De zoektocht naar samenhang tussen de kunstzinnige vakken in het Nederlandse basisonderwijs.
Door verschillende Nederlandse overheidsorganisaties, kunstvakverenigingen, in beleidsnotities en publicaties wordt benadrukt dat het aanbieden van samenhangend kunstonderwijs in het basisonderwijs van belang is (BDD et al., 2017; Commissie onderwijsbevoegdheden, 2021; Fonds voor Cultuurparticipatie & het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap., 2019; Hagenaars et al., 2019; Van den Eijnden et al., 2016).
Dit geluid komt ook uit basisonderwijs zelf. Uit de rapportage van de enquête PO en VO – Curriculum.nu, leergebied Kunst & Cultuur (2019) blijkt dat driekwart van de
basisschoolleerkrachten voorstander is van samenhang tussen de verschillende kunstvakken.
Als zowel organisaties als leerkrachten in het basisonderwijs het van belang vinden de kunstvakken in samenhang aan te bieden, zou je veronderstellen dat leerkrachten weten hoe zij dit in de praktijk aan kunnen pakken. Dat blijkt niet het geval.
In het Nederlands basisonderwijs worden de kunstzinnige vakken van het vakgebied
kunstzinnige oriëntatie in de afzonderlijke vakken aangeboden: beeldende vorming, muziek, dans en drama. Driekwart van de basisschoolleerkrachten meent dat hun deskundigheid niet of matig toereikend is tot succesvolle uitvoering van samenhang tussen de verschillende kunstvakken (rapportage van de enquête PO en VO – Curriculum.nu, leergebied Kunst &
Cultuur, 2019) In hetzelfde rapport pleiten leerkrachten voor scholing en training over interdisciplinaire vakinhouden, passende vakdidactiek en voor meer concrete methoden, handreikingen en voorbeelden.
Het frequent verschijnen van het begrip ‘samenhangend kunstonderwijs’ wekt de mogelijk de veronderstelling dat dit onderwerp in het curriculum van de Pabo verwerkt zou moeten zijn en dat leerkrachten hier al eerder in geschoold hadden moeten worden, maar dat is in theorie niet het geval. Samenhangend kunstonderwijs is namelijk niet automatisch verwerkt in het curriculum van kunstzinnige oriëntatie. Het onderwijsaanbod van de Pabo is
gebaseerd op de doelen die beschreven staan in de landelijke kennisbases, waarin is opgenomen wat een afgestudeerd student moet beheersen. In de kennisbases
lerarenopleiding basisonderwijs is het vakgebied ‘kunstzinnige oriëntatie’ verdeeld in drie vakken; 1. beeldende vorming, 2. dans & drama en 3. Muziek. Bij de doelen van het vakgebied kunstzinnige oriëntatie komt het begrip ‘samenhang’ niet voor (Landelijke Kennisbases, z.d.).
Hoe zit het dan met de scholing van lerarenopleiders?
Uit gesprekken met lerarenopleiders van verschillende Nederlandse Pabo’s heb ik opgemaakt dat de vakken van kunstzinnige oriëntatie in de praktijk over het algemeen afzonderlijk van elkaar aangeboden worden en dat zowel de lerarenopleider van de
kunstzinnige vakken als de leerkracht in het basisonderwijs niet (op een uitzondering na) is opgeleid om de vakken van kunstzinnige oriëntatie in samenhang te doceren. Binnen de vakgroep kunstzinnige oriëntatie van Hogeschool Inholland waar ik werkzaam ben als lerarenopleider, wordt met regelmaat gesproken over en gezocht naar wat bedoeld wordt
met het begrip samenhangend kunstonderwijs. De leerplanontwikkelaar van het SLO (Moniek Warmer, persoonlijke communicatie 11 november 2021) merkte ook tijdens een pabo bijeenkomst van het afgelopen jaar dat lerarenopleiders hiermee worstelen en zij vraagt zich ook af waarom het samenhangend kunstonderwijs zo'n spurt neemt.
Binnen mijn werkzaamheden als lerarenopleider ben ik tot de ontdekking gekomen dat scholing, trainingen, methoden en handreikingen over dit onderwerp niet of nauwelijks voor handen is.
Wel is duidelijk dat het begrip samenhangend kunstonderwijs op verschillende manieren te interpreteren is. UITLEG TOEVOEGEN Zo heb je de begrippen bla bla bla bla bla
Vanuit het oogpunt van het basisonderwijs kunnen wij ons afvragen of enkel naar
samenhang gezocht moet worden binnen de kunstzinnige vakken. In een recent onderzoek naar vakkenintegratie (Wilschut & Pijls, 2018) wordt aanbevolen dat het binnen een
lerarenopleiding tot de te ontwikkelen professionele identiteit van leraren zou moeten behoren dat toekomstig leraren over grenzen van vakken heen leren kijken. Deze aanbeveling overstijgt de kunstzinnige vakken.
Het kerndoelenboekje wijst ook op samenhang tussen alle vakken en niet alleen de
kunstzinnige vakken. De kerndoelen (de streefdoelen voor het Nederlandse basisonderwijs) dienen als referentiekader voor de leraar basisonderwijs voor verantwoording en
garanderen een breed en gevarieerd onderwijsaanbod. Volgens het kerndoelenboekje dienen inhouden en doelen van vakken zoveel mogelijk op elkaar te worden afgestemd en in samenhang aangeboden te worden (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2006).
De Commissie Onderwijsbevoegdheden (2021), die in opdracht van de ministers het advies van de Onderwijsraad ‘Ruim baan voor leraren’ uitgewerkt heeft, adviseert dat er
samenhang moet zijn tussen het brede palet van vakken, vakgebieden en de (kern)vakken.
Dat rijkt dus ook verder dan de kunstinnige vakken en volgens de Franse pedagoog Meirieu (2019) is de basisschoolleerkracht een pedagoog die samenhang dient aan te brengen tussen: 1: het waartoe, 2, het wat en 3, het hoe. Dat wil zeggen, de samenhang tussen bedoelingen, inhouden en methoden. Een pedagoog brengt op een logische wijze samenhang in deze verschillende soorten kennis en streeft naar het aanbrengen van samenhang tussen domeinen. (Meirieu, 2019).
Kunstonderwijs integreren met andere vakken kan ook wel voordelen hebben. Rinne et al.
(2011) verklaren dat integratie van kunstonderwijs tot betere kennisverwerving leidt. Lesstof kan bijvoorbeeld via kunstonderwijs net op een andere manier herhaald worden, wat zorgt voor een spoor in het geheugen. Het kunstonderwijs kan ook ingezet worden om informatie dieper te verwerken en beter te laten beklijven.
Niet iedereen is een voorstander van het inzetten van de kunstvakken om informatie dieper te verwerken. Hagenaars (persoonlijke communicatie 23 november 2021) zegt dat je Muziek best ten dienste het rekenen aan mag bieden, maar dan moet je niet denken dat je een muziekles geeft.
‘Ga eerst aan de basis werken, er is nog heel veel winst te behalen in de basis, de
basiscompetenties die onze studenten nodig hebben om elk kunstvak aan te bieden. Zoals het nu is moet je laten en daar moet je aan schroeven. (dagmar baars persoonlijke
communicatie 19 november 2021)
‘Voor alle samenhang geldt gewoon dat je daarvoor onderlegd moet zijn. Je moet weten waar je het over hebt.’ (warmer, persoonlijke communicatie 25 november 2021)
Ino de groot
Dus het gaat inderdaad over didactiek die je heel goed beheersen, vakinhouden, die moet je beheersen,
Om basisschoolleerkrachten te trainen en of scholen in het aanbieden van samenhangend kunstonderwijs is het eerst nodig om de lerarenopleiders van de kunstzinnige vakken bij te scholen. En om lerarenopleiders van de kunstzinnige vakken bij te kunnen scholen is het nodig in beeld te brengen wat precies bedoeld wordt met samenhangend kunstonderwijs en welke didactiek nodig is om samenhangend kunstonderwijs te bewerkstelligen is in het basisonderwijs.
Wat denk jij? Zou het leren aanbieden van samenhangend kunstonderwijs in het basisonderwijs een plek dienen te krijgen in het curriculum van de Pabo?
Ik kom alleen maar mensen tegen die zeggen dat het niks oplevert. Als je de doelen
nastreeft die binnen die in de kunstvakken aan de orde zijn en die per discipline aan de orde zijn, dan levert het samenhangend kunstonderwijs niks op, want samenhang beloof niet een extra of meer of een plus.
Rinne, L., Gregory, E., Yarmolinskaya, J., & Hardiman, M. (2011). Why Arts Integration Improves Long-Term Retention of Content. Mind, Brain, and Education, 5(2), 89–96.
https://doi.org/10.1111/j.1751-228x.2011.01114.x
Wilschut, A., & Pijls, M. (2018, 1 januari). Effecten van vakkenintegratie. Een literatuurstudie.
www.hva.nl. https://www.hva.nl/kc-onderwijs-opvoeding/gedeelde-
content/publicaties/publicaties-algemeen/2018/effecten-van-vakkenintegratie.html
Kennisbases en profilering. Lerarenopleiding basisonderwijs. (z.d.).
https://kennisbases.10voordeleraar.nl/pdf/kennisbasis-pabo.pdf. Geraadpleegd op 6 april 2021, van https://kennisbases.10voordeleraar.nl/pdf/kennisbasis-pabo.pdf
Landelijke kennisbases. (z.d.). 10voordeleraar. Geraadpleegd op 6 april 2021, van https://10voordeleraar.nl/achtergrond
Meirieu, P. (2019). Pedagogiek: De plicht om weerstand te bieden (2de editie). Phronese, Uitgeverij.
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2006, 28 april). Kerndoelenboekje basisonderwijs. Rapport | Rijksoverheid.nl.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2006/04/28/kerndoelenboekje
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2021, 24 maart). Tijd voor focus. Advies | Onderwijsraad. https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2021/03/25/tijd-voor- focus
Monsma, D. (2021, 31 maart). Benoem een kunstdocent aan iedere basisschool. LKCA.
https://www.lkca.nl/opinie/benoem-een-kunstdocent-aan-iedere-
basisschool/?utm_campaign=LKCA+6-4-2021&utm_term=ck-po-benoem-een-kunstdocent- aan-iedere-basisschool&utm_source=nieuwsbrief&utm_medium=email
• BDD, VLS, & VONCK. (2017, december). Visiedocument leergebied kunst en cultuur.
https://vonkc.nl/downloads/Visiedocument-leergebied-Kunst-en-Cultuur-BDD-VLS- VONKC.pdf
• Commissie onderwijsbevoegdheden. (2021, januari). Hoge lat lagere drempels.
https://www.onderwijsbevoegdheden.com/post/hoge-lat-lagere-drempels
• Fonds voor Cultuurparticipatie & het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2019, november). Landelijke monitor cultuureducatie primair onderwijs 2018–2019. ResearchNed.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2019/11/11/landelijke- monitor-cultuureducatie-primair-onderwijs-2018-2019
• Hagenaars, P., Hermanussen, M., & Van Hoorn, M. (2019, augustus). Enquête PO &
VO - curriculum.nu, Leergebied kunst & cultuur. in opdracht van
kunstvakverenigingen VONCK, VLS, BDD en VNK-e. https://www.vls-cmhf.nl/wp- content/uploads/2019/08/2019_08_25_Rapportage_PO_VO_Curriculum.nu_VONKC _BDD_VLS_VKEe.pdf
• Kennisbases en profilering. Lerarenopleiding basisonderwijs. (z.d.).
https://kennisbases.10voordeleraar.nl/pdf/kennisbasis-pabo.pdf. Geraadpleegd op 6 juni 2021, van https://kennisbases.10voordeleraar.nl/pdf/kennisbasis-pabo.pdf
• Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2006, 28 april).
Kerndoelenboekje basisonderwijs. Rapport |Rijksoverheid.nl.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2006/04/28/kerndoelenboekj e
• Onderwijsraad. (2018a, november). publiekssamenvatting ruim baan voor leraren.
https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2018/11/07/samenvatting- ruim-baan
• Onderwijsraad. (2018b, november). Ruim baan voor leraren (Nr. 20180254/1138).
https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2018/11/07/ruim-baan
• Wilschut, A., & Pijls, M. (2018, januari). Effecten van vakkenintegratie, een literatuurstudie (Nr. 978–94-92497-05–5). Hogeschool van Amsterdam, Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding. https://www.hva.nl/kc-onderwijs-
opvoeding/gedeelde-content/publicaties/publicaties-algemeen/2018/effecten-van- vakkenintegratie.html
• Van den Eijnden, J., Van Hout, F., Kox, R., Poll, J., Tal, M., & Wervers, E. (2016, oktober). Basis voor Cultuureducatie, handreiking voor de toekomst van binnen- en buitenschoolse cultuureducatie. LKCA. https://www.lkca.nl/wp-
content/uploads/2019/12/161001-handreiking-basis-voor-cultuureducatie.pdf
