Jelgersma-lezing, oktober 2020
Psychische kwetsbaarheid
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling Kwetsbaar in transities - liminaliteit
Een hoge kwetsbaarheid in ontwikkeling, het autisme voorbeeld
Waar we het zeker over moeten hebben!
highly polygenic: many thousands of genetic variants each contribute
Associated with higher risk for cancer, diabetes II, and cardiovascular disease Risks even more pronounced with male gender
Associated with higher socio-economic status Increased prevalence in Western Europe
Increased prevalence over the last decades, world wide No cure available
Disorder X
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Deze “morbus batavorum” is
maatschappelijk geaccepteerd, zowel nationaal als internationaal”
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
https://rijksoverheid.bouwbesluit.com/Inhoud/docs/wet/bb2003_nvt/artikelsgewijs/hfd4/afd4-3
“Wegens de toenemende gemiddelde lengte van de bevolking is de hoogte van vrije doorgangen van gebruiksfuncties aangescherpt van 2,1 m naar 2,3 m. Daarmee wordt de gebruikswaarde van gebruiksfuncties voor de langere tijd zeker gesteld.”
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Wat als de definitie 5mm Hg verschuift?
https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/bloeddruk/kosten/zorguitgaven#node-zorguitgaven-bloeddruk-naar-leeftijd-en-geslacht
In 2017 bedroegen de uitgaven aan zorg voor hoge bloeddruk 651,4 miljoen euro.
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Veel eigenschappen kennen een normale verdeling, zoals lengte. Zo ook psychische kwetsbaarheid
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Continue variabele Dicotome variabele
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Psychische kwetsbaarheid als continue variabele suggereert een overlap in biologische kenmerken, symptomen en behandeling
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Genetic correlations across neurological phenotypes
Analysis of shared heritability in common disorders of the brain. Brainstorm Consortium. Science. 2018 Jun 22;360(6395).
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Genetic correlations across psychiatric phenotypes
Analysis of shared heritability in common disorders of the brain. Brainstorm Consortium. Science. 2018 Jun 22;360(6395).
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Genetic correlations across neurological and psychiatric phenotypes.
Analysis of shared heritability in common disorders of the brain. Brainstorm Consortium. Science. 2018 Jun 22;360(6395).
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Psychische kwetsbaarheid: de p-factor
Caspi, A., Moffitt, T. E. All for one and one for all: Mental disorders in one dimension. Am. J. Psychiatry. 10.1176/appi.ajp.2018.17121383 (2018).
P-factor
Psychiatric vulnerability as normal distribution across the population
Limited risk to develop disorder High risk to develop disorder
Ziekte concept en psychische kwetsbaarheid
Clinical implications
P-factor
presentation Internalizing and/or externalizing and/or psychosis
Neurocognitive make-up, neuronal networks (default and limbic circuitry),
genetic risk factors
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Sociaal emotionele ontwikkeling
geleidelijk sprongsgewijs
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Neuro-cognitieve ontwikkeling
levensfase cognitieve vaardigheid
baby visuele-, auditieve-, tactiele waarneming motoriek
peuter/ kleuter geheugen taal- en spraak
ruimtelijk en visueel inzicht (o.a. tekenen) leren onderscheiden zelf en ander
fantasie (alsof spel)
basis schoolleeftijd lezen, schrijven en rekenen
taakgericht werken, aandacht en concentratie pubertijd ruimtelijk denken
abstract denken en logisch redeneren hypothetisch redeneren
kennis vergaren
volwassenheid oorzaak en gevolg denken kennis toepassen
langere termijn (jaren) planning
Indrukken op doen
Interactie vaardigheden
Cognitieve vaardigheden
Omgeving kunnen aanpassen
Ontwikkeling: cognitieve ontwikkeling
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Neuro-cognitieve ontwikkeling
Exploratie fase:
zien en bewegen
Taakjes doen en automatiseren
Abstractie en autonomie
Oorzaak en gevolg, kennis toepassing
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Neuro-cognitieve ontwikkeling
Child Dev.2011 Mar-Apr;82(2):646-60. Conditional reasoning with false premises facilitates the transition between familiar and abstract reasoning.
Markovits H, Lortie-Forgues H
Front Hum Neurosci. 2014. Susac A, Bubic A, Vrbanc A, Planinic MDevelopment of abstract mathematical reasoning: the case of algebra.
H+P=10 H=10-P 10-P-P=4
10-2P=4 -2P=-6
2P=6 P=3
Wat was het start bedrag?
Hoeveel had ze nog van het jaar daarvoor?
Heeft ze nog voor haar verjaardag geld gehad?
Is die t.v. na een jaar nog steeds 600 euro?
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Neuro-cognitieve ontwikkeling
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Sociaal emotionele ontwikkeling
Ontwikkeling: altijd SE, cognitief, motorisch etc!!!!
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Sociaal emotionele ontwikkeling
Ontwikkelingsfasen bouwen op elkaar voort!
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Sociaal emotionele ontwikkeling
Vanaf het ontstaan van een mens bij de versmelting van een eicel en een zaadcel en het moment waarop deze mens sterft, is er sprake van ontwikkeling.
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Kwetsbaarheid vanuit vroege ontwikkelingsstoornissen
Sociaal emotionele ontwikkeling gender,
nature & nurture
Neurocognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling
Sociaal emotionele ontwikkeling gender,
nature & nurture
“girls are socialized to be emotional, nonaggressive, nurturing, and obedient,
whereas boys are socialized to be unemotional, aggressive, achievement oriented, and self-reliant”
Chaplin, T.; Aldao, A. (2012). "Gender differences in emotion expression in children: A meta-analytic review"(PDF). Psychological Bulletin. 139 (4): 735–765.
Kwetsbaar in transities - liminaliteit
kwetsbaarheid in transities en liminaliteit
Kwetsbaar in transities - liminaliteit
losmaken van de oude fase
liminale fase: verlies van identiteit en status nieuwe identiteit en herintreden
Arnold van Gennip, Les Rites de Passage, 1909.
kwetsbaarheid in transities en liminaliteit
Kwetsbaar in transities - liminaliteit
kwetsbaarheid in transities en liminaliteit
Kwetsbaar in transities - liminaliteit
kwetsbaarheid in transities en liminaliteit
verhoogd kwetsbaar in transities
Kwetsbaar in transities - liminaliteit
Autisme, een hoge p-factor
autisme, classificatie (DSM-5) versus diagnose
De hinderlijke verwarring tussen classificatie en diagnose!
Autisme, een hoge p-factor
Classificatie is het indelen in groepen op basis van bepaalde overeenkomende kenmerken, niet meer of minder!
Carolus Linnaeus, versie 1735
(1) viervoeters (waaronder de mens!), (2) vogels, (3)
amfibieën (waaronder reptielen en amfibieën), (4) vissen (inclusief walvissen), (5) insecten en wormen (eigenlijk alle overige ongewervelden) en een (6) ongenummerde klasse
‘paradoxa’.
autisme, classificatie (DSM-5) versus diagnose
Autisme, een hoge p-factor
autisme, classificatie (DSM-5) versus diagnose
Waarom autisme?
Niet op grond van een enkele observatie!
Of een enkele observatie die niet helemaal past!
Autisme, een hoge p-factor
autisme, classificatie (DSM-5) versus diagnose
Vraagt om een korte beschrijving van symptomen En
Hoe deze samenhangen met functie beperking En
Met een ethologische hypothese En
Het identificeren van beschermende- en risico factoren En
Enige poging tot predictie En
Een classificatie
Autisme, een hoge p-factor
het diagnostische concept van autisme?
Vraagt om kennis van:
1.genetische risicofactoren 2.omgevingsfactoren
3.de ontwikkeling van de hersenen bij autisme
4.kennis over neurocognitie en symptomatologie.
autisme, classificatie (DSM-5) versus diagnose
Diagnose is een integratie van informatie en weging!
Autisme, een hoge p-factor
variatie als noodzakelijk principe: de biologie creëert genetische variatie
Dosis variatie: deleties / duplicaties (CNV)
Sequentie variatie
Gen omgeving interacties
autisme, genetica
Autisme, een hoge p-factor
autisme, genetica
Autisme, een hoge p-factor
autisme, genetica
Genetische varianten bij autisme vaak geassocieerd met synaps uitgroei en vorming
autisme, neurocognitie en neuroimaging
Autisme, een hoge p-factor
Behandeling autisme
Hoge p-factor
P-factor
presentation Internalizing and/or externalizing and/or psychosis
Neurocognitive make-up, neuronal networks (default and limbic circuitry),
genetic risk factors
Autisme, een hoge p-factor
*Gedurende het leven blijft connectiviteit een probleem
*dit uit zich in kwetsbaarheid t.a.v. integratie en filtering van informatie
*lokaal mogelijk over-connectiviteit
Het autisme voorbeeld
autisme, neurocognitie en neuroimaging
Autisme, een hoge p-factor
Behandeling bij autisme
*Gedurende het leven blijft connectiviteit een probleem
*dit uit zich in kwetsbaarheid t.a.v. integratie en filtering van informatie
*lokaal mogelijk over-connectiviteit
*Zorg voor tijd, gun iemand met autisme tijd, behoud een levensloop perspectief
*Zoek uit wat overprikkeling geeft en pas aan
*zie ook de kracht die soms bestaat, met name op specifieke concrete taken
Autisme, een hoge p-factor
Behandeling
van symptoom score naar kwaliteit van leven
Autisme, een hoge p-factor
