WEER ZIN IN HET LEVEN
OVER BURN-OUT EN DEPRESSIVITEIT EN HOE ER VANAF TE KOMEN
O E F E N B O E K
WEER ZIN IN HET LEVEN
MARLENE DRIESSENWEER ZIN IN HET LEVEN
OVER BURN-OUT EN DEPRESSIVITEIT EN HOE ER VANAF TE KOMEN
O E F E N B O E K
Copyright © 2016 Marlène Driessen Eerste druk
Alles in deze uitgave mag in overleg met de auteur worden gebruikt met bronvermelding.
Uitgave Stichting uitgeverij Jess Tekeningen: Sanne Boschman Vormgeving: Marlou van Uden Drukker: Ipskamp Printing ISBN 978-90-822961-1-2
NUR 740
M A R L È N E D R I E S S E N
13
15
17 21 23 27 31 37 41
45
47 51 55 59 61 65 69 Voorwoord
WEER ZIN IN HET LEVEN
Wie ben ik en waar voel ik me thuis?
Hoofdstuk 1: Wat is depressiviteit?
Hoofdstuk 2: Ik heb een burn-out en ben overspannen: wat nu?
Hoofdstuk 3: Disbalans en depressieve gevoelens maken deel uit van het natuurlijke groeiproces Hoofdstuk 4: Een eerste aanzet tot zelfonderzoek
Hoofdstuk 5: De zin van zin Hoofdstuk 6: Ontspannen
Hoofdstuk 7: Kiezen voor positieve emoties
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN Het innerlijk voorbeeld wijst de weg
Hoofdstuk 8: Conditionering
Hoofdstuk 9: Het innerlijk volmaakte voorbeeld Hoofdstuk 10: Concentratie
Hoofdstuk 11: Het denken komt tot rust door de aandacht te verleggen Hoofdstuk 12: Van moeten naar willen, zin en verlangen
Hoofdstuk 13: De taal van het lichaam
Hoofdstuk 14: Het opzoeken van de liefde voor jezelf
INHOUDSOPGAVE
Hoofdstuk 15: Wie ben ik?
Hoofdstuk 16: De liefdevolle waarnemer
Hoofdstuk 17: Individuele kracht en zelfbewustzijn
Hoofdstuk 18: Het antwoord op angst ligt in het moment ‘nu’
Hoofdstuk 19: De kracht in boosheid nader bekeken Hoofdstuk 20: Automatismen doorbreken
DE GROTE SCHOONMAAK
Het loslaten van belemmerende patronen en negatieve overtuigingen
Hoofdstuk 21: De geestelijke ruggengraat
Hoofdstuk 22: Vijf vragen voor constructief zelfonderzoek Hoofdstuk 23: Verdriet en humor toelaten
Hoofdstuk 24: Wat te doen met gevoelens van schuld en schaamte?
Hoofdstuk 25: Schoonmaken van het verleden Hoofdstuk 26: Twee bronnen van emoties
Hoofdstuk 27: Het loslaten van belemmerende overtuigingen
GENIETEN VAN HET LEVEN Over een positieve balans
Hoofdstuk 28: Het gevoelsanker
Hoofdstuk 29: Eigenwaarde, balans en gelijkwaardigheid Hoofdstuk 30: Over overdenken
Hoofdstuk 31: Durven verlangen
Hoofdstuk 32: Spiegeltje, spiegeltje aan de wand Hoofdstuk 33: Een uitdagende toepassing Hoofdstuk 34: Hulp gezocht?
Hoofdstuk 35: Depressiviteit en geestelijke groei
Hoofdstuk 36: Een individuele benadering blijkt noodzakelijk
BIJLAGEN:
Ontspanningsoefening 1: Aanspannen en ontspannen Ontspanningsoefening 2: Reis door het lichaam Een ogenschijnlijk onschuldig voorbeeld ter illustratie
Met dank aan
Samenvatting
153 157 159 163 165
171 171 173 177
181
183 75
79 81 87 91 95
99
101 103 107 111 115 125 129
135
137 139 145 147
What grace is given to me, I bestow on thee
Voorwoord
Dit oefenboek is geschreven voor mensen die zich depressief voelen of overspannen zijn en een effectieve manier zoeken om daar vanaf te komen.
De beschreven methode tot zelfonderzoek is gebaseerd op 30 jaar ervaring met zelfonderzoek naar geluk, integriteit en onvoorwaardelijke liefde. In die jaren ben ik opgeleid tot docent in de metafysica. De methode is toegepast en op effectiviteit getoetst - zowel individueel als in groepsverband - door al diegenen die ik gedurende meer dan 20 jaar heb begeleid vanuit de kennis van de metafysica.
De oefeningen en de theorie zijn zeer bruikbaar voor iedereen die op zoek is naar groter geluk en groter zelfbewustzijn. Ze zijn ook aan te raden aan familie en vrienden van mensen die in een (psychisch) moeilijke situatie verkeren.
De methode tot zelfonderzoek is tevens aan te bevelen aan hulpverleners,
therapeuten en iedereen die in de (geestelijke) gezondheidszorg werkzaam is. Immers alleen dat wat vanuit de eigen ervaring werkelijk is begrepen, kan aan een ander worden doorgegeven.
Dit boek zou nooit tot stand gekomen zijn zonder het liefdevolle voorbeeld van Nel van Beek - van Koten. Dankzij haar levenswerk heb ik de zuivere vorm leren kennen, die als een soort ‘blauwdruk’ in ieder mens aanwezig is. Een nieuw mensbeeld en een nieuw zicht op de menselijke ontwikkeling worden hierdoor mogelijk. Samen met Nel is een raamwerk opgesteld om de metafysische benadering van de mens te vertalen naar een nieuwe manier om van depressiviteit af te komen.
Dit oefenboek is een uitwerking van dat raamwerk en geeft uitdrukking aan mijn dankbaarheid voor de kennis die zij heeft doorgegeven.
Marlène Driessen, december 2015
14 1515
Wie ben ik en waar voel ik me thuis?
WEER ZIN IN HET LEVEN
Wie ben ik en waar voel ik me thuis?
Hoofdstuk 1 Wat is depressiviteit? 17
Hoofdstuk 2 Ik heb een burn-out en ben overspannen: wat nu? 21 Hoofdstuk 3 Disbalans en depressieve gevoelens maken deel uit van het natuurlijke groeiproces 23
Hoofdstuk 4 Een eerste aanzet tot zelfonderzoek 27
Hoofdstuk 5 De zin van zin 31
Hoofdstuk 6 Ontspannen 37
Hoofdstuk 7 Kiezen voor positieve emoties 41
Hoofdstuk 1
Wat is depressiviteit?
We spreken over depressiviteit als we ons neerslachtig, ontevreden, somber, minderwaardig, lusteloos, wanhopig, onmachtig, angstig, verloren of eenzaam voelen. Deze lijst mag naar believen worden aangevuld. Met andere woorden:
we noemen onszelf depressief als we één of een combinatie van deze en andere ongewenste, negatieve emoties ervaren. Wanneer dit langere tijd aanhoudt, spreken we van een depressie�.
Naast de negatieve emoties is er vaak in meer of mindere mate sprake van lichamelijke klachten, zoals slapeloosheid, gebrek aan eetlust of juist overmatig eten en chronische vermoeidheid. Depressiviteit betekent soms ondraaglijk lijden.
Het leven lijkt geen zin meer te hebben. We willen terecht zo snel mogelijk van de depressieve gevoelens af.
Ieder mens verlangt naar blijdschap, levensvreugde, acceptatie, geluk, liefde, zuiverheid, gelijkwaardigheid, wijsheid, vertrouwen, vrijheid, kracht, schoonheid en integriteit. Ook deze lijst mag naar believen worden aangevuld.
Een aandachtig lezer zal wellicht opmerken dat alleen al door het lezen van deze opsomming van positieve emoties er iets verschuift in de eigen gemoedstoestand.
Door aandacht te geven aan positieve emoties gaan we ons al fijner voelen.
Alles wat aandacht krijgt groeit.
Aristoteles
WEER ZIN IN HET LEVEN
18 19
neurowetenschappers aangetoond dat met behulp van gerichte aandacht voor positieve emoties nieuwe hersenpatronen en daaraan verbonden nieuwe denk- en gedragspatronen ontstaan. Nieuwe menselijke mogelijkheden, zoals een grotere keuzevrijheid en een groter zelfbewustzijn, zijn door deze wetenschappers letterlijk zichtbaar gemaakt�.
We hoeven ons niet ongerust te maken als we de oefeningen die hier worden gegeven, niet meteen naar tevredenheid kunnen doen. Nieuwe paden inslaan vraagt doorzettingsvermogen en herhaling. Oude, vertrouwde en dus veilige patronen inruilen voor onbekende wegen vraagt moed en lef. De eerste stap op deze nieuwe weg is de allerbelangrijkste: onszelf welkom heten precies zoals we op dit moment zijn.
Oefening Welkom
Heet jezelf welkom zoals je een goede vriend of vriendin welkom zou heten.
Stel je voor dat je de deur open doet voor een vriend of vriendin op wiens gezelschap je je verheugt. Hoe voel je je op dat moment?
Stel je vervolgens voor dat je de deur voor jezelf opent en heet jezelf welkom met dat gevoel. Je mag er helemaal zijn, je mag je volkomen welkom voelen zoals je op dit moment bent.
Noteer je ervaring.
De vraag is nu: hebben we de vrije keuze om ons te richten op deze positieve gevoelens en zo ja, kunnen we dat leren?
Ja, de mens heeft het vermogen om de aandacht zelfbewust te richten, te kiezen voor positieve emoties en daardoor te kunnen kiezen voor wie hij wil zijn. We kunnen dat leren door de in ieder mens van nature aanwezige vermogens zo te gaan gebruiken dat we ons leven een positieve richting geven.
Op een bepaald moment in het leven kan door aangeleerde patronen en beperkende overtuigingen stagnatie optreden in het natuurlijke groeiproces. Door uiteenlopende oorzaken kunnen vaardigheden of vermogens die nodig zijn voor een volgende levensfase, onvoldoende of niet zijn ontwikkeld. Die stagnatie van het natuurlijke groeiproces veroorzaakt depressieve gevoelens en depressiviteit.
We gaan de zin van depressiviteit pas begrijpen als we bezig zijn om er vanaf te komen. In depressieve gevoelens ligt namelijk de kracht opgeslagen die we nodig hebben om negatieve overtuigingen en belemmerende patronen los te laten. Door de aandacht te richten op positieve emoties, komt die kracht beschikbaar en kunnen we de stagnatie doorbreken. Met behulp van de oefeningen in dit boek trainen we de vaardigheden en vermogens die hiervoor nodig zijn.
Door het geleerde toe te passen in het dagelijks leven krijgen we een vrije,
zelfbewuste keuze. Zo vinden we een groter zelfbewustzijn en de innerlijke balans, die op dit moment van ons leven bij ons past. De eigen ervaringen vormen het meest solide bewijs van de effectiviteit van het trainen van onze vermogens. Het is aan te bevelen een speciaal aantekeningenschrift bij te houden om de ervaringen naar aanleiding van de oefeningen te noteren. Door het noteren van de ervaringen beklijven ze beter.
Door recente ontwikkelingen binnen het hersenonderzoek is ook door
� The Emotional Life of your Brain, 2012, Richard J. Davidson en Sharon Begley
Hoofdstuk 2
Ik heb een burn-out en ben overspannen: wat nu?
Steeds meer mensen raken door de eisen die zij aan zichzelf stellen en die de samenleving aan ons stelt overspannen�, opgebrand en uitgeput. Ernstige vermoeidheidsklachten, concentratieproblemen, slapeloosheid, hoofdpijn,
emotionele onevenwichtigheid en depressieve gevoelens horen bij de symptomen van een burn-out.
De symptomen van overspannenheid lijken op die van depressiviteit. De oorzaak van een burn-out is echter anders dan het ontstaan van een depressie. Een burn-out wordt veroorzaakt doordat we te lang meegaan met leef- en werkomstandigheden, die eigenlijk niet (meer) bij ons passen. We raken daardoor lichamelijk en emotioneel uit balans.
Mensen die overspannen worden, beschikken vaak over een grote wilskracht. De disharmonie die we ervaren, proberen we op te lossen door de omstandigheden te verbeteren. We gaan daarom maar door met hard werken en we blijven handelen vanuit wilskracht. Onze lichamelijke behoeften en emotionele verlangens verliezen we uit het oog en maken we aan de wil ondergeschikt. Die interne strijd veroorzaakt lichamelijke spanning en emotionele overbelasting. We ervaren dat als stress.
Kortdurende stress is niet schadelijk, maar langdurige of permanente stress overbelast ons lichamelijk en emotioneel. Een elastiek dat voortdurend strak gespannen is, raakt op een gegeven moment ook zijn elasticiteit kwijt. Vergelijkbaar daaraan verliezen we door voortdurende gespannenheid onze veerkracht om weer te kunnen ontspannen.
Herstellen van een burn-out begint met toegeven aan het gevoel dat zegt: ‘Ik kán niet meer!’ Lichamelijke uitputting en onverwerkte emoties vragen om erkenning en om
WEER ZIN IN HET LEVEN
22 23
er te mogen zijn�. Door stil te staan bij hoe we ons eigenlijk voelen, ontdekken we dat we dingen doen die eigenlijk niet (meer) bij ons passen en waar we geen zin (meer) in hebben. We zullen in de volgende hoofdstukken gaan zien dat achter de fysieke uitputting vitaliteit schuilgaat en achter de sombere gevoelens zin en levensvreugde te vinden zijn. Door de negatieve emoties toe te laten, kunnen de achterliggende, positieve emoties tevoorschijn komen.
Oefening Uitrusten
Ga op de grond of op bed liggen en zorg dat je warm en comfortabel ligt.
Geef toe aan je moeheid en ontspan daarin. Voel bewust dat je moe bent.
Doe dit een aantal minuten. Neem waar dat er, na enkele minuten bewuste aandacht voor je moeheid, vitale gevoelens en ontspanning tevoorschijn komen.
Herstel begint met het bewust toegeven aan het gevoel van fysieke en emotionele overbelasting. Langer dan een paar minuten is meestal niet nodig. Soms komt er verdriet los. Laat die tranen maar komen. Tegen de moeheid en de emoties vechten, zorgt slechts voor een grotere uitputting.
Het is niet de bedoeling om tijdens de oefening in slaap te vallen, maar het mag wel.
Noteer kort je ervaringen.
De innerlijke disbalans die overspannenheid veroorzaakt, is noodzakelijk om een nieuwe, positieve balans te vinden. Door automatismen te doorbreken en oude patronen los te laten, kunnen denken, wilskracht, verlangens en lichamelijke behoeften op een evenwichtige en zelfbewuste manier in onze handelingen meegewogen gaan worden�.
Hoofdstuk 3
Disbalans en depressieve gevoelens maken deel uit van het natuurlijke groeiproces
Zelfbewustzijn betekent kennis hebben over onszelf en het vermogen om op onze handelingen en ervaringen te reflecteren en ervan te leren. Een zelfbewust mens kent zijn mogelijkheden en zijn onmogelijkheden.
Een belangrijke menselijke mogelijkheid is tot op heden echter collectief onderbelicht gebleven: we hebben het vermogen om negatieve emoties te vervangen door
positieve emoties en zo een nieuwe identiteit op te bouwen. Een identiteit die aansluit bij het individuele verlangen naar verdere ontwikkeling.
Met het vervangen van negatieve emoties wordt niet bedoeld het ontkennen van deze emoties. Veel therapieën - zowel psychologische als medicinale - gaan ervan uit dat depressiviteit een ziekte is. De behandeling is daardoor in veel gevallen gericht op het beheersen en onderdrukken van negatieve emoties. Een dergelijke benadering werkt remmend op de emotionele kracht die in depressieve gevoelens ligt opgeslagen. Deze kracht hebben we juist hard nodig om belemmerende patronen te doorbreken.
Door de kracht in negatieve emoties vrij te maken en positief te richten,
versnellen we de natuurlijke ontwikkeling naar een groter zelfbewustzijn. Op een zelfbewuste manier leren omgaan met depressieve emoties maakt ons tot krachtige persoonlijkheden.
� Zie hoofdstuk 16: Oefening ‘De liefdevolle waarnemer’. � Zie hoofdstuk 12: Van moeten naar willen, zin en verlangen.
Oefening Even stil staan
Ga eens voor jezelf na wanneer de depressie of de burn-out volgens jou is begonnen?
Welke symptomen ervaar je en hoe uiten deze zich?
Schrijf dit kort voor jezelf op.
Tijdens het leven doorlopen we verschillende levensfasen: baby, peuter, kleuter, schoolgaand kind, puber, jongvolwassene, volwassene, de middelbare leeftijd en de ouder wordende mens. In elke levensfase ontwikkelen we nieuwe vaardigheden en ontdekken we andere kwaliteiten en mogelijkheden van onszelf. Doorgaans is deze natuurlijke ontwikkeling een gelukkig makend proces.
Elke nieuwe levensfase wordt meestal voorafgegaan door een periode van onvrede en disbalans. We ervaren deze periode als somber of depressief. Het oude jasje is als het ware te klein geworden en het nieuwe jasje met de nieuwe groeimogelijkheden lijkt nog niet voorhanden. Een bekend voorbeeld hiervan is wanneer kinderen tandjes krijgen. We zeggen dan begripvol tegen elkaar: ‘Ach hij is lastig, omdat hij tandjes krijgt.’ In latere levensfasen, en zeker waar het onze eigen ontwikkeling betreft, zijn we helaas minder begripvol. De angst voor het onbekende doet ons op de
drempel van een nieuwe levensfase aarzelen. Die aarzeling en de daaraan verbonden negatieve gevoelens maken deel uit van de natuurlijke ontwikkeling. Strijd met de negatieve emoties zorgt voor stagnatie in die ontwikkeling. Het gevolg van deze stagnatie is depressiviteit of overspannenheid.
Depressiviteit en overspannenheid kunnen op verschillende momenten in ons leven en door allerlei redenen ontstaan. Conditionering, erfelijke factoren en leef- en werkomstandigheden spelen een rol. Ook onverwerkte (jeugd)trauma’s kunnen in latere fasen van ons leven tot uiting komen in een burn-out, een depressie of in
depressieve gevoelens. Soms kan het nodig zijn om gebeurtenissen uit het verleden te verwerken. We hoeven ons echter niet te richten op het verleden. De antwoorden die we zoeken, vinden we altijd in het heden. Door de ontdekking dat we in het moment ‘nu’ kunnen kiezen voor positieve emoties, gaan we zien dat diegene die we verlangen te zijn op dit moment al in ons aanwezig is.
Stap voor stap zal in de volgende hoofdstukken uitgelegd worden hoe we de eigen ontwikkeling positief kunnen beïnvloeden. De beschreven oefeningen en het geboden theoretisch kader vormen samen een nieuwe weg tot zelfontplooiing, die is gebaseerd op het vermogen om te kunnen kiezen wie we graag willen zijn. Die keuzevrijheid helpt om van depressiviteit af te komen of te herstellen van een burn- out en een gelukkig en zelfbewust mens te worden.
WEER ZIN IN HET LEVEN
26 27
Hoofdstuk 4
Een eerste aanzet tot zelfonderzoek
Het zoeken naar geluk is een van nature gegeven innerlijke drijfveer. We verlangen allemaal naar geluk. Ons hele leven zijn we op zoek naar die emotie, die ons helemaal vervult. Hierdoor worden we aangezet tot handelen en kunnen we de wereld en daarmee onszelf ontdekken.
Wanneer dit natuurlijke groeiproces is verstoord en we ons overspannen of depressief voelen, kunnen we met behulp van zelfonderzoek die stagnatie
doorbreken. Een eerste aanzet tot zelfonderzoek vinden we in de volgende oefening:
Oefening Bij wie voel ik mij het meest thuis?
Vraag je zorgvuldig af wanneer jij je bij iemand werkelijk thuis voelt. Ga voor jezelf na welke kwaliteiten en eigenschappen deze persoon heeft en schrijf dit op.
Waaraan moet hij of zij voldoen? Neem er de tijd voor om een lijst te maken van de voorwaarden, kwaliteiten en eigenschappen die voor jou noodzakelijk zijn om je echt bij iemand op je gemak te voelen.
Lees de lijst nog een keer goed door en kijk of je nog iets wilt toevoegen.
Neem nu, voordat je verder leest, opnieuw je lijst ter hand. En vraag je bij iedere voorwaarde op je lijst af, of je vindt dat jij daar zelf aan voldoet. Onderstreep elk woord waarbij dat naar jouw gevoel niet het geval is. >>
Frysk Gedichtje
Juster ha ik op besite west by my sels, Der wie tiid, begrip en rest.
Ik haw my derom foarnommen, Om ris wat faker del te kommen.
Gisteren ben ik op visite geweest bij mijzelf, er was tijd, begrip en rust.
Ik heb mij daarom voorgenomen, om eens wat vaker langs te komen.
Met dank aan Mariëtte Hooftman voor het vinden van dit gedichtje en de vertaling uit het Fries.
Degene in wiens gezelschap jij je het meest bevindt, dát ben jij zelf. Ben jij goed gezelschap voor jezelf? Meestal zijn we niet ons eigen beste gezelschap. Dat is de soms pijnlijke en confronterende conclusie van deze opdracht.
Laat je hier niet door ontmoedigen. Zelfonderzoek vraagt eerlijkheid en integriteit en kan soms confronterend zijn. Je hebt nu een lijst van kwaliteiten en eigenschappen.
Door de onderstreping kun je zien welke van deze kwaliteiten en eigenschappen jij je al eigen hebt gemaakt. In de lijst kun je ook zien welke kwaliteiten en eigenschappen je nog verder zou willen ontwikkelen, zodat jij je meer bij jezelf thuis gaat voelen.
Dit is een eerste en belangrijke aanzet tot zelfonderzoek en noodzakelijk om zelfbewuste keuzes te kunnen gaan maken.
Het is van groot belang om de aandacht tijdens de oefening niet te richten op het gevoel van tekortschieten, maar de aandacht te richten op dat wat we graag in onszelf willen ontwikkelen. De mooie eigenschappen van anderen waar we ons thuis bij voelen, blijken we ook in onszelf te hebben. We nemen ze immers waar. We projecteren die eigenschappen echter onbewust op anderen. Door die projecties terug te nemen en deze mooie eigenschappen te gaan zien als deel van de eigen identiteit, worden we goed gezelschap voor onszelf.
Oefening Kennismaken met innerlijke hulp
Neem de lijst met eigenschappen die je hebt opgeschreven bij de oefening ‘Bij wie voel ik mij het meest thuis?’ nogmaals voor je.
Schrijf deze lijst aandachtig over zonder de onderstrepingen. Wanneer je dit geconcentreerd doet, zul je merken dat diegene waar jij je bij thuis voelt in jezelf al vorm krijgt.
Lees dat wat je hebt geschreven nog eens aandachtig door. Sluit eventueel je ogen en ervaar wat er in jou verschuift door je aandacht op deze eigenschappen te richten. Ga met die emotionele verschuiving van de aandacht mee zover als fijn voelt. Neem waar wie jij op dit moment bent en als het bevalt, kun je daar ‘ik’ tegen zeggen.
Noteer je ervaring.
In tegenstelling tot ons fysieke lichaam dat relatief vormvast is, is onze emotionele vorm voortdurend in beweging. Je zou die vorm ‘vloeibaar’ kunnen noemen. Door de bewegelijkheid van onze emoties kunnen we negatieve emoties vervangen door positieve emoties. Die emotionele vloeibaarheid maakt het mogelijk om in het moment ‘nu’ te kunnen zijn, wie we in de toekomst gaan zijn. Dit ´toekomstige-ik´ is een onmisbare hulp bij het opbouwen van een nieuwe identiteit. In hoofdstuk 9 gaan we hier dieper op in.
Voor jongeren en jongvolwassenen
De puberteit is de levensfase die zeer belangrijk is voor het ontwikkelen van
zelfbewustzijn en het opbouwen van een eigen identiteit. In die jaren maken we ons emotioneel los van onze ouders en gaan ons op een eigen, unieke wijze verhouden tot andere mensen en de wereld. Die ontwikkeling gaat vaak gepaard met sterke stemmingswisselingen en verwarrende, sombere gevoelens. Tegelijkertijd - zeker in deze tijd van sociale media en grenzeloze informatievoorziening - ligt de wereld met al haar keuzemogelijkheden aan onze voeten.
Steeds meer jonge mensen komen de laatste jaren knel te zitten en worden depressief of overspannen. Vanuit een veelal onbewuste herinnering aan ons zuivere wezen verlangen we naar zuivere menselijke waarden, zoals integriteit, gelijkwaardigheid en onvoorwaardelijke liefde. Helaas ontmoeten we die
hooggestemde, innerlijke waarden vaak onvoldoende in de wereld om ons heen. Die
WEER ZIN IN HET LEVEN
30 31
discrepantie tussen de binnen- en buitenwereld zorgt voor verwarring in een toch al roerige levensfase. We voelen ons verloren en eenzaam door een gebrek aan houvast en richting waarop we onze keuzes kunnen baseren. Dit gebrek aan houvast kan leiden tot overspannenheid en depressiviteit.
Door de oefeningen in dit boek krijgen we een innerlijk, zelfbewust houvast.
Aan de hand van diegene die we gaan zijn, ons ‘toekomstige-ik’, worden we ons eigen beste gezelschap. Dit innerlijke houvast helpt om de eigen weg te kiezen.
Door het ontwikkelen van een zuivere, innerlijke toets krijgen we een zuiver onderscheidingsvermogen. De eerste stap op weg naar een krachtig zelfbewustzijn is altijd om onszelf welkom te heten precies zoals we op dit moment zijn�. Vanuit die liefdevolle zelfacceptatie ontstaat als vanzelf het verlangen naar verdere groei en ontwikkeling.
Dat geldt voor jong en oud. Ouders, opvoeders, leraren en andere begeleiders
kunnen - terwijl zij met opvoeden bezig zijn - jongeren helpen door aandacht te geven aan het eigen zelfonderzoek. Terwijl we jongeren begeleiden, worden we geholpen door een innerlijk voorbeeld� en groeit onze zelfkennis.
Hoofdstuk 5
De zin van zin
Het ervaren van zinloosheid maakt deel uit van depressiviteit en overspannenheid en hoort bij de moeilijkste emoties die we kennen. Het lijkt dan alsof het leven geen enkele zin (meer) heeft. Die ogenschijnlijk bodemloze put noodzaakt ons om op zoek te gaan naar de ‘zin’. Maar zittend in de put nadenken over de zin van het leven is een zinloze bezigheid. Het versterkt juist de leegte die we op dat moment ervaren. Het antwoord dat we zoeken, vinden we in de ervaring van ‘zin hebben in’. Immers:
De beste manier om een zinvol leven te leiden is te doen waar je zin in hebt.
Oefening Mogen doen waar je zin in hebt
Ga voordat je verder leest eens na welke gedachten en gevoelens de uitspraak:
‘De beste manier om een zinvol leven te leiden, is te doen waar je zin in hebt’ bij je oproept. En schrijf dat kort voor jezelf op.
Voor veel mensen is ‘doen waar je zin in hebt’ een beladen onderwerp. We hebben op de eerste plaats geleerd om te doen ‘wat hoort’ en te doen ‘wat moet’. We laten ons leiden door de verwachtingen van anderen of door wat we denken dat er van ons wordt verwacht. Onze handelingen komen voort uit het verlangen om geaccepteerd te worden en niet uit de liefde voor onszelf.
Natuurlijk is een zekere mate van disciplinering tijdens de opvoeding noodzakelijk, omdat we moeten leren wat nodig is om te kunnen overleven. Helaas hebben we
� Zie oefening ‘Welkom’ uit hoofdstuk 1. � Zie hoofdstuk 9: Het innerlijk volmaakte voorbeeld.
tijdens deze conditionering vaak geleerd om onze ‘zin’ te wantrouwen en zelfs te negeren in plaats van te besturen.
Onze zin maakt duidelijk waar onze voorkeur naar uitgaat: het eten waar we zin in hebben, de plek waar we willen wonen, opleiding, werk, hobby’s waar we onze tijd aan besteden, de partner die we kiezen, de seksuele voorkeur die we hebben, behoefte aan contact met familie en de vriendschappen die we sluiten.
We hebben ‘zin’, omdat we de zintuiglijke wereld en daarmee onszelf in het dagelijkse leven willen leren kennen. Omdat ieder mens uniek is, zal iedereen het leven op een eigen, unieke wijze vorm geven. Door de zin te durven volgen, bevredigen we onze fysieke, emotionele en spirituele behoeften op de manier die bij ons past. We ontwikkelen onze levensvreugde.
Oefening Zinvol zelfonderzoek over ZIN
Neem een dag of dagdeel vrij voor deze oefening.
Om de oefening goed uit te kunnen voeren, krijg je een extra vermogen, namelijk het vermogen om zichtbaar of onzichtbaar te zijn naar keuze. Dit vermogen biedt je de mogelijkheid om je los te maken van de angst voor de oordelen van anderen. Let wel:
niets moet, je mag doen waar jíj zin in hebt. Je kunt dus onzichtbaar zijn als je geen zin hebt om gezien te worden en zichtbaar als je behoefte hebt aan contact met een ander.
Loop een tijdje (5 á 10 minuten) door je eigen huis, zodat je even kunt wennen aan dit vermogen. Niemand kan je zien en wat je doet heeft dus ook geen consequenties. Je mag je daarin helemaal ontspannen voelen. Ga in jezelf na hoe dat voelt.
Op het moment dat jij er zin in hebt, loop je naar buiten en je laat je leiden door
je zin. Heb je zin om links- of rechtsaf te slaan, heb je zin om langzaam of snel te lopen? Kijk waar je zin je brengt en durf dingen te doen die je doorgaans niet doet.
Bijvoorbeeld in je eentje op een terrasje koffie drinken of in een kroeg een borrel, een gebouw binnenlopen dat je wilt bekijken, een dansje maken midden op straat, op een kunstwerk klimmen, hardop zingen of (on)bekende mensen aanspreken.
Je mag je door je zin laten uitdagen. Je hebt immers het vermogen om naar believen zichtbaar of onzichtbaar te worden.
Bewaak tijdens de oefening de grenzen van je fysieke welzijn, het fysieke welzijn van anderen en het fysiek mogelijke. Wanneer je bijvoorbeeld zin hebt om in het koude water van de gracht te gaan zwemmen, dan kan dat gevaarlijk zijn voor je gezondheid.
Je kunt dan je zin vrij volgen door je voor te stellen dat je gaat zwemmen, maar het niet daadwerkelijk te doen. Leef je met je voorstellingsvermogen zo goed mogelijk in die daden in. Neem vervolgens waar welke gedachten, gevoelens en emoties de voorstelling in je oproept.
Schrijf als je weer thuis bent zo uitgebreid mogelijk op wat je tijdens de oefening hebt ervaren. Noteer de gebeurtenissen in de tegenwoordige tijd en noteer naast de gebeurtenissen vooral ook je gevoelens en emoties. Schrijf in de ik-vorm.
Als je dit hebt gedaan, schrijf dan het antwoord op de volgende vragen voor jezelf op:
Wat heb je anders gedaan dan dat je in het dagelijkse leven zou doen?
Welke emoties zijn je vooral opgevallen?
Wat heeft je het meest geraakt?
Wat heb je geleerd over het volgen van je ‘zin’?
Door ons voor te stellen dat we onzichtbaar zijn, laten we de angst voor de oordelen van anderen los. De oordelen waar we bang voor zijn, zijn in werkelijkheid oordelen die we over onszelf hebben en op anderen projecteren. Bevrijd van die oordelen
WEER ZIN IN HET LEVEN
34 35
zullen we ons in toenemende mate vrij voelen om de eigen zin te volgen. ‘Zin hebben in’ wordt een emotie die naar believen beschikbaar is. Zo kunnen we ook leren deze vitale kracht in te zetten bij taken die we niet graag doen, maar wel nodig zijn om een plezierig leven te leiden.
De zin van weerzin
Als we onze zin beter leren kennen, zullen we eerder opmerken wanneer we ons door angst, weerstand, ‘geen zin’ of weerzin laten leiden. Het bewust ervaren van deze emoties hoort bij onze groei. Eventuele oordelen hierover mogen we loslaten. Als de emoties er mogen zijn, hebben we een keuze en kunnen de zin en vitaliteit die achter de negatieve gevoelens schuilgaan, tevoorschijn komen.
Wanneer we ons echter onbewust door angst, weerstand, gebrek aan zin of weerzin laten leiden, worden we neerslachtig en futloos.
Doen waar je werkelijk zin in hebt, maakt vitaal en energiek. Het lichaam reageert met welbehagen. Gaan we bijvoorbeeld niet naar een feestje, omdat we zin hebben in een avondje thuis, dan zal dat ontspanning geven. Blijven we thuis vanuit angst of weerstand, dan zal dat ons juist onrustig maken. De motivatie achter onze handelingen onderkennen, maakt zinvol zelfonderzoek over onze zin mogelijk.
Wanneer we durven doen waar we zin in hebben, geven we uitdrukking aan het unieke individu dat we zijn. Dan voelen we ons energiek en ontspannen en genieten we van het leven. Het omgekeerde is ook waar. Wanneer we ons vitaal en vol levensvreugde voelen, zullen we als vanzelf datgene doen waar we zin in hebben en wat aansluit bij de eigen behoefte. Het vrij kunnen beschikken over en het volgen van de emotie ‘zin’, leidt tot een leven dat we als zinvol en vervullend ervaren.
In de volgende hoofdstukken zullen we zien dat we onze emoties - dus ook onze zin - ongeacht de omstandigheden in onszelf kunnen opzoeken. Die training vergroot de keuzevrijheid waar we naar verlangen. Een eerste aanzet hiertoe vinden we in de volgende oefening.
Oefening Ik ga er vandaag een leuke dag van maken
Ga, om de dag zelfbewust te beginnen, meteen na het wakker worden op de rand van het bed zitten en zeg tegen jezelf: ‘Ik ga er vandaag een leuke dag van maken’
Neem waar wat er in je emoties verschuift als je dit tegen jezelf zegt en herhaal het indien gewenst gedurende de dag. Doe dit de komende week elke ochtend en als je wilt langer.
Noteer kort je ervaringen.
Tot slot, zonder zin de in dit boek gegeven oefeningen doen, is volkomen zinloos en werkt averechts.
Hoofdstuk 6
Ontspannen
We beschikken allemaal over een mentaal -, lichaams- en emotioneel bewustzijn.
Deze drie bewustzijnsdelen zijn nauw met elkaar verbonden. Onze gedachten en ons lichaam volgen doorgaans de emoties waarmee we zijn gevuld. De allerbeste manier om te ontspannen is om gericht te zijn op positieve emoties en fijne, ontspannende dingen te doen.
We kunnen onze emoties echter alleen goed waarnemen als we al ontspannen zijn. Daarom is het ook belangrijk om bewust te leren ontspannen. Door bewust de aandacht te verleggen naar het lichaam en te ontspannen, ontspant het denken en kunnen we de aandacht richten op de waarneming van emoties�.
Oefening Aandacht voor het lichaam geeft ontspanning
Richt bijvoorbeeld al je aandacht op je rechterhand en doe dat gedurende een minuut geconcentreerd. Voel nu het verschil in warmte en ontspanning tussen je rechter- en linkerhand. Geef nu ook gedurende een minuut je linkerhand alle aandacht. En neem waar wat er gebeurt.
Noteer kort je ervaring.
Er zijn vele manieren bekend om tot lichamelijke ontspanning te komen, zoals
wandelen, sporten, luieren, yoga, massage enzovoort. Al deze manieren zijn zinvol en bruikbaar, afhankelijk van de individuele zin en wensen. Het is daarom in het kader
WEER ZIN IN HET LEVEN
De zin van zin
Zin in een nieuw
begin?
Begin
elke nieuwe dag met zin.
38 39
van dit boek niet nodig om veel verschillende ontspanningsoefeningen aan te bieden.
We zullen ons beperken tot twee voor iedereen gemakkelijk uitvoerbare oefeningen.
Oefeningen, die naast het vermogen om lichamelijk te ontspannen, ook het concentratievermogen trainen.
Oefening Twee ontspanningsoefeningen
1. Aanspannen en ontspannen 2. Reis door het lichaam
Deze twee ontspanningsoefeningen staan uitgeschreven in de bijlage achterin.
Aanvankelijk kan het enige moeite kosten om je te concentreren op de
ontspanningsoefeningen. Je kunt als tijdelijke hulp de tekst in een rustig tempo, maar niet té langzaam, inspreken op een opnameapparaat en afluisteren om concentratie en ontspanning te trainen. Na verloop van tijd zal het volgen van de aanwijzingen gemakkelijker gaan en is het zinvol om ook het concentratievermogen te trainen door de oefening zonder hulpmiddelen uit te voeren.
Je kunt ook een vertrouwd persoon vragen om de oefening voor te lezen. Wissel daarbij altijd van rol, zodat de ander ook de gelegenheid krijgt om de aandacht op zichzelf te richten en te ontspannen.
Noteer je ervaringen.
Ons lichaam volgt met ontspanning en welbehagen, als we de aandacht bewust naar het lichaam verleggen. Doordat we lichamelijk ontspannen, ontspant het denken en komt er ruimte om de aandacht op positieve emoties te richten. Die ontspannen en positieve gerichtheid verandert de lichaamshouding.
Het omgekeerde is ook waar. Door de lichaamshouding te veranderen, kunnen we onze emoties beïnvloeden. Door hiermee te spelen, leren we zowel de emotionele taal als de lichaamstaal beter verstaan.
Oefening Het belang van lachen
Zet je gezicht in ‘lachstand’ als jij je niet prettig voelt. Neem waar wat er gebeurt in je lichaam en in je gevoel. Je wilt je fijner voelen en verlangt naar een positievere emotie. Dat gaat op deze manier gemakkelijker, omdat de gezichtsuitdrukking al aan het positieve gevoel gekoppeld is.
Zoals je gevoel je houding bepaalt, zo kun je ook je emotie veranderen door je houding te veranderen. Door bijvoorbeeld onderuitgezakt of juist kaarsrecht te gaan zitten, verandert je gevoel in het moment. Dit geldt voor je hele houding. Neem bewust een bepaalde houding aan. Ga bijvoorbeeld na wat je voelt als je onderuit gezakt zit. En wat voel je als je vervolgens rechtop gaat zitten. Neem het verschil waar.
Zo kun je experimenteren en helpt je houding je om je bewust te worden van je emoties. Je kunt hier in het dagelijkse leven gebruik van maken. Word je bijvoorbeeld slaperig in een vergadering, ga dan eens meer rechter op zitten en voel de emotionele verschuiving.
Noteer je ervaringen.
Hoofdstuk 7
Kiezen voor positieve emoties
We kennen allemaal positieve en negatieve emoties. Wanneer we ons overspannen, somber of depressief voelen, ervaren we vooral negatieve emoties. Het leven lijkt zinloos en kleurloos, omdat de aandacht is gevangen door negatieve gedachten en negatieve gevoelens. We nemen onszelf, anderen en de omstandigheden waar,
‘gekleurd’ door de negatieve emoties waarmee we zijn gevuld.
Wanneer we ons gelukkig voelen, zetten we als het ware een ‘andere bril’ op, waardoor we positief naar de wereld kijken. Iedereen die bijvoorbeeld wel eens verliefd is geweest, kent dit. Wanneer we verliefd zijn, kijken we door een ‘roze bril’.
We voelen ons blij en gelukkig. De wereld en alle mensen om ons heen, inclusief wijzelf, lijken te stralen. Problemen en vragen die op onze weg komen, kunnen we gemakkelijker hanteren. De vraag is nu of we zelfbewust positieve emoties op kunnen zoeken, zodat we door een positieve bril naar onszelf en de wereld gaan kijken.
We blijken inderdaad - los van de omstandigheden - negatieve emoties te kunnen vervangen door positieve emoties. Dat kan alleen door de aandacht te richten op het moment ‘nu’. Alleen in dat moment kunnen we emoties direct ervaren én veranderen.
Zoals we de fysieke spieren die trainen door te sporten, trainen we ook de emotionele flexibiliteit. De meeste mensen hebben niet geleerd dat we die vrije keuze hebben.
Het hoort niet bij onze conditionering en vraagt dus om oefening.
Kiezen voor een positieve emotie is geen trucje waarmee we onszelf voor de gek houden. Door vrij te kiezen voor positieve emoties en die te verbinden aan onszelf, bouwen we een nieuw zelfbeeld op. Zo laten we belemmerende patronen en overtuigingen los.
WEER ZIN IN HET LEVEN
42 43
Oefening Het trainen van emotionele flexibiliteit
Maak een lijst van positieve emoties. Welke positieve emoties ken je? Kies één of twee emoties uit en concentreer je daarop door middel van de volgende stappen:
1. Herinner je een concrete situatie waarin je de gewenste emotie hebt gevoeld.
Geef aandacht aan die herinnering en ervaar de emotie die je toen hebt waargenomen.
2. Laat die emotie door je hele lichaam stromen en voel hoe je lichaam daarop reageert.
3. Laat de herinnering aan de situatie los en blijf met je aandacht bij de betreffende emotie en in je lichaam. Aangezien alles wat aandacht krijgt groeit, groeit door concentratie de waarneming van de gewenste, positieve emotie. Voel hoe je lichaam volgt met welbehagen en alle cellen genieten van de positieve emotie.
4. Wanneer het je bevalt wat je waarneemt, eigen je deze emotie toe en verbind je deze aan jezelf door te zeggen: ‘Dít ben ik’.
Bijvoorbeeld: Ik wil me graag blij voelen.
1. Ik herinner me hoe blij ik was als ik vakantie kreeg van school.
2. Ik herinner me speciaal één zomervakantie. De zon scheen. Het was zomer en ik mocht naar het zwembad met mijn oudere zus.
3. Ik voel me nu weer ontspannen, blij en vrij door die herinnering. Ik voel de blijdschap die ik toen heb ervaren.
4. Ik richt mijn aandacht zo volledig mogelijk op de emotie blijdschap en voel dat mijn lichaam nog meer ontspant. Zo wil ik me wel altijd voelen: dit ben ik. Ik ben een blij mens.
Deze oefening kan volgens de boven beschreven stappen gedaan worden voor alle gewenste emoties zoals vitaliteit, levensvreugde, genieten, evenwicht, eigenwaarde, zelfvertrouwen, zelfbewustzijn, liefde, verlangen, blijdschap, schoonheid, helderheid, vrijheid enzovoorts. Sommige emoties zul je wat gemakkelijker op kunnen zoeken
dan andere, en die laatste vragen dus wat meer aandacht. Beelden, kleuren en bewegingen kunnen de waarneming ondersteunen, maar het gaat op de eerste plaats om de gevoelsinhoud van de waarneming.
De oefening is geen nieuwe manier om strijd met jezelf te voeren. Begin altijd met jezelf welkom te heten, precies zoals je nu bent. Wanneer het moeilijk is om emoties waar te nemen of je wordt door gedachten afgeleid, begin dan met de oefening
‘Welkom’ uit hoofdstuk 1. Heet je gedachten, je gevoelens en je lichaam welkom.
Noteer je ervaring.
Het maakt verschil of we zeggen: ‘Ik voel me blij’ of wanneer we zeggen: ‘Ik ben blij’.
‘Ik ben blij’ houdt in dat we ons identificeren met de emotie en deze toevoegen aan ons zelfbeeld: ‘Ik ben een blij mens.’ Dat wordt in bovenstaande oefening bedoeld met het toe-eigenen van een emotie. We lijven de emotie in door er: ‘Dít ben ik’
tegen te zeggen.
Een ander voorbeeld: Het maakt verschil of we zeggen: ‘Ik ben bang’ of ‘Ik voel me bang’. In dit voorbeeld willen we ons niet met de emotie ‘angst’ identificeren, maar juist die identificatie loslaten. Wanneer we zeggen: ‘Ik voel me bang’ dan is er onderscheid tussen de waarnemer ‘ik’ en dat wat wordt waargenomen (in dit voorbeeld: de emotie ‘angst’). ‘Ik neem wel angst waar, maar ik bén geen bang mens.’
We kunnen zo onderscheid maken tussen de emoties waarmee we ons aan elkaar willen identificeren en waarmee we ons niet willen identificeren. De emoties waarmee we ons willen identificeren, zijn de emoties waar we ‘Dít ben ik’ tegen zeggen. We bouwen door dit onderscheidingsvermogen een nieuwe identiteit� op en krijgen de beschikking over alle positieve emoties. De zelfbewuste mens identificeert zich met positieve emoties. Het zelfvertrouwen groeit, omdat hij weet dat hij vanuit positieve emoties waarneemt. Het vertrouwen op de eigen waarneming geeft een nieuw, flexibel en tegelijkertijd stevig houvast.
� Zie Hoofdstuk 9: Het innerlijk volmaakte voorbeeld.
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN
Het innerlijk volmaakte voorbeeld wijst de weg
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN
Het innerlijk voorbeeld wijst de weg
Hoofdstuk 8 Conditionering 47
Hoofdstuk 9 Het innerlijk volmaakte voorbeeld 51
Hoofdstuk 10 Concentratie 55
Hoofdstuk 11 Het denken komt tot rust door de aandacht te verleggen 59
Hoofdstuk 12 Van moeten naar willen, zin en verlangen 61
Hoofdstuk 13 De taal van het lichaam 65
Hoofdstuk 14 Het opzoeken van de liefde voor jezelf 69
46 47
Hoofdstuk 8
Conditionering
Wanneer we worden geboren is onze waarneming volkomen open en onbevangen.
We reageren integer�� op alle lichamelijke en emotionele voeding die wordt
aangeboden. De meeste mensen herkennen die oorspronkelijke onbevangenheid in pasgeboren baby’s en jonge kinderen en daardoor wekken zij doorgaans blijde, tedere en zorgzame gevoelens in ons op.
In die eerste levensjaren leren we de wereld buiten ons kennen en vormen ons door deze ervaringen een beeld van de wereld om ons heen en van degene die we daarin zijn. We ontwikkelen onze vaardigheden en kwaliteiten en leren de regels van het dagelijks leven hanteren. Omdat alle lichamelijke en emotionele voeding van buiten komt, wordt de aandacht vooral op de omgeving gericht. De zintuiglijke waarneming verbonden aan de fysieke zintuigen (horen, zien, ruiken, proeven en tast) wordt ontwikkeld. We gaan onderscheid maken tussen wat bij ons past en wat niet. We ontdekken dat er een ‘ik’ is en een ‘jij’.
Maar het zijn niet alleen positieve ervaringen, die ons vormen. Vanaf het eerste begin zullen we naast liefde ook onwetendheid�� ontmoeten in de aandacht die ons wordt gegeven. Noodgedwongen passen we ons aan en raken het contact met onze zuivere kern kwijt, maar gelukkig nooit helemaal.
Dit proces, waarbij we ons onder invloed van externe prikkels leren aanpassen aan de omgeving, noemen we conditionering. Door de conditionering worden we opgenomen in het collectieve gedachtegoed en bouwen tegelijkertijd een unieke, eigen identiteit op. De geconditioneerde identiteit bestaat uit een geheel van met elkaar samenhangende emoties, aangeleerde patronen en overtuigingen. Rationele,
�� Integer wordt hier gebruikt in de betekenis van ‘ongeschonden’. Een pasgeborene is volkomen reactief, het ‘volgend’ vermogen is ongeschonden. Ons lichaam behoudt dit ongeschonden, volgende vermogen. �� Deze onwetendheid vindt zijn oorsprong in de collectieve onwetendheid over de liefdevolle oorsprong van de mens (zie hoofdstukken 9 en 14).
lichamelijke en emotionele herinneringen helpen bij het tot stand komen van die identiteit en dragen zorg voor de stabiliteit ervan. Die identiteit biedt bescherming, veiligheid en houvast, of we deze nu als positief of negatief ervaren. Daardoor vinden we de innerlijke balans die noodzakelijk is om te kunnen overleven. Het waarnemend vermogen - waar we als pasgeborene nog vrij over konden beschikken - wordt gefixeerd in deze identiteit.
Onze waarneming van de omgeving en de omstandigheden, en onze reacties daarop worden bepaald door de interpretatie die we als gevolg van deze fixatie aan signalen van buiten geven. Voelen we ons bijvoorbeeld zelfverzekerd, dan zal de reactie vaker zelfbewust en krachtig zijn. Voelen we ons minderwaardig, dan zullen we eerder angstig of vijandig op de omgeving reageren.
De in de samenleving bestaande collectieve overtuigingen maken deel uit van onze conditionering. Wat we collectief voor waar aannemen, heeft invloed op dat wat we individueel als waarheid leren zien. De waarneming van de wereld en van onszelf wordt dus begrensd door wat we leren van onze opvoeders én door wat we individueel en collectief als de waarheid beschouwen. Door de conditionering bouwen we een unieke, eigen identiteit op én gaan we deel uitmaken van een
collectief bewustzijn dat bestaat uit een complex geheel van collectieve overtuigingen en patronen. In ons zelfonderzoek komen we daardoor zowel individuele en
collectieve overtuigingen tegen over de mens en zijn (on)mogelijkheden. Het in het collectieve gedachtegoed bestaande taboe op liefde voor onszelf is daar een voorbeeld van.
Ook overtuigingen en patronen die van generatie op generatie in een familie worden doorgegeven, spelen tijdens de conditionering een rol. De overtuiging dat de mens in wezen slecht of zondig is, is een voorbeeld van een overtuiging die van generatie op generatie doorgegeven kan worden en waar we als individu last van kunnen ondervinden.
Oefening Lijst van levensovertuigingen
Maak een lijst van de 10 belangrijkste levensovertuigingen die je op dit moment han- teert. Wat vind je belangrijk voor jezelf? Wat vind je belangrijk voor de samenleving?
Bijvoorbeeld:
1. Het belangrijkste is om liefdevol te zijn.
2. Het leven is de moeite waard. Dus ik moet hard werken, want anders haal ik er niet alles uit.
3. Wij, mijn familie en ik, zijn gezond en worden oud.
4. Te veel vlees eten is ongezond.
5. Er moet meer zijn tussen hemel en aarde dan wat ik nu waarneem, maar ik weet niet wat.
6. Geld maakt gelukkig.
7. Ik zal altijd tekort hebben aan alles (bijvoorbeeld: geld, liefde, geluk) als ik niet mijn best doe.
8. Ik zet me in voor de politiek, want daar worden belangrijke beslissingen genomen.
9. Het ontbreekt de samenleving aan gelijkwaardigheid.
10. Samenwerking is een spel van belangentegenstellingen. Die
belangentegenstellingen zijn noodzakelijk voor het vinden van een goed evenwicht in de maatschappelijke verhoudingen.
Sommige overtuigingen zullen positieve en andere negatieve gevoelens oproepen.
We komen hier later op terug. Leg daarom de lijst die je hebt gemaakt achter in het boek, zodat deze later nog eens bekeken kan worden.
Conditionering is nodig om te kunnen overleven. De aangeleerde patronen en overtuigingen die we als beperkend ervaren, mogen we loslaten. Dat wat we geleerd hebben en ons in het leven dient, behouden we als leidraad en houvast.
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN
50 51
Hoofdstuk 9
Het innerlijk volmaakte voorbeeld
Door de conditionering sluiten we een deel van onze waarneming af. We vergeten ons wezenlijke zelf, onze zuivere oorsprong, maar nooit helemaal. Die kern gaat nooit verloren, maar is vaak buiten het bereik van onze bewuste waarneming. De herinnering aan onze zuivere oorsprong blijft onbewust aanwezig in het verlangen naar een groter geluk en een liefdevoller bestaan. Dit verlangen herinnert ons aan de zuiverheid die we in de kern van ons wezen zijn.
In onze zuivere kern zijn we ongeconditioneerd, nemen we onbevangen waar, vrij van beperkende overtuigingen. Deze geestelijke identiteit, die niet gebonden is aan tijd en ruimte, is integer en kent alle zuivere, liefdevolle emoties. We kunnen leren om onze aandacht zo te richten dat we onszelf op het spoor zetten van die innerlijk volmaakte en zuivere vorm. Dat hoeven we niet alleen te doen. Een innerlijke hulp is in ieder van ons aanwezig. We noemen die hulp het innerlijk volmaakte voorbeeld.
Het innerlijk volmaakte voorbeeld helpt ons om een brug te vormen tussen de geconditioneerde identiteit - waar beperkende patronen en overtuigingen deel van uitmaken - en de innerlijk volmaakte, zuivere kern. Leren doen we door te kopiëren.
In eerdere levensfasen dienden andere mensen ons tot voorbeeld. Als we jong zijn, zijn bijvoorbeeld onze ouders of leraren ons voorbeeld. En in de puberteit willen we zijn zoals de popidolen die op posters aan de muur hangen. Al die voorbeelden hebben eigenschappen en vermogens die we graag zelf willen bezitten. Anders zouden ze ons niet tot voorbeeld zijn.
We maken ook hier gebruik van die natuurlijke behoefte aan een voorbeeld. We zoeken dat voorbeeld nu echter niet meer buiten onszelf, maar richten de aandacht
naar binnen, op een innerlijk voorbeeld. Met behulp van het voorstellingsvermogen stellen we een ideale figuur samen, die ons tot voorbeeld dient. We noemen die innerlijke hulp het innerlijk volmaakte voorbeeld, omdat deze uitdrukking geeft aan het verlangen naar en ons eigen beeld van de vervolmaking van onszelf. Deze voorstelling zal dus voor elk individu verschillend zijn. Wat een volmaakte voorstelling voor de één is, hoeft dat voor een ander niet te zijn. We verschillen van elkaar en geven dus ook een unieke invulling en betekenis aan ‘volmaakt’.
We laten het niet alleen bij een rationele voorstelling. Door onze emotionele
‘vloeibaarheid’ kunnen we in het moment ‘nu’ het innerlijk volmaakte voorbeeld zijn. Onze gedachten en ons lichaam volgen die innerlijke, emotionele vorm. We identificeren ons gevoelsmatig en rationeel met dit voorbeeld die door bewuste aandacht in ons vorm aanneemt. Het lichaam volgt met ontspanning en welbehagen.
Net als vroeger leren we van ons voorbeeld door te kopiëren en door herhaling.
Oefening Aandacht voor diegene die jij graag wilt zijn:
het innerlijk volmaakte voorbeeld
Maak voor jezelf een weloverwogen lijst van de kwaliteiten waaraan je innerlijk volmaakte voorbeeld dient te voldoen. Een voorbeeld, en dus ook je innerlijk
volmaakte voorbeeld, kan alleen een voorbeeld voor je zijn als het eigenschappen en kwaliteiten heeft, die jij verlangt te bezitten. Je innerlijk volmaakte voorbeeld zal dus altijd meer liefde voor jou hebben als jij voor jezelf hebt, en beschikken over meer humor en geduld. Anders zou deze innerlijke voorstelling geen voorbeeld voor je zijn.
Aan de hand van de oefening in hoofdstuk 4 ‘Bij wie voel jij je het meest thuis?’ kun je eigenschappen van het innerlijk volmaakte voorbeeld opschrijven. Je kunt daarbij gebruik maken van eigenschappen die je in een ander bewondert.
Maar realiseer je dat het geen zin heeft een ander mens totaal als voorbeeld te
nemen. Je zult nooit die ander kunnen zijn, want je bent een uniek wezen!
Richt je op je eigen verlangen, op diegene die jíj verlangt om te zijn en stel op die manier je eigen innerlijk volmaakte voorbeeld samen. Terwijl je daar aandachtig mee bezig bent, zul je merken dat die vorm daardoor al in jezelf gestalte krijgt. Neem er alle tijd voor.
Lees de lijst nog eens aandachtig door en voel hoe je innerlijk volmaakte voorbeeld in je vorm krijgt, terwijl je leest. Voel wat er verschuift in je emoties en voel hoe je lichaam en je denken volgen. Volg met je aandacht de positieve verschuiving. Soms helpt het om je ogen te sluiten, zodat je je gemakkelijker kunt concentreren en de emotionele verandering kunt waarnemen. Word je innerlijk volmaakte voorbeeld door de emoties in jezelf toe te laten. Anders blijft het bij een louter rationele voorstelling.
Toepassen
Je kunt het innerlijk volmaakte voorbeeld in de praktijk van het dagelijkse leven gebruiken bij het oplossen van vragen en moeilijkheden. Dat doe je door in elke situatie waarvoor jij je geplaatst ziet, de vraag te stellen: ‘hoe zou mijn innerlijk volmaakte voorbeeld dit doen?’ Je innerlijk volmaakte voorbeeld is geen statische vorm, maar blijft voor je uitgroeien en geeft steeds weer uitdrukking aan diegene die jij op dat moment verlangt om te zijn. Bouw de komende tijd en ook daarna verder aan dit innerlijk volmaakte voorbeeld. Het is een innerlijke hulp en raadgever die nooit meer weggaat.
We ontdekken dat we in het moment ‘nu’ kunnen zijn wie we graag willen zijn. We zijn voor ons zelfbeeld niet langer afhankelijk van ervaringen uit het verleden. We hoeven ons niet bezig te houden met de ‘fouten’ die we in het verleden hebben gemaakt en diegene die we toen waren. We richten ons op het heden en worden
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN
54 55
daarbij geholpen door diegene die we graag willen zijn. Doordat we samen met deze innerlijke hulp een nieuwe identiteit opbouwen, krijgen we meer en creatievere mogelijkheden om met de omstandigheden waarin we leven en werken om te gaan.
Onze reacties op de omgeving worden niet meer bepaald door de conditionering uit het verleden. We krijgen een zelfbewuste keuze en geven een positieve richting aan ons leven.
Iets afleren is altijd moeilijker dan iets nieuws aanleren, omdat ingesleten patronen, overtuigingen en automatismen ons steeds weer de gebaande paden doen betreden.
We kunnen alleen leren als we plezier hebben in het leren zelf, geduld hebben met onszelf en over het doorzettingsvermogen beschikken om te oefenen en te herhalen.
Onze kinderen geven daarbij het goede voorbeeld. Zij weten als geen ander: leren gaat met vallen en opstaan.
We staan er niet alleen voor.
Het innerlijk volmaakte voorbeeld wijst de weg.
Hoofdstuk 10
Concentratie
Concentratie wil zeggen dat we het vermogen hebben onze aandacht bewust te richten. We beschikken allemaal over concentratievermogen en maken er dagelijks gebruik van. Bij het studeren, fietsen, autorijden, eten, lezen, vrijen, tv-kijken, werken, opvoeden van onze kinderen, contact met vrienden enzovoorts. Concentreren
hoeven we dus niet te leren. Alles wat onze belangstelling, passie en liefde heeft, geven we onze volledige aandacht. We hebben helaas meestal niet geleerd om onszelf diezelfde toewijding te geven.
Als gevolg van de (westerse) conditionering is de aandacht meestal naar buiten gericht of in het denken. We hebben niet geleerd om bewust de aandacht op het lichaam te richten of de aandacht te verleggen naar de waarneming van emoties.
Die concentratie kunnen we trainen.
Grofweg gezegd kunnen we de aandacht ‘naar buiten’ of ‘naar binnen’ richten.
De buitenwereld nemen we waar met behulp van de uiterlijke zintuigen, namelijk horen, zien, ruiken, proeven en tast. Tot de binnenwereld rekenen we in deze tekst alles wat zich binnen onze lichaamsgrenzen afspeelt. We nemen onze innerlijke wereld waar met de innerlijke waarneming. We zijn niet vertrouwd met de naar binnen gerichte concentratie en daarom is het belangrijk om deze te trainen.
In de binnenwereld vinden we drie gebieden waar we de aandacht op kunnen richten:
het denken, het lichaam en de emoties��. Het waarnemen van emoties is van deze drie het belangrijkste, omdat onze emoties het mentale, fysieke en emotionele bewustzijn met elkaar verbinden.
�� In dit boek wordt geen onderscheid gemaakt tussen de woorden ´emoties´ en ´gevoelens´. Zij worden als synoniemen beschouwd. Wanneer we spreken over de emotionele waarneming hebben we het over de waarneming van positieve en negatieve emoties en gevoelens.
Het waarnemen van emoties is de sleutel tot een groter zelfbewustzijn. Zonder emoties hebben we geen ervaringen en is er geen waarneming mogelijk. Zonder emoties is er dus geen (zelf)bewustzijn. De dingen die we in of buiten onszelf waarnemen, hebben slechts betekenis omdat ze een emotionele inhoud voor ons hebben.
Onze aandacht is in het verleden door de conditionering op een bepaalde manier vastgezet in patronen, overtuigingen en automatismen. Voor ieder individu ziet die fixatie er net een beetje anders uit. Onbewust bepaalt die fixatie van onze aandacht hoe we denken, voelen en handelen. Leren om de aandacht zelfbewust te besturen en positief te richten, is daarom een krachtig hulpmiddel bij zelfonderzoek. De volgende oefening is een eerste stap om onze aandacht beter te leren kennen.
Oefening Waar is mijn aandacht op gericht?
Deze oefening is een hulp bij je zelfonderzoek over het richten van aandacht. Let erop dat je jezelf niet veroordeelt. Neem een kookwekkertje of het alarm op je telefoon en laat die gedurende de dag op onverwachte tijden afgaan. Sta op dat moment even stil en ga in jezelf na waar je aandacht op dat moment is. Wat neem je ‘nu’ waar?
Noteer na elk moment je bevindingen en aan het eind van de dag dat wat je hebt geleerd over je aandacht.
In de oefening zien we dat onze aandacht voortdurend ergens op is gericht. Onze aandacht ‘zoekt’ altijd iets om mee gevuld te zijn. Bewust of onbewust worden we beïnvloed door dat waar we - in of buiten onszelf - aandacht aan besteden en contact mee maken. Wanneer we onze aandacht niet zelfbewust richten, wordt deze onbewust geleid door automatismen, geconditioneerde overtuigingen en aangeleerde patronen.
In de binnenwereld kunnen we aanvankelijk emoties tegenkomen, die we liever niet ervaren. Omdat we die gevoelens proberen te vermijden, verliezen we het contact met onszelf en kunnen er concentratieproblemen ontstaan.
Doordat we leren negatieve emoties te vervangen door positieve emoties, verdwijnt de angst voor negatieve gevoelens. We leren om de aandacht naar het lichaam te verleggen en te richten op positieve emoties. Belangstelling, passie en liefde voor het mooiste in onszelf zorgen ervoor dat we het innerlijk volmaakte voorbeeld - en daarmee onszelf - beter leren kennen. Het zelfbewustzijn groeit.
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN
58 59
Hoofdstuk 11
Het denken komt tot rust door de aandacht te verleggen
Probeer niet het denken te stoppen zonder de aandacht te verleggen. Dat werkt averechts. Alles wat we niet willen hebben, krijgt alle aandacht.
Wanneer we hier bijvoorbeeld schrijven om géén aandacht te schenken aan de deurklink, is het vrijwel zeker dat we een onbedwingbare neiging krijgen om toch even naar de deurklink te kijken. Wanneer we het denken willen stoppen zonder de aandacht te verleggen, eist die strijd alle aandacht op met lichamelijke gespannenheid als gevolg. Alleen door de aandacht zelfbewust te richten op iets anders dan het denken, komt het denken tot rust.
Oefening Leren om een concentratie naar binnen te maken
In de rand van de voeten bevindt zich de voetzoolmeridiaan. In deze oefening maak je een concentratie op die meridiaan. Het doel van de oefening is het trainen van het verleggen van de aandacht en het activeren van de voetzoolmeridiaan.
Met je aandacht (tastzin) raak je de rand van je rechtervoet aan. Maak een aantal rondjes helemaal rond de rand van je voet. Lukt dat niet meteen, raak dan eerst met je vinger of een potlood de rand van je voet aan, zodat deze onder je aandacht komt. Tast dan vervolgens met je aandacht de rand van je voet af. Doe dit zo geconcentreerd mogelijk.
Voel na de concentratie het verschil of de overeenkomst met je linkervoet. Doe vervolgens hetzelfde met je linkervoet. Maak weer een aantal rondjes. >>
Hoe voelen beide voeten nu? Concentreer je nu op de voetzoolmeridiaan in beide voeten tegelijkertijd en volg die wederom met je aandacht enkele malen helemaal rond.
Neem waar wat er gebeurt en noteer je ervaring.
Doe deze oefening bijvoorbeeld een week lang aan het begin van elke dag. De oefening versterkt op de eerste plaats het concentratievermogen. Door de oefening wordt de aandacht bewust op je lichamelijke gewaarwordingen gericht en wordt het lichaamsbewustzijn versterkt. Tevens kan de oefening het gevoel van kracht versterken. Aan de achterkant van je lichaam kun je na de oefening een opwaartse stroom ervaren die ontspannend is en krachtig aanvoelt.
Doordat we ons in deze oefening concentreren op het lichaamsbewustzijn, richten we de aandacht op het moment ‘nu’. Alleen in dat moment kunnen we onszelf ervaren en de aandacht bewust positief richten. Het is zinvol om deze concentratie regelmatig te maken, ongeacht of we een verschuiving opmerken. Het gaat niet om het resultaat.
Het gaat op de eerste plaats om het leren richten van de aandacht. Hoe groter de concentratie, hoe intenser de ervaring zal zijn.
Een zelfbewuste keuze betekent dat we kunnen kiezen wat we aandacht willen geven.
Aangezien alles wat aandacht krijgt groeit, kunnen we kiezen wat we in onszelf willen laten groeien. We mogen er dus altijd op gericht zijn om ons fijn te voelen door fijne, ontspannende dingen te doen, goed gezelschap op te zoeken, lichamelijk te ontspannen en positieve gedachten te hebben. Zowel in de buitenwereld als in de binnenwereld kunnen we leren aandacht te geven aan dat wat gelukkig maakt.
Hoofdstuk 12
Van moeten naar willen, zin en verlangen
Oefening Ik moet, ik wil…
Volg bij deze oefening de gegeven stappen.
Dus lees stap 2 pas als je stap 1 hebt voltooid.
Stap 1 Maak voor jezelf zorgvuldig een lijst wat je deze dag nog ‘moet’ doen.
Schrijf aan het begin van elke zin: ‘Ik moet’. Bijvoorbeeld:
Ik moet de afwas doen.
Ik moet mijn moeder bellen.
Ik moet de administratie bijwerken.
Ik moet tv kijken.
Ik moet een kaart aan een vriend schrijven.
Ik moet mijn e-mailberichten checken.
Wanneer de lijst klaar is, lees je deze hardop aan jezelf voor. Ga na wat dit voor gevoelens bij je oproept.
Stap 2 Neem de lijst vervolgens exact hetzelfde over, maar vervang de woorden
‘Ik moet’ door ‘Ik wil’. Bijvoorbeeld:
Ik wil de afwas doen.
Ik wil mijn moeder bellen.
Ik wil de administratie bijwerken.
Ik wil tv kijken.
Ik wil een kaart aan een vriend schrijven.
Ik wil mijn e-mailberichten checken. >>
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN
62 63
Lees ook deze nieuwe lijst hardop aan jezelf voor en ga na wat dat voor gevoelens bij je oproept. Zijn er overeenkomsten of verschillen met de vorige lijst? En zo ja, wat neem je voor verschil waar?
Stap 3 Neem de lijst vervolgens exact hetzelfde over, maar vervang de woorden
‘Ik wil’ door ‘Ik heb zin om’ of door ‘Ik verlang er naar om’.
Lees ook deze nieuwe lijsten hardop voor en ga na wat deze opsommingen voor gevoelens bij je oproepen. Wat valt je op vergeleken met stap 1 en stap 2?
Noteer je ervaringen.
Wanneer we iets moeten van onszelf of van anderen roept dit doorgaans weerstand en weerzin op. De aanzet tot handelen komt niet van binnenuit, maar lijkt van buitenaf te komen. Ook hebben we vaak verwachtingen van onszelf die voelen als
‘moeten’. Door de weerstand die ‘moeten’ oproept, kost een handeling twee keer zoveel inzet en energie. Eerst hebben we energie nodig om de weerstand bewust of onbewust te overwinnen en vervolgens om de gevraagde handeling alsnog te verrichten.
Willen daarentegen maakt energiek en vitaal. Onze wil is een positieve kracht, die verbonden is aan het voorstellingsvermogen van het denken. Door onze wilskracht gaan we de wereld verkennen en vormen we een beeld van diegene die we
graag willen zijn. We ontdekken dat we een eigen mening hebben en een eigen wil. We ontdekken dat we een zelfbewuste keuze hebben. Er komt ruimte om te onderscheiden dat we sommige zaken niet willen doen of juist heel graag. Wat we willen doen en wie we willen zijn kan haaks staan op dat waar we behoefte aan hebben of naar verlangen. We kunnen bijvoorbeeld graag iets af willen maken, zoals dit hoofdstuk, en tegelijkertijd zin hebben om even te ontspannen voor de tv. Door
conditionering neemt de wil doorgaans de meeste ruimte in. Wat we willen en waar we zin in hebben of naar verlangen voeren zo strijd met elkaar die ongelukkig maakt en uitput. Fysiek en emotioneel raken we uit balans. We kunnen leren om onze wil zo te richten dat wil, zin en verlangen samenwerken in plaats van tegenover elkaar staan.
Aanvankelijk lijkt het misschien of onze wil moet buigen. Totdat we ontdekken dat we door deze samenwerking buigen voor onszelf, voor een groter zelfbewustzijn. Wil, zin en verlangen kunnen we bundelen door ons te laten leiden door diegene die we verlangen te zijn: het innerlijk volmaakte voorbeeld.
Oefening Positieve verwachtingen
Schrijf aan het begin van elke dag de mooiste verwachting voor deze dag op.
Bijvoorbeeld: ‘Ik hoop dat er vandaag lekker voor mij wordt gekookt.’ Of ‘Ik wil me vandaag graag gelukkig voelen’. Of ‘Ik wil me vandaag door mijn innerlijk volmaakte voorbeeld laten leiden en me daar zoveel mogelijk aan herinneren’.
Je positieve verwachting wijst de weg naar je verlangen. Je mag de hele dag benieuwd zijn op welke wijze dit verlangen wordt vervuld. Herinner je gedurende de dag aan het onbevangen verwachtingsvolle gevoel. Noteer aan het eind van de dag wat je hebt ervaren.
Evaluatie
Doe deze oefening minstens één week lang elke dag.
Noteer kort voor jezelf wat je hebt ervaren gedurende deze week.
Hoofdstuk 13
De taal van het lichaam
Doordat de aandacht vooral naar buiten is gericht of in het denken hebben veel mensen moeite om emoties zelfbewust waar te nemen. Zoals we al eerder�� hebben gezien, helpt onze lichaamstaal om emoties te herkennen. Met het denken kunnen we onszelf voor de gek houden en strijd voeren met onze gevoelens. Daardoor kunnen we onszelf anders voordoen dan dat we ons van binnen voelen. We spelen bewust of onbewust een rol om ons in de wereld staande te houden. Het lichaam reageert op die strijd met spanning en stress.
Het lichaam kan niet liegen, omdat het volkomen reactief is. Het is daardoor een onmisbare hulp bij zelfonderzoek. Als we bijvoorbeeld angstig zijn, voelen we ons lichamelijk gespannen. Als we ons blij voelen, is het lichaam ontspannen. Ons lichaam reageert (meestal) op positieve emoties met ontspanning en welbehagen.
Lichamelijke pijn kan een vraag om aandacht zijn van het lichaam voor achterliggende, negatieve gevoelens. Door de aandacht te richten op de plek die aandacht vraagt, kunnen we die negatieve gevoelens op het spoor komen en vervangen door positieve emoties. Aandacht voor positieve emoties is helend voor het lichaam.
Het lichaam volgt integer�� de emoties waar we mee gevuld zijn en helpt daardoor om bewust te worden van die emoties. Lichaamstaal en -houding geven uitdrukking aan onze gemoedstoestand. Het lichaam ‘vertaalt’ de emoties in gebaren en lichamelijke gewaarwordingen. Ervaar dit zelf in onderstaande oefening. Deze is bedoeld om bewust naar onze lichaamstaal te leren luisteren.
DE AANDACHT NAAR BINNEN RICHTEN
66 67
Oefening Hoe reageert mijn lichaam?
Ga op een stoel zitten met de rug los van de stoelleuning. Begin de oefening eventueel met de ontspanningsoefening ‘Reis door het lichaam’ uit hoofdstuk 6. In deze oefening gaan we uit van de woorden die we hebben voor de verschillende emoties. Noteer kort je ervaringen bij de verschillende emoties.
Voel hoe je lichaam reageert op de herinnering aan de emotie blij. De meeste mensen zullen bij deze emotie een naar boven gerichte beweging voelen. De mimiek van het gezicht laat ons ook een naar boven gerichte beweging voelen. De mondhoeken krullen omhoog. Tegelijkertijd zal het lichaam ontspannen en ontstaat er een gevoel van ruimte.
Richt je aandacht op de emotie somber.
Neem waar dat je lichaam zwaarder voelt, je lichaamshouding inzakt, er minder ruimte is en de mondhoeken naar beneden gaan.
Richt je aandacht op de emotie angst.
Neem waar dat er in je lichaam een naar binnen gerichte beweging komt, er is minder ruimte, je lichaam krimpt in elkaar en reageert gespannen.
Richt je aandacht op de emotie opgewekt.
Neem waar dat er in je lichaam een naar boven gerichte beweging komt, je meer rechtop gaat zitten en je je vitaler voelt.
Richt je aandacht op de emotie boosheid.
Neem waar dat er in je lichaam een naar buiten gerichte beweging komt, er is meer ruimte, meer energie en je lichaam reageert geagiteerd.
Richt je aandacht op de emotie vrolijk.
Neem waar dat er in je lichaam een naar boven gerichte beweging komt, je rechtop gaat zitten, het hoofd omhoog, ontspannen en de aandacht gaat naar buiten.
Twee uitbreidingen van deze oefening
Je kunt deze oefening uitbreiden met alle emoties die je graag beter wilt leren kennen. Je kunt gebruik maken van de opsomming van positieve en negatieve emoties uit hoofdstuk 1 als geheugensteuntje. Eindig altijd met een positieve emotie.
Je kunt deze oefening ook lopend uitvoeren. Daardoor wordt de oefening actiever en speelser. Neem waar dat je bij bepaalde emoties sneller en krachtiger gaat lopen en bij andere emoties juist langzamer. Neem waar dat je lichaam zich bij sommige emoties opricht en bij andere emoties juist inzakt. Neem tijdens het lopen ook de mimiek van je gezicht waar.
Emoties nemen we in het lichaam waar als tegengestelde bewegingen; bijvoorbeeld een omhoog of omlaag gerichte beweging, een naar buiten of naar binnen gerichte kracht, uitzetten of inkrimpen, licht of donker, licht of zwaar, ruimte of geen ruimte, drukkend of open, ontspannen of gespannen.
We ervaren meestal bij negatieve emoties een zware, drukkende naar beneden gerichte beweging in het lichaam. Bij positieve emoties ervaren we juist een omhoog gerichte beweging in het lichaam. Het lichaam ontspant en voelt licht en open. Door op de aanwijzingen van het lichaam te letten, kunnen we het lichaamsbewustzijn gebruiken om onze emoties beter waar te nemen en onszelf beter te leren kennen.
