VAN GEKIBBEL TOT VECHTSCHEIDING
In 2013 en 2014 heeft JSO in opdracht van negen gemeenten in de regio Haaglanden onderzoek gedaan naar het totale preventie- en hulpaanbod wat betreft opvoeden en opgroeien in deze
gemeenten, en het gebruik en de kosten hiervan in relatie tot het gemeentelijke beleid en de mening van ouders, jeugdigen en professionals.
Hierdoor konden de gemeenten goed zien in welke probleemgebieden (te) veel of juist (te) weinig aanbod is. Vooral het aanbod rond echtscheiding bleek aan versterking toe en kon beter op elkaar afgestemd worden.
Ter inspiratie van gemeenten die aandacht willen besteden aan een samenhangend aanbod op het gebied van relatieproblemen en (v)echtscheidingen heeft JSO dit factsheet samengesteld.
Leeswijzer
In het eerste hoofdstuk worden enkele cijfers rondom (echt)scheiding op een rijtje gezet, om de omvang van het probleem te schetsen. Ook worden de mogelijke gevolgen van een scheiding voor kinderen belicht. Hoofdstuk 2 beschrijft drie landelijke initiatieven die aandacht vragen voor
scheidingsproblematiek en de ondersteuning hieromtrent willen verbeteren. Hoofdstuk 3 tot slot beschrijft acht inspirerende voorbeelden van gemeenten en regio’s die de afgelopen jaren met scheidingproblematiek aan de slag zijn gegaan.
I. Cijfers en gevolgen
Per jaar maken ongeveer 70.000 thuiswonende kinderen een (echt)scheiding van hun ouders mee.
Het gaat dan om 1,6% van de thuiswonende kinderen tot 22 jaar. En het aantal scheidingen is nog steeds groeiende. Momenteel eindigt ruim 40% van de huwelijken in een echtscheiding.
Veel scheidingen verlopen redelijk goed en de ouders zijn na hun scheiding in staat om hun kinderen op te voeden in een veilige en evenwichtige gezinssituatie. Maar naar schatting verloopt 20% van de scheidingen problematisch. Ouders zetten dan ieder beschikbaar middel in om de strijd te winnen, het conflict verhardt en het belang van het kind raakt ondergeschikt.
Volgens de Kinderombudsman komen er jaarlijks circa 3.500 kinderen bij die ernstig last hebben van zo’n ‘vechtscheiding’. In totaal lijden op dit moment in Nederland zo’n 16.000 minderjarige kinderen onder de scheiding van hun ouders.
Kinderen die een scheiding van hun ouders meemaken lopen meer risico op het ontwikkelen van psychosociale problemen dan kinderen van ongescheiden ouders. Vooral kinderen die langdurige en frequente conflicten tussen hun ouders hebben meegemaakt, hebben op langere termijn een
verhoogd risico op problemen. We spreken dan over emotionele problematiek, depressie, slechte schoolprestaties en problemen bij het (later) zelf aangaan van relaties.
Toch hoeft een scheiding niet altijd tot problemen te leiden. Een goede relatie met minstens één van de ouders en steun van broers en zussen kunnen bijvoorbeeld bescherming bieden.
II. Wat gebeurt er op landelijk niveau?
De afgelopen twee jaar zijn er landelijk een drietal initiatieven geweest vanuit de politiek, de Kinderombudsman en het NJi om meer aandacht te vragen voor scheidingsproblematiek, en de ondersteuning van ouders en kinderen landelijk te verbeteren.
Plan staatssecretarissen Veiligheid en Justitie en VWS
Eind maart 2014 hebben de staatssecretarissen van Veiligheid en Justitie (VenJ) en van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) aan de Tweede Kamer een plan gestuurd om de positie van kinderen in een vechtscheiding te verbeteren. Hierin kondigen zij de volgende initiatieven aan:
een landelijke voorlichtingscampagne, online workshop, lokale preventieve hulp, proeven met een regierechter en de inzet van een bijzondere curator.
Begin 2015 is er als onderdeel van de campagne ‘Voor een veilig thuis' aandacht besteed aan vechtscheidingen. In onder andere radiocommercials werden mensen opgeroepen om in actie te komen bij een vechtscheiding in hun omgeving. En op www.opvoeden.nl is goed onderbouwde informatie beschikbaar gesteld over het onderwerp kind en scheiding. Op de website Villa Pinedo kunnen scheidende ouders deelnemen aan een online-cursus.
Adviesrapport Kinderombudsman
De Kinderombudsman heeft onderzoek laten doen naar (v)echtscheidingen en bracht in 2015 het adviesrapport ‘Vechtende ouders, kind in de knel’ uit met de volgende aanbevelingen:
Verplichte ondersteuning van een mediator of coach bij het maken van een ouderschapsplan.
Als ouders er niet uitkomen of escalatie dreigt, krijgt de mediator het mandaat om bij de rechtbank een curator te verzoeken de belangen van het kind te behartigen.
Als ouders via hun advocaat een verzoek schrijven zonder een ouderschapsplan in te dienen, dan neemt de rechter sterker de regie en stelt hij een kindercoach of curator aan om de stem van het kind nadrukkelijker te laten horen.
Informatie over de gevolgen van scheiding worden standaard beschikbaar gesteld door eerstelijns professionals, advocaten en scheidingsmediators.
Versterken van vroegsignalering van relatiestrijd en grotere bekendheid geven aan interventies, zodat er sneller hulp kan worden geboden.
Ouders en kinderen praten mee over een oplossing als een ondertoezichtstelling in zicht komt en als een OTS is opgelegd.
Richtlijn scheiding en problemen van jeugdigen voor jeugdhulp en jeugdbescherming
Het NJi stelde in 2015 een richtlijn op voor professionals om te komen tot een betere, meer uniforme werkwijze als het gaat om de onderkenning en signalering van problemen, en de ondersteuning en behandeling van kinderen en jongeren uit scheidingsgezinnen.
Aanbevolen wordt onder andere goed kennis te nemen van het aanbod in de regio en bij de intake van een jeugdige altijd na te gaan of de ouders in scheiding liggen en/of veel ouderlijke conflicten hebben. Als dit het geval is moet de begeleiding gericht worden op zowel de ouders als de jeugdige.
Ouders moeten gestimuleerd worden om individuele hulp te vragen, of deel te nemen aan programma’s die gericht zijn op het leren beheersen van ruzies, (familie)mediation en/of het versterken van hun (ouder)relatie. Voor de kinderen is het goed om deel te nemen aan effectieve programma’s, zoals KIES, !JES het brugproject, Stoere Schildpadden of Dappere Dino’s.
III. Wat gebeurt er op gemeentelijk en regionaal niveau?
Ook in gemeenten en regio’s is er de afgelopen jaren van alles gebeurd op het gebied van scheidingsproblematiek. Ter inspiratie volgen hieronder acht goede voorbeelden.
1. Werkgroep Problematische Scheiding in Rijswijk
In Rijswijk is de werkgroep Problematische Scheiding opgericht. De groep heeft een gezamenlijke visie en missie opgesteld en subsidie aangevraagd voor aanvullende activiteiten, om te komen tot een sluitend ondersteuningsaanbod van licht naar zwaar op het gebied van scheiding. De werkgroep heeft tot nu toe de volgende plannen opgeleverd:
een pakket van interventies voor kinderen en ouders, met daarin onder andere Stoere Schildpadden, Dappere Dino’s, KIES, !JES, Ouderschap Blijft, en Kinderen uit de Knel;
een webpagina gekoppeld aan de CJG-website, met daarop het hele hulpaanbod van de gemeente, informatie over de gevolgen van (echt)scheiding, juridische en financiële informatie, een doorklik naar de websites van Villa Pinedo en Jonge Helden, en een telefoonnummer van een bureaudienst waarmee ouders kunnen bellen, e-mailen of waar ze op gesprek kunnen gaan;
een workshop voor professionals, o.a. leerkrachten over hoe je een kind van scheidende ouders kunt begeleiden in de klas, het informatierecht van beide ouders en hoe je kunt voorkomen dat je in het conflict wordt gezogen.
2. Projectgroep Multidisciplinaire Aanpak Scheiding Zoetermeer
De projectgroep Multidisciplinaire Aanpak Scheiding Zoetermeer (MASZ) is een
samenwerkingsverband tussen organisaties die allen een aanbod hebben op het terrein van
scheiding binnen Zoetermeer. Het voordeel van deze samenwerking is dat er gebruik gemaakt wordt van elkaars expertise, het aanbod op elkaar afgestemd wordt en samengewerkt wordt in de hulp- en dienstverlening. Hetgeen effectiviteit en klantvriendelijkheid in de hand werkt.
Maar de belangrijkste ambitie van de projectgroep is dat elke professional die te maken krijgt met ouders en kinderen in scheiding (van peuterspeelzaalleiding tot advocaat) op de hoogte is van het Zoetermeers scheidingsloket. Dit scheidingsloket stelt zich ten doel de doelgroep (ouders,
kinderen/jongeren, hun netwerk en professionals) vroegtijdig en effectief te ondersteunen om de ontwikkeling van problematische scheidingen terug te dringen of te voorkomen (en daarmee het welzijn van kinderen en hun ouders te vergroten). De website biedt veel informatie, van algemene (educatieve) informatie tot specifiek gericht op het Zoetermeers aanbod van hulp- en dienstverlening van licht naar zwaar.
Dit Zoetermeers initiatief voor een scheidingsloket gaat, naar verwachting, in het tweede kwartaal van 2016 ‘de lucht’ in. Dit scheidingsloket kent straks niet alleen een digitale maar ook een fysieke omgeving. Deze zal gevestigd worden bij het Meerpunt (het Zoetermeerse CJG), waar inwoners van Zoetermeer die meer willen weten over scheiding of hulp zoeken terecht kunnen met hun verhaal en zo nodig van daar uit verder verwezen zullen worden.
3. Project Wijzer-Scheiden in Midden-Brabant
Wijzer-Scheiden is een project van acht samenwerkende organisaties in de regio Tilburg. Ze stemmen hun hulpaanbod op het gebied van scheiden op elkaar af en voeren het daar waar mogelijk in
samengestelde teams uit.
Het project bestaat uit:
zorgprogramma Wijzer-Scheiden, dat als doel heeft om te voorkomen dat scheidingen van kwaad tot erger gaan en uiteindelijk uitmonden in een vechtscheiding waar kinderen de dupe van zijn;
website Wijzer-Scheiden.nl, met daarop een online hulpwijzer die ouders, kinderen en professionals snel de in hun situatie best passende ondersteuning wijst bij
scheidingsproblematiek;
een online scheidingsschool, die preventieve informatie en cursussen aanbiedt om mensen te helpen respectvol en met zo min mogelijk leed uit elkaar te gaan;
gezamenlijke deskundigheidsbevordering om competenties te verwerven die nodig zijn om het hoofd te kunnen bieden aan scheidingen waarbij huiselijk geweld een rol speelt;
versterking van de ketenaanpak voor zeer conflictueuze scheidingen, waarin De veilige Haven (Veilig Thuis), de gemeenten en hulporganisaties Kompaan en De Bocht worden getraind door het High Conflict Forum uit Toronto.
4. Samenwerkingsverband/regiegroep Kindvriendelijk Scheiden Noord Veluwe
Het samenwerkingsverband Kindvriendelijk Scheiden Noord-Veluwe (KVS) is in 2008 gestart en daarmee één van de eerste projectgroepen op dit terrein. Deelnemers zijn het CJG, de GGD, Icare, MD Veluwe, Bureau Jeugdzorg, de Raad voor de Kinderbescherming, LSG-Rentray (JOOZT) en Pactum jeugd- en opvoedhulp. Doel van het project was om een sluitende ketenaanpak te ontwikkelen rondom kind en echtscheiding.
Nu de projectfase is afgelopen is het samenwerkingsverband omgevormd tot een regiegroep, die vier keer per jaar bij elkaar komt. Het streven is tijdig passende hulp in te zetten voor gescheiden ouders en hun kind(eren) om problemen te voorkomen.
Bijzonder is de samenwerking met de advocatuur. Zo kunnen ouders zich aanmelden voor het echtscheidingsspreekuur dat één keer per 14 dagen door een advocaat en een maatschappelijk werker wordt gehouden. Ook wordt er jaarlijks een voorlichtingsbijeenkomst voor de advocatuur georganiseerd. Het aanbod en de mogelijkheden van KVS worden daarin voor het voetlicht gebracht, en er worden adviezen en tips gegeven over hoe je met ouders kunt praten over de belangrijke rolwisseling van ex-partners naar samenwerkingspartners in de opvoeding.
Het hulpaanbod van KVS is heel breed: informatie op de CJG-website, gespreks/speelgroepen voor kinderen van gescheiden ouders, een echtscheidingsspreekuur, omgangsbemiddeling, een
omgangshuis waar ouders en kinderen uit de hele regio gebruik van kunnen maken, et cetera.
Bijzonder is het project omgangsondersteuning door vrijwilligers. Deze vrijwilligers ondersteunen gescheiden ouders in het opbouwen en goed laten verlopen van de omgangsregeling. Dit doen zij bijvoorbeeld door de kinderen te halen en brengen van de ene ouder naar de ander, door aanwezig te zijn bij het overdrachtsmoment of door tijdens het bezoek aanwezig te zijn en ouders te ondersteunen in het omgaan met hun kinderen.
5. Online platform Compaiz in Groningen
Het online platform Compaiz is ontwikkeld door Elker, jeugd en opvoedhulp in Groningen. De ambitie van Elker is om er in een scheidingssituatie vroeg bij te zijn en ervoor te zorgen dat ouders met elkaar blijven communiceren. Zo kan veel ellende worden voorkomen.
Wanneer ouders gaan scheiden komt er veel op hen en de kinderen af, en het voordeel van online hulp is dat ouders zelf kunnen bepalen wanneer ze met deze hulp aan de slag gaan. Het platform Compaiz biedt drie vormen van lichte online hulp bij scheiding aan: een e-book, interactief
ouderschapsplan en online training.
Het e-book geeft informatie en tips voor ouders in de periode voor, tijdens en na hun scheiding. Met het interactief online ouderschapsplan kunnen ouders samen of apart van elkaar snel werken aan een volledig ouderschapsplan. In de online training wordt door middel van filmpjes en een werkboek aandacht besteed aan verschillende belangrijke aspecten rondom scheiding.
Compaiz geeft ouders ook de mogelijkheid om met elkaar te bloggen en via Facebook vragen te stellen.
6. Integrale aanpak Amsterdam
In de zomer van 2015 organiseerde de gemeente Amsterdam een expertmeeting rondom
echtscheiding. Hier deelden ongeveer vijftig professionals hun ervaringen wat betreft ‘het aanbod’,
‘preventie’ en ‘de keten’, om de gemeente te adviseren over de prioritering in de aanpak.
In eerste instantie richt de gemeente zich nu op voorlichting en preventie. Zo krijgen
jeugdhulpverlening, huisartsen en het onderwijs een workshop om signalen van een vechtscheiding te herkennen, krijgen ouders die gaan scheiden informatie over de gevolgen voor hun kind(eren), en zullen vechtscheidingen vanaf 1 januari 2016 apart geregistreerd worden bij Veilig Thuis, het meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling. De cijfers die uit die registratie naar voren komen, worden gebruikt om casussen te monitoren en systeemfouten op te sporen.
Ook spant de gemeente zich in om de positie van het kind in de rechtszaal te versterken. Dat gebeurt samen met onder meer de rechtbank, de Raad voor de Kinderbescherming en de jeugdbescherming.
Als het nodig is krijgt het kind een bijzondere curator toegewezen. Dit kan een advocaat, psycholoog of orthopedagoog zijn, die als taak heeft om de stem van het kind te verwoorden. Het kind, de ouders of andere belanghebbenden kunnen zelf ook om zo’n curator vragen.
De gemeente Amsterdam heeft ook Het Jeugdplatform Amsterdam, bestaande uit ouders en
jongeren, gevraagd advies te geven. Zij hebben 15 actiepunten op papier gezet. Bijvoorbeeld middels een samenwerkingsovereenkomst of bestuursakkoord partners van o.a. hulpverlening, onderwijs, justitie en de rechtelijke macht committeren aan de uitvoering van het versterkte beleid, de website Villa Pinedo onderdeel maken van het aanbod en bestaande informatie op folders en websites op elkaar afstemmen. Ook zal er in de training die de gemeenten inkoopt rond kindermishandeling extra aandacht worden gevraagd voor het onderwerp vechtscheiding.
7. Weekends van Stichting Kanjer in Eindhoven
Stichting Kanjer organiseert met subsidie van de gemeente Eindhoven, en gesponsord door verschillende Eindhovense bedrijven, gratis weekends voor kinderen van gescheiden ouders. Deze weekends zijn bedoeld om kinderen te helpen om de scheiding van hun ouders op een speelse manier te accepteren en te verwerken. Zij krijgen er diverse workshops aangeboden en een moment om met lotgenoten over hun ervaringen te praten. Gekoppeld aan het weekend volgen de kinderen na terugkomst vijf groepsbijeenkomsten, terwijl hun ouders parallel deelnemen aan vijf bijeenkomsten van Triple P Family Transitions.
Stichting Kanjer is door een particulier bureau opgezet om met vrijwilligers kinderen en jongeren kosteloos te helpen.
8. Scheidingsspreekuur in Noord-Holland, Utrecht en Gelderland
Youké, een organisatie voor gespecialiseerde jeugdhulp in Noord-Holland, Utrecht en Gelderland, is in het voorjaar van 2014 een scheidingsspreekuur gestart voor (sociale) wijkteams, ouders, jeugdigen, verwijzers, advocaten en rechters. Specialisten van het team Kind in Complexe Scheiding (KiCS) geven collegiale consultatie aan professionals van sociale wijkteams en CJG’s.
De meest gestelde vragen van wijkteammedewerkers gaan over welke specifieke hulpvorm passend is in een bepaalde situatie, en hoe om te gaan met juridische procedures en financiën. Het KiCS wijst de weg naar de juiste informatie, maakt een inschatting wat het best past bij het kind en de ouders en kan adviezen geven hoe te bemiddelen.
Youké heeft zich gespecialiseerd in verschillende erkende interventies rond kinderen in complexe scheidingen, waarbij ouders duidelijk in het vizier zijn. Ook heeft zij een training
bemiddelingsvaardigheden ontwikkeld voor professionals uit de wijkteams. Tevens onderhoudt de afdeling Kind in Complexe Scheiding contact met de Rechtbank Midden Nederland/Flevoland en de Raad voor de Kinderbescherming. Medewerkers van de afdeling houden regelmatig presentaties aan kinderrechters, raadsonderzoekers en advocaten.
Meer informatie
JSO
Nieuwe Gouwe Westzijde 1 2802 AN Gouda
Postbus 540 2800 AM Gouda
Jeanette van der Meer Senior adviseur
