Het Evangelie Leven & Delen, aansluitend op de missie van Vader, Zoon en Heilige Geest, voor alle soorten gemeenten, voor alle mensen, in alle plaatsen.
Gemeente Gids
Voor Nederland en Vlaanderen Uitgave nr. 5 2020
Mission Building healthy churches that disciple and multiply. Missie Gezonde kerken bouwen die discipelen maken en zich vermenigvuldigen. About us We are an international fellowship of churches knit together in grace. We believe a relationship with the living God through Jesus Christ transforms lives. Over ons Wij zijn een internationale gemeenschap van kerken die samen in genade zijn gebun- deld. Wij geloven dat een relatie met de levende God door Jezus Christus levens transformeert.
‘U hebt de grenzen van de aarde bepaald, zomer en winter – u hebt ze gevormd.’
(Psalm 74:17)
Colofon
Dit magazine is een uitgave van Grace Communion Nederland en Vlaanderen, Hopklaverstraat 18, 1314 SX Almere en verschijnt 4 maal per jaar.
•T (036) 5304645 / (06)401 53 293 •E: GCI.Nederland@Gmail.com • W: gracecommunion.nl
• Eindredactie: Frans Danenberg • Redactie: Tekstadviezen: Gerrit Kemna • Vormgeving: Woltersvormgeving.nl
Grace Communion Nederland en Vlaanderen omvat de volgende (huis)gemeenten: • Zuthpen •De Hoeksteen te Tiel •Antwerpen •Almere Het Kompas (huisgemeente)
• Jesus Victory Celebration Centre (JVC) te Leeuwarden • Tilburg groep
Websites: •www.gracecommunion.nl • www.gemeentedehoeksteen.nl • www.gemeentehetkompas.nl • www.gci.org Bestuur van Stichting Grace Communion bestaat uit: Gerrit Kemna - penningmeester, Hans de Moei en Matendo Makoti - bestuursleden,
Joel Meedendorp - secretaris, Frans Danenberg - voorzitter, J.W. Tkach - Raad van Toezicht Gemeentegids Grace Communion Nederland en Vlaanderen® www.gracecommunion.nl
• Avondmaal (viering) in alle gemeenten zondag 28 maart
• Opstandingsfeest /Pasen zondag 4 april
• Hemelvaartsdag donderdag 13 mei (viering) zondag 16 mei
• Pinksterfeest zondag 23 mei
• Kerstfeest: geboorte van Christus zaterdag 25 en zondag 26 december Adventperiode: De adventstijd begint op de vierde zondag voor Kerst
• Eerste advent: zondag 28 november 2021
• Tweede advent: zondag 5 december 2021
• Derde advent: zondag 12 december 2021
• Vierde advent zondag 19 december 2021 Andere bijeenkomsten
Bestuursvergadering Grace Communion International:
zondag 21 maart en 24 oktober 2021 Voorgangersamenkomst:
zaterdag 17 april en 27 november 09:00-12:00 uur via ZOOM.
Potluck internationale studenten Almere is verplaatst naar 15 en 29 mei.
Inhoud
Feestdagen 2021 Grace Communion Nederland en Vlaanderen
Feestdagen en andere bijeenkomsten 2
Colofon 2
Landelijke voorgangersbrief 3
Interview Saska Ebben 4
Interview Wilfred Verschuure 5
In memoriam: Iepke Klarenberg 6
Adventstijd 7
Schenken 8
‘Vraag’ - ‘Antwoord’ Mattheus 27:45-46 9 Greg WIlliams - Visie denominatie 12
Kinderkleurplaat Kerst 2020 14
Corona - en de gevolgen daarvan 15
Contactlijst algemeen 16
Leven in coronatijd is anders dan we gewend waren, en we zullen moeten wennen aan het “nieuwe normaal”. Maar wat is normaal eigenlijk? Als kerken zitten we allemaal met een uitdaging en worden comfortabele zaken onge- woon.
Persoonlijk ben ik geboren in de jaren 50, en toen waren dingen ook gewoon of ongewoon. Een TV had bijna niemand, en toen een boer een TV had in ons gehucht mochten wij als buurtkinderen komen kijken voor 10 cent. Dat was een belevenis!
Een radio thuis was een grijsbruin metalen kastje en een PTT draai- knop, want het signaal kwam binnen via de PTT. Met maar liefst 4 zenders Hilversum 1 Hilversum 2 en België 1 en België 2. Mijn ou- ders luisterden ademloos naar de Watersnood ramp in Zeeland van 1953 via de radio. Comfort van een douche was er nog niet, tot mijn vader zo een ding installeer- de, en we als kinderen niet meer in de teil gewassen hoefden te worden. Mijn vader slachtte zelf hazen en hing die dan gestroopt om te besterven in de douche aan een haak. Maar hij vertelde dat niet aan mijn zus die ging dou- chen in die ijskoude betonnen doucheruimte en die liep gillend weg. Zo was hij en lachte erom.
Naar de kerk gaan betekende voor mij om 7 uur ‘s morgens gaan, dan was ik er de rest van de dag
vanaf.., en kon uithalen wat ik plande. Peren stelen bij de buur- man, die ieder zondag dronken uit de kroeg kwam na de kerk- dienst. Na een pak slaag van mijn vader bekeerde ik mij. Lezen in de Bijbel deden we niet want dat was aan de pastoor voorbehouden, maar mijn ouders gaven wel een goed christelijk voorbeeld.
Het Woord horen is dus ook ver- anderd in mijn leven en dat van velen. Nu kan het via whatsapp, mail met bijlage, internet (waar ook veel geestelijk vuilnis op staat), en via dat aparte videobel- len of beter gezegd ZOOM.
Het Woord, de Bijbel, werd op- geschreven door geïnspireerde mensen en kan ons wijs maken tot eeuwig leven, tot behoud. Ge- loof komt door het horen van het Woord en ook door studie van het Woord (Romeinen 10 en Handelin- gen 17:11,12). Hoe kostbaar is dat Woord.
Sinds kort is er een interactieve Bijbel die maar 2,50 euro kost, met QR codes die je scant en dan aanklikt en het boek Romeinen kan je lezen of voorgelezen krij- gen, of je kan van het Bijbelpro- ject 20 video’s zien van gemiddeld 5 minuten die in cartoonstijl, voor jongeren, maar wel Bijbelgetrouw, bepaalde onderwerpen laten zien.
Echt magnifiek!
Dus als je een Bijbelboek voorge- lezen wilt hebben kan dat ook, in
je luie stoel. De interactieve bijbel is in de meeste Europese talen beschikbaar. Dus vroeger ging ik naar de Kerk om het Woord te horen, nu is dat via ZOOM meestal, of via YouTube, maar het Woord is en blijft inspirerend en verfrissend, als God iedere dag tot je spreekt en je bemoedigt. Dat is niet het nieuwe gewoon, maar moet gewoon zo blijven.
Het is net als in de supermarkt als je met een mondmasker op je inkopen doet: A merken, Eigen huis merken maar ook g’woon merken, die meestal goedkoper zijn. Laat gewoon zo blijven zoals gewoon was. Het mag nooit onge- woon worden uw bijbel te lezen, en uw kinderen erover te vertel- len of laten zien via die interactie- ve Bijbel.
Ik wens u veel plezier met het Woord, en met de inhoud van de Gemeentegids deze keer.
Blijf gezond, houd afstand, was uw handen vaak, hoest of nies in je ellenboog en papierenzakdoek, houd 1,5 meter afstand van elkaar en bid voor elkaar
Hartelijke groet en zegen, Frans Danenberg,
voorzitter NMT en
Landelijk voorganger Grace Communion Internationaal Nederland en Vlaanderen.
Landelijke Voorgangersbrief editie 2020|5
Geliefde broeders en zusters,
Waar heb je gewoond voordat je in Noorwegen ging wonen?
Wij woonden in Uden (Noord Brabant)
Wat is je hobby?
Zoals jullie misschien allang gezien hebben brei ik graag. En verder lees ik graag. En ik wandel graag en kijk daarbij mijn ogen uit en verwonder me over al het mooie dat God gemaakt heeft.
Mijn gezin kijkt al eigenlijk niet eens meer op als ik weer uitroep
’Kijk nou! Wat mooi!’ Ehuh wordt er dan gemompeld ;)
Wat is je gezinssamenstelling?
Ik ben getrouwd met Martijn en samen hebben we een dochter van 16, Elena, en een zoon van 12, Midas.
Wat is jullie lievelingseten in Nederland en Noorwegen?
Eeeehhh...Nou ja, in Nederland eten we graag een frietje met mayo, want die mayo kennen ze niet in Noorwegen zoals het in Nederland is. En ik eet dan ook graag een frikandel speciaal of een kroket, maar de kinderen vin- den dat niet zo heel erg lekker. En we eten dan ook graag Chinees, want de Chinees hier vinden we niks (zout en overgaar). En we maken graag stamppot hier in Noorwe- gen, boerenkool en wortelstamp, heerlijk!
Hier in Noorwegen....tja...het echt typisch Noorse vind ik helaas niet te eten, zoals brunost (bruine, zoete geiten- kaas) en lapskaus (een soort stoofpotje met overgare groenten en varkensvlees) of Joika. Martijn smult er wel van moet gezegd worden. Joika is echt het gruwelijkste ooit gemaakt in mijn ogen; rendiervlees, Runderhart, varkensbloed, zwoerd en orgaanvet. Oh, Smalahove is ook een delicatesse, maar ik heb nog niet de behoefte gehad het te proeven; schapenkop. Maar wat ik wel lekker vind is
Rømmegrøt, zure roompap met veel suiker en kaneel.
Welk verschil is er met kerk zijn in Noorwegen/Ulefoss en Nederland?
Daar weet ik heel weinig van. Ik ben pas in Noorwegen tot geloof gekomen, dus ben niet thuis in de Nederlandse kerken. De Hoek- steen doet wel denken aan ‘onze’
kerk in Ulefoss waar Wilfred, Rita en ik deel van waren. Alleen was het kleiner en op een gegeven moment waren er te weinig geëngageerde mensen, waar- door we er dus ook mee moesten ophouden.
Hoe wordt in coronatijd kerk-zijn praktisch mogelijk gemaakt?
Ik moet eerlijk zeggen dat ik in de tijd dat de kerken weer open zijn gegaan na de lockdown er niet meer ben geweest. In de zomer gaan de kerken hier sowieso dicht, dus in de praktijk zijn de kerken hier pas eind augustus zo’n beetje open gegaan. En ik heb nog geen kerk hier gevonden waar ik me thuis voel. Maar het is in ieder geval (nog) niet zo ingrijpend als in Nederland, er mag bijeengekomen worden met max 200 personen, maar de meeste kerken zijn volgens mij heel tevreden met een opkomst van 50 tot 100 personen. Er mag gezongen worden. Maar natuurlijk afstand houden en desinfecter- ingsmiddel gebruiken, inschrijven en dat soort dingen. >>
Uit de gemeenten interview
Prettig kennis te maken!
Interview met Saska Ebben uit Noorwegen, die meezoomt
met diensten van de Tiel/Hoeksteen gemeente
Zijn de Noorse mensen gedisciplineerder dan de Ned- erlanders, waar is dat aan te merken?
Nee, integendeel, ze zijn veel relaxter. Dat heeft als voor- deel dat je het veel rustiger aan kunt doen op veel gebie- den, de Noren vinden het al veel sneller goed dan Ned- erlanders. Noren kunnen heel tevreden zijn met gewoon wat lekkers eten en drinken samen, ’kos’ noemen ze dat.
Ik heb daar erg aan moeten wennen het eerste jaar, vooral in mijn werk van toen (gehandicaptenzorg, in een won- ing). Een deel van het werk was ook gewoon zitten met de bewoners en zorgen voor ’kos’. Ik kon helemaal niet stilzitten, had constant het gevoel iets te moeten doen of te organiseren. Het eerste uitje dat ik had met een groepje bewoners en een paar begeleiders was naar een plekje aan het water. Een heel gedoe met slechte zandpaden en grote, zware rolstoelen. Toen we eindelijk allemaal rond het vuurtje zaten met een kop cacao en wat worstjes boven een vuurtje vroeg ik, ’wat gaan we doen?’ Nou, niks dus. Dat was het! Ultieme kos! En dingen tot in de puntjes organiseren heb ik in ieder geval nog niet meegemaakt, heel efficiënt zijn ook niet. Maar ik vind dat nu heerlijk, laat maar lekker komen wat er komen gaat.
Nadeel vind ik dat het makkelijker is voor Noren om af te zeggen als je een afspraak hebt bijvoorbeeld. Dat is voor de organisatie van een kerkbijeenkomst bijvoorbeeld niet handig. Ze zijn daar in mijn beleving te makkelijk in.
Wat is je favoriete lied en of Psalm?
Dat vind ik heel moeilijk...ik vind zoveel mooi en afhankeli- jk van waar ik behoefte aan heb vind ik iets ’het mooist’ op een bepaald moment. Maar een van de liedjes die voor mij het meest betekend heeft op de weg naar geloof is ’Draw me close to you’. Dat zongen we in het Gospelkoor waar ik lid van was al voor ik geloofde en dat maakte me steeds weer aan het huilen, omdat ik het zo mooi vond. En in de tijd dat ik het ontzettend moeilijk heb gehad een paar jaar geleden heb ik heel veel troost gevonden in het lied
’I surrender’ van Hillsong. En ’Oh Jesus, du fyller alt i alle’ is een ouderwets Noors lied waar ik echt kippenvel van krijg, maar ja, dat zegt jullie dan weer niks.
Hoeveel sjaals of truien heb je in je leven gebreid?
Geen flauw idee, maar heel wat! ;)
’Oh Jesus, du fyller alt i alle’
Ik vind het mooi en heb het al vaker gezegd in de diverse zoom meetings:
ik voel mij erg welkom. Dank daar- voor.
• Waar hebben jullie gewoond voor- dat je in Noorwegen ging wonen?
Wij woonden in Muiden de laatste 10jaar. Daarvoor Hilversum.
•••••••••••••••••
• Wat is je hobby? Ik heb vele hobby’s. Maar de sterkste zijn wel techniek en muziek. Ik speel slag- werk in de lokale fanfare.
•••••••••••••••••
• Wat is je gezinssamenstelling?
Ik ben getrouwd met Rita sinds 7-7-1999 en we hebben 2 zoons:
Casper geboren 31-1-2000 en Joram 23-4-2002
•••••••••••••••••
• Wat is jullie lievelingseten in Nederland en Noorwegen? Ik mis uit Nederland wel het meest de frikandellen. Hier heb ik veel gep-
robeerd maar de Noorse keuken is niet voor mij.
•••••••••••••••••
• Welk verschil is er met kerk zijn in Noorwegen/Ulefoss en Neder- land?
De Noren zijn algemeen wat meer terughoudend. Dus de kerk is ook wat minder uitbundig.
•••••••••••••••••
• Hoe wordt in coronatijd het kerk-zijn praktisch mogelijk ge- maakt?
Corona geeft dezelfde beperkingen.
Meer afstand en meer desinfecteren.
•••••••••••••••••
• Zijn de Noorse mensen gedisci- plineerder dan de Nederlanders, waar is dat aan te merken? Ik denk dat discipline het zelfde is.
•••••••••••••••••
• Wat is je favoriete lied en of Psalm? Muziek is een hobby. En daarmee heb ik vele favoriete lie-
deren. Sons of Korah is een groep die mij op dit moment veel doet.
Deze nemen zoveel mogelijk de Bijbelse tekst van de psalmen en zingen deze.
Interview met Wilfred Verschuure uit Ulefoss, Noorwegen, die via ZOOM deelneemt aan de vieringen van De Hoeksteen Tiel.
Wilfred en Rita
Uit de gemeenten ALGEMEEN
In memoriam
Als pastor van de gemeente heb ik Iepke gekend en een kort woord mogen spreken bij haar uitvaart. Ik heb Iepke ervaren als een vrolijk iemand met altijd een glimlach. Met haar zus Lia bezocht ze ook een tijdje de Zwolle gemeente. Ze was graag de mensen van de kerk van dienst, en haar werk en inzet voor de kerk gedurende vele jaren wordt zeer gewaardeerd.
Ze werkte sinds 1965 op het kantoor van de kerk, tot aan haar pensionering.
Herinneringen aan Iepke Klarenberg Twee personen die met haar op kantoor gewerkt hebben vertelden mij hun herinner- ingen.
Herinneringen van Hans de Moei
Iepke is 25 jaar geleden met pensioen gegaan en ik (Hans de Moei) was gedurende 6 maanden haar werk- gever. Het was in Nieuwegein en ze werkte voor onze kerk op kantoor. Als je het telefoonnummer in Nieuwe- gein belde kreeg je haar stem te horen. Ze zei dan: “Met Ambassador College”. Die woorden heeft ze duizenden keren uitgesproken. De beller begon meestal gelijk een vraag te stellen en Iepke verbond hem of haar dan door naar een andere medewerker.
Op kantoor deed ze secretarieel werk, verzorgde de correspondentie en was er altijd. Ze stuurde brieven naar de kerkgemeenten, want tot 1971 bestond email nog niet (!)
Iepke hoorde gewoon bij het kantoor, in mijn ogen was ze het kantoor. Ze deed haar werk met plezier, maar af en toe bromde ze ook. Als er dingen mis gingen die niet mis hadden hoeven gaan hoorde je haar moppe- ren. Qua leeftijd kon Iepke mijn moeder zijn. En zo gedroeg ze zich ook naar mij toe. Ze was een soort moeder op mijn werk. Niets ontging haar. Ze wist alles, maar zei niet alles. Als Iepke een boek had geschreven hadden we ons bescheurd van het lachen, ze heeft heel veel mee gemaakt tussen de muren van haar kantoor.
Ik heb Iepke lang niet meer gezien, maar dat gaat weer gebeuren. Iepke geloofde in Jezus die opstond uit de dood. Ze geloofde dat ook zij op een dag zal opstaan uit haar dood. Ze is nu bij God, thuis, blij, genezen en in de kracht van haar leven.
Herinneringen van Jesse Korver
Iepke Klarenberg is geboren op 23-06-30 en is dus 90 jaar oud geworden. Ik heb haar in mijn tijd als landeli- jk voorganger nog in Soest bezocht. Ze leed de laatste jaren helaas aan dementie. Ik heb enkele jaren met haar samengewerkt op het kantoor van de kerk op
Hoog Catharijne in Utrecht. Ze heeft in haar jonge jaren veel gereisd (Zuid Afrika, Nieuw Zeeland o.a.). In Engeland is ze op het college van de kerk in Bricket Woord werkzaam geweest. Toen het Nederlandstalige gebied door Duitsland werd bestuurd werkte ze op het kantoor in Duitsland. Nadat Nederland een eigen landelijk voorganger kreeg door de benoeming van Roy McCarthy, werd mettertijd een kantoor geopend in Utrecht in Hoog Catharijne, begin jaren 70.
Iepke werkte op dat kantoor. In die tijd werd het ti- jdschrift “The Plain Truth”, in de Nederlandse versie
“De Echte Waarheid”, vanuit Utrecht op de rails gezet.
Mijn rol was om dat tot stand te brengen als managing editor. In die tijd ook een aantal jaren met dhr McCa- rthy in de auto gereisd door Nederland en Vlaanderen om mensen te bezoeken. Ook enkele dopen samen met hem verricht. In die tijd mocht ik ook een lezing voor abonnees v.d. Echte Waarheid in Hotel Brabant in Utrecht geven. Het Zuid-Afrikaans van de heer McCa- rthy vond hij zelf (nog) niet goed genoeg. Bij dit alles was er altijd de ondersteunende rol van Iepke.
Uitvaart
In een sfeervol uitvaartcentrum memoreerde Lia haar zus Iepke, haar leven van inzet en sportiviteit en zin- gen in koren, en haar vele
reizen en hoe ze haar tal- enten gebruikte. Ze wordt gemist!
Ze leefde een leven van het dienen van anderen en bovenal dienen van haar heer Jezus Christus en was daarmee een voorbeeld voor ons.
een woord van dank aan Iepke Klarenberg Iepke
Adventstijd | 2020
Het is december en dus adventstijd. Het vieren van advent komt nergens in de Bijbel voor. Toch is het al een heel oude christelijke traditie. Wat betekent advent eigenlijk en waar komt het vandaan?
‘Advent’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘adventus’, dat
‘komst’ betekent. Met advent leven christenen namelijk toe naar het kerstfeest: het feest van Jezus’ komst naar deze wereld als klein kind in een kribbe.
Advent begint vier zondagen voor kerst. In veel kerken wordt elke week een adventskaars aangestoken. Dat symboliseert dat we steeds iets dichter naderen tot Kerst, het feest van het Licht.
Minder bekend, maar minstens even belangrijk, is dat de ad- ventstijd ons ook wil richten op de nog te verwachten komst van Christus: Zijn wederkomst. Ook dat is altijd een belangri- jk onderdeel geweest van de adventsverkondiging.
Advent 2020
• Eerste zondag: 29 november 2020
• Tweede zondag: 6 december 2020
• Derde zondag: 13 december 2020
• Vierde zondag: 20 december 2020 De geschiedenis van advent
• Waarschijnlijk ontstond het gebruik van advent in de vi- erde eeuw na Christus in de Oosterse kerk. In die tijd speelde het zogenaamde mysterie van de menswording (de ‘epiph- aneia’) van Christus een belangrijke rol: de kerk hield zich veel bezig met de vraag hoe het toch mogelijk was dat de Zoon van God als een ‘gewoon’ Mens naar deze wereld was gekomen. Dit thema van de menswording van Christus werd centraal gesteld in de adventstijd, de periode vóór Kerst.
• Advent: de tijd van het verwachten
• Ds. Brussaard was predikant in de Nederlandse Hervorm- de Kerk te Scherpenzeel. Hoe beleefde hij eigenlijk de ad- ventsperiode?
“Als ik eerlijk ben, vind ik de adventstijd de moeilijkste peri- ode van het kerkelijk jaar. In de vier adventsweken die vooraf- gaan aan Kerst, zit iets onwerkelijks voor ons. Deze periode is in het kerkelijk jaar namelijk de tijd van het verwachten. Het verwachten van de komst van Jezus op aarde. De vraag doet zich dan voor: Is het wel de bedoeling dat wij ons verplaatsen in een tijd waarin Jezus Christus er nog niet was, en dat we op die manier, net als de oudtestamentische gelovigen, toeleven naar het kerstfeest? Dat kan toch niet? We kunnen toch niet doen alsof Jezus nog geboren moet worden? Ook kunnen we niet volstaan met alleen het verleden te herdenken.
• Toch is er ook voor ons een echte advent. Jezus komt im- mers iedere dag tot ons, in Zijn Woord en door Zijn Geest.
Dat komen is evengoed echt. Bovendien verwachten we ook Zijn terugkomst. We leven tussen Zijn eerste en tweede komst. Dat geeft geweldig veel perspectief. Het leven heeft zin, omdat Jezus terugkomt en alle beloften zal vervullen.
Dàt betekent voor mij advent: leven in de verwachting van het dagelijks komen van Jezus in Zijn Woord en door Zijn Geest, èn leven in de verwachting van Zijn wederkomst.”
•
Deze hoger zijn dan € 60,- per jaar (voor alle aftrekbare giften samen)•
De schenkingen meer zijn dan 1%van het drempelinkomen (het totaal van de inkomsten en aftrekposten in box 1, 2 en 3 die je aangeeft bij je aan- gifte inkomstenbelasting)
•
De schenking niet méér bedraagt dan 10% van het drempelinkomen.Alles wat daarboven komt is niet fiscaal aftrekbaar.
Let op!
Ga bij de berekening van het drem- pelinkomen uit van het inkomen zonder dat je rekening houdt met aftrekposten zoals alimentatie, zorg- kosten of scholingsuitgaven.
Schenkingen vastleggen
Geef je jaarlijks aan een goed doel?
Als je jouw gift vastlegt voor 5 jaar of langer, dan kun je deze giften wel volledig fiscaal aftrekken. Leg het wel vast in een onderhandse akte. Anders kun je hier geen gebruik van maken.
De meeste goede doelen verstrekken zo’n onderhandse akte. Want voor het goede doel is het natuurlijk alleen maar fijn dat je jouw gift voor de komende 5 jaar vastlegt.
Schenking kunst en cultuur
Schenk je aan een goed doel op het gebied van kunst en cultuur? Dan heb je recht op extra aftrek. Een gift aan een goed doel op het gebied van kunst en cultuur mag je bij het berekenen van de aftrek met 25% verhogen. Hier- voor geldt een maximum van
€ 1.250,-.
Per jaar schenken en toch voordeel?
Het kan voordelig zijn om je giften per jaar te bundelen. Ben je van plan om dit jaar een gift te doen aan een goed doel en volgend jaar ook, maar wil je deze niet vastleggen voor 5 jaar of langer? Dan kan het voordelig zijn om je giften te concentreren in één jaar.
Je gift kan dan mogelijk voor een hoger bedrag aftrekbaar zijn.
Redactie:
Grace Communion heeft een ANBI status en een formulier om een on- derhandse akte op te stellen kunnen we u op verzoek toesturen, of kunt u downloaden van onze website www.gracecommunion.nl
We zijn u allen erg dankbaar voor de giften gedaan in het afgelopen jaar!
Schenken
Zo kun je voordelig schenken aan een goed doel als Grace Communion International
Behalve dat je met het schenken aan een goed doel je steentje bijdraagt, kun je er ook fiscaal je voordeel mee doen. Hieraan zijn wel een aantal
voorwaarden verbonden.
Schenkingen aan goede doelen zijn fiscaal aftrekbaar als:
Mat 27:45-46 “En vanaf het zesde uur kwam er duisternis over heel de aarde, tot het negende uur toe. 46 Ongeveer op het negende uur riep Jezus met een luide stem: Eli, Eli, lama sabachtani. Dat betekent: Mijn God, Mijn God, waarom hebt U Mij verlaten?”
De laatste zin is toegevoegd door de vertalers. De Bijbelreferenties die de vertalers koppelden aan deze woorden verwijzen naar Psalm 22.
Psalm 22:2 “O God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten? Ik schreeuw om uitkomst, maar die is ver van mij. Ik huil om hulp.”
In het Hebreeuws zou dat zo klinken: “Eli Eli lama asabthani”
– “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?”. De woorden die Jezus uitsprak: “Eli, Eli, lama sabachtani” zijn in het Aramees.
Als we de Aramese woorden ontleden, dan komen we iets anders uit en dat heeft dramatische gevolgen voor de betekenis die vertalers er al die eeuwen aan hebben gegeven.
Als Jezus in het Aramees “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten” zou zeggen, dan zou dat zo klinken:
“Eli, Eli, lama nashatani?”. “Nashatani” klinkt niet hetzelfde als “Sabachthani”. “Sabachthani” in het Aramees betekent
“bewaarde me”. De zin “Eli Eli lama sabachtani” wil dus zeggen:
“Mijn God, mijn God, voor dit uur hebt U me bewaard.” - “Voor dit uur hebt U me geschapen.”
Dat klinkt, in de context van Jezus Zijn leven, veel zinniger dan “Waarom hebt U me verlaten”. Waarom zou God Jezus verlaten op het moeilijkste moment van Zijn leven? De uitleg is dat Jezus de zonden van de wereld op zich droeg en dat God niet in Zijn nabijheid kon en wou zijn. Dat kan mooi klinken, maar is weinig waarschijnlijk. Jezus’ aardse leven was een weerspiegeling van hoe God tegenover de mens stond. Als we zien dat Jezus net vooral met zondaars omging (en daar ook kritiek voor oogstte van religieuze leiders), dan weten we genoeg. Daarbij komt nog dat Jezus zelf ettelijke malen aangegeven had dat God Hem niet zou verlaten, vooral niet op het moeilijkste moment. Vooral in de volgende tekst komt dat duidelijk naar voor:
Johannes 16:32-33
32 “Er komt een tijd dat jullie uiteengejaagd worden, dan gaat ieder zijn eigen weg en laat Mij in de steek. Maar echt alleen zal Ik niet zijn, omdat de Vader bij Mij is. 33 Dit heb Ik jullie verteld, omdat Ik wil dat jullie mijn vrede bewaren. In de wereld zullen jullie het zwaar te verduren krijgen. Maar houd moed! Ik heb de wereld overwonnen.”
God zou Jezus niet in de steek laten, ook niet op het laatste moment. Het klinkt zoveel logischer. En het bewijs was er:
Jezus werd bewaard voor dat moment.
Keer op keer probeerden ze Jezus te doden:
Johannes 8:59 “Dit was voor hen aanleiding om stenen te
pakken met de bedoeling Hem te stenigen. Maar Jezus verliet ongemerkt de tempel.”
Lukas 4:28-30 “En allen in de synagoge werden met woede vervuld toen zij dit hoorden, en zij stonden op, dreven Hem de stad uit en brachten Hem op de top van de berg waarop hun stad gebouwd was, om Hem van de steilte af te werpen. Maar Hij liep midden tussen hen door en ging weg”.
Johannes 7:1 “En hierna trok Jezus rond in Galilea, want Hij wilde niet in Judea rondtrekken, omdat de Joden Hem probeerden te doden”.
Het “bewaren” is vooral duidelijk in Johannes 7:30 “Om deze uitspraak wilden zij Hem grijpen, maar niemand deed het, want zijn tijd was nog niet aangebroken.”
Jezus kon al zoveel malen gedood geweest zijn, maar dat mocht absoluut niet gebeuren: Hij was voorbestemd om te worden gekruisigd. Jezus werd behouden tot het eind, om Zijn doel te bereiken!
Het was geen moment van ontreddering toen Jezus riep “Eli Eli lama sabachtani”, het was een moment van overwinning. Dat onderstreepte Hij door hierna te zeggen: “Het is volbracht!”
1. “Mijn God, mijn God, voor dit uur hebt U me bewaard” -
“Voor dit uur hebt U me geschapen.” is ook een zeer bekende uitdrukking, tot op vandaag, onder Assyriërs, als ze te kampen hebben met strijd en tegenwerkingen. In plaats van te klagen en ontevreden te zijn laten ze het over aan God. Het is Gods wil om zich door zo’n situatie te slaan.
2. Aramees was in het Midden-Oosten, in die tijd - de algemene spreektaal. Sommige stukken in het Oude Testament werden in het Aramees geschreven, evenals de Babylonische Talmoed.
Er zijn heel wat varianten van het Aramees. Modern Hebreeuws bevat heel wat Aramese woorden en uitdrukkingen.
3. Het is geen kwestie van de autoriteit van de Bijbel ter discussie te stellen maar te wijzen op fouten die binnengeslopen zijn tijdens vertalingen. Dé essentie is “de gekruisigde en opgestane Jezus”. Dat verliezen we nooit uit het oog. Sommige mensen maken van “bijzaken” echter snel
“hoofdzaken” en gaan daar hun hele theologie op bouwen.
Dat kan niet de bedoeling zijn. Deze details, vaak kleine juweeltjes, mogen en moeten ook juist zijn.
Opmerking redactie Gemeentegids:
Klopt deze bewering dat we die verzen anders moeten lezen en begrijpen?
Aangezien ik geen theoloog ben, heb ik aan het hoofdkantoor van GCI om reactie gevraagd.
Op de volgende pagina de reactie van Gary Deddo, die als theoloog aan Grace Communion International verbonden is.
Beste lezers,
Hieronder een artikel wat mij onder ogen kwam omtrent de betekenis van dit vers:
“Waarom hebt U mij verlaten?”
Vraag Mattheus 27:45-46
>
In een artikel dat ik onder ogen kreeg wordt beweerd dat God Jezus niet verlaten heeft, maar dat Jezus voor deze periode
“bewaard” bleef.
45 En van het zesde uur af kwam er duisternis over het gehele land tot het negende uur.
46 Omstreeks het negende uur riep Jezus met luider stem, zeggende: Eli, Eli, lama sabachtani?
Dat is: Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?
(NBG’51)
45 Rond het middaguur viel er duisternis over het hele land, die drie uur aanhield.
46 Aan het einde daarvan, in het negende uur, gaf Jezus een schreeuw en riep luid: ‘Eli, Eli, lema sabachtani?’ Dat wil zeggen:
‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’ (NBV) Hieronder volgt de reactie van Gary Deddo, Theoloog van Grace Communion International, over de betekenis van dit vers.
Beste Frans, je stelt een goede vraag, die veel in elkaar grijpende aspecten omvat.
Ten eerste kunnen de theologische problemen die met dit vers samenhangen met vertrouwen worden opgelost zonder verwijzing naar het Aramees. De belangrijkste oplossing is om het woord dat in het Nederlands is vertaald met “verlaten”, te interpreteren in de context van heel Mattheüs, en dan in de context van het hele Nieuwe Testament en vervolgens met enige verwijzing naar Psalm 22. En tenslotte moet het worden geïnterpreteerd in het licht van wie Jezus is en waarom en waartoe Hij kwam in Zijn aardse bediening als de eeuwige Zoon van God die voor Zichzelf ook een menselijke natuur heeft aangenomen - voor ons en voor onze redding (niet voor Zichzelf).
Je hebt in je mail aan mij al aangegeven dat je je bewust bent van enkele van de grootste zorgen omtrent die geboden uitleg. Wat het ook maar betekent, het kan niet betekenen dat de Drie-ene God ophield drie-een te zijn, of dat Jezus ophield te zijn wie Hij was, namelijk de eeuwige Zoon van God. Het kan ook niet betekenen dat de Vader Zich tegenover de Zoon opstelde op zo’n manier dat Ze een tegengestelde wil hebben,
of een verdeeldheid in Hun doel of bestaan of zelfs in Hun actie om onze redding tot stand te brengen.
Elk woord heeft een reeks betekenissen (semantisch bereik) zoals je in elk woordenboek aantreft. Dit is ook waar voor het Griekse woord dat vertaald wordt met “verlaten” in het Nederlands. Gezien dit alles is er geen reden om voor dat woord “verlaten” zijn meest extreme betekenis van totale oppositie, totale vervreemding, volledige afwijzing of scheiding te nemen.
De verzen die worden genoemd in het artikel dat je stuurde, wijzen erop dat we erop moeten anticiperen dat de Vader de Zoon niet volledig verliet, Hem geen ontbinding liet ervaren, enz.
Dit blijkt ook uit Jezus’ opstanding en hemelvaart. Er vond geen ontologische breuk plaats, hoe we dat woord ook uitleggen.
Maar er was een soort tijdelijke verstoring van de relatie tussen de Vader en Jezus op het moment dat Hij onze plaats innam, namens ons als een van ons, als Degene die onze menselijke natuur op Zich nam. We kunnen zeggen dat zo’n
“verlatenheid” kan worden begrepen omdat Christus onze menselijke ervaring aannam, wat Paulus “vervreemding” van God noemt vanwege onze gevallen natuur en zondigheid.
Jezus nam die verstoring (verlatenheid, vervreemding) aan om deze in Zichzelf te genezen en ons zo de genezing ervan te geven die Hij aannam voor ons. Zonde is vervreemdend - verstoort en verwringt onze relatie met God. Dus voor ons nam Hij die menselijke ervaring aan. Hij kent ons gevoel van afstand, de vervreemding die we van tijd tot tijd voelen / ervaren en heeft dit genezen in Zichzelf voor ons. We kunnen dus beginnen die genezen gemeenschap en omgang met de Vader die Jezus heeft bewerkt te ervaren. Het is daarom een relationele en geen ontologische verstoring die plaatsvindt.
(Een totale ontologische breuk tussen de Vader en Jezus of tussen ons en God ons zou eigenlijk leiden tot niet-bestaan!) Bovenstaande heeft een brede steun, misschien zelfs consensus, onder Bijbelse, Christusgerichte en historisch orthodoxe vertalers / theologen.
>>
Antwoord Gary Deddo inzake discussie over Mattheus 27:45-46
Antwoord
De introductie van een discussie over het Aramees en hoe het zou klinken in relatie tot Hebreeuws enz. is speculatief.
De normatieve teksten die we hebben zijn allemaal in het Grieks. Er zijn geen significante tekstuele varianten van die verzen. Wat we hebben moet worden beschouwd als de origi- nele tekst, die de kerk door de eeuwen heen heeft gebruikt en doorgegeven. De Bijbelse auteurs schreven in Grieks inclusief het invoegen van incidentele Aramese zinnen.
Ook is er geen tekstueel bewijs dat een niet-geautoriseerde
“vertaler” later de tweede zin heeft ingevoegd. Al het tekstu- ele bewijs dat we hebben geeft aan dat deze laatste zin en het daaraan verbonden zinsdeel “dat is” origineel is.
Dit betekent dat de Griekse tekst die we hebben en de Griekse transliteratie van de Aramese zinnen daarin origineel en be- trouwbaar zijn. Proberen om via deze Griekse tekst te komen tot het Aramees is speculatief en kan niet als normatief voor Bijbelse interpretaties worden beschouwd. Je kunt deze spec- ulatie zien in het argument dat gemaakt wordt met de ter- men “zou klinken als” enz.
Er is een huidige trend bij enkelen, wat ik een rage zou wil- len noemen, om via de originele Griekse tekst te komen tot het Aramees. Maar zo’n proces is niet betrouwbaar en ook niet echt geldig. De Bijbelse auteurs schreven in het Grieks.
Het is niet nodig om iets te zoeken achter wat ze schreven in het Grieks met af en toe Aramese zinnen. De gezaghebbende vorm is wat we hebben. Pogingen om er iets achter te zoeken zijn speculatief en natuurlijk zeer recent en gedaan door een paar individuen, en geen interkerkelijke teams van weten- schappers.
Dus gezien het feit dat theologische problemen kunnen worden opgelost en dat slechte theologie kan worden geëlim- ineerd op andere meer standaard gronden zonder verwijzing naar speculatieve methoden, bestaat er geen goede reden om het woord “verlaten” uit deze passage te verwijderen. Er is ook geen reden om een toespeling naar Psalm 22 te ontkennen.
De auteur van het artikel maakt zich terecht zorgen over slechte theologische interpretaties van deze passage en het woord “verlaten”, en heeft geldige punten over andere passages van de Schrift die ook pleiten tegen slechte inter- pretaties. Maar afhankelijkheid van speculaties over het Ar- amees is niet gerechtvaardigd of nodig om veel betere inter- pretaties te verdedigen die al naar voren zijn gebracht, vooral door Bijbelse en theologische geleerden die uitgaan van de menswording (van de Zoon van God) en de Drie-eenheid.
Ik hoop dat dit nuttig is.
Gary Deddo
De redacTIE van de
Gemeente Gids
wenst jullie allemaal
Gezegende Kerstdagen
en een 2021 vol Vrede!
GREG WILLIAMS | gci-president
Nu we 2020 afronden en vooruitkijken naar 2021, is het een goed moment om na te denken over onze hoogste prioriteiten voor onze wereldwijde denominatie.
Wanneer ik de wereld rondreis en contact heb met onze Superintendenten en Regionale Directeuren, krijg ik op de vraag “Wat is onze grootste behoefte?”
het uniforme antwoord: de ontwikkeling van nieuwe leiders. Onze kerk vergrijst en als we niet in jongere mannen en vrouwen investeren, kan onze toekomst in gevaar komen.
Op het niveau van onze denominatie hebben we goed geluisterd en blijven we op praktische manieren reageren. We bieden Grace Communion Seminary dat op graduate-niveau cursussen in theologie en pastorale bediening aanbiedt, en we hebben Ambassador College of Christian Ministry dat een bedieningsopleiding aanbiedt die in veel regio’s van GCI wordt gebruikt.
De visie van “Gezonde Kerk” houdt in dat we streven naar geschoolde pastors en bedieningsleiders. We hebben vooruitgang geboekt om beter opgeleid te worden, maar het kan nog beter. In gemeenten waar wordt gewerkt met het principe van “teams door pastors geleid”, bestaat de mogelijkheid dat de deelnemers van de bedieningen Geloof, Hoop en Liefde gemakkelijk inschrijven voor lessen die hun kennis en vaardigheden kunnen vergroten. Ik raad ten zeerste aan dat deze voortrekkers in de bediening de moeite nemen om zich in te schrijven voor een cursus en te zien hoe stimulerend en nuttig deze ervaring kan zijn, vooral als jullie samen cursussen volgen. Er gaat een dynamiek van uit om in een leergroep te zitten die ook schouder aan schouder in de bediening werkt. Wees moedig en zet deze volgende stap en schrijf je in voor een komende les.
De ontwikkeling van een nieuwe generatie leiders betekent dat we praktische leermogelijkheden moeten
bieden waar deze opkomende leiders “hun handen vuil kunnen maken” en in staat zijn om “hun knieën te schaven” tijdens een zinvolle opleiding in de bediening.
Alle GCI-kerken doen hun best om de gezondheid van de kerk te verbeteren en alle gezonde kerken zouden praktische oefenterreinen moeten zijn om nieuwe leiders te ontwikkelen, maar we hebben een aantal plekken waar er meer capaciteit en een grotere kans is voor jonge volwassenen om te leren. We noemen deze sites “Ministry Training Centres” (MTC’s).
Deze MTC-sites zullen werken met studenten in opleiding die als stagiaires ondergedompeld zullen worden in de geloofs-, hoop- en liefdesbedieningen van de kerk. Op secundair niveau zijn er dan pastorale werkers die specifiek pastorale vaardigheden aan het leren zijn. Het werken met deze jonge mannen en vrouwen vergt gerichte en zorgvuldige aandacht gedurende een periode van 4-6 jaar.
Het is geen snel proces, het is echter methodisch en grondig, en zal ons goed van pas komen voor de toekomst van GCI met nieuwe leiders die met zorg worden opgeleid en voorbereid. Het kost $6.200 per jaar om de leermogelijkheid voor een stagiair te bieden, en het kost $25.900 per jaar om een pastorale werker te ondersteunen bij het behalen van een masterdiploma van Grace Communion Seminary, en tegelijkertijd langere uren van dienen in het leven van hun kerk.
Begrijp alsjeblieft dat de stagiaires en pastorale werkers ook getraind zullen worden in fondsenwervende vaardigheden en dat ze een aanzienlijk deel van hun inkomen moeten bijeenbrengen en we hopen dat deze ervaring hen zal voorbereiden op toekomstige rollen in kerkleiderschap. >>
Dr. Greg Williams, GCI-president, geeft een update over het leven van Grace Communion International.
Hij vertelt over de plannen voor de toekomst van het kerkgenootschap en gaat in op deze vraag: “Wat is onze grootste behoefte?”
Voor meer informatie over onze visie voor de denominatie, kijk verder naar onze volgende uitgave, namelijk een artikel van Dr. Kerry Magruder over de strategie voor Ministry Training Centres (MTC’s) in het wereldwijde landschap van GCI.
Er zal ook aanvullende inhoud verschijnen in toekomstige uitgaven, waaronder een video-interview met GCI Development Coördinator, Cara Garrity, die leiding zal geven aan de ontwikkeling van huidige en toekomstige MTC’s.
Visie voor onze denominatie
Deze fondsenwervende inspanningen zullen het programma versterken voor anderen die achter hen staan. Surrey Hills, Oklahoma, aan de westkant van Oklahoma City, is onze eerste officiële MTC in de VS.
Het gebouw, ontworpen om een MTC te huisvesten, zal in 2021 worden voltooid. We zullen de voortgang van deze gemeente blijven updaten terwijl ze zich bezighouden met hun buurtwerk en gericht werken aan de ontwikkeling van jongere leiders. De gemeente daar is gekozen omdat ze een dynamisch leiderschapsteam hebben dat goed ingevoerd is in de buurt en al actief in de bediening werkt. Dit project is een grote onderneming en een die financiële hulp nodig zal hebben in de aanloopfase bij het zoeken naar nieuwe leden uit de omliggende buurt. Operationele kosten met betrekking tot nutsvoorzieningen, internet, begeleiding en onderhoud zullen ongeveer $ 90.000 per jaar bedragen. De plaatselijke kerk deelt in deze kosten en is van plan om binnen een paar jaar volledig financieel zelfvoorzienend te worden, maar dit zal tijd en toewijding vergen.
Betalen voor operaties als deze is niet het meest opwindende onderdeel van de bediening, maar dit zijn echte behoeften die een kerk kunnen maken of breken.
In de VS hebben we een GCNext-fonds opgericht om het proces en de programma’s voor het ontwikkelen van nieuwe leiders te helpen ondersteunen.
Donaties aan dit fonds zullen de MTC-strategie voor het ontwikkelen van een nieuwe generatie leiders bestendigen. Ik werk samen met onze zes Superintendenten over de hele wereld om het patroon te volgen van het opzetten van GCNext-financiering in hun regio’s, om een stageprogramma te formaliseren dat past bij hun context, en om hun potentiële MTC- locaties te identificeren.
Naarmate dit wereldwijde netwerk ontstaat, zullen we de werking van deze sites gaan coördineren onder de inspirerende leiding van Cara Garrity. Cara is
“een product” van het stagiair / pastoraal werkers programma en nu staat ze aan het roer om samen met anderen onze inspanningen te verfijnen en te verbeteren. Ik nodig je uit om het interview dat ik met Cara heb gedaan te bekijken en haar verhaal te horen over de video-interviewreeks “We Are GCI” die zal worden uitgebracht in de volgende uitgave van GCI Update. Als je je geroepen voelt om achter de MTC-strategie en de ontwikkeling van stagiaires en pastorale werkers te staan, en we hopen dat je dat zult doen, stuur dan je financiële gift naar GCNext.
Overweeg alstublieft om deze gift te doen naast
uw reguliere donaties, zodat de huidige lokale missieactiviteiten worden voortgezet. Deze extra donatie zal een investering zijn in de toekomst van GCI terwijl we met Jezus deelnemen om zijn koninkrijk te laten groeien.
De Heer is GCI barmhartig geweest door ons van goede mensen te voorzien en ons gracieus in staat te stellen te leren hoe we de volgende generatie het beste kunnen ontwikkelen. We hebben goede, toegewijde senior leiders die werken met gedegen ontwikkelingsstrategieën, en onze programma’s brengen al nieuwe innovatieve leiders voort.
Het is onze langetermijnvisie om een netwerk van succesvolle MTC’s over de hele wereld te hebben, naast andere gezonde kerken die nieuwe leiders voortbrengen. We zetten de eerste stappen om deze richting in te slaan.
We stellen ons voor dat elke gemeente samen met Jezus nieuwe leiders begeleidt en zo de plaatselijke gemeente in hun buurt te zijn. Gezonde organismen planten zich voort en groeien! Uw partnerschap met ons door middel van gebeden en financiële steun is een investering in de volgende generatie voorgangers en bedieningsleiders. Het is een geweldig seizoen voor GCI, en we danken je voor je deelname!
https://update.gci.org/2020/09/denominational-vision/
https://update.gci.org/2020/04/kerry-magruder-ordination/
https://update.gci.org/2020/10/a-strong-case-for-ministry-training-centers-in-gci/
https://www.youtube.com/watch?v=oTq-6Fositw
Ik ben Greg Williams – en schrijf om u op de hoogte te houden van het leven van de kerk.
Je zus is gebor en! Kerstf eest 2020
Veel minder baby’s te vroeg geboren na eerste coronamaatregelen
Sinds de intelligente lockdown van maart is het aantal baby’s dat te vroeg ter wereld komt flink afgenomen. Dat meldt het Erasmus MC na een groot onderzoek met data van ruim 1,5 miljoen geboortes. Het aantal vroeggeboortes daalde in de eerste week na 9 maart met zo’n 20 procent.
‘Minder bacteriën en virussen’
Onderzoekers van het Erasmus MC zagen na de week van 9 maart een afname bij de groep baby’s die twee tot acht weken te vroeg wordt geboren. Op die datum maakte het kabinet bekend dat mensen moesten stoppen met handen schudden. Ook raadde premier Rutte toen aan vaker en beter handen te wassen, en te niezen in de elleboog.
De afname hangt mogelijk samen met de aankondiging van het kabinet. ,,Door een betere handhygiëne en door geen handen meer te schudden, werden minder bacteriën en virussen uitgewisseld, waardoor ook zwangere vrouwen minder aan ziekteverwekkers werden blootgesteld”, zegt Irwin Reiss van het Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis.
Vroeggeboorte voorkomen
De wetenschappers onderzochten gegevens van ruim 1,5 miljoen baby’s die tussen oktober 2010 en juli 2020 zijn geboren. Het gaat om anonieme data van de
hielprikscreening die het RIVM beschikbaar stelde. Tijdens die screening wordt kort na de geboorte bloed afgenomen om te checken op ernstige of uitzonderlijke ziektes. Ook wordt genoteerd hoe lang de zwangerschap duurde.
De afname in vroeggeboortes werd ook bij ziekenhuizen in omringende landen opgemerkt. Er wordt nu gewerkt aan een internationaal onderzoek naar de oorzaken. Zo gaan onderzoekers kijken of meer rust tijdens de lockdown en minder luchtverontreiniging (want minder auto’s op de weg) ook van invloed waren.
Hoogleraar Neonatologie Reiss is blij met de bevestiging dat invloeden van buitenaf een rol lijken te spelen bij vroeggeboorten. “Als we inzicht krijgen in oorzaken, kunnen we straks wellicht meer doen om vroeggeboorte te voorkomen.”
Heb uw naaste lief als uzelf begint dus al voor de geboorte!
Wat zijn eventuele gevolgen van vroeggeboorten?
Zie daarvoor:
https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/veel- prematuren-hebben-later-fysieke-en-mentale-problemen- hoe-kunnen-we-ze-voorkomen
