Prof. mr. T.J. van der Ploeg
Van vereniging en stichting, cooperatie en onderlinge waarborgmaatschappij
Vijfde druk
bewerkt door
Mw. mr. C.H.C. Overes
Universitair docent aan de Vrije Universiteit te Amsterdam
Prof. mr. T.J. van der Ploeg
Hoogleraar aan de Vrije Universiteit te Amsterdam
Mr.W.J.M.vanVeen
Universitair hoofddocent aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, tevens verbonden aan Baker McKenzie, advocaten en notarissen, Amsterdam
v!J- Kluwer
a Wolters Kluwer business Deventer - 2007
Inhoud
Afkortingen / XIX
HOOFDSTUK1. Inleiding / 1 1.1 Algemeen / 1
1.2 Rechtsgeschiedenis / 4
1.2.1 Algemene inleiding / 4 1.2.2 Devereniging / 5 1.2.3 De cooperatie / 8
1.2.4 De onderlinge waarborgmaatschappij / 9 1.2.5 Destichting / 9
1.3 De vrijheid van vereniging / 11
1.4 De vrijheid 'van vestiging' van buitenlandse verenigingen, stichtingen, cooperaties en onderlinge
waarborgmaatschappijen / 14
HOOFDSTUK 2. Wettelijke kenmerken van vereniging, cooperatie en onderlinge waarborgmaatschappij en stichting / 17
2.1 De betekenis van formele en materiele kenmerken, algemeen / 17 2.2 De doelstelling van de vereniging en de stichting / 18
2.2.1 Het doel van de vereniging / 18 2.2.2 Het doel van de stichting / 19 2.2.3 Het uitkeringsverbod / 20
2.2.4 Algemene conclusies ten aanzien van het doel van vereniging en stichting / 21
2.2.5 Collectieve acties / 21
2.2.6 De algemeen nutinstellingen / 22
2.2.7 Onderscheid met kerkgenootschappen / 23 2.3 De organisatie van de vereniging en de stichting / 24
2.3.1 De organisatie van de vereniging / 24
2.3.2 De organisatie van de stichting; het ledenverbod / 25 2.3.3 De overheidsstichting / 28
XI
2.4 De vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid (de 'informele' vereniging) / 29
2.4.1 Het verbod van verkrijging van registergoederen / 30 2.4.2 Het verbod op het erfgenaamschap / 31
2.4.3 Hoofdelijke aansprakelijkheid van bestuurders / 32 2.4.4 Vrijwillige inschrijving / 32
2.5 De bijzondere kenmerken van de cooperatie en de onderlinge waarborgmaatschappij / 33 2.5.1 De kenmerken van de cooperatie / 35 2.5.2 De kenmerken van de onderlinge
waarborgmaatschappij / 37 2.6 De Europese cooperatieve vennootschap / 38 2.7 De vereniging van eigenaars / 39
HOOFDSTUK3. Deoprichting / 43 3.1 De oprichtingshandeling / 43 3.2 Oprichting van een vereniging / 45
3.3 Oprichting van een'informele'vereniging / 45 3.4 Oprichting van een cooperatie of onderlinge
waarborgmaatschappij / 49 3.5 Oprichting van een stichting / 50 3.6 Oprichtingsgebreken / 52
3.6.1 Algemeen; nietigheid / 52 3.6.2 De nietige rechtspersoon / 54
3.6.3 Oprichtingsgebreken; ontbindbaarheid / 55 3.6.4 Ontbinding door de rechtbank / 57
3.6.5 Persoonlijke aansprakelijkheid notaris / 59 3.7 Oprichting en vermogensvorming / 60
3.8 Handelen voor een vereniging of stichting in oprichting / 61 3.9 De 'woonplaats' van de rechtspersoon / 66
3.10 Inschrijving van de rechtspersoon / 68
HOOFDSTUK4. Het interne recht van de rechtspersoon / 73 4.1 Inleiding; Statuten, reglementen en besluiten als
objectief recht / 73
4.2 Wet, statuten en reglementen / 75 4.3 De statuten / 77
4.4 Reglementen / 80 4.4.1 Algemeen / 80
4.4.2 De inhoud; verhouding tot wet en statuten / 81 4.4.3 De bevoegdheid tot het vaststellen
van reglementen / 85
4.5 Besluiten en de verhouding besluiten-reglementen / 87
XII
H00FDSTUK5. Organisatie en besluitvorming / 91 5.1 De organisatierechtelijke betrekking / 91 5.2 Organen, algemeen / 92
5.3 De mogelijkheid om organen te creeren / 96 5.4 Besluitvorming / 97
5.4.1 Hetbesluit / 97
5.4.2 Elementaire vereisten voor de totstandkoming van een besluit / 98 5.4.3 De rol van de voorzitter / 100 5.5 Nietigheid van een stem / 102
5.6 Nietigheid en vernietigbaarheid van besluiten / 104 5.6.1 Nietige besluiten / 104
5.6.2 Vernietigbare besluiten / 108 5.7 Vernietiging van besluiten / 112
5.7.1 De rechterlijke uitspraak / 114 5.7.2 Gevolgen van nietigheid en vernietiging
van besluiten / 116
HOOFDSTUK6. Het lidmaatschap en het aangeslotene-zijn / 121 6.1 Inleiding / 121
6.1.1 Het ledenbegrip in het algemeen; gewone en andere leden / 121
6.1.2 De aangeslotene bij de vereniging en de stichting / 123 6.2 Verkrijging van het persoonlijk lidmaatschap door toetreding / 124
6.2.1 Vrijheid tot weigering / 125 6.2.2 Aanbod en aanvaarding / 126 6.2.3 Kwaliteitseisen voor leden / 127
6.2.4 Automatisch ('kwalitatief) lidmaatschap? / 127 6.2.5 Gevolgen van een gebrekkige toetreding / 129 6.3 Overdracht en overgang van het lidmaatschap / 129 6.4 Rechten en verplichtingen van de leden / 131
6.4.1 De aard van het lidmaatschap / 131 6.4.2 Wettelijke rechten en verplichtingen / 132 6.4.3 De vaststelling van rechten en
verplichtingen door de vereniging / 134 6.4.4 Rechten en verplichtingen van het lid
tegenover andere leden en orgaanbemanners / 136 6.4.5 Gevolgen van het niet nakomen van
verplichtingen door lid of vereniging / 137 6.5 Ledencontracten / 138
6.6 Het einde van het lidmaatschap / 141
6.6.1 De dood en het ophouden te bestaan / 141 6.6.2 Opzegging door het lid / 142
6.6.3 Opzegging door de vereniging / 143
XIII
6.6.4 Ontzetting / 144
6.6.5 Beeindiging van het niet-persoonlijk lidmaatschap / 145 6.6.6 Gevolgen van het einde van het
lidmaatschap voor de verplichtingen / 146 6.7 Tuchtrecht en geschilbeslechting / 147
6.7.1 Tuchtrecht / 147
6.7.2 Schorsing (ontneming van rechten) / 148 6.7.3 Geschilbeslechting / 148
6.8 Lidmaatschap van cooperatie en onderlinge waarborgmaatschappij / 150
6.8.1 Toetreding tot een cooperatie / 150 6.8.2 Verkrijging van het lidmaatschap van
de onderlinge waarborgmaatschappij / 152 6.8.3 Lidmaatschap en contract bij cooperaties
en onderlinge waarborgmaatschappijen / 153 6.8.4 Uittredingsvoorwaarden bij de cooperatie / 155 6.8.5 Formaliteiten i.v.m. het einde van het
lidmaatschap van een cooperatie / 157 6.8.6 Einde van het lidmaatschap bij de
onderlinge waarborgmaatschappij / 158 HOOFDSTUK7. De algemene vergadering van de vereniging / 161 7.1 Betekenis en samenstelling van de algemene vergadering / 161
7.1.1 Bevoegdheden van de algemene vergadering / 162 7.1.2 De samenstelling van de algemene vergadering / 163 7.1.3 De samenstelling van de ledenraad / 163
7.1.4 Stem- en vergadergerechtigde niet-leden / 165 7.2 Bijeenroeping van de algemene vergadering
en de oproepingstermijn / 166
7.3 Besluitvorming in de vergadering / 170
7.3.1 De uitoefening van het stemrecht / 171
7.3.2 Uitoefening van andere zeggenschapsrechten / 173 7.3.3 Stemovereenkomsten en stemvolmachten / 174 7.3.4 'Vrucht van onderling overleg' / 175
7.3.5 Meerderheid en quorumeisen / 176 7.3.6 Stemrecht bij besluitvorming waarbij
betrokkene een tegenstrijdig belang met de vereniging heeft / 177 7.4 Besluitvorming buiten een geldig
bijeengeroepen vergadering / 178 7.5 Het referendum / 180
XIV
H00FDSTUK8. Bestuur bij vereniging en stichting / 183 8.1 De bestuurstaak en bevoegdheid / 183
8.1.1 Het'besturen'van de rechtspersoon / 183 8.1.2 Beperkingen van de bestuursbevoegdheid / 185 8.2 De uitoefening van de bestuurstaak / 187
8.2.1 Eenhoofdig of meerhoofdig bestuur / 187 8.2.2 Taakverdeling / 188
8.2.3 Bestuursautonomie / 189 8.2.4 Meer bestuursorganen / 190
8.2.5 Professionalisering en bestuursmodellen / 191 8.3 Boekhouding en administrate / 193
8.3.1 Ledenadministratie / 194
8.3.2 De commerciele vereniging en stichting / 194 8.4 Financiele verantwoording / 195
8.4.1 Vereniging / 195
8.4.2 Cooperatie en onderlinge waarborgmaatschappij / 197 8.4.3 Stichting / 198
8.5 Relatie rechtspersoon-bestuurder / 199
8.5.1 Benoeming, schorsing en ontslag van bestuurders / 201 8.5.2 Bestuurders en plaatsvervanging / 206
8.5.3 Ontslag van een gesalarieerde bestuurder / 208 8.6 Aansprakelijkheid bestuurders / 214
8.6.1 Interne aansprakelijkheid van de bestuurder / 214 8.6.2 Externe aansprakelijkheid / 218
HOOFDSTUK9. Vertegenwoordiging / 225
9.1 Inleiding; het begrip vertegenwoordiging / 225 9.2 Vertegenwoordiging door bestuur of bestuurders / 226
9.2.1 De omvang van de bevoegdheid tot vertegenwoordiging / 227 9.2.2 Beperkingen van de bevoegdheid
tot vertegenwoordiging / 228 9.3 Wettelijke beperkingen ten aanzien
van de vertegenwoordigingsbevoegdheid van bestuur en bestuurders / 230 9.3.1 Doeloverschrijding / 231 9.3.2 Rechtshandelingen genoemd
in art. 2:44 lid 2 en 2:291 lid 2 BW / 232
9.3.3 Vertegenwoordiging bij tegenstrijdig belang / 234 9.4 Vertegenwoordiging en besluit / 237
9.4.1 Besluiten met externe werking: het besluit als vertegenwoordigingshandeling / 237 9.4.2 Besluiten met indirect externe werking:
het besluit als voorwaarde voor
vertegenwoordigingsbevoegdheid / 239
XV
9.5 Vertegenwoordigingsbevoegdheid van niet-bestuurders / 240 9.5.1 Statutaire vertegenwoordigingsbevoegdheid / 240 9.5.2 Niet-statutaire vertegenwoordigingsbevoegdheid / 241 9.6 Publicatie van vertegenwoordigingsbevoegdheid / 241
HOOFDSTUKIO. Toezicht op het bestuur / 243 10.1 Inleiding / 243
10.2 Intern toezicht op het bestuur / 245 10.2.1 Algemene opmerkingen / 245
10.2.2 Intern toezicht bij vereniging, cooperatie en onderlinge waarborgmaatschappij / 246 10.2.3 De structuur-cooperatie en -onderlinge
waarborgmaatschappij / 248 10.2.4 Intern toezicht bij de stichting / 251 10.3 Extern toezicht / 252
10.3.1 Algemene regelingen / 252
10.3.2 Extern toezicht op stichtingen / 257 10.3.3 Het begrip belanghebbende / 263 10.4 'Corporate Governance' bij verenigingen en
stichtingen, cooperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen / 266
10.4.1 Inleiding; corporate governance en medezeggenschapsrecht / 266
10.4.2 Corporate governance: zelfregulering / 269 HOOFDSTUK11. Complexe verenigingen en stichtingen / 275 11.1 Inleiding / 275
11.2 Verenigingen met afdelingen / 276 11.2.1 Inleiding; de afdeling / 276
11.2.2 Rechtsvormen van afdelingen en hun totstandkoming / 278
11.2.3 Vermogensrechtelijke consequenties van de afdelingsvormen / 284
11.2.4 Het intern functioneren van de afdeling / 286 11.2.5 Inschakeling van afdelingen bij
de uitoefening van lidmaatschapsrechten / 292 11.2.6 Het einde van een afdeling / 296
11.3 Defederatie / 298
11.4 De samenwerkingsstichting / 302 11.5 Groepsverhoudingen / 304
11.5.1 Nevenschikking / 305
11.5.2 Moeder-dochter verhoudingen / 306
XVI
H00FDSTUK12. Statutenwijziging / 311 12.1 Algemeen / 311
12.2 Statutenwijziging bij de vereniging, cooperatie en onderlinge waarborgmaatschappij / 313 12.2.1 De voorbereiding van het besluit tot
statutenwijziging (art. 2:42 BW) / 313 12.2.2 Meerderheid en beperkingen bij het
nemen van het besluit / 318 12.2.3 Inwerkingtreding en inschrijving
van statutenwijziging / 319 12.3 Statutenwijziging bij de stichting / 321
12.3.1 Wijziging door een stichtingsorgaan / 321 12.3.2 Wijziging door de rechter / 322
HOOFDSTUK13. Omzetting, fiisie en splitsing / 327 13.1 Omzetting; inleiding / 327
13.2 Omzetting en de leer van de materiele kenmerken / 328 13.3 Procedure voor de omzetting / 330
13.3.1 Besluit tot omzetting / 330 13.3.2 Besluit tot statutenwijziging / 331 13.3.3 Notariele akte van omzetting / 332 13.3.4 Rechterlijke machtiging / 333 13.4 Gevolgen van behoud van de identiteit na
omzetting voor leden en andere betrokkenen / 335 13.5 Fusie; inleiding / 337
13.6 Niet-juridische fusie / 338
13.7 Juridische fusie; kenmerken en rechtsgevolgen / 340 13.8 De procedure voor de fusie / 342
13.9 Splitsing van rechtspersonen / 349
13.9.1 Kenmerken en rechtsgevolgen van de splitsing / 350 13.9.2 De procedure voor de splitsing / 351
13.9.3 Positie van crediteuren / 352
HOOFDSTUK14. Ontbinding / 355 14.1 Ontbindingsgronden / 355
14.1.1 Ontbinding krachtens besluit / 355 14.1.2 Andere ontbindingsgronden / 356 14.2 Ontbinding door een beschikking van de
Kamer van Koophandel / 358
14.3 Ontbinding krachtens een rechterlijke beschikking / 360 14.3.1 Bijzondere gronden voor rechterlijke
ontbinding van stichtingen / 362 14.3.2 Onderbewindstelling tijdens de
ontbindingsprocedure / 364
XVII
14.4 Rechtsgevolgen van de ontbinding / 364 14.4.1 Het ophouden van het bestaan
van de rechtspersoon / 364 14.4.2 De vereffenaars / 366 14.4.3 De vereffening / 367
14.4.4 De beeindiging van de vereffening / 369 14.4.5 Heropening van de vereffening / 371 14.5 De aansprakelijkheid van leden en ex-leden
van een cooperatie W.A. en B.A. en een onderlinge waarborgmaatschappij WA en BA voor een tekort / 372
Verkort aangehaalde literatuur / 375 Artikelenregister / 379
Rechtspraakregister / 385 Zakenregister / 393
XVIII
