Facetten van meertalige curricula: van kleuter- tot hoger onderwijs. Het moeilijke huwelijk tussen talen leren en taalpolitiek

(1)

MURE

Multilingual Research Unit

Facetten van meertalige curricula: van kleuter- tot hoger onderwijs. Het

moeilijke huwelijk tussen talen leren en taalpolitiek

Piet Van de Craen, Vrije Universiteit Brussel (VUB), onderzoeksgroepen

MuRe, Centre for the Neurosciences, en European Language Council / Conseil européen pour les langues (ELC/CEL).

(2)

MURE -Multilingual Research Unit

Structuur

1.  Meertalig onderwijs : een stukje geschiedenis 2.  Effecten van meertalig onderwijs

3.  Verklaringen?

4.  Conclusies

(3)

Meertalig onderwijs

Het gaat om die vorm van taalonderwijs waarbij een deel van het curriculum in een andere taal dan de doeltaal wordt aangeboden…

Bij voorkeur maar niet noodzakelijk door een native speaker…

Uiteraard als deel van een continuüm dat een

opbouwende structuur vertoont…

(4)

Misverstanden

-alleeen geschikt voor goede leerlingen…

-alleen geschikt voor autochtone leerlingen…

-alleen in het ASO mogelijk…

-welke ta(a)l(en) kiezen…?

-er zijn niet genoeg leraren…

(5)

-  immersie (vgl. submersie)

-  met meertalig onderwijs bedoelt Europa content and

language integrated learning (CLIL), enseignement d’une matière intégré à une langue étrangère (EMILE),

-  dual language teaching…

-  inhoud- en taakgericht taalonderwijs (ITTO) Gemeenschappelijk en belangrijkste kenmerk:

Een deel van het curriculum, tussen 20 en 75%, wordt vanaf het kleuteronderwijs in het Frans / Nederlands onderwezen door een professionele lesgever waarbij impliciete leerprocessen centraal staan op weg naar Europees burgerschap

Terminologie

(6)

Submersie vs. immersie

(7)

Immersie vs. submersie

(8)

-  immersie (vgl. submersie)

-  met meertalig onderwijs bedoelt Europa content and

language integrated learning (CLIL), enseignement d’une matière intégré à une langue étrangère (EMILE),

-  dual language teaching…

-  inhoud- en taakgericht taalonderwijs (ITTO) Gemeenschappelijk en belangrijkste kenmerk:

Een deel van het curriculum, tussen 20 en 75%, wordt vanaf het kleuteronderwijs in het Frans / Nederlands onderwezen door een professionele lesgever waarbij impliciete leerprocessen centraal staan op weg naar Europees burgerschap

Terminologie

(9)

Onderwijs kent altijd en overal…

1. een politiek aspect…

2. een onderwijskundig aspect…

3. een wetenschappelijk aspect…

Aspecten van onderwijs

(10)

1.  Het politieke aspect..

-  België is een meertalig land -  Europa is een meertalig gebied

-  2 + 1…

-  aanbeveling van CLIL/EMILE onderwijs…

-  adoptie van een tweede moedertaal…

-  High level report…

-  Talenkennis betekent een belangrijke maatschappelijke en economische meerwaarde

(cf. White Paper, 1995, Framework 2005, Intellectual Group 2007, High Level Report 2007).

Waarom CLIL / EMILE ?

(11)

2. Onderwijskundige aspecten

-  De introductie van meertalig onderwijs in de zin van CLIL/

EMILE betekent een herdenken van de (taal)didactiek.

-  (Taal)didactisch onderzoek is vaak te weinig empirisch onderbouwd.

-  Didactiek bevindt zich in een voorwetenschappelijke fase...

-  Het gaat hier om een innovatieve onderwijsvorm waarbij taal en leerstof tegelijkertijd worden verworven en

impliciete leerprocessen centraal staan.

-  Het gaat hier bijgevolg om een belangrijke onderwijsinnovatie (cf. evidence based…)

(cf. Van de Craen 2001)

Waarom CLIL / EMILE ?

(12)

3. Wetenschappelijke aspecten

-  De studie van de relaties tussen de nieuwe (taal)didactiek, leerprocessen en meertaligheid is nieuw en bijgevolg

prikkelend…

-  Dit onderzoek moet worden gecombineerd met de nieuwste inzichten uit de neurowetenschappen…

-  De studie van deze aspecten is bijgevolg een

interdisciplinaire studie waarbij onderwijskundigen, taalkundigen, didactici en neurowetenschappers samenwerken.

-  Dit betekent vernieuwing in het onderzoek

(cf. OECD, IMBES International Mind, Brain and Education Society)

Waarom CLIL/EMILE ?

(13)

In zowat alle Europese landen...

-  In Nederland… Sinds 1989: Tto (tweetalig onderwijs) – Nu ook Tpo (tweetalig primair onderwijs)

-  In België...

-  Wallonië, sinds 1998... Nu meer dan 300 scholen, basis- en secundair onderwijs…

-  Brussel, sinds 2001… STIMOB (Stimulerend meertalig onderwijs Brussel)… Een tiental basisscholen plus één secundaire school…

-  In Vlaanderen, sinds 2008-2010: proeftuinprojecten,

-  Onderwijsdecreet XXIII: vanaf 2014-2015 CLIL toegelaten in secundair onderwijs… 2015-2016: 40 secundaire scholen…

-  MAAR: decreet talensensibilisering en –initiatie (2004) voor basisow

-  Opmerkelijke onderwijsveranderingen in…

-  Wallonië -  Spanje…

Waar vind je CLIL/EMILE?

(14)

Waarom CLIL?

Drie redenen….

- onvrede met de resultaten van het klassieke taalonderwijs…

- aandacht voor internationalisering…

- nieuwe inzichten in leerprocessen,

cognitie, taal en het brein…

(15)

Wat weten we?

We weten dat …

- het een prikkelende vorm van onderwijs is, - geschikt voor alle leerlingen,

- op alle niveaus,

- voor alle leeftijden,

- alleen op het niveau van het hoger

onderwijs zijn er twijfels…

(16)

Wat gebeurt er precies?

Voorbeelden

- in Brussel, basisonderwijs: er wordt twee uur per week

rekenen in het Frans gegeven door een leerkracht die de taal beheerst… de leerstof is herhaling of een variant van wat

eerder werd gezien…

- in secundaire scholen: wiskunde, aardrijkskunde in het Frans en / of wiskunde, scheikunde, fysika in het Engels…

-in het hoger onderwijs: ingenieursstudies in drie talen (N-F-E) mogelijk met bidiplomering (VUB-ULB)

- in Wallonië: 50% tot 75% van het curriculum aangeboden in het Nederlands in de basisschool… zaakvakken in het

secundair…

(17)

Effecten van CLIL...

•  1

.

De verwerving van de doeltaal…

•  2. Het effect op de moedertaal…

•  3. Kennis van de leerstof…

•  4. Attitudes en motivatie…

•  5. Invloed op de cognitieve ontwikkeling …

•  6. Invloed op de breinontwikkeling…

(18)

Het effect van CLIL...

•  1

.

De verwerving van de doeltaal verloopt beter…

•  2. Het effect op de moedertaal is positief…

•  3. Kennis van de leerstof is beter…

•  4. Positieve attitudes en grote motivatie bij leerlingen…

•  5. Positieve invloed op de cognitieve ontwikkeling…

•  6. Positieve invloed op de breinontwikkeling…

(vgl. Jäppinen, 2005, Van de Craen et al. 2007a,b,c, 2010, 2011, 2013, Lorenzo et al.

2010, Murray 2010, Linares et al. 2012)

(19)

Het effect van CLIL…

Het voorgaande geldt voor alle leerlingen ongeacht

– hun sociale afkomst…

– hun talige afkomst…

– hun intelligentie…

Het gaat om een krachtige manier om talen en

leerstof tegelijkertijd te verwerven…

(20)

Het effect van CLIL…

Een van de meest opmerkelijke en sensationele

aspecten van CLIL onderwijs is niet dat leerlingen zeer goed de doeltaal beheersen…

MAAR…

binnen- en buitenlands onderzoek wijst uit dat de cognitieve prestaties van leerlingen erop vooruit gaan, met name betere prestaties op wiskunde…

(Jäppinen 2005, Van de Craen et al. 2007a,b,c, Lorenzo et al. 2009, Murray 2010)

(21)

E. HIEL 2007 | .

Cognitieve ontwikkeling en rekenen

•  Resultaten van drie basisscholen na vier jaar CLIL vergeleken met controleschool op een geijkte rekentest (Dudal 2000) (Van de Craen et al. 2007a,b,c)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

sub1 sub2 sub3 sub4 sub5 sub6 sub7 sub8 sub9

HC Zon tReg Controle

(22)

E. HIEL 2007 | .

Cognitieve ontwikkeling en rekenen

•  Resultaten in het secundair onderwijs (cf. Surmont 2015)

(23)

Verklaringen

Drie niveaus van verklaringen…

1. vanuit een didactisch perspectief…

2. vanuit een leerperspectief…

3. vanuit nieuwe inzichten m.b.t. leren…

(24)

Verklaring vanuit een

didactisch perspectief …

CLIL is het ultieme communicatieve taalonderwijs

•  CTO moet echt communicatief zijn

•  CTO moet inherent repetitief zijn

•  CTO moet functioneel-pragmatisch zijn

(cf. Gatbonton & Segalowitz 2005)

In een CLIL-klas kan de leraar niet anders te werk

gaan dan communicatief, repetitief of functioneel-

pragmatisch...

(25)

Verklaring vanuit een

leertheoretisch perspectief

•  CLIL leren is een vorm van impliciet leren…

•  Impliciet leren wordt niet met schools leren geassocieerd…

•  Het verwijst naar een niet-gestructureerde, niet

geleide, scaffoldingachtige, holistische, onbewuste manier van leren…

•  Inhoud wordt geleerd zonder dat er sprake is van expliciet taalonderwijs…

•  De status van dit soort leren is verschillend van

expliciet leren…

(26)

Verklaring vanuit een

leertheoretisch perspectief

(27)

Verklaring vanuit een

leertheoretisch perspectief

Wat is impliciet leren ?

•  Impliciet leren is die vorm van leren waarbij

“[complex information] is [learned] without complete verbalisable knowledge of what is learned”

(Seger 1994:164).

•  Het verschil tussen impliciete en expliciete processen: impliciet leren is

•  robuuster

•  vertoont minder variatie

•  geeft meer aanleiding tot gedeeld leren

•  IQ onafhankelijk

•  leeftijdonafhankelijk

(cf. Reber 1993)

(28)

Verklaring vanuit een

leertheoretische perspectief

•  Impliciete kennis wordt later aangewend voor het verwerven van expliciete kennis, bijvoorbeeld

grammaticakennis …

•  ‘Van impliciet naar expliciet leren’ wordt als een van de krachtigste leermiddelen beschouwd

^(Reber

1993, Cleeremans 1997, Shanks 2005)

•  De resultaten van de leerder zijn beter en dat maakt

van hem/haar een sterkere leerder…

(29)

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigmata’s

•  Emergentie : “the movement from low level rules to higher-level sophistication”

(Johnson 2001:18).

•  Mieren

•  Stadsontwikkeling

•  Vogels

•  Verwant aan synergie de idee dat gedrag van

afzonderlijke delen niet het gedrag van het geheel kan verklaren…

•  Echo’s van Gestalt opvattingen…

(30)

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigmata

•  Vijf leerprinciples verbonden met CLIL leren …

•  Het additieprincipe…

•  Het herhalingsprincipe…

•  Het transferprincipe…

•  Het principe van stimulerende cognitieve ontwikkeling…

•  Het principe van breinontwikkeling…

(cf. Van de Craen et al.. 2010)

•  Leren via de CLIL-aanpak overstijgt het gewone

taalleerproces, het leerproces zelf wordt erdoor

beïnvloed.

(31)

Leren en het brein …

•  De breinontwikkeling van meertalige

leerlingen verloopt anders dan bij eentaligen

Voorafgaand:

-  breinen houden van activiteit, -  dit creëert neuronenbanen,

-  leren betekent het aanmaken van neuronenbanen

(cf. Sitskoorn 2007)

(32)

Iets over het brein …

•  Breinen zijn gevoelig voor prikkels… twee voorbeelden

1.  Dyslexie

- Nieuwe behandelingstechniek via stimulatie van het cerebellum, de zgn. cerebellaire deficit hypothese (Nicolson et al. 2001)

- Nieuwe hypothese n.a.v. weinig dyslectische leerlingen in CLIL- scholen…

2. Alzheimer

- Canadees onderzoek op een 200- tal participanten toont vertraging van vier jaar aan van de ontwikkeling van Alzheimer bij twee/meertaligen (Bialystok et al. 2006)

(33)

Iets over het brein …

(34)

Iets over het brein …

•  Breinen zijn gevoelig voor prikkels… twee voorbeelden

1.  Dyslexie

Nieuwe behandelingstechniek via stimulatie van het cerebellum, de ‘cerebellaire deficit hypothese’ (Nicolson et al. 2001)

Nieuwe hypothese n.a.v. weinig dyslectische leerlingen in CLIL- scholen…

2. Alzheimer

Canadees onderzoek op een 200- tal participanten toont vertraging van vier jaar aan van de ontwikkeling van Alzheimer bij twee/meertaligen (Bialystok et al. 2006; Woumans 2015)

(35)

Iets over het brein …

(36)

.

Connecties in het brein

(cf. Carter 1998)

(37)

.

Neuronenbanen

•  De somatosensorische cortex (Penfield & Roberts 1959)

(38)

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigmata’s

Early, highly proficient bilinguals in their school language Monolinguals in school language

Early-late, proficient bilinguals in their school language (SL = L2)

(Mondt et al, 2008)

(39)

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigma’s

•  Leren is geen gepreprogrammeerde activiteit

(Edelman & Tononi 2000)

…

•  De nieuwste generatie robots: algoritmes

gebaseerd op impliciet en zelforganiserend, d.w.z.

niet voorgeprogrammeerd, leren

(cf. Oudeyer et al. 2007, Kaplan & Oudeyer 2007, Oudeyer 2013)

•  Leren aangezien als een constructivistische onderneming gestoeld op wat onmiddellijk werkt…

•  CLIL leren is hier ook een voorbeeld van…

(40)

Conclusie

•  CLIL is een belangrijk leerinstrument met leerstimulerend effect…

•  Het verhoogt de cognitieve capaciteit en leidt tot een andere leerder…

•  De aanpak wijst de weg naar een nieuw leerparadigma voor (talen)leren…

•  CLIL is een fraai voorbeeld van wat piecemeal engineering

(Karl Popper 1966) kan zijn d.w.z. hoe kleine veranderingen verregaande implicaties kunnen hebben…

•  Tenslotte is dit ook een voorbeeld waarbij beleid en onderzoek hand in hand kunnen gaan.

(41)

Conclusie - vooruitzichten

•  Vanaf 2015 passen meer en meer scholen deze benadering van (taal)onderwijs toe…

•  Dit heeft gevolgen voor de lerarenopleiding die hierdoor op een andere leest moet worden geschoeid…

•  Belangrijk is dat hierdoor ook kansarme en zgn. zwakke leerlingen de gelegenheid krijgen talen te leren, want…

•  Zwakke leerlingen worden sterker en sterke blijven sterk…

•  Scholen krijgen een boost omdat - hoe gering de

verandering ook is – ze diep ingrijpt in het leerproces…

•  Dit is duurzaam onderwijs omdat het leerproces wordt versterkt…

•  De dagen van het klassieke (taal)onderwijs zijn geteld…

(42)

(43)

Facetten van meertalige curricula: van kleuter- tot hoger onderwijs. Het moeilijke huwelijk tussen talen leren en taalpolitiek