en

^bijv.

^ook

^bij

^de

woning

^{van den} assistent-resident aldaar _gevon- den

worden,

^{en den makara- of}

olifantvischkop

geven, uit die oudere

periode afkomstig

^zullen

^zijn.

^{Het doet er}

^weinig

^{aan toe of er} onder die stukken

zijn,

die niet mooi

zijn. Zij

^{moeten en zullen}

vermoedelijk

^{ook wel kunnen dienen}

om ons iets nader ^te

brengen bij

^de

oplossing

^{van dit naar het zich aan laat zien}

zeer

moeilijke probleem,

^dat zich niet minder

dadelijk opdringt bij

^de

beschouwing

der beelden _van Oost-Java. Doch ook dezen

zijn

^{ten eenemale} _nog niet metho- disch onderzocht ^of

vergeleken,

^{en het kan de} _vraag

zijn

^{of de residentie}

Pasoeroehan daarvoor wel het

geschikte

^{terrein zal}

zijn.

^{Dat er in die oudere}

periode

^{ook daar}

gebouwd

^moet

zijn,

^{kan men met zekerheid hieruit}

^afleiden,

dat het aantal

prajasti’s

op

steen,

ⁱⁿ

schrift,

ⁱⁿ

taal,

^{en in}

spelling homogeen

en correct _naar de

tijdsomstandigheden,

^{ook daar uit de oudere}

periode

^niet

ontbreken,

^{waar evenwel het onderzoek vaneen andere}

zijde

^{in deze}

richting

weer

bemoeilijkt

^{wordt door de}

^pracasti’s

op metaal met

lagere jaarcijfers,

omdat dezen

duidelijk

^de sporen vertoonen ^van furtief te

zijn,

^{d. w. z. in}

laterentijd vervaardigd,

^of

opnieuw

^weer

gesteld,

^wat

jaren geleden

^{reeds werd}

geconstateerd,

en sedert wel

zijne bevestiging gevonden

^{heeft in het bericht inde}

Nagara- krëtagama,

^dat

Hayamwuruk

^de

piagem’s

heeft laten onderzoeken _en vernieuwen.

Als

bijzonderheid zij

^hier

vermeld,

^{dat de Heer Berger te}

Malang

ⁱⁿ

zijn

^{bezit heeft een} zodiak-beker met den

vogel

^{en het}

jaartal

¹²⁵³

(A.

^D.

1331),

twee

bokor’s,

^die

indertijd

^{aan den}

radja

^{van Lombok}

toebehoorden,

^{en uit witten}

steen

gesneden

^{modellen of}

miniatuurreproducties

^{van de}

^raksasa’s,

^den

Ganefa,

en den Nandi van

Singasari,

^{benevens een dito}

Buddhabeeldje.

Wat die bokor’s betreft

blijkt

^{dat uit het}

opschrift

^dat

zij dragen,

^{bolcvr darmee ida}

Ifokonla

, en

9

met die ^witsteenen

stukjes

^{kan men}

vergelijken

^de

reproductie

^van den beschreven steen _van

Ngantang, ^aanwezig

^inde

verzamelingen

^{van de}

opgeheven

^inrich-

ting

^{voor de}

opleiding

^{van ambtenaren te Delft, en de} miniatuur-modellen van

Tjandi ^Kidal,

^die

genoemd zijn

ⁱⁿ

Tijdschr.

^{Ind. ï. L. en}

^Vk.,

^IX

(1859),

^{hl. 1(5.}

Bij

^het

hospitaal

^te

Malaug

^{werd op den}

grooten

^weg

gevonden

^een

vrouwebeeld en

face,

ⁱⁿ

fila-houding gezeten

op ^een rund _en

profil (ParwatiV),

met nog ^een ander onkenbaar stuk.

Even _voor het

oogenblik

^{dat de voorzitter}

Malang

^{weer verlaten zou,}

toen de werkzaamheden _op

Toempaug

^{zoo ver}

gevorderd

^{waren, dat}

^zijne tegenwoordigheid

^{niet meer vereischt}

^werd,

^{werd de}

heuchelijke tijding

^ont-

vangen, dat de

Regeering

^{iu Ned.-Indië}

goedgunstig

^een

beschikking

^had

genomen ⁱⁿ verhand met het

schrijven,

^{dat de}

voorzitter,

^{onder ddo. 5}

September

1901, ^{aan den Directeur van het}

Dept.

^{van O. E. en N. had}

gericht,

^tot

blootlegging

^{van den}

hachelijken ^toestand,

^{waarin de}

^commissie,

^{die de haar}

opgelegde

^taak desniettemin

begonnen

^{was uitte} voeren, zich ^{bevond door het}

geringe bedrag,

^{dat haar ter}

verwerking

was toegestaan. ^{Wel is waar kwam}

O O cj' O o

de

beschikking ^laat,

^maar

zij

^{maakt de}

geregelde dadelijke afwerking

^{van het-}

geen in 1901 verzameld kon worden,

mogelijk,

^{en verzekerde den}

^voortgang

van den arbeid in het

volgende jaar

^{zoo, dat zich alsdan dezelfde}

nijpende moeilijkheden

^{niet weder zullen voordoen. Dat de commissie}

intusschen,

^hoe-

wel

matig

^en

voorzichtig,

^{het werk onbevreesd is}

blijven

voortzetten, ^had

zij

te danken aan een

royale toezegging,

^de

voorwaardelijke beschikking

^overeen

zeker

bedrag,

^{dat de Directie van het} Bataviaasch

Genootschap

^{voor het doel}

ten dienste van den voorzitter stelde, ^{de reden} waarom

deze,

_op ^{het einde van}

dit

kwartaal,

^te Weltevreden

teruggekeerd,

^{aan die}

^Directie,

^{namens de Com-}

missie, mededeeling

^{deed van die}

goedgunstige beschikking,

^onder

dankzegging

voor den

grooten

^{moreelen steun van haren kant} _gegeven,

bij

^{het inzetten van}

de

geregelde oudheidkundige • onderzoekingen

^{hier in} Nederlandsch-Indië.

De

terugreis

^naar Midden-Java werd om de zuid

gemaakt,

^{door den}

voorzitter

bepaaldelijk

^om

Tj.

^{Panataran te}

^{zien, die} hij

nog niet

kende,

^en

om daar

vergelijkende

^{studiën te maken ten bate van} dein het onderzoek reeds betrokken

tjandi’s bij Malang, Tj. Toempang, Tj. Singasari

^en

^Tj.

^{Kidal. Het}

resultaat was eendeels _zeer

belangwekkend,

^{maar vaneen anderen kant}

gaf

^het

bezoek veel

teleurstelling.

^{In verband met het} Gouvernement» besluit _van 22 Juli

190U,

^No.

18,

^{zie Not. B. G. XXXYII}

(1899),

^bl.

78,

^XXXVIII

(1900).

bl. (54, ^{is nl. de}

hoofdtempel

^{van Panataran}

gerestaureerd.

Daaromtrent ^wordt nader bericht ineen

aparte

^{nota van het} Commissielid

Knebel, die,

^omdat

hij

deze

tjandi

^van vroeger

goed ^kende,

^{men zie slechts}

zijne beschrijving

^iu

Tijdschr.

^{Ind. T. L.} en

Yk., XLII,

ⁱⁿ

opdracht kreeg

^{haar ook in haren}

tegen- woordigen

^staat op ^{te nemen en} daarover

verslag

^{te doen. Van} bouwkundigen

° o

aard _waren de

bevindingen,

^{die zouden kunnen strekken tot}

toelichting

^{van de}

Tj. Toempang,

^{behoudens wat betreft het}

_uiterlijk

van het te Panataran

nog

bestaande,

^{dan ook}

luttel,

^{maar zooveel te ruimer} en interessanter _waren

zij

wat de reliefstableaux

aangaat.

^{De bovenste reeks van Panataran}

(nl.

^{die om}

het 2e

terras) wijst

^{toch wel}

uit,

^{dat de}

interpretatie

^{van de}

weinige ^reliefs,

die nog voorhanden

zijn,

^{aan het lichaam van het}

eigenlijk gezegde tempel- gebouw

^{van de}

Tj. Toempang,

^{als zouden deze} illustraties

zijn

^{van stukken}

van de

Krësnayana,

^niet

onjuist

^{is. Ook}

geeft

^het strekkende onder- en boven- bandornament _{almede weer meer licht}

daarover,

^{en vindt} men inde wolken-

tooneelen _van de vierkante

Ramayana

^{tafreelen van het onderste} terras, ^mis- schien wel de

verklaring

^{voor de vele}

onduidelijke,

^{en de}

voorstellingen

^ver-

onduidelijkende krullen,

^die men

bij

^{de reliefs aan de}

Tj. Toempang

^{zoo druk}

ziet

aangebracht.

^{Vindt men aan de} Baraboedoer in zoovele tableaux de _open

vlakken,

^{den hemel of het}

luchtruim, sierlijk,

^{smaakvol en met}

fijn overleg, gevuld

^met op wolken

statig

^aanvarende

hemelingen, bloemenregens

^{in losse}

bloemen _en in

tuiltjes,

^{in kransen en in} snoeren, hier heeft de kunste-

naar daarvoor

gekozen

^de

wolkengezichten,

^zooals

zij

^zich

bijv.

^{inden avond-}

stond

impressionistisch _vertoonen,

en een ieder ze kent. Men ziet

leeuwen,

apen,

slangen, ^olifanten,

^{reuzen en wat al niet meer door het zwerk}

_jagen

en.

op zich

afstormen,

^{nu eens en}

profil,

^{dan weer} en

troisquarts,

^{dan weer en}

face. Dezelfde

tableaux,

^allen

zijn impressionistisch,

^{met slechts hier en daal-}

de

noodzakelijke lijnen scherp

^en

duidelijk getrokken,

^{maar het}

overige

ⁱⁿ

wattige, ^volle,

^{bolle vormen en}

krullen,

^{vindt men dan} weer in ’t

groot, grootsch, grotesque,

^{dan weer in kleinere}

afmetingen.

^{Men vindt ze vol}

getee- kend, duidelijker, sprekender,

^{en dan} weer in enkel

sierlijnen aangebracht,

^{als waren}

het slechts

bloemstukken, arabesken, verloopen

^{dood ornament. Maar wie een}

blik heeft op ^die

lijnen,

^en een open oog ^voor dit zich nimmer verloochenende

transponeeren

^{der Indische}

kunstenaars,

^{in hun kunst en in hun}

kunstuitingen,

die kan daar

genieten,

^{evenals een ieder daar school zal kunnen} _gaan

en een les _{nemen om} de Hindu-ornamentiek _{naar haar wezen te}

begrij-

pen ^en te waardeeren. Bet is niet

mogelijk

^{die tableaux in woorden te}

beschrijven,

^slechts

goede afbeeldingen

^{zouden in staat}

zijn

^{er een}

behoorlijk

^idee

van te

geven. Van Kixsbf.rgen's

photo’s

^laten

hier,

^{het moet}

gezegd ^worden,

den beschouwer

vrijwel

^{inden steek. Maar} om slechts _vaneen enkel stuk

eenig

^{idee te} geven,

zij

^hier _{gewezen op} esn

olifantsgezicht.

^{Het dier is ver-}

woed,

^{het komt} _op den toeschouwer _{aanrennen, het heeft den}

kop omhoog