3 sp ell in g en in ter pu nc tie
interpunctiezijnkenmerkendvoordeverzorgingvanhetschrifte-ruik.Spellingverwijstnaardeschrijfwijzevanwoorden.elsdrukkenderelatieuittussenletters(grafemen)enspraakklan-en).AandebasisvandeNederlandsespellingliggen34grafemennonderliggendefonemenverwijzen.Derelatietussengrafemenenisechternietéén-op-één.Eenaantalregelsdicteertdespecifiekevansommigewoorden.Zogeeftdegelijkvormigheidsregelaanenzoveelmogelijkopdezelfdemaniermoetenwordengeschreven,enwehondmeteend,omdatditbijhetmeervoudookhetgeval
unctieverwijstnaardeleestekensdieinentussenzinnenwordenzoalspunt,komma,vraagteken,uitroepstekenenaanhalingstekens.nervoorhetlezentevergemakkelijken.
ngrijkdatkinderenlerenomspellingeninterpunctiecorrectteomdatdezevaardighedenvoorwaardenzijnvoorhetfunctioneleaarmatedeverzorgingvanspellingeninterpunctiekinderenmin-htkost,kunnenzijmeertijdenaandachtbestedenaandeinhoudulerenvandetekst.Daarnaastiseengoedverzorgdetekstvanng,omdatdelezerdaarmeeisgeholpen.Ookinmaatschappelijktekstverzorgingbelangrijk.Zowordenspelfouteninsollicitatiebrie-gebruiktalseenselectiecriterium.
lezenhangennauwmetelkaarsamen(Ehri,1997).Goedelezerslookgoedinspellen,enzwakkelezershebbenvrijwelaltijdookmetspellen.Maarookgoedelezerskunnenproblemenhebbeng,omdatspellennueenmaalmoeilijkerisdanlezen(Bosman&De94).Datgeldtookvoorvolwassenen.Zozaleenervarenlezergeenhebbenmethetlezenvanwoordenalschagrijnenmijmeren,elijkwelmethetspellenvandiewoorden.Ditkomtdoordatwedendezewoordennietvandegesprokentaalkunnenafleiden,maarrendoorinprenting.Metnamebijwoordendienietzoveelvoorko-ookdeervarenspellergaantwijfelenoverdejuistespelwijze.
erl an ds e sp elli ng
landsealfabetkent26letters.Datisteweinigisomde34klankenweertegevendieonzetaalkent.Ditwordtopgelostdoorletter-combinerentotééngrafeem,bijvoorbeeldie,eu,endoorsommige vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
caalinzichtnoodzakelijkis,bijvoorbeeldbijdeovergangtussenhoofd-enbij-zinnen.Ookhetgebruikvanaanhalingstekensenhaakjesineentekstvereistinzichtindetaalstructuur.
O ntw ikk eli ng va n sp elli ng en in te rp un cti e
Slagenvolwassenenerinomwoordentijdenshetschrijvensnelenminofmeerautomatischtespellen,voorkinderenisdeontwikkelingvandespel-lingvaardigheideencomplexproces,datbegintmeteenfonologischcodeer-proces,datdemogelijkheidbiedteenspellingtoetekennenaannognieteerdergezienewoorden.Ditbasisprincipebouwtvoortopdeelementairespelhandeling,diekindereningroep3hebbengeleerd(Verhoeven,1992;Treiman,1993).Daarbijlerenkinderenwoordenteschrijvendoordeelementaireklankenuithetgesprokenwoordteanalyserenendaardecorresponderendelettersbijtezoeken.HoeweldespellingvanhetNederlandsvergelekenmetanderetalen,zoalshetEngels,vrijregelmatigis,zijnerveelspecifiekespellingpatronendiekin-derengewoonwegmoetenlerendoorsystematischteoefenen.
Spellenisvoorkinderenlastig(VanBon,1992;Templeton&Morris,2000),omdathunuitspraakvaaknietcorrespondeertmethetspellingsysteem.Ditismetnamehetgevalbijdialectsprekendekinderen.Zowordtineenaantaldialectenindeuitspraakgeenonderscheidgemaakttussendevendef,entussendezendes.Datmaaktdespellingvanzulkewoordenmoeilijker.
OokkinderendiehetNederlandsalstweedetaalleren,kunnenspecifiekespellingproblemenhebben.ZovindenkinderendievanhuisuitTurksspre-ken,hetvaakmoeilijkomlangeenkorteklinkersteonderscheiden,doordatdatcontrastinhunmoedertaalnietvoorkomt.
Daarnaastzijnerookmeerobjectievefactoreninhetspellingsysteemdiehetdebeginnendeschrijvermoeilijkmaken.Zozijnerklankendieineenbepaal-decontext‘verkleuren’.Zoklinkendeklinkersinwoordenalspeer,boorendeurrespectievelijkalspir,borendur.Tegelijkertijdzijnerspecifiekespelling-patronendiemoetenwordengeleerd,zoalswoordeneindigendop-nk,-uw,-eeuw,-ieuw,-aai,-ooien-oei.
Veelkinderenhebbenproblemenmethetlerenvanderegelmatighedenindespelling.Deautonomespellingregelvoorhetspellenvanwoordenmetopenengeslotenlettergrepen,ismoeilijktedoorgronden.Degelijkvormigheidsre-gelenanalogieregelzijnnietalleenproblematischvanwegehetfeitdatze lettersmeerdanéénfoneemtelatenweergeven,bijvoorbeelddeeinverne-menstaatrespectievelijkvoordefonemen/e/,/ee/endestommee(sjwa).Verderzijnerenkeleregelswaaraandespellinggehoorzaamt(vgl.Nunn,1998).
●DegelijkvormigheidsregelDezeregelgeeftaandateenwoordzoveelmogelijkhetzelfdewordtgeschreven.Zoschrijvenweinhetenkelvoudvanhondeneend,terwijlweeenthoren.Bijdeklankenvenzgaatderegelnietop(boef-boeven;reis-reizen).Deregelhoudtdespellingvanwoordenconstantbijmogelij-keuitspraakverschilleninsamengesteldewoorden,zoalskastjeenzakdoek.
●DeanalogieregelDezeregelzorgtervoordatsamenstellingenvergelijkbaarwordengespeld.Weschrijvenbijvoorbeeldgrootteinnavolgingvanlengteendikte.Ookbijdewerkwoordspellingwordtdezeregeltoegepast.Zoschrijvenwehijrijdtanaloogaanhijkomt.Wanneerhetwoordoptweeidentiekegrafe-menzoueindigen,wordtderegelniettoegepast(hijeetenniethijeett).
●DeafleidingsregelDezeregellegtspellingentaalhistorischvast.Dezeregelgeeftaandatbijeengelijkeuitspraakvanwoorden(bijvoorbeeldweid/wijd,nog/noch)dehistorischespellingbeslissendis.Hetgrafeemeiwerdvroegernietuitge-sprokenals/ei/,maarals/ie/.
●AutonomespellingregelsAutonomespellingregelszijnregelsmeteeneigenwetmatigheid.Deregelvoorhetschrijvenvanwoordenmeteenopenengeslotenlettergreep,isdemeestbekende:meteenverdubbelingvanmedeklinkersgevenweaandatdevoorafgaandeklinkerineenwoordkortis(bommen);meteenver-enkelingvandeklinkergevenweaandatdieklinkerlangis(bomen).
●RegelsvoordespellingvanleenwoordenDespellingregelsvanleenwoorden,dieoorspronkelijkuiteenanderetaalstammen,zijnvaakvooreendeelontleendaandetaalwaardiewoordenuitkomen.Zokennenleenwoordenalsacteur,politie,rageencomputereenspecifiekespelling,diekinderenopbasisvananalogieregelsmoetenleren.Eenandervoorbeeldisdeanalogespellingvanwoorden,zoalspoli-tie,notitieenmunitie.
Deregelsvoorinterpunctiezijnredelijkeenvoudig.Hetgebruikvanleeste-kenszoalspunt,puntkomma,dubbelepunt,vraagtekenenuitroepteken,iseenduidig.Hetplaatsenvankomma’sislastiger,omdatdaarvoorgrammati- 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
3.5Zekunneneenvoudigeinterpunctieduidenentoepassen:gebruikhoofdletters,punt,vraagtekenenuitroepteken.3.6Zekunnenhunspelling-eninterpunctiefoutenonderkennenencorri-geren.Bovenbouw3.7Kinderenzijninstaatlange,geledewoordenenwoordsamenstellingentespellen(geleidelijk,ademhaling,voetbalwedstrijd).3.8Zebeheersenderegelsvandewerkwoordspelling(hijverwachtte,deverwachtebrief).3.9Zezijnredelijkinstaatleenwoordencorrecttespellen(politie,liter,computer).3.10Zekunnencomplexeinterpunctieduidenentoepassen:komma,punt-komma,dubbelepunt,aanhalingstekensenhaakjes.3.11Zezijninstaatomzelfstandighunspelling-eninterpunctiefoutenteonderkennenentecorrigeren.3.12Zeontwikkeleneenattitudevoorcorrectschriftelijktaalgebruik.
Ev alu ati e va n sp elli ng va ard ig he id
Metbehulpvantoetsenkunnenwedespellingvaardigheidvankinderendiagnostiseren.DeSchaalVorderingenSpellingvaardigheiddiedeeluitmaaktvanhetCito-leerlingvolgsysteem(Cito,1991),deSpellingtestsvoordebasisschoolvanAarnoutse(1996)endePI-dictees(Geelhoed&Reitsma,1999)zijngoedeinstrumentenwaarmeewedespellingvaardigheidvankin-derenoverdeleerjarenheenkunnenvolgen.
Daarnaastishetnodigdatleerkrachtenkinderenobserverenomvasttestel-lenhoezijtewerkgaanbijhetspellenvanwoorden.Schrijfthetkindwoor-denaarzelend,letter-voor-letter,danisdateenindicatievooreengebrekkigevloeiendheidvanhetschrijven.Hetineenvloeiendebewegingschrijvenisvanbelangvoorhetinslijpenvanspecifiekespellingpatronen.Schrijvenkin-derennietvloeiend,danishetvanbelangoefeningentedoen,diezijngerichtophetautomatiserenvandeklank-letter-koppeling.
Schrijfthetkindwoordentesnelopenmaakthetdaarbijveelfouten,dankanditduidenopeenonvoldoendeontwikkeldspellingbewustzijn.Indatgevalishetbelangrijkoefeningentedoendiezijngerichtopdesystematiekvanhetspellingsysteem.
Laateenkindtijdenshetschrijvenvantekstenwoordenweg,ofherhaalthet inconsequentzijn;detoepassingervanverondersteltookeenbepaaldematevanmetacognitiefinzicht.Reflectieopdetaalstructuur,inditgevaldestruc-tuurvanwoorden,isnodigomdieregelsafteleiden.Vooraltoepassingvandeanalogieregelopdewerkwoordspellingisvoorveelkinderenuitermatelastig,omdathetzuiverspellenvandewerkwoordeneenzekerematevangrammaticaalinzichtveronderstelt.Ookdeafleidingsregelbiedtkinderenweinighouvast.Ofjeeenwoordmeteiofijspeltisnietafteleiden,maarmoetjeeenvoudigwegonthouden.Vooralhetlerenspellenvanleenwoordenvergtveelvanhetgeheugen.
Tu sse nd oe len sp elli ng en in te rp un cti e
Kindereningroep4en5bouwenvoortopdeelementairespelhandeling.Zelerendaarnaastwoordenmetspecifiekespellingpatronenenmeerlettergrepi-gewoordenschrijvenenlerendegelijkvormigheidsregelendeanalogieregeltoepassen.Ooklerenzijwoordentespellendieeenfoneembevattenmettweeschrijfwijzen,zoalsweienwij(homofonen).Vanafgroep6bestedenwesystematischaandachtaandewerkwoordspellingeningroep7en8krij-gendewerkwoordspellingendespellingvanleenwoordenveelaandacht.
Indeloopderjarenlerenleerlingensteedsbeterstrategieënvoorzelfcorrec-tietoetepassen.Zijzijnsteedsmeeralertoppositionele,morfologischeencontextuelekenmerkenvandegeschreveninformatieenzijnsteedsbeterinstaatomspelling-eninterpunctiefouteninhuneigentekstenoptesporenentecorrigeren.
Aanheteindvangroep8kunnenkinderenredelijkspellen:gemiddeldschrij-venze98vande100woordenvaneendicteecorrect.Despellingvaardig-heidvanzo’nkleine10%vandekinderenblijftechteronderhetgewensteniveau(Inspectierapport,2001).Hetgebruikvandekommauitgezonderd,leverenleestekensweinigproblemenop.Welzienwedatkinderenweinigvariatieaanbrengeninhetgebruikvaninterpunctie.
3spellingeninterpunctie
Middenbouw3.1Kinderenzijninstaatklankzuiverewoordencorrecttespellen.3.2Zekennendespellingvanwoordenmethomofonen(ei-ij,au-ou,g-ch).3.3Zepassendegelijkvormigheidsregeltoe(hond-honden,kast-kastje).3.4Zepassendeanalogieregeltoe(hijzoekt,hijvindt). 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
▼
punctiefoutenoptesporenentecorrigeren.Gezienhetbelangvaneensnel-leterugkoppeling,ishetraadzaamomkinderenmeteennahetschrijventevragenhuntekstenopspelfoutentecontroleren.Geleidelijkaanslijptdezezelfcontroleinenlerenkinderenhuntekstaltijdenshetschrijventecorrige-ren.Zekunnenooknaslagwerkenraadplegenomdejuistespellingwijzevanwoordenoptezoeken,bijvoorbeeldLijsterbij(Cranshoff&Zuidema,1996).Daarnaastkunnenwedekinderenelkaarsspelfoutenlatencontrolerenofgebruiklatenmakenvandecomputer.Metbehulpvandeingebouwdespel-lingcontrole,krijgendekinderentijdenshetschrijvenonmiddellijkefeedback.
Ineenspellingleergangkandeleerstofhetbestewordengeordendopbasisvandeverschillendedoelenvandespecifiekeonderdelenvanhetspellingsys-teem.Weonderscheiden:-hetaanlerenvanspellingpatronenbinnendegroeponveranderlijkewoor-den;-hetaanlerenvandewerkwoordspelling;-hetinslijpenvanleenwoorden;-hetlerentoepassenvanleestekens;-hetaanlerenvanstrategieënvoorzelfcorrectie.SpellingpatronenbinnenonveranderlijkewoordenOnveranderlijkewoordengaanuitvaneenminofmeervastwoordbeeld.Binnendezegroepwoordenverdienendevolgendeaspectenaandacht:-clustersvanmedeklinkers(schr-,-rnst);-specifiekespellingpatronen(-uw,-eeuw,-oei,-nk);-spellenvanhistorischafgeleideschrijfwijzenvanwoordenmetei/ij,au/ou,c/k,enz;-schrijvenvanwoordenmetopenengeslotenlettergrepen(bommen-bomen);-schrijvenvansamenstellingen(inclusieftussen-nen-s:pannenkoek,sta-tionsstraat);-meervoudenenverkleinwoorden(schip-schepen,duim-duimpje);-achtervoegsels(gevaarlijk-heerlijk,aardigheid-volledigheid;-woordenmetapostrofschrijven(komma’s,thema’s);-deelteken(trema)enkoppelteken(ideeën,Noord-Brabant).
Wekunnendegenoemdespellingpatronenopverschillendemanierenoefe-nen(vgl.Henderson,1990;VanBon,1992).Allereerstkanditviavisueleinprenting.Dekinderenkrijgenafzonderlijkewoordentezien,bijvoorbeeldopeenwoordkaartje,ensprekentegelijkertijdhetwoorduit.Nadatzehetwoordgoedhebbenbekeken,draaitdeleerkrachthetkaartjeomenschrijftelkkindhetwoordzondervisueleondersteuningop.Vervolgensvergelijkenzijhetopgeschrevenwoordonmiddellijkmethetwoordophetkaartje. woorden,dankanersprakezijnvanconcentratie-ofgeheugenproblemen.Hetisookmogelijkdathetkindonvoldoendegemotiveerdisommetschrij-venbezigtezijn.
Indeobservatiesgaatdeleerkrachtooknainhoeverrekindereninstaatzijnomtereflecterenophuneigenschrijfproduct.Inwelkematekunnenzijfou-tenopsporenencorrigeren?
Sti m ule rin g va n sp elli ng en in te rp un cti e
Volwassenspellersschrijvenvanuiteenwoordbeeldenvanuiteenminofmeergeautomatiseerdekennisvanspellingregels.Bijfrequentewoordenvarenzijvaakblindoponmiddellijkbeschikbare,opgeslagenwoordbeelden.Bijmindervaakvoorkomendewoordenishetnoodzakelijkdespellingafteleidenmetbehulpvanregelsofopbasisvananalogie.
DoordecomplexiteitvandeNederlandsespelling,ishetnietafdoendeominhetspellingonderwijsgebruiktemakenvanslechtsééndidactischebenade-ring,maarkunnenleerkrachtenbeterverschillendeaanpakkengebruiken.Bovendienishetnoodzakelijktedifferentiëren,omdatkinderenverschillenintempoenindemanierwaaropzijlerenspellen.Voorkinderenmeteenver-traagdeleesontwikkelingbijvoorbeeld,ishetlerenspelleneenuiterstmoei-zaamproces.Hetinprentenvanspellingpatronenlevertvoorhenextrapro-blemenop.
Ookallochtonekinderenverdienenspecifiekeaandacht.Eerderisalgewezenophetfeitdatdezekinderenproblemenkunnenhebbenbijhetinterpreterenvanklankcontrasten,dieindeeigentaalnietvoorkomen.Daarkomtbijdathetvoortweede-taalleerdersvaakmoeilijkisomgreeptekrijgenopdewoordvormingsprincipesindetaal.Aangezienwoordvormingeenbelangrijkebasisisvoordespelling,ishetnoodzakelijkdatallochtonekinderenookopditonderdeelextrabegeleidingkrijgen.
Hetisvangrootbelangdatleerkrachtenuitgaanvaneendidactischelijnvoorspelling(Geelhoed&Reitsma,1999),waarbijdeleerstofisopgedeeldinoverzichtelijkeeenheden,dietussentijdsmetbehulpvancontroledicteeswor-dengeëvalueerd.Omdemotivatievankinderenvoorhetlerenspellentesti-muleren,ishetvanbelangdatzijsucceservaringenopdoen.Ditkanbijvoor-beelddoorkinderenaandehandvangrafiekentelatenzienwelkevooruit-gangzijindetijdboeken.
Verderishetbelangrijkdatkinderenvanmeetafaanspellingtoepasseninfunctioneleschrijftekstenenlerenominhuneigentekstenspelling-eninter- 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
AanlerenvandewerkwoordspellingDoordatwerkwoordenveranderlijkzijn,moetenweoverdespellingvaniederevormopnieuwnadenken.Vaakwordthiervooreenvariantopdeeer-dergenoemdeanalogiebenaderinggevolgd.
Hetisbelangrijkdatkinderendebasisprincipesvandewerkwoordspellinglerendoorzien.Daarvoormoetenzijinzichthebbeninbasalegrammaticaleprincipes.Zomoetenzijineenzindepersoonsvormenderelatietussenonderwerpenpersoonsvormherkennen,enpersoonengetalindewerk-woordsvormdoorzien.Eenvoorbeeld:OmindezinDejongensverwachttengistereneenreactietoteenjuistewerkwoordspellingtekomen,ishetnodigdathetkindderelatietussenonderwerp(dejongen-s)endepersoonsvorm(verwacht-te-n)herkent.Daarnaastmoetenkinderendegrondvormvanwerkwoordenlerenonder-scheiden.Werkwoordenmeteenvoorvoegselnemendaarbijeenaparteposi-tiein(be-,ge-,ver-,her-enont-).
Aandehandvanvoorbeeldschema’slerenkinderenenkelewerkwoordencor-rectteschrijven.Metbehulpvandergelijkeschema’skunnenkinderenopbasisvananalogieproberennieuwewerkwoordenteschrijven. Uitonderzoekblijktdatdezeoefenvormvooronveranderlijkewoordenmeteenspecifiekespellingaanzienlijkbeterwerktdanwerkwijzenzoalslezen,overschrijven,ofmondelingspellenvanwoorden(Willemen,Bosman&VanHell,2000).Ditsucceswordtverklaarddoorhetfeitdathethiergaatomeenmotorischondersteundeoefening,waarbijhetgehelewoordwordtingeprentenwaarbijersprakeisvanonmiddellijkefeedback.
Eenanderemanierwaaropwehetspellenvanonveranderlijkewoordenkun-nenoefenen,werktviaanalogie.Dezebenaderinggaatuitvaneengrond-woord,waarnakinderenopbasisvanassociatienieuwedoelwoordengaanspellen.Opbasisvanbijvoorbeeldhetgrondwoordveer,lerenzijwoordenspellenzoalskeerenmeer.Wekunnendezewerkvormookgebruikenbijhetaanlerenvanwoordendievolgenshetbeginselvandeanalogieregelwordengeschreven.Hetnadeelvandezeaanpakisdaterveelgrondwoordennodigzijnomallevariatiesinonveranderlijkewoordenteverduidelijken.
Eenderdebenaderingishetwerkenmetregels(Assink,1992).Deleerkrachtkanderegelsvoorafaanreiken(deductief)ofkankinderenstimulerendezezelfteontdekken(inductief).Dezeaanpakwerktvooralvoorspellingaspec-tendievoldoenaandegelijkvormigheidsregelendeanalogieregel.Zokun-nenkinderenbijvoorbeeldlerendeverlengingsregeltoetepassenbijwoor-den,zoalshond-hondenincontrastmetkaart-kaarten.(ziebovenstaandvoorbeeld)Evenzokunnenwemetbehulpvaneenbeslissingsschemaderegelsvoorwerkwoordvervoegingendebijbehorendewerkwoorspellingverduidelijken. 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
Jehoortdeklankt. Schema:tofd
Jemaakthetwoordlanger.
Jehoortte(n).
Jeschrijftt.Jeschrijftd. Jehoortde(n).
uit:specialespellingbegeleidingmapc,den-bosch:malmberg
uit:zinintaal-handleidingspellinge,tilburg:zwijsen Werkwoordenschema
3
33
Woordenboekvormrennen,rusten,vindendeelwoordvorm
tegenwoordigetijdverledentijd nee IsheteenPersoonsVorm?
ikwerkjijwerktwerkjij?hijwerktwijwerken
d-werkwoordikvindjijvindtvindjij?hijvindtwijvinden vraag-tijd-getal
ja lachendgeluktgevuld lachendegeluktegevulde ppp
regelmatig
onregelmatig ikstoptwijstopten
t-werkwoordikrusttewijrustten d-werkwoordikantwoorddewijantwoordden
ikflootwijfloten ikrendewijrenden
ikscholdwijscholden
InslijpenvanleenwoordenOmleenwoorden,zoalscake,jeepenrace,telerenspellen,isvisueleenauditieveinprentingdemeestaangewezenwerkvorm.Hetisbelangrijkdatkinderenwetendatwoordendieuiteenanderetaalkomen,vaakeenschrijf-wijzehebbendieaansluitbijhetspellingsysteemvandietaal.Deleerkrachtprobeertopsystematischewijzedegrondregelsvanclustersvanvreemdewoordenteverduidelijken.Zokunnenweaandehandvanenkelegrond-woordenveelvoorkomendespellingpatronen,dievaneenbepaaldetaalafkomstigzijn,belichten.Bijvoorbeeld:Latijnsewoordenwaarineencalskwordtuitgesproken:actie,cactus,seconde.OfwoordenuithetEngels,waar-bijhetzelfdeprinicpevantoepassingis:cake,computer,corner.AandachtvoorinterpunctieWekunnenhetgebruikvaninterpunctiedeelsaanlerendoormiddelvandirecteinstructie.Metbehulpvanhoofdlettersenpuntenwordenzinnenindetekstgemarkeerd.Hetlereninterpreterenvanvraagtekenenuitroeptekenverondersteltdatkinderendoorhebbenwatvraagzinnenenuitroepzinnenzijn.Lastigerishetomkinderenduidelijktemakenwanneerzijdedubbelepunt,depuntkomma,envooraldekommamoetengebruiken.Defunctiesvandezeleestekenskunnenwehetbesteduidelijkmakendoormiddelvanvoorbeeldzinnen.Enkelevoorbeelden:
-Ronaldheefttweehuisdieren:eenhondeneenhamster.-Karinhoudtvanboekenlezen;Willemhoudtmeervanvoetballen.-OmdatHaticeziekis,komtzenietnaarschool.
Zolerenkinderendatwededubbelepuntgebruikenbijdeaankondigingvaneenopsommingendatdekommaendepuntkommakernsignalenzijn,dietemakenhebbenmetdeopbouwvandezin.Omdathetbelangrijkisdatkin-derendegrammaticalestructuurvaneenzindoorzien,ishetnodigdatzijkennishebbenvanbasalegrammaticalenoties,zoalsonderwerp,gezegdeenpersoonsvorm.AanlerenvanstrategieënvoorzelfcorrectieInhetlerenspellenspelenleerstrategieëneenbelangrijkerol.Datwilzeggendatkinderenvuistregelshanterenbijhetplannen,uitvoerenenevaluerenvanhuntaalgedrag.Deleerkrachtkanditstrategischlerenbevorderendoorleer-lingenbewusttemakenvanhuneigen(leer)gedragsregels.Hetgaateromdatwedeinstructienietalleenrichtenopbegripeninzicht,maarookopintegratievanhetgeleerdeinheteigenkennisbestandvankinderen.Dankzijstrategischlerenzijnkinderensteedsbeterinstaatomhunkennisenvaar-dighedenovertedragenvandeenesituatienaardeandere. Eenalternatievemanieromdewerkwoordspellingtetrainen,ishetwerkenmetalgoritmen(Assink,1992).Dezewerkwijzegaatuitvaneenreekssyste-matischedenkstappen,dieleidttotdecorrectewerkwoordspelling.Daarbijwordtgebruikgemaaktvanenkelebasalegrammaticaletermen,zoalswerk-woord,tijd,getalenpersoon.Indezinhijwordtkampioenlerenkinderenhetwerkwoordwordttespellendoorstiltestaanbijhetwerkwoordwordendatindederdepersoonenkelvoudindetegenwoordigetijdwordtvervoegd.
Hetvoordeelvanhetwerkenmetalgoritmenisdatdedenkstappenexplicietwordenweergegevenenwezodoendegoedkunnennagaanwaardeleerlingfoutenmaakt.Metsysteemkaartenkunnenwedealgoritmenvoordekinde-renverduidelijken.Wemoetenechtervoorkomendatleerlingenaaneenuit-geschrevenalgoritmeblijvenvastzitten.Hetonderwijsiseropgerichtdatleerlingendealgoritmeninternaliseren.
Inonderstaandschemawordteenvoorbeeldgegevenvaneensysteemkaart. 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
ui:spellingindelift,baarn:bekadidact,nijkerk:intro
Intraditioneeltaalonderwijskrijgenkinderenpasdekansomverhaleneninformatievetekstenteschrijvenwanneerzedespellingminofmeeronderdekniehebben.Uitrecentestudieswetenweechterdatkinderenjuistlerenspellendoorveelvuldigteschrijven.Doorveelteschrijven,wordenkinderenzichbewustvanderegelmatighedenindespelling(Bean&Buffler,1991).Aanvankelijkgaankinderenuitvanzelfbedachtespellingconventies,maargeleidelijkaankrijgenzijsteedsbeterzichtopdesystematiekvanspellingre-gels.Wanneerkindereninauthentiekeschrijftakendekanskrijgenomdoel-gerichtteschrijven,ondervindenzijbovendiendateencorrectespellingwaardeheeftvoordelezer.Voorbeeldenvanbetekenisvolleschrijfactivitei-tenzijn:uitnodigingen,brieven,hetnieuwsbordindeklas,deschoolkrant,boekbesprekingenenwerkstukken.ZelfcorrectieIneenopstelmakenkinderenmeestalmeerspelfoutendaninformelespel-lingsituaties,zoalsineendictee.Ditkanhetgevolgzijnvaneenonvoldoendeontwikkeldspellingbewustzijn.Bijeendicteegaankinderenerwaarschijnlijkvanuitdatelkwoordeenspellingmoeilijkheidinzichheeft,terwijlzebijhetschrijvenvaneenopstelzelfmoetenuitzoekenwelkewoordenquaspellingextraaandachtverdienen.Daarbijmoetenzemeteenbeslissenhoedecorrec- Spellingstrategieënkunnenbetrekkinghebbenop:-hetniveauvandeorthografie:letters,spellingpatronen;-hetwoordniveau:klankvorm,visuelevormenbetekenis;-hetzinsniveau:degrammaticaleinbeddingvanmetnamedewerkwoorden.
Deleerkrachtleertkinderendestrategieënadequaattoetepassenenfun-geertdaarbijalsmodel:zijdoetdestrategieënvoor,ondersteunthetstrate-giegebruikvandeleerlingenenpastdezezonodigaan.Wekunnenhetlerenspellenversnellendoordeleerlinggerichtesturingtegevenmethetuiteinde-lijkedoeldeinternesturingdoordeleerlingzelf(Brown&Palincsar,1989;Slavin,1990).Doorkinderentelerenhuneigenleerprocessentecontroleren,wordenzeinhunontwikkelingsteedsminderafhankelijkvanhunomgeving.
Daaromstimulerenwedekinderenomzichzelfna,enliefsttijdenshetschrij-ventecontroleren.Omdatteleren,ishetnodigdatwehetcorrigerenvanspelfoutenveelvuldiggezamenlijkindeklasoefenen.Naarmatekinderenmeergrammaticalenotieskennenenbeterzichthebbenophetspellingsys-teem,zijnzijsteedsbeterinstaatomhuneigenfoutenoptesporenentecorrigeren.Hetisbelangrijkdatkindereneengevoelontwikkelenvoormoge-lijkefoutenbronnen(zoalsdespellingvanopenengeslotenlettergrepen)enbeschikkenoverbronnen(woordenboek,controleschema’s)ombijtwijfeldejuistespellingwijzeoptezoekenofafteleiden.
Doortekstverwerkingsprogramma’stegebruiken,kunnenkinderenhunspel-lingcontrolerenmeteenspellingchecker.Doordecombinatievaneenspel-lingcheckerencontroleschema’s,kunnenwedespellingvaardigheidvankin-derenopinventievewijzebevorderen.SpellinginstructieineenbetekenisvollecontextLerenspelleniseenactiefproces.Wekunnendeactieveinbrengvankinderentijdenshetlerenspellenvergrotendooreenkrachtigeleeromgevingtecreë-ren,waarinleerlingenzelfkeuzeskunnenmakeneneeneigenbete-kenislerentoekennenaandeleerinhoud.Despellingontwikkelingvankinderenisdusgebaatbijeenrijkeomgeving,waarindeleertakenbetekenishebbenvoorhetkind.Datbetekentdathetlerenzoveelmogelijkfunctioneelmoetzijn.
Hetisdusnietdebedoelingdatkinderenhetideekrijgendatspellingonder-wijsalleenmaarbestaatuitdicteesenuithetraadplegenvaneindelozewoordrijenmetspellingpatronen.Lezenenschrijvenliggentengrondslagaangeletterdheid.Hetverdientaanbevelingomdezetweevaardigheidsas-pectenvoortdurendopelkaartebetrekken(Cunningham&Allington,1999)Doornaastelkaartelezenenteschrijven,wordendeverbindingendieinhetgeheugentussenlettersenklankenwordengevormd,versterkt. 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
leerlingcorrigeertzijnschrijfwerkmeteenspellingwijzer
markeren,krijgtdeleerkrachtsteedsbeterinzichtindespecifiekespellingbe-hoeftenvanindividueleleerlingen.Insocialeinteractielerenkinderengelei-delijkaanhuneigenkennisbronnenenoplossingsstrategieënexpliciettemakenentetoetsenaandievananderen(Stahl,1995).Ditisvooralvanbelangvoorkinderenmeteenzwakkezelfsturingenkinderenmeteentaal-achterstand.Zijndespellingfouteneenmaalopgespoord,danbegintdedecorrectie.Deleerkrachtfungeertdaarbijalsmodeldoorbijhetschijvenvanwoordenhard-opvoortedoenhoezijdespellingregelstoepast.Hetiszinvolomdaarbijgebruiktemakenvansysteemkaarten,waaropdespellingregelsmetvoor-beeldenzijnweergegeven.Dekinderenkunnenvervolgensmetdezelfdesys-teemkaartenzelfstandigaandeslaggaan.ZinvolleschrijfactiviteitenDeleerkrachtkandespellingvaardigheidendespellingattitudevankinderenbevorderendoordagelijkseroutines,waarbijkinderenopeenzinvollemaniermetwoordspellingenschrijvenaandeslaggaan(Scott,1994).Wegevenhierondervoorbeeldenvanzinvolleschrijfactiviteiten.
●PlanbordDeleerkrachtgebruikthetschoolbordalsplanbordenmaaktereendagelijk-seroutinevanombijhetbeginvandeschooldagdedagplanningglobaaldoortesprekenaandehandvaneenschematischoverzicht.Zijgeeftdaarbijsteedseentoelichtingopdeconventiesvoorhetmakenvanhetschemaenopdespellingconventiesdiezijgebruikt.Doorhetmodelgedragvandeleer-krachtkrijgenkinderenzichtophetschrijvenvanmoeilijkewoorden,zoalswoorddictee,zinsontledingenwereldoriëntatie.
●NieuwsbordOphetnieuwsbord,datopeenvasteplaatsindeklashangt,kunnenkinde-renzelfgeschrevennieuwsberichtenophangen.Deleerkrachtbespreektdenieuwsberichtenmetdekindereneninventariseertdespellingmoeilijkheden,omdielaterklassikaalindespellinglesaandeordetestellen.
●WoordlaboratoriumIneenwoordlaboratoriumkrijgenkinderendeopdrachtomwoordentemakenmeteenbepaaldaantalgegevenletters.Kinderenkrijgenbijvoor-beelddeletterss,t,aenmmetdevraagominvijfminutenmetdieletterszoveelmogelijkwoordjesopteschrijven,zoalsstam,mast,sam,tamenmat.Webreidenhetaantallettersgeleidelijkaanuit.Dewoordendiede teschrijfwijzevanwoordenbepaaldkanworden.Omdathetondoenlijkisomdespellingvanelkwoordtecontroleren,moetenkinderengoedkunneninschattenwelkewoordenwelenwelkegeenproblemenopleveren.Wekun-nenhieraanaandachtbestedendoorkinderennahetschrijvenvantekstenbewusttemakenvanhuneigenspellinggedrag.Daarnaastreikenwehenmogelijkhedenaanomhuneigenschrijfproductentecorrigeren.
Allereerstmoetenspellingfoutenwordenopgespoord,ietsdatindeeersteplaatsdeleerlingzelfkandoen.Hetvoordeeldaarvanisdatdandespelling-afsprakenaanbodkomen,dieklassikaalofindividueelmetdeleerlingzijngemaakt.Deleerkrachtkangebruikmakenvaneenindividueelstappenplan,datsamenmetdeleerlingwordtopgesteldenbijgesteld.Wegevenhierondereenvoorbeeldvanzo’nstappenplan(Willemen,Bosman&VanHell,2000).
Stappenplandoe-het-zelfspellingcorrectievanJosine
1Ikleesmijnverhaalgoeddoorvanhetbegintotheteinde.Hebikmisschienwoordenvergeten?
2Ikkijkofalleleestekenskloppen.Staanallehoofdlettersenpuntenopdegoedeplaats?
3Zieikwoordenvanafspraak18(uitdespellingles):regelwoordenbom-men-bomen?Hebikallewoordenvandittypeopgespoordengecontroleerd?
4Zieikwoordendievoormijmoeilijkzijn:g/chofau/ou?Dezewoordenzoekikopinmijnspellingschriftofikvraagzeaandejuf.
5Komikvreemdemoeilijkewoordentegendieikbijnanooitschrijf?Dezewoordenzoekikopinhetwoordenboekofikvraagzeaandejuf.
Erontstaaninteressantemogelijkhedenvoorsamenwerkendlerenwanneerwekinderen-onderbegeleidingvandeleerkracht-elkaarsschrijfproductenlatenbeoordelen.Doordefouteninelkaarsschrijfproductenoptesporen,ontstaatereengemeenschappelijkbewustzijnvandespellingsystematiekenlerenkinderenspellingregelsverwoorden.Zijkrijgendeopdrachtomwoord-voor-woordnategaanofdespellingcorrectis.Zokanerbinneneentweetalofkleinegroepeenlevendigediscussieontstaanoverdesystematiekvanspellingregels.Doordefoutendiekinderenoverhethoofdziennadiente 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie
Kinderenmetlees-enspellingproblemenhebbenbaatbijdirecteinstructiemetveelaandachtvoorstructuuroefeningenenalgoritmen.Bovendienkun-nendezeleerlingendooreenuitbreidingvandeeffectieveleertijdmogelij-kerwijsleerachterstandeninlopen(Slavin,1994).Onderleertijdvallenzoweldeinstructie-,deoefen-alsdeverwerkingstijd.
Omdemotivatievanhetkindtebehoudenenomtransfervanhetgeleerdetebevorderen,dienenoefeningenvoorkinderenmetlees-enspellingproble-menzoveelmogelijkineenzinvollecontexttewordengeplaatst.Deleer-krachtheeftdetaakkleinegroepenleerlingentecoachen,doelenentakenuitteleggenenfeedbacktegeven.Responsiviteitisinditkaderergbelang-rijk.Doorspellinghandelingenvoortedoenenoplossingsstrategieënhardopteverwoorden,steltdeleerkrachtkindereninstaatzichdoorimitatieenobservatiehandelingeneigentemaken.'Scaffolding',eenbegripontleendaanBruner,iseencrucialestrategie,waardoordeleerkrachtineendialoogmetdeleerlingdecomplexiteitvandeleertaakaanzienlijkkanvereenvoudi-gen. kinderenhebbenopgeschreven,wordenklassikaalofinkleinegroepjesbesproken.Inhetkadervansamenwerkendlerenkunnendekinderenookingroepjeswoordenbedenkenenopschrijven.
●WoordmuurDewoordmuurbestaatuitgrotevellenpapier,waaropwoordenwordengerubriceerddieovereenkomenquabetekenis(woordfamilies)ofquavorm(analogierijtjesopbasisvaneindrijm).Dekinderenplaatsenzelfwoordenbinnendejuisterijtjes.Bijwoordfamilieskunnenwedenkenaanreeksen,zoalsschool,schooltas,schoolbank,schooljuffrouwenkleuterschool,basis-school,muziekschool.Eenvoorbeeldvaneenanalogierijtjeis:meeuw,geeuw,leeuw,spreeuw.Zulkerijtjeszettenkinderenaantotreflectieenmakenhenbewustvanspellingpatronen.Doorwoordenmeteenzelfdespel-lingpatroonnateschrijven,slijpendekinderendiepatronengeleidelijkaanin.Dezeactiviteitwordtvoorbereidinkleinegroepjes,dieeenspecifiekeopdrachtkrijgen.
●Spellingschema’sDeleerkrachthangtbelangrijkeschema’s(algoritmes)voorhetspellenvanwoordenopindeklas.Metbehulpvanillustratiesenkleurschakeringenkunnenbepaaldespellingaspectenwordengeaccentueerd.Deleerlingenkunnenzelfookzulkeschema’svooreigengebruikmakeninkleinformaat.
●SpellingschriftHetstimuleertveelkinderenomeeneigenspellingschriftbijtehouden,waarinzijopeenoverzichtelijkemanierdeverschillendespellingcategorieënweergeven.Dekinderenkunnenhetschriftalsnaslagwerkgebruikenbijhetschrijvenvanteksten.
●WoordspelAllerleispelletjes,zoalsmemory,lottoenkwartet,kunnenkinderenver-trouwdmakenmetspellingpatronen.Aanheteindvandergelijkewoordspel-letjes,steltdeleerkrachtonderliggendespellingregelsaandeorde.
OmgaanmethardnekkigespellingproblemenOmvroegtijdigkinderenophetspoortekomen,waarvandespellingontwik-kelingwordtbedreigd,ishetnodigdatleerkrachtendeleerprocessenvandekinderennauwgezetcontroleren(Henry,1996;Wentink&Verhoeven,2001).Hetisbelangrijkdatkinderenzominmogelijkgefrustreerdrakeninhunleer-proces.Daaromzorgtdeleerkrachtervoordatookkinderenmetspellingpro-blemen,succeservaringenopdoen.Datisvangrootbelangvoordemotivatieenhetzelfvertrouwenvandezekinderen.Deleerkrachtsluitdaarommethaarondersteuningaanbijwathetkindalkanenweet. 3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie3vanleerlijnennaartussendoelenspellingeninterpunctie