Deze film is beschikbaar gesteld door het KITLV, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.
Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.
Toestemming voor reproductie dient men schriftelijk aan te vragen.
This film is supplied by the KlTLV only on condition that neither it nor part of it is further reproduced without first obtaining the permission of the KlTLV which reserves the right to make a charge for such reproduction. If the material filmed is itself in copyright, the permission of the owners of that copyright will also be required for such reproduction.
Application for permission to reproduce should be made in writing, giving details of the proposed reproduction.
SIGNATUUR
MICROVORM:
SHELF NUMBER MICROFORM:
MMETA 0259
r
... ~. IJ,'u IIII"~
J!;---
J6~ '
DOLLE HANS
INDO.DRAMA
IN DRIE BEDRIJVEN VAN
JAN FABRICIUS
ALLE RECHTEN DOOR DEN AUTEUR VOORBEHOUDEN
L. A. DICKHOFF
Jr. -
DEN HAAGVoor het eerst opgevoerd in den Princesse- Schouwburg te ' s-Oravenhage door "Het T oonee!", directeur Willem Royaards, op
12 Februari 1916.
PERSONEN:
HANS HARTMANN, 2e Luitenant der Infanterie.
IOLANTHE.
Ma;oor DE WEERT.
DOES, zijn Zoon, Controleur bi; het Binnen/andsch Bestuur op de Buitenbezittingen.
KEES WITTE, Academie-vriend van H ns, 2e Luitenant der Infanterie.
TIEMERSMA, Sergeant.
Een commandant van de wacht.
Een fuselier.
I
I..
-EERSTE BEDRIJF
De fráái ingerichte voorgalerij van den con- troleur. Op den achtergrond heeft men het uitzicht op het voorerf. Linkerwand de Japan- sche deur, die toegang geeft tot de werk- kamer van den controleur. Rechterwand de Japansche deur, die toegang geeft tot de overige vertrekken. In het vertrek bevindt zich een boekenkast. Het loopt tegen half vijf in den namiddag.
EERSTE TOONEEL.
Jol a nt h e (type blondine. Bereddert de thee op de fraaie rieten theetafel. Is neuriënd bedrijvig bezig. In kymono).
M a jo 0 r (in witte uniform~ zonder sabel, onderwijl op van rechts). Nou, daar ben ik.
Je ziet, ik heb je je zin gegeven. Ik ben in uniform.
Jol a n t h e. Kranig' Zoo zie ik u liever dan in politiek.
8 Dolle Hans
Ma j oor. Ik heb het gedaan, omdat jij het me vroeg.
10 I a n th e. Natuurlijk; toen werd het niet meer dan een staaltje van uw plicht.
Ma j oor. Ik wou in mijn verlofstijd anders wel van dat gesalueer af wezen.
10 I a nt he. Dat salueeren vind ik juist zoo aardig!
Ma j oor. Trek jij m'n uniform dan aan;
dan doen ze 't voor jou.
10 I a n t h e. Hoor eens, schoonpapa, dat moet u nu maar voor uw dochter over hebben. Denk er ' n beetje om: u hebt er maar één.
Ma j oor. Ia, ik zie wel: aan die kleine tyrannieën zal ik wel moeten wennen.
10 I a nth e. Uw zoon heb ik al aardig gedrild. Nu komt de vader aan de beurt.
Ma j oor. Mijn zoon is met 'n kleine heks getrouwd; dat heb ik deze éérste vier·en.
twintig uur van mijn verlof al gezien.
lolanthe. Zoo. 'n Heks. En u kent me nog maar één dag. Waar moet u me dan wel voor aanzien als uw vier weken verlof straks om zijn'
~
.
.Dolle Hans 9
Ma j oor. Misschien valt het op den duur wat mee.
10 I a n t h e. Misschien.
Ma j oor. In een plaatsje als waarin jullie woont heb ik alle gelegenheid om mijn schoondochter eens goed te bekijken (zoent haar op de wang). Als het maar niet schade·
lijk is voor m'n gemoedsrust.
10 I a n t he. Pas op, laat Does dat niet hooren. Dan zou u nog moeten duelleeren met uw zoon, den controleur'
Ma j oor. Maak je niet ongerust. Does is geen man voor het duel.
lol a nt h e (een tikje serieus). Neen.
Ma j oor (badineerend). Als i k dat tem·
peramentje van jou zie, dan snap ik twee dingen niet: hoe mijn zoon jou heeft durven vragen, en hoe jij mijn zoon genomen hebt.
Toen hij mij schreef, dat hij hier in dit nest ging trouwen, toen dacht ik : "Nou, hij heeft zich natuurlijk een heel gewoon klein ding uitgezocht: 'n klein, blond, gedwee, bedeesd Gretchen.figuurtje. Mijn keurig nette zoon Does, die minder schrik heeft voor een brandend huis dan voor een inktvlek op een van zijn dienstbrieven, heeft natuurlijk een heel huishoudelijk vrouwtje genomen".
10 Dolle Hans lol a nt h e (vroolijk). Maar ik bèn heel huishoudelijk I Dat zal u meevallen.
Ma j oor. lawel, maar jij bent nog wat anders ook.
lol a nt h e. Wat dan 7
Ma j oor (lacht binnensmonds).
lol a nt h e. Zegt u het eens I
Ma j oor. Als mijn dienst me, toen jullie gingen trouwen, niet belet had om de reis hier naar toe te maken, en ik jou dus ge- zien had vóór je getrouwd was, dan.... had ik tegen mijn zoon gezegd: "Does, ik heb meer naar de vrouwen gekeken dan jij, jongen.
Als jij die prachtvrouw met die bliksems brutale oogen aan den haak slaat, dan kom je er onder I I
lolanthe. 0, neen. Ik zou geen man willen hebben, die onder den plak zat.
Ma j oor. En toch komt het er van. Een uitslaande vlam als jij en de geïncarneerde gelijkmatigheid als hij ....
'0
I a nt he (serieus). En de geïncarneer- de goedheid als hij IMa j oor (serieus). Ia, goed is Does I Wie dien jongen van mij een stroobreed in den weg zou leggen, die kreeg met mij te doen.
Dolle Hans 11
lol a nt h e. Ik hou van hem, omdat hij zoo dóór-en·dóór goed is!
M a j oor (vroolij k). Dat is een kwaad ding voor 'n man.
lolanthe. Waarom?
Ma j oor. Omdat de vrouwen zoo dikwijls de passieve goeiïgheid van haar man naar de maan wenschen, en graag zouden zien dat hij nu en dan eens even 'n actief on- deugende .... schavuit werd.
lol a nt h e. Nou, nou, als de zoon een aardje naar zijn vaartje heeft .... I
Ma j oor. Maak je niet ongerust: hééft ie niet. Ie hebt hem genomen om z'n goed ..
heid; hij zal je niet teleurstellen.
lol a n t h e. Neen, genómen heb ik hem, geloof ik, op dien éénen avond, toen hij er in zijn controleurs-uniform zoo kranig uitzag I Toen zag ik, dat hij 'n.... flinke vent was I
M a i oor (vroolijk). lij schijnt van unifor- men te houden I
lol a nt h e (vroolijk). Doe ik ook I Ik hou van kranige uniformen I
Ma j oor (neemt haar beide handen.
12 Dolle Hans
Warm :) Zul je goed voor mijn jongen wezen?
(Na een knik van lolanthe.) Waar is ie?
lol a nt h e. Nog in zijn kamer daar. Hij had vanmiddag geen tijd om te gaan slapen.
Majoor. Zoo druk?
'0
I a n t h e. Hij zat tenminste achter zóó'n stapel paperassen. 'n Kopje thee voor u weggaat?Ma j oor. Graag. Het kan nog net.
Luitenant Witte zou me om half vijf halen.
lolanthe. Weinig suiker? . Ma j oor. Géén suiker.
lolanthe. 0, 't is waar ook. Ik was met Hans in de war.
Majoor. Hans?
'0
I a n t h e. Ia, met Hans Hartmann.Ma j oor. Noem jij dien luitenant Hart- mann bij zijn voornaam, lolanthe?
I 0 I a n t h e. Ia I Waarom niet? Hans is een vrind van mij en Does!
Ma j oor. Ik hou niet van Indo's.
'0
I a n th e. Maar Hans ken ik al jaren-!Van uit Holland all
Ma jo 0 r. Ia, ik ken hem ook. Ik heb hem een jaar geleden onder me gehad.
..
Dolle Hans 13
'0
I a n th e. U moet uw tegenzin in Indo's niet te ver drijven, vader.Ma j oor. Dien tegenzin heb je of dien heb je niet. En dien meneer Hartmann ken ik vermoedelijk wat beter dan jij.
'0
I a nt he. U is niet onpartijdig, vader.U hebt een zaak met hem gehad, maar nu hij daarvoor gestraft is, vind ik dat u quitte met hem is.
Ma jo 0 r. Ik heb hem laten straffen voor insubordinatie.
I 0 I a nt h e. Goed, dat feit heeft hij ge- pleegd, maar hij heeft er ook zijn straf voor ondergaan I Heusch, u ziet hem een beetje partijdig.
Ma j oor. Het is een toomelooze driftkop.
Jol a nt h e. Dat is hij, helaas.
Ma j oor. En met streken op zijn kompas.
Jol a n t h e (hevig verontwaa rdigd). Dat is een leugen I
Majoor. lolanthe I
Jo la nt he. Dat iseen afschuwelijke leugen I Hij heeft meer eerlijkheid in z'n pink dan menige volbloed Hollander in z'n heele lijf.
14 Dolle Hans
Ma j oor. Wij zijn geen schóólkameraden, lolanthe!
I
0 I a n t h e (Laat het hoofd zinken).TWEEDE TOONEEL.
Ma j oor. Kom binnen, Witte I
W i tt e (op in witte uniform, zonder sabel.
Salueert). Mevrouw! Majoor!
Ma j oor (bezig zijn handschoenen aan te trekken). Ik ga met je mee.
lol a n th e. Dag, meneer Witte. Gaat u wandelen 7
W i tt e. I k mag het genoegen hebben den majoor de plaats even rond te leiden.
(Wendt zich tot den majoor.) Als u op een begaanbaar pad wil blijven, majoor, dan kunnen we alleen het kampement maar ~v«:n
om. Dat is dus 'n kwartier, hoogstens tWintig minuten wandelen.
I
0 I a n t h e (heel gewoontjes, huishoudelijk af naar rechts).Ma j oor (bezig met zijn handschoenen).
Waar is de luit'nt Hartmann7
Dolle Hans 15
Wit te. Hij was daareven nog in 't kampe- ment majoor. Hij heeft piket.
Ma jo 0 r. Hoe gáát het met Dolle Hans 7 Kun je nog al met hem opschieten 7
Wit t e. Uitstekend majoor. Ouwe -kame- raden, hè 7 We komen samen van Breda.
Van 't zelfde jaar.
Ma j oor . Wordt dat kopje een beetje gebogen 7
Wit t e (glimlachend). Nou, nog niet erg, majoor. Dat is wel eens 'n beetje lastig.
Ma j oor (daar dadelijk gebruik van makend). Zoo, làstig.
Wit t e (schrikt even van den uitleg, die aan zijn woorden gegeven wordt). Pardon, majoor, zoo bedoel ik het niet.
M a j oor. Is het woord "Iastig" dan voor twee uitleggingen vatbaar 7
Wit te. In dit geval wel, majoor; ik bedoel, dat we er toch heel goeie kame- raden om zijn.
Majoor. Zoo.
Jolanthe (weer op van rechts).
Ma j oor. Nou, vooruit dan maar. Ik ben
16 Dolle Hans in uniform, maar: geen dienst, hoor I Ik ben hier met verlof en niet op inspectie.
Wit t e. Zooals u wilt, majoor.
Ma j oor (vroolijk tot lolanthe). Had ik nou ooit gedacht, dat ik mijn verlof in zoo'n nest als hier zou doorbrengen 7
lol a nt h e. Ia, wie zich de luxe van een schoondochter in zoo'n nest als hier per·
mitteert .... nietwaar, meneer Witte 7 Wit t e. Die zal daar gráág in berusten, mevrouw.
Jol a n t h e. Hè toe, maakt u mijn vader dat onderweg eens goed duidelijk!
Ma j oor. Klaar, Witte 7 Wit t e. Welzeker, majoor!
Ma j oor. Wil je in de zij.galerij wat thee voor ons klaar zetten, Jolanthe 7
Jol a nt he (verwonderd). lawel. Wil u dáár gaan zitten, als u terugkomt 7
Ma j 0 or. Misschien .. " krijg ie hier gasten.
Jol a n th e (teleurgesteld). Zooals u wilt.
M a i oor (tot Witte). Dan gaan wij straks hiernáást maar een boom opzetten.
W itt e (koel). Best, majoor.
Dolle Hans 17
Ma j oor. Dag,
I
I hvan me. 0 ant e' Groet Does lol a n th e. Goed. Pretti e
U ook, meneer Witte I g wandeling I Wit t e (salueert). Mevrouw I
M aj oor en Witte (af).
lol a n t h e (bereddert de th ) ee.
DERDE TOONEEL.
Does (in open witte ' 0
Hij heeh eenige
dienstst~kken bi)' va~
hl)inks.I
I hZIC •
o a n t e Mooi B ' d
gaat net de 'deur
~it
en Je aar 7 Je vader dat nou 'n gezicht . - -: Hemeltjelief, isk Voor n man d'
we en getrouwd is 7 K .. , ' Ie zes mannetje. Neen, leg nou
d~
)1) ,eens hier, eens even weg. En nu' ~e b~aPleren maar hem haar wang). . aSJe Ileh. (Ze biedtDoe s (drukt
geslapen 7 er een zoen op). Goed
'0
I a n th e. Andere mij over 't algemeen walngook.,
~ij
zoent vee te weinIg.18 Dolle Hans Doe s (zoent haar andere wang). Heb je kunnen rusten vanmiddag, kindje 7
10 I a nt he. Heerlijk. AI maar door aan jou gedacht.
Doe s (opgemonterd). Dan zal er van slapen niet veel zijn gekomen, kindje.
I 0 I a nt h e. Fijn geslapen! En jij, heb jij prettig gewerkt 7
Does. Nou ....
10 I a nt h e. Neen, laat die papieren nu maar liggen. Vertel het me zóó maar. Dan krijg je van mij 'n lekkere kop thee.
Doe s. Heel graag. (Gaat zitten).
lol a nt h e (met de thee bezig). Nou. En wat is er nu niet in orde.
Doe s. Ik zit een beetje met de Korte Verklaring van een Radja hier in de buurt.
lolanthe. Met 'n .... wat7
Does. Met 'n Korte Verklaring, kindje.
Jolanthe. Wat is dat7 - - Neen, toe, asjeblieft! Laat dat papier nu liggen. M'n hemel, een ambtenaar is toch geen stuk papier, maar 'n mensch I Ie kunt me toch vertellen wat je weet zonder in zoo'n papier te kijkenl Ziezoo, hier heb je 'n
Dolle Hans 19
kop thee, en ve~tel me nu eens even wat dat wel IS, zoo n Korte Verklaring, die jou zoo yan streek kan brengen. Dat zal dan wel n verschrikkelijk ding wezen.
, D
'?
e s. W ~et jij wel, dat het eigenlijk n~et In orde IS, dat ik jou dat nog moet UItleggen 7, 10 I a nt h e (vroolijk, verwonderd). Moet Ik weten wat 'n .... 1
I?
0 e s (badineerend, maar toch met een serieuzen ondertoon), Ben jij een Neder.landsche vrouw of niet 7
10 I a nt h e. Geboren in Noord.Brabant.
, D70 e s. Heb jij de H,B.S. afgeloopen of met
10 I a n t he. Einddiploma vijfj~rigen cursus.
, Doe s. Hoeveel vierkante kilometers kolo- n,la~.I, grondbezit heeft Nederland h'ler
ndle. In
lol a n t h e. Geen flauw idee van.
Doe s. Bijna twee millioen. Elke Neder- lander b~zi~ hier hoofdelijk dertig hectare grond, kindJe.
Jol a n t h e. Ik ook 7 Does. lij ook.
20 Dolle Hans lol a n t h e. En daarom moet ik weten wat ·n ....
Does. Daarom moest jij to~h ei~enli!k weten wat 'n Korte Verklaring IS. Vmd Je zelf ook niet 7
10 I a nt he. Ik brand van nieuwsgierigheid.
Does (reikt haar het bovenste vel papier).
Asjeblieft.
I
0 I a nt h e. Is dat er een 7 Does. Ia.I
ola nth e. Mag ik lezen 7Doe s. Ga je gang. Het is een blanco formulier.
lol a nt h e (\ee~t). "Ik, ond~rgeteekende", titteltje - titteltJe - tttteltJe ....
Doe s. Daar komt de naam van den Radja te staan, die het stuk teekenen moet.
lol a nt h e (leest:) " .... verklaar: T,en e~rste, dat het landschap titteltje - tttteltJe - titteltje een gedeelte uitmaakt van Neder- landsch-Indië en derhalve staat, on~er ,de heerschappij van Nederland; dat Ik ml~sdle,n steeds getrouw zal zijn aan Hare MaJes~elt de Koningin der Nederlanden en aan ZIJne Excellentie den Gouverneur Generaal als
Dolle Hans 21
Hoogstderzelver vertegenwoordiger, uit wiens handen ik het bestuur over titteltje- titteltje - titteltje aanvaard".
- Ik vind het droge kost. Het eenige gezellige is, dat jij Hoogstderzelver ver- tegenwoordiger bent.
Doe s. Het is nog niet uit.
Jol a nt he. " Ten tweede, dat ik mIl In geenerlei staatkundige aanraking zal stellen met vreemde mogendheden, zullende de vijanden van Nederland ook mijne vijanden, de vrienden van Nederland ook mijne vrien- den zijn". - Nou wordt het romantisch.-
" Ten derde, dat ik zal nakomen en hand- haven alle regelingen, die met betrekking tot titteltje - titteltje - titteltje door of namens de Koningin der Nederlanden dan wel den Gouverneur-Generaal van Neder- landsch-Indië of Diens vertegenwoordiger zullen zijn of worden vastgesteld of toe- passelijk verklaard, en dat ik in het alge- meen alle bevelen zal opvolgen, die mij door of namens den Gouverneur-Generaal of Diens vertegenwoordiger zullen zijn of worden gegeven". - Is dat alles 7
Doe s. Dat is alles. Daar komt dan al.
leen nog de handteekening van den vors
22 Dolle Hans
onder, of, als hij die niet maken kan, een kruisje.
10 I a nt h e (vroolijk). En als de vorst geen kruisje maken kan 7
Doe s. Ia, daar lach jij om, maar dat komt werkelijk vóór. Die twee streepjes door elkaar zijn zoo'n inlandsch vorst soms nog te moeilijk.
lol a n t he. En wat doet Zijne Majesteit dan 7
Doe s. Dan trekt hij met de pen een oogje. Zóó .... (hij trekt met den vinger een oogje in de lucht).
Bei den (lachen).
I 0 I a n t h e. En maak je je dáár zorg over7 Om met zóó iemand zoo'n kurkdroog contract af te sluiten met al die titteltjes- titteltjes - titteltjes 7
Doe s. Badinage à part, kindje. Ie hebt natuurlijk wel begrepen, dat die zoogenaam- de Korte Verklaring een staatsstuk is waarbij een inlandsch vorst zich verbindt om zich absoluut te schikken naar de Nederlandsche regeering.
lol a nt h e. Natuurlijk. Heel logisch. Nog 'n kopje thee 7 (Ze neemt zijn theekopje.)
Dolle Hans
23
Doe s. Door de onderteekening van die verklaring wordt zoo'n vorst .... een vazal van onze Regeering I
lol a n t h e. luist. 'n Vazal. Kijk, nou ver- geet ik om je er suiker in te doen.
Doe s (binnensmonds lachje).
10 I a n th e (vroolijk). Waar lach je om 7 Doe s. Ik denk, kindje, dat de Radja in kwestie die zaak een beetje minder lucht- hartig zal opnemen dan jij. Ik zie er niet weinig tegen op, dat ik hem de boodschap moet brengen, dat hij teekenen moet. Ik had aan de Regeering voorgesteld om 'n drietal yorsten de Korte Verklaring te laten teekenen, omdat ze alle drie een buiten- sporig leven leiden. Ze geven sommen uit aan allerlei dwaze dingen. Een van hen heeft zich onlangs een heel duur draai-orgel aan- geschaft. Verbeeld je I Ie begrijpt, daar moet de bevolking maar belasting tegen opbrengen; dus dat ging zoo niet langer.
10 I a nt he (trotsdi op de macht van haar man). 0, en heb jij nu het recht om die drie vorsten te dwingen vazal te worden 7 Doe s. Neen, het gebeurt alleen maar op mijn voorstel. Ik krijg natuurlijk order
24
Dolle Hans van den assistent~resident wa~!rnemend resident, en die weer van de Regeering.I 0 I a n t h e. En heeft die er het recht toe 7 Doe s. Dat wil zeggen, dat néémt het recht, want eigenlijk loopen er met die vorsten nog oude contracten. Goed be~
schouwd zijn die vorsten eigenlijk vrij.:
I 0 I a nt h e. En je hebt voorgesteld om ze te dwingen I Dat heb je toch gezegd 7 Doe s. Alleen wat die drie betreft I Die het te bont maken I We hebben nog zoo iets als een beschavingsplicht, kindje. Het is mijn plicht om voor de belangen van de bevolking op te komen.
10 I a nt he. Ia, als jij het doet, is het natuurlijk eerlijk.
Doe s. Met die drie zit ik ook niet te houden. Maar nu heeft de Gouverneur~
Generaal aan den resident geantwoord om dan tegelijkertijd nog een vierden Radja de Korte Verklaring te laten teekenen. Dat is een zekere Indra Djati. Het vorstendom~
met je van dien sultan ligt als een enclave tusschen de rijkjes van die andere drie in, begrijp je 7 (Hij neemt twee stukken papier.
De ambtenaar zit op zijn stokpaardje.) Kijk,
Dolle Hans 25
ik had geschreven: "Nog steeds worden niettegenstaande onze herhaalde vertoogen, de belastingpenningen der bevolking in hoofdzaak gebruikt ter bevrediging van de overdreven zucht naar weelde en verkwis~
ting van de drie voornoemde vorsten. Daar~
door blijven de verbeteringen, die in den economischen toestand konden worden aan.
gebracht, eenvoudig vrome wenschen van ons bestuur dat, door de oude contracten gebonden, onmachtig is om afdoende in te grijpen. Het ware daarom wenschelijk, dat deze vorsten er toe werden gebracht om de Korte Verklaring te teekenen". En daarop antwoordt nu Buitenzorg aan den resident: "Naar aanleiding van" .... nou ja,
"U namens zijne Excellentie den Gouver.
neur~Generaal te doen opmerken, dat in Uwe missive géén aandacht is geschonken . aan het landschap Poeloe Manik, hetwelk geheel tusschen de drie andere landschap~
pen in gelegen is, en dat om die reden de Sultan van Poeloe Manik".... dat is die Indra Djati, begrijp je 7 .... " even goed in aan~
merking komt om te worden gebracht tot het afleggen van de Korte Verklaring. Ter voorkoming van naijver en grieven bij de drie andere genoemde vorsten, komt het
26
Dolle Hans den landvoogd gewenscht voor, dat ook van dien vorst het afleggen der Korte Verklaring worde geëischt".I 0 I a n t h e. En wat zegt de resident daarvan?
Doe s. Die stuurt het me natuurlijk door.
lolanthe. En .... jij?
Does. Ik?
10 I a nt he. Vind je het billijk, om dien vorst te dwingen?
Doe s. Ia, als de Regeering het wil!
lolanthe. Ik vraag jouw meening.
Doe s. Ia, ik .. ,. feitelijk heeft Indra Djati het niet aan ons verdiend. Hij is geen doordraaier zooals die anderen.,.,
10 I a n t h e {spottend}. Hij koopt geen draaiorgels ... .
Doe s. . ... en hij heeft in allerlei kleinig- heden getoond, dat hij een oprecht vriend is van ons gouvernement.
10 I a n th e. Dus: jij bent voor jou-zelf overtuigd, dat het dwingen van dien Indra Djati een .. " misstap van de regeering zou wezen?
Dolle Hans 27
Doe s, Kindje, zoo kras zou ik me niet graag uitdrukken. Maar ik geef toe: het lijkt me niet heelemaal billijk.
lolanthe. Nou, dan vind ik de zaak nog al eenvoudig. Ie bent het met den Gouverneur-Generaal niet eens? Welnu, dan heb je niets anders te doen dan doodeenvoudig te schrijven: "Excellentie, het spij~, me wel, maar ik ben het niet met u eens!
Doe s. Dat zou ik dan aan den resident moeten schrijven, maar dat gaat niet.
I 0 I a n th e. Waarom niet?
Doe s. Mijn onverstandig kindje zou, geloof ik, in staat wezen om aan de Re- geering te schrijven: "Ik doe het niet I"
lolanthe. Welzeker! Waarom niet! Zou jij dat dan zoo erg vinden?
Doe s. Kindje, waar denk je aan I Dat zou gods onmógelijk zijn! Tja, er zijn natuurlijk wel eens driftkoppen geweest, die in een dolle bui zoo'n antwoord gaven, maar dat is hun dan ook ingepeperd I
lol a n t h e {in nadenken}. Als jij zoo'n antwoord gaf, dan zou ik het heerlijk vinden, als de Regeering je dat,." inpeperde.
· __ ~,... _ __ _ _ _~. , ". J.~
28 Dolle Hans
Doe s. Maar kindje, dat is een dwaas- heid, die je daar zegt!
lol a n th e. Dus jij zult dien vorst, die zich een v ri end van de Regeering he eh
getoond en die volgens mijn dwaas begrip dus zijn betrekkelijke vrijheid wáárd is, die vriend van jouw bestuur zul jij nu gaan dwingen, een vazal van de Regeering te worden 7 En dat om geen andere reden dan omdat ze voor de jalouzie van een paar doordaaiers ...• bang is 7
Doe s. Kindje, je zegt de dingen zoo verregaand. . .. neem me niet kwalijk ... , zoo onbehoorlijk cru. De Regeering is toch niet altijd bij màchte om flink tegenover iedereen op te treden. We hebben hier 'n vijftig man troepen liggen. We moe ten dus wel eens 'n beetje schipperen.
lol a n t he. Nou, en ik vind het verschrik- kelijk. Daar zitten we nu in een land van ik weet niet hoeveel kilometer oppervlakte.
Was 't niet twee millioen 7 Daar ben jij hier op deze buitenpost mede-bestuurder over en ie mag nog niet eens je meening zeg- gen. Daar is Nederland de bezitter van en het heeft niet eens genoeg soldaten om voor zijn bestuursambtenaren de achting
Dolle Hans 29
af te dwingen van een paar zoogenaamde
"vorsten", die nog geen kruisje als hand- teekening kunnen zetten ! Alleen maar zoo' n oogje!
Doe s (glimlachend). 0, 0, o!
lol a n t h e. Daar lach jij om. Maar als ik een man was, zou ik geen Gouverneur- Generaal willen wezen, wanneer ik me niet in staat voelde om te lachen om drie zulke ....
wat zeg ik 7 om honderd zulke snoeshanen.
Wat zijn dat voor "vorsten" die .... (vroolijk) ja, ik moet er zelf om lachen .... die zich niet eens de luxe van 'n draaiorgel kunnen permitteeren !
Does. Nu overdrijf je, kindje.
lol a n th e. Pardon, het is letterlijk juist.
Ie hebt het me zelf gezegd.
Does. Nu ja, in zijn omstandigheden is dat ook 'n luxe.
Jol a n t h e. Maar als Zijne Majesteit nu veel van muziek houdt! Wat drommel, dan moet hij dien smaak toch kunnen bevredigen 7 En wat kan een muzikaal vorst nu nog bescheidener wenschen dan 'n draaiorgel!
Dat vraag ik je!
30 Dolle Hans Doe s. Alles naar verhouding, kindje I Alles naar verhouding!
10 la n th e. Ach wat I De Nederlandsche Regeering kan van haar vorsten toch niet verlangen, dat ze tevree zullen wezen met 'n mondharmonica 7 - - Men is vorst of men is het niet. Is zoo' n man het niet, dan zou ik, als Gouverneur-Generaal, hem niet ééns al die titteltjes - titteltjes voorleggen, maar eenvoudig zeggen: "ingerukt, marsch I"
En is zoo' n man wèl een vorst, en nog wel een, die zich een vriend heeft getoond, dan mag onze Regeering hem niet behan- delen zooals zij dien Indra Djati nu gaat behandelen. . .. in naam der Koningin I Zoo denk ik er over. (Ze draait hem de rug toe.) Doe s. Kindje, ik protesteer ernstig tegen ....
I 0 I a nt h e. Tegen wie protesteer je I Tegen mij 7 Ie "kindje" 7 Dat lijkt me niet heldhaftig!
Doe s. Ik protesteer, omdat mij als amb- tenaar zoo' n gesprek niet past.
lol a n t h e. Ik geloof, dat je als man heel flink kunt zijn, Does. Toe, wees het ook als ambtenaar 1 Ik zou zoo trotsch zijn,
Dolle Hans 31
als jij in dit geval protesteeren durfde ....
tegen den Gouverneur-Generaal! (Smeekend.) Toe, Does.... (Ze vat hem plotseling bij de schouders.) 0, ik zou je door elkaar kunnen rammelen I
Doe s. Ik zie in, hoe verkeerd het van mij geweest is om jou in een bestuurszaak te mengen.
lol a n t h e (teleurgesteld). Misschien is dat verkeerd geweest. (In nadenken.) Als je 't niet gedaan had, zou ik .... misschien ....
niet iets verloren hebben.
Doe s. W àt .... heb jij verloren, lolanthe 7 Jol a n t h e. Toe, schrijf, dat je 't niet met de Regeering eens bent ! Toe, doe het I Doe s. Kindje, waar dènk je aan I Dat zou de Regeering niet kunnen dulden 1 Dat zou ze me hoogst kwalijk kunnen nemen I
lol a nt h e. Toe, doe het ....
Doe s. Bovendien, wat kan jou dien Indra Djati schelen!
Jol a n t h e. Niets! Maar jij, Does I lij I Jij hebt me gezegd dat de Regeering onbillijk handelt. Jij meent, dat de Regeering ver- kéérd handelt I Toe, schrijf haar dat I Schrijf
32
Dolle Hans het zoo voorzichtig als je wilt, maar doe het! Nietwaar, het gaat nu toch om de goed:trouw van jouw bestuur I Die vorst kan ~~!
niets schelen, maar jij, Does! Wat doe )1) nu als bestuursambtenaar I Wat doe jij nu,
... .. M n'
)1), •••• ml)n a . .
Does. Ik kan niets beloven, maar Ik zal er over denken.
lol a nt h e (blij). Er ernstig over denken?
Doe s. Heel ernstig.
lolanthe. Dan ben ik gerust.
Doe s. Maar we spreken er niet meer over.
lolanthe. Geen woord meer. Ik ver, trouw je.
Doe s. Wat komt Hans laat vanmiddag!
Gewoonlijk zit hij hier prompt kwart voor vijf aan de theetafel. (Gaat naar de voor, galerij.)
lol a n t h e (in nadenken). "Dolle Hans" ... . Wat die in zoo'n geval wel doen zou .... ?
Doe s (komt terug).
'0
I a n t h e (in nadenken, m~.ar thans door Does verstaanbaar). Wonder"!k toch, zoo' als Hans voor mij veranderd IS.Dolle Hans 33
Doe s. Hoe: veranderd.
Jol a n t h e. Ik weet niet, vroeger in Holland had hij iets bizonders en aan- trekkelijks voor me. Hij, met z'n beetje bruine tint, hij had zoo iets "oostersch"
over zich, iets van heel ver weg, van een ver land, en iets dappers. Wij jonge meisjes zagen in hem zoo iets als een donkere held uit het verre Oosten. In onze jonge- meisjes.fantasie zagen we hem vechten tegen de wilden ....
Does (vroolijk). Kindje, ik begin te vreezen, dat onze vriend Hans een gevaar- lijke mededinger voor me is. Jij vindt daar in hem een serie aantrekkelijkheden en een romantiek, waar ik het finaal tegen af leg!
I
0 I a nt he. . .. en toen hij naar hier werd overgeplaatst en ik hem weerzag, toen ....Does. Toen?
Jolanthe .... toen zag ik opeens zijn gelijkenis met de duizenden Indo's, die hier in het land rondloopen. De bekoring van zijn exotische persoonlijkheid was weg. Zijn karakter is prachtig, maar hij ziet er uit als alle andere sienjo' s.
34 Dolle Hans Doe s. Gebruik dat woord sienjo niet, kindje. Ie weet hoe geweldig ~~v~~lig hij er voor is. Als een man hem bi, wIJze van schimp "sienjo" noemde, dan geloof ik dat hij hem zou neerslaan,
I 0 I a nt h e. Ik zeg het ook alleen om jou duidelijk te maken hoe ik hem zie.
Doe s. Ie moet dat woord niet meer gebruiken. Daar is zijn houding tegenover jou te mooi voor. Want nu weten we toch van Witte, hoe hij van jou gehouden heeft. ...
'0
I a nt he. Nu ja, dat wist ik natuurlijk zelf ook wel. Zoo iets ontgaat geen vrouw.Doe s. En toch is hij altijd volmaakt correct gebleven.
'0
I a nt he. Hij noemt me zelfs "mevrouw".Hij vertikt het eenvoudig om me lolanthe te noemen.
Doe s. Ia, dàt heeft me wel eens doen denken, dat hij nog altijd op jou.... ver- liefd is. Ook nu nog, kindje.
'0
I a n th e. Nou, nu zie ik toch dat jij 'n jaloersch echtgenoot bent!Doe s. 'a! Ga zelf na' Hij is feitelijk jouw
Dolle Hans
35
vriend' Ik ben er maar bijgekomen! (Vroolijk).
Als de man van jou! Vind jij het nou zelf niet dwaas, dat hij mij wel bij den naam noemt en jou niet 7
'0
I a n t h e. 0, wat ben ik jaloersch' Wat ben ik jaloersch'VIERDE TOONEEL.
Ha n s (voor de voorgalerij).
Does. Daar is hij'
Jol a n th e. Kom binnen, Hans'
Ha n s (in zwarte uniform). De buiten- model-sabel en de sjerp om. Militaire Willemsorde op de borst. Op van den achtergrond. Hij spreekt zijn Nederlandsch uitstekend, beter dan menig beschaafd
"volbloed" Nederlander, maar toch hoort men aan een accentje den Indischen jongen.
Zijn manieren zijn zeer beschaafd). Mevrouw I Dag, Does!
Jol a n th e. Dag, Hans! (Ze gaat zitten).
Doe s. Je bent laat. Ga zitten. Hoe kom je zoo gesabeld 7
=- -co.... • _ - - -.. ~ _ _ l / , - 1 J • ~ .-...:s!.
36 Dolle Hans
Hans. Ik heb piket en ik kan ook maar 'n oogenblik blijven. (Hij gaat zitten en legt zijn pet ergens neer, desnoods onder de theetafel).
Jol a n th e (schenkt hem thee). Ik zal maar niet vragen, hé 7
Ha n s. 0, heel graag, mevrouw!
Doe s. Drukke zaken 7
Ha n s (opgewekt). Nou, zóó. Ik heb het nog al druk, ja.
Doe s. Zoo plotseling 7
Ha n s. Ik wou juist zeggen, dat ik niet meer zoo, eh, zoo alle dagen kan komen.
Voorloopig, bedoel ik.
Jo I an th e. Je wilt ons toch niet ....
verwaarloozen, Hans 7 (Ze reikt hem de thee aan.)
Hans. Mevrouw, ik vind het werkelijk heel lief van u, maar. . .. dank u. (Neemt de thee aan.)
Jolanthe. Maar7
Ha n s. Ik hoop later nog heel veel bij u te komen theedrinken, maar mijn dienst is in dezen tijd werkelijk iets drukker.
Dolle Hans
37
Jol a nt h e. Als jij zegt, dat van je dienst ons theeuurtje niet meer afkan, dan geloof
ik je niet. Nou weet je 't.
H a n s (verward).
Doe s. Is er .... niets anders dan je dienst 7 H.a n s. Neen, werkelijk, niets anders.
Jol a n t he. Dan hou ik me voorloopig aan de thee, en daarmee basta. Zeg, Hans, waar woont de meest verkwistende vorst die ooit geleefd heeft 7 ' Ha n s. In Assyrië. Acht en twintig hon.
derd jaar geleden, en zijn naam was Sar.
danapalus. Hij heeft zich te midden van zijn weelde en omringd door zijn vrouwen laten verbranden.
Jol a n t h e. Ik vraag niet. waar hij woonde, maar waar hij woont. Ik moet de meest verkwistende levende vorst hebben.
Ha n s. Dat weet ik niet.
Jol a n t he. Hier vlak bij ons in de buurt, want daar is er een bij, die een draaiorgel gekocht heeft.
H a n s (vroolijk). Hoe weet u dat 7 (Hij drinkt zijn thee).
Jol a nt h e. Does heeft het me verteld.
38 Dolle Hans
Doe s (badineerend). Eigenlijk had ik dat niet aan jou mogen vertellen. Maar jij nog veel minder weer aan derden, kindje, want dat zijn ambtsgeheimen.
Jol a nt h e. Hoe kan dat geheim blijven, als Zijne Majesteit zelf misschien den heelen dag aan dat ding staat te draaien I
Ha n s (springt op. Neemt een stoel en maakt de beweging van draaien. Op dit oogenblik is het hem aan te zien, hoe
"Dolle Hans" zijn bijnaam zou handhaven wanneer hij een fuif bijwoonde. Hij zingt)
Si tu veux faire mon bonheur, Marguérite, Marguérite, Prends mon creur.
All e n (lachen).
Jol a nt h e (neemt Hans' theekopje en schenkt hem opnieuw in). Ja, Hans, je moet me niet kwalijk nemen, hoor; je bent zóó laat gekomen, dat ik niet langer in kymono kan blijven zitten. Ik zal heel gauw terug- komen, maar ik moet even 'n japonnetje aantrekken.
Ha n s. 0, natuurlijk, mevrouw. Ik hoop niet, dat ik ....
Dolle Hans 39
Jol a nt he. Hè, flauwe vent, zeg nou toch Jolanthe tegen me.
Ha n s (verward).
Jol a n t h e (zet de thee voor hem neer).
Asjeblieft. Ik ben binnen 'n kwartiertje terug.
(frekt Does aan zijn oor). Daäg I Ik ga ook even thee klaar zetten voor je vader, in de zijgalerij.
Doe s. Gaat hij dáár theedrinken?
Jol a n t he. Ja. Hij had hoofdpijn. Daarom zat hij liever daar. (Af naar rechts.)
VIJFDE TOONEEL.
H a n s. Is de majoor uitgegaan 7
Doe s. Mijn vader is gaan wandelen met luitenant Witte. - (Ernstig). Wou jij voor- loopig niet meer komen theedrinken om mijn vader?
Hans. Zou ik daar zoo'n groot ongelijk in hebben?
Does. Nou ja ....
Ha n s. Ik ben bang.
Does. Bang? •
40 Dolle Ha ns H a n s. Voor me zelf. De majoor steekt het niet onder stoelen en banken, dat hij een hekel heeft aan.... Indo's.
Doe s. Kom, dat moet je niet overdrijven.
Ha n s. Zijn houding tegen mij, vergeleken bij die tegen Witte, is soms bij 'n affront af.
Doe s. Och, dat komt natuurlijk ook een beetje door het driftige antwoord, dat jij hem indertijd gegeven hebt. Jij bent al te gevoelig, Hans.
Ha n s. Ja, kerel, dat is de gewone Indo-fout.
Doe s. Maar bij jou accentueert zich die fout veel te sterk. Dat kan je ongeluk nog wel eens worden.
Ha n s. Dat weet ik, en ik vecht er ook tegen. Maar als je den ijskouden toon had gehoord, waarop de majoor destijds tegen me sprak, zou je m'n drift gebillijkt hebben.
Doe s. Nou, komaan, niet meer blijven koppen.
Ha n s. 't Zal waarachtig niet aan mij liggen.
Doe s Dan kom je gewoon je thee drin- ken, net als altijd.
H a n s. - - - Druk gehad 7
Dolle Hans 41
Doe s. Druk, dat is. te zeggen, neen.
Maar toch voortdurend bezig geweest. Ik heb een dienstzaak in mijn hoofd, die ik niet plezierig vind. - - Eigenlijk mag ik er niet over spreken.
Ha n s. Dan spreek je er niet over.
Doe s. Tja.... zie je, begrijp me goed:
bij mij zijn dienstzaken veilig, dat weet je wel, en ik zou er met een vreemde ook positief niet over spreken, maar ....
Ha n s. (Glimlachend). Met een vrind wel7 Doe s. Ook niet. Maar de zaak is: ik heb er al met mijn vrouw over gesproken, en dáárdóór ben ik in een moeilijk parket geraakt.
Ha n s. Dat begrijp ik niet.
Doe s. Misschien kun jij, met je gezond oordeel, me helpen.
H a n s. Waar gaat het om.
Doe s (neemt een stuk papier). Kijk eens, deze drie lui moeten de Korte Verklaring teekenen.
Ha n s. Uitstekend. Alle drie haantjes. Ik ken ze.
42 Dolle Hans
Doe s (geeft hem een ander stuk). En dit antwoordt de Regeering.
H a n s (leest).
Doe s (regelt zorgvuldig zijn papieren).
Ha n s (verfrommelt het papier een weinig).
Dat is een geweldige stommiteit.
Doe s (verschrikt). Asjeblieft I Dat is ' n officieel stuk I
H a n s. En wat heb je daarop geantwoord 7 Doe s (strijkt het stuk glad). Daar moet ik nog op antwoorden.
Hans. En7
Doe s. Tja, ik was eigenlijk van plan om dien Indra Djati maar te laten teekenen.
Hans. Zoo.
Doe s. Ik zie er wel wat tegen op, want hij is werkelijk de kwaaiste niet.
Ha n s. Hij is de fatsoenlijkste van de heele troep.
Doe s. Ja, je begrijpt, de Regeering doet het alleen voor de uniformiteit.
H a n s. Wat stom, hè 7 Does. Vind je 7
Dolle Hans 43
Ha n s. Natuurlijk. Stom-Hollandsch. Ik begrijp soms het Hollandsche bestuur niet.
Het eene oogenblik is het te lam om op te treden tegen 'n vorstelijken boeaja, die zich verzetten wil; het andere oogenblik ziet het er niet tegen op om van 'n sultan, die zich altijd fatsoenlijk heeft gedragen, 'n vazal te maken. Wil je twee voorbeel- den 7 'n Half jaar geleden zat ik op de Westerafdeeling van Borneo. Een radja daar ergens in de buurt wou kabaal maken. De resident stuurde hem 'n ernstige vermaning.
De radja antwoordde onbeschoft: "Ik heb de eer U Hoogedelgestrenge mede te deelen, dat een missive van een ongeloovige op mij denzelfden indruk maakt als een hond, die zijn nooddruft verricht in een moskee".
De controleur op hooge beenen naar den resident. Weet je wat die antwoordde 7
"Kalm blijven maar. Een expeditie kost zooveel geld. De Nederlandsche Schatkist laat de uitgaven voor een expeditie niet toe I" En dat noemen ze in Holland: de Regeering van Nederlandsch-Indië I
Does. Tja.
H a n s. Nou, het twééde voorbeeld heb je daar in je handen. Daar heb je nu bij
44 Dolle Hans uitzondering eens één gewillige sultan, die alles doet wat je hem zegt; die de zaken serieus aanpakt; die in elk opzicht zijn contract nakomt - dat heb je me zelf ver- teld ( - en die zal nu maar even zonäer vorm van proces gedwongen worden I Kun jij je 't onbillijker voorstellen? En boven- dien: wat stom! Daar heb je nu vier sul- tans, waarvan er één den goeien kant op wil en de andere drie om 'n pak slaag vragen. Wat'n prachtgelegenheid om die lui tegen elkaar uit te spelen' Ik verzeker je:
als daar op het regeeringsbureau in Buiten- zorg één kwieke Indo gezeten had, weet
je wat die geadviseerd zou hebben?
Does. Nou?
H a n s. Die Indo zou gezegd hebben:
"Excellentie, niet doen! Laat den eenen sultan teekenen, den anderen niet. Láát ze op mekaar wezen, Excellentie. Dat moet u juist hebben, zoolang u niet over vol- doende soldaten beschikt om ze allemaal tegelijk te dwingen." Een beetje Indo zou daar gezegd hebben: "Verdeel en heersch, Excellentie ("
Doe s. Van dien kant had ik de zaak nog niet bekeken.
Dolle Hans
45
Ha n s. Van welken kant had jij de zaak dan wèl bekeken.
Does. Ik had Indra Djati vrij willen laten, omdat hij ons bestuur altijd aan zich ver- plicht heeft.
Ha n s. Vind jij het dan niet ellendig van de Regeering, dat ze haar zedelijken plicht tegenover zoo' n man eenvoudig aan haar zolen lapt?
Does. Neem me niet kwalijk, maar je gebruikt termen, die niet door den beugel kunnen.
H a n s. Die kunnen er beter door dan dat vod papier. Wil je m'n meening? Het is schaamteloos!
Does. Hans!
H a n s. Deugt dat woord niet? Noem mij 'nbeter!
Doe s. Tja, de zienswijze van de Regeering ligt ook niet heel erna al in mij n lijn.
Ha n s. Ach wat, "zienswijze van de Regeering" ! Wie het geklets van de Tweede Kamer over 't Koloniaal Verslag leest, dien vliegt het bloed naar den kop. Nog pas heeft de minister gezegd: "De belasting-
46 Dolle Hans vorderingen mogen wel eens de aanleiding tot het verzet zijn, de oorzaak ligt vaak dieper". Precies. De oorzaak is gewoonlijk de Regeering zelf! En welk Kamerlid heeft het hart gehad om den minister te vragen:
"Excellentie, weet u wel zeker, dat die diepere oorzaak niet bij ons zelf ligt? 7 Zetten wij niet soms kwaad bloed 7 En omgekeerd, Excellentie, zijn wij soms niet te zwak en te lamlendig? Steunen wij wel altijd onze bestuursambtenaren, wanneer ze worden beschimpt? U verlangt van de bestuursambtenaren takt, Excellentie j maar moeten die menschen zich laten beschimpen door potentaat jes van 't laar nul? Dan deden we beter in Indië onze biezen maar te pakken, Excellentie!"
Doe s (glimlachend). Dolle Hans!
H a n s. Ja, dat kan wel.
Doe s. Je hebt me een beetje overtuigd.
Me dunkt ik eh, ik kon wel antwoorden, dat ik eh, met voordacht den vorst van Poel oe Manik niet had genoemd ....
Ha n s. Uitstekend.
Doe s .... omdat het mij vooralsnog niet wenschelijk ... .
Dolle Hans
47
Ha n s. Neen, waarachtig niet!
D'o es .... niet wenschelijk voorkomt ....
Ha n s. Deugt niets van! Zoo overtuig jij je resident niet j laat staan de bureau- craten in Buitenzorg.
Doe s. Tja, wat moet ik dàn volgens jou.
Ha n s (steekt een sigarette op. Doet een paar passen de kamer in. Keert zich zeer kalm tot Does). Schrijf eens op.
Doe s (neemt een potlood uit zijn zak.
Gaat achter zijn paperassen zitten).
H a n s. Naar aanleiding van enzoovoort dat vul je wel in, heb ik de eer op t~
~erken .... dat de sultan van Poeloe Manik zich tot. dusver .... in elk opzicht een goed vnend van onze Regeering heeft getoond. . .. ~n meermalen blijk gaf zich gaarne te schikken naar de inzichten van
~ns bestuur.... dat er alzoo alle reden
IS ,,,.,' om de vroeger door Radja Indra
DJati met 0 n z eRe g eer i n g te g 0 ede r t rou w ges lot e n overeenkomst volledig te, ha,ndhaven.. .. en de ondergeteekende mitsdien ernstig bezwaar moet maken •...
tegen een hoogst onbillijke ....
Does. Hans I
48 Dolle Hans
Ha n s. Tegen een hoogst "ontijdige" dan maar. . .. beperking van diens vrijheid, hem des tij d s zon der 0 m weg ent 0 e- gezegd.
Doe s. Maar dat is toch .•..
H a n s. Is hem zijn vrijheid destijds niet zonder omwegen toegezegd 7
Doe s. Jawel, maar ....
H a n s. Wie het dan anders schrijft, is ' n lammeling.
Doe s (schrijft). Maar dat kun je in dien vorm toch niet ...•
Ha n s. Toegezegd. Heb je dat 7 Does. Wacht even. - - - Ja.
Ha n s. Reden waarom ondergeteekende beleefd, maar met groote overtuiging in overweging geeft.... hem te ontslaan van de opdracht ....
Does (schrikt even, terwijl hij door- schrijft).
Ha n s. . ... om den vorst van Poeloe Manik te brengen tot het afleggen van de Korte Verklaring.
Doe s (schrijft). . ... verklaring. Als ik
Dolle Hans 49
dat schrijf, heb ik per keerende post een reprimande.
H a n s. Vermoedelij k krijg je die tele- grafisch.
Doe s. Dus dan begrijp jij ook, dat ik feitelijk onmogelijk ....
Ha n s. Je daarvoor bang mag toonen;
ja, dat begrijp ik. En ik begrijp ook, dat de Regeering, die geen prijs stelt op een ambtenaar uit één stuk, waard is om te gronde te gaan aan de lafheid van haar eigen oogendienaren. (Hij neemt zijn wang tusschen duim en vinger.) 'n Huid als deze wordt in dit land een beetje geringschat, maar leer jij dit van' n "sienjo": Indië moet het niet hebben van laffe bestuursambte- naren; wees jij een van de mannen, die er onder loopen! (Hij nadert hem. Bijna fluis- terend.) AI zou je 't alleen doen voor Jolanthe, .... die dat van jou verwacht I
Does. Weet jij, dat zij ....
Ha n s. Ik weet, dat zij in haar man een Màn wil zien I
Doe s. Misschien heb je gelijk.
Ha n s (binnensmondsch spotlachje). "Mis- schien" I
50 Dolle Hans
Doe s. Daar krijg ik van de Regeering een uitbrander voor.
H a n s. Dan laat je dien uitbrander in een gouden lijstje encadreeren en hangt hem boven je schrijftafel aan den wand. Wie dan bij jou in het bureau komt, ziet dan dadelijk met welk slag van man hij te doen heeft.
Doe s. Ik kan het van de Regeering toch niet winnen.
H a n s. Wat je tegenover de Regeering verliest, - dat win je tegenover /olanthe.
Doe s (laat zijn stukken liggen. Gaat voor Hans staan). Waarom zeg je dat!
Ha n s. Omdat ik .... jelui vriend ben.
Doe s. Omdat je mijn vriend bent en van .... /olanthe .... een v r i end bent 7 Om geen andere reden 7
H a n s. Om geen andere reden.
Doe s (retireert naar zijn papieren, maar blijft Hans aanzien).
H a n s (doorstaat dien blik).
Doe s. Ik heb die dienstzaak als vrind met je besproken. Buiten mijn ambtenaarlijk
Dolle Hans 51
boekje om. Ik hoop, dat je daar rekening mee houdt7
Ha n s. Als ik zoometeen de deur uitga
ben ik ze vergeten. '
Doe s. All right. (Raapt zijn papieren bijeen.)
ZESDE TOONEEL.
/01 a n t he (gekleed op van rechts). Ziezoo.
Kan ik het vlug of niet!
Ha n s. Compliment, Mevrouw I
/ 0 I a nt h e (bemerkt Does' afgetr ok ken- heid en een spotlachje van Hans). Hebben jullie wat gehad 7
Doe s. Neen, kindje. Ik eh, ik denk nog na over die eh ....
/01 a n t h e. Bekend. Maar daar maak ik me heelemaal niet ongerust over. Ik ken mijn .••• Manl
Doe s (gevleid). Zou je denken, kindje.
/0
I a nt h e. Mijn Màn wil alleen wat Rècht is, - - en durft àlles.52
Dolle Hans Does (tot Hans). Als je 't goedvindt, ga ik even naar mijn bureau.Ha n s. Natuurlijk.
lol a n th e (neemt plaats). Oa zitten, Hans.
Als Does een zaak heeft, die hem bezig- houdt, heeft hij geen rust voor hij die heeft afgedaan.
Ha n s (heeft plaats genomen).
Doe s (wil links afgaan. Ziet Tiemersma voor de voorgalerij staan). Daar is Tiemersma.
- Kom maar binnen, Tiemersma.
H a n s (wil opstaan). Pardon, mevrouw I
'0
I a nt h e. Neen, blijf zitten. Die man kan toch wel even hier komen 7ZEVENDE TOONEEL.
Tie mer s m a (dikke veertiger). In uniform.
Drie gele streepen op de bovenmouw • Helmhoed. Een portefeuille onder den arm.
Op van den achtergrond. Salueert).
Hans. Ia, kom maar hier, Tiemersma.
Doe s (is intusschen naar links afgegaan).
Dolle Hans 53
Tie mer s m a (naar den voorgrond, Salueert Hans). De luit'nt Witte heeft ge- zegd, om de stukken even naar u te brengen, luit'nt.
Ha n s. Ia, ik weet er van. (Neemt de portefeuille aan, opent die en maakt ge- durende het nu volgend gesprek een paar aanteekeningen op de papieren, die er in liggen.)
lol a n t h e. Lust je een kopje thee, Tiemersma7
Tie mer sm a. Dank u beleefd, mevrouw.
lolanthe. Wat heb je daar drie dikke streepen op je mouw ! Wat beteekenen die 7 Tiemersma. Drie maal zes jaar, mevrouw.
Ha n s. Bijna twintig jaar in lan Oost, wat 7 Tiemersma. Jawel, luit'nt.
Ha n s (met zijn potlood op Tiemersma wijzend). Dat is de ellendigste dienstklopper van 't heele Indische leger, mevrouw.
10 I a n th e. Ik geloof er niets van.
Ha n s (tot Tiemersma). De meest on- bruikbare onderofficier, die er rondloopt.
Tie m ers m a (verheerlijkt). lawel, luit'nt.
54 Dolle Hans Ha n s. Ziet u wel7 Hij zegt het zelf.
Jol a nt he (vroolijk). Is dat waar, Tiemersma 7
Tiemersma (verguld). De luit'nt zegt het, mevrouw.
Jol a nt h e. En omdat de luitenant het zegt, daarom is het zoo. (Tot Hans). Is dat nu wat jullie militairen noemen: discipline 7 Ha n s (slaat de portefeuille dicht). Dat is discipline. Nietwaar, sergeant 7
Tie mer s m a. Jawel, luit'nt.
H an s. (Geeft de portefeuille terug.) Asje- blieft .... Zoo is 't in orde.
Tie mer sm a. Jawel, luit' nt. (Knoopt het lintje vast.)
Hans. (Presenteert hem zijn sigarenkoker.) Tie mer s m a (salueert). Asjeblieft, luit'nt, (neemt een sigaar. Steekt die bij zich.) Dank u, luit' nt. (Salueert.)
Jol a nt he (tot Hans zelf). Is de luitenant altijd zoo vriendelijk 7
H a n s. Geef mevrouw ~eens antwoord, Tiemersma.
Tiemersma (door den toon van het
Dolle Hans 55
gesprek aangemoedigd). Niet altijd, mevrouw!
H a n s (lacht).
Jol a nt h e. 't Is zeker ook wel eens discipline, hé 7
Tie mer s ma. Jawel, mevrouw .... (In de houding). Nog iets van uw orders, luit' nt 7
Hans. Dank je.
Tie mer s m a (salueert eerst Hans, daarna Jolanthe).
Jol a n t h e. Dag, Tiemersma' Tie mer s m a (af achtergrond).
ACHTSTE TOONEEL.
(Zwijgen).
Jol a n th e. Zeg eens eerlijk: hadden jij en Does zooeven wat 7
H a n s. Neen, pardon, toch niet.
lol a nthe ... Woord van eer 7 Hans ... Woord van eer.
Jol a n t h e. (Blij-trotsch.) Weet je wat hij op het oogenblik doet 7
56 Dolle Hans
Ha n s. Ik vermoed het.
Jol a nt he. Heeft hij je verteld wat de Regeering van hem verlangt 7
Ha n s. Ja. Dat· heeft hij me verteld.
Jol a nt h e (met half gesloten oog en).
En weet je wat Does nu gaat antwoorden 7 Ha n s. Ik kreeg den indruk, dat hij zich gaat verzetten.
Jol a n t h e. Zoo. Kreeg jij dien indruk.
Je schijnt er dus nog aan te twijfelen.
Ha n s. U vergist u. Ik twijfel er absoluut niet aan.
Jol a n th e. Wat zou jij in het geval van mijn man gedaan hebben.
Ha n s. Mevrouw, ik ben geen bestuurs~
ambtenaar.
Jol a nt h e. Je ontwijkt mijn vraag.
Ha n s. Als hij een oogenblik heeft ge~
twijfeld, dan was dat misschien heel ver~
standig van hem.
Jol a n t h e. Hij heeft geen seconde ge- twijfeld I Toen hij met mij sprak, had hij dadelijk zijn besluit genomen!'
H a n s (buigt het hoofd). Dan kunt u trotsch op hem wezen.
Dolle Hans
57
Jolanth:e. Dat bèn ik ook!
Ha n s (glimlachend). Dus: Indra Djati wordt ni e t gedwongen.
Jol a nth e. Door mijn Man: niet I Ja, nou glimlach jij. maar jij weet toch nog niet half hoe flink Does is. Ik ben echt trotsch op mijn man I - (Driftig.) Toe, zeg nou eens wat I
Ha n s. Mevrouw, wat moet ik zeggen 7 Jol a n te (met een traan in haar stem).
Ik wil, dat jij ziet, hoe flink hij is.
Ha n s (buigt het hoofd). Mevrouw, daar twijfel ik geen oogenblik aan.
(Stemmen op het voorerf).
Jolanthe. Daar is Does z'n vader.
Ha n s (staat op).
NEGENDE TOONEEL.
Majoor en Witte (op van den achter~
grond).
Ha n s (is blootshoofds. Groet dus met een kleine buiging).
Ma j oor (salueert losjes).
58 Dolle Hans Wit t e. Mevrouw I - Bonjour, Hans I H a n s. Dag, Kees I
lol a n t h e (na Witte vriendelijk toege, knikt te hebben). Hebt u zich niet bedacht, vader 7 Wil u niet hier 'n kopje thee drinken 7 Of .... hebt u nog hoofdpijn.
Ma j oor (laat zijn blik kwasi onopzettelijk langs Hans gaan, doch is voorzichtig ge, noeg om niet ondubbelzinnig te tarten).
Willen we maar daar gaan zitten, Witte 7 Wit t e (heeft met Hans te doen). Zo061s u verkiest, majoor.
Ha n 5 (heeft driftig zijn pet genomen en opgezet). Laat ik u niet in den weg staan, als u .... hoofdpijn hebt. majoor I
M a jo 0 r (ijskoud). Dérangeer ~u niet. _ (Tot lolanthe). De thee klaar 7
Jol a n t he. Ia, vader.
Ma j oor. Dan gaan we dáár maar zitten, Witte (salueert Hans losjes).
H a n 5 (salueert met opeen geklemde lippen).
Majoor en Witte (af van den achter- grond. Daarna naar rechts).
r
•
Dolle Hans 59
TIENDE TOONEEL.
(Zwijgen).
Jol a n t h e. (Gaat langzaam naar Hans.
Zacht smeekend :) Niet boos zijn dan. Wat is dat ! Tranen 7 0, wat ben jij driftig, jongen!
Toe, jij mag je door je drift niet zoo laten meesleepen.
Ha n s (staat met bevende kin voor haar.
Salueert. Af op den achtergrond, daarna naar links).
Jol a n t h e (alleen. Leunt met de hand op de theetafel. Staart voor zich uit).
ELFDE TOONEEL.
Doe s (met een beschreven vel papier op van links). 15 Hans weg 7
Jol a n t he (knikt).
Does. Is er wat7
Jol a n t h e (vlugge handbeweging langs het voorhoofd. Vroolijk:) Welnee!
Does (Intiem. In z'n schik). Weet je wat ik geschreven heb 7
Jolanthe. Neen, zeg het eensl
