Natuur.oriolus
VLAAMS DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VOOR ORNITHOLOGIE - OKTOBER - NOVEMBER - DECEMBER 2006 - JAARGANG 72 - NUMMER 4
Afgiftekantoor Antwerpen X
Studie Mongoolse Pieper
in Oostende
Roeken in Brecht en Malle
Vroege broedsels
bij Futen
De Blauwe Reiger Ardea cinerea als kleptoparasiet van meeuwen Larus spec.
Kortrijk, Patersmote. In de vochtige Leiemeer- sen vertoeven in de winter vaak een honderd- tal meeuwen, vooral Kokmeeuwen Larus ridi- bundusmaar ook meerdere Stormmeeuwen L. canus,enkele Zilvermeeuwen L. argentatus en ook wel eens een Kleine Mantelmeeuw L. fuscus graellsii. Verspreid over ongeveer 1 ha houden ze een onderlinge afstand van 2 tot 10 meter in ere. De meeste meeuwen trappelen hierbij ritmisch met hun poten (foot- paddling). Hierdoor komen regenwormen aan de oppervlakte die door de meeuwen worden opgepikt. Vooral bij nat weer kunnen wij deze activiteit al meer dan twintig jaar frequent waarnemen in de Leiemeersen. Dit fenomeen is goed beschreven in de literatuur en al in veel landen waargenomen (Frieswijk 1977, King 1976 en 1977).
Op 15/01/2004 is een tweedejaars Blauwe Reiger Ardea cinerea aanwezig die heel dicht bij de trappelende meeuwen staat. Even later gaat hij rustig maar doelgericht naar een trap- pelende Zilvermeeuw. Wanneer de reiger tot minder dan 3 meter is genaderd, trekt de meeuw zich zonder protest enkele meters terug en ruimt baan voor de indringer. De Blauwe Reiger begint het gras te onderzoeken op de plaats waar de meeuw getrappeld heeft, pikt herhaaldelijk en slikt nadien. Bij nader toe- zien blijkt het om regenwormen te gaan die te voorschijn gekomen zijn door het trappelen van de meeuw. Na een pauze gaat de reiger verder en richt zich naar een andere trappe- lende meeuw die eveneens rustig de plaat poetst voor de naderende indringer. De meeu- wen, ook de grotere Zilvermeeuwen, hebben blijkbaar veel ontzag voor deze dominante vogel met zijn potentieel gevaarlijke dolksna- vel en vermijden een confrontatie. Op 16/12/2004 dan weer zag ik een volwassen reiger trappelende meeuwen verjagen; op die dag waren er zelfs twee reigers aanwezig tus- sen de meeuwen.
Op 12/11/2005 kon ik een nieuwe variant van dit gedrag waarnemen. Ongeveer 40 trappe- lende Zilvermeeuwen waren in de Leiemeersen aanwezig. Een Blauwe Reiger in volwassen kleed hield dit van nabij in de gaten.
In plaats van rustig naar de meeuwen te wan- delen, zoals ik verwachtte, vloog hij plots op en landde tussen de meeuwen. De verschrikte meeuwen stoven uiteen. De reiger stond nu alleen, in een straal van 10 meter rondom hem waren al de meeuwen weggevlucht. Hij keek dan aandachtig rond en hier en daar plukte hij regenwormen van de grond die door toedoen van de meeuwen aan de oppervlakte waren verschenen. Enkele minuten later vloog hij opnieuw naar de meeuwen en herhaalde zich dit scenario. De dag nadien kon ik deze reiger dezelfde tactiek zien gebruiken. Deze jachtme- thode is veel opvallender en daarom ook veel gemakkelijker te observeren.
Dit gedrag mag mijns inziens als kleptoparasi- tisme1bestempeld worden en ik heb het meer- maals kunnen waarnemen in Kortrijk.
1Van het Grieks afgeleid:kleptein, stelen; para, naast;
sitos, voedsel. Betekenis: het stelen van voedsel van een andere, in dit geval een andere vogel.
Bespreking
Dit specifieke gedrag heb ik niet teruggevon- den in de door mij geraadpleegde literatuur van de laatste 40 jaren. Ook in de tijdschriften Aves,British Birds,Oriolus-Natuur.oriolusen het Handbook of the Birds of the Western Palearcticvond ik er geen vermeldingen van.
Het is dus mogelijk recent ontstaan en nog niet bekend. Wel is kleptoparasitisme nog al vastgesteld bij Blauwe Reiger. Glutz von Blotzheim & Bauer (1966) maken melding van Blauwe Reigers die in de vlucht andere vogels
zoals Dodaars Tachybaptus ruficollis, zaagbek- ken en meeuwen hun op het wateroppervlak bemachtigde buit afhandig maken. Verder zijn er meldingen van Blauwe Reigers die vis stelen van Aalscholvers Phalacrocorax carbo en een Roerdomp Botaurus stellaris (Kington 1991) en van Futen Podiceps cristatus (Hume 1992).
Ook van Zwarte Kraai Corvus corone kunnen ze voedsel ontfutselen (Cooper 2005). De Blauwe Reiger blijkt dus behoorlijk dominant.
Hoe zou dit gedrag kunnen ontstaan zijn? In de Leiemeersen bij Patersmote, Kortrijk, is de associatie van Blauwe Reiger met foerageren- de meeuwen overduidelijk. Bijna het gehele jaar zijn reigers aanwezig in deze weiden. Na hun dagelijkse visvangst in de vijvers van de kasteelparken, rusten ze de rest van de dag of verzorgen ze hun verenkleed in een hoek van de Leiemeersen. Meestal tellen wij 5 tot 6 exemplaren. In de wintermaanden, vooral na regen, komen grote groepen meeuwen in dezelfde weiden foerageren en zo komen de reigers tussen trappelende meeuwen terecht.
Een reiger zou dan toevallig het verband ont- dekt hebben tussen trappelende meeuwen en de aanwezigheid van regenwormen en zocht de meeuwen systematisch op. Andere reigers begonnen hetzelfde gedrag te vertonen, het is nu plaatselijk ingeburgerd, maar kan ook elders voorkomen. Een bevestiging van soortgelijk gedrag op andere plaatsen zou in elk geval interessant zijn.
Referenties
Cooper S. 2005. Piratical feeding and unusual diet of Grey Herons. British Birds 98: 377.
Cramp S. (Ed) 1983. Handbook of the Birds of Europe the Middle East and North Africa,Volume III:Waders to Gulls, Oxford University Press, Oxford.
Frieswijk J. J. 1977. Black-headed Gulls foot-paddling on grassland. British Birds, 70: 266.
Glutz von Blotzheim U.N. & K.M. Bauer 1966. Handbuch der Vögel Mitteleuropas, Bd 1. Aula Verlag, Wiesbaden.
Greaves C. 1991. Grey Heron catching, killing and swallowing Hoopoe. British Birds 84: 57-58.
Hume R.A. 1992. Food piracy by Grey Herons on Great Crested Grebes. British Birds, 85: 238.
King B. 1976. Further records of foot-paddling by gulls on grassland. British Birds, 69: 180-181.
King B. 1977. Black-headed Gulls foot-paddling on grassland. British Birds, 70: 560.
Kington B.L. 1991. Grey Herons stealing fish from Cormorants and Bittern. British Birds, 84: 58-59.
Guy De Béthune, Patersmotestraat 40, B-8500 Kortrijk
A
Abbssttrraacctt -- RRééssuum méé
TThhee GGrreeyy HHeerroonn AArrddeeaa cciinneerreeaaaass kklleeppttoo--ppaarraassiittee ooff gguullllss LLaarruuss sspp..
There have been a number of reports from Kortrijk of klepto-parasitic behaviour (food piracy) by Grey Herons. They chase off gulls which trample (foot-paddle) grassland hunting for earthworms in order to pick up the earthworms themselves.
LLee HHéérroonn cceennddrréé AArrddeeaa cciinneerreeaa,, cclleeppttooppaarraassiittee ddee ggooééllaannddss LLaarruuss ssppeecc..
A Kortrijk (Flandre-Occidentale), plusieurs cas de cleptoparasitisme de Héron cendré ont été constatés. Ils chassent les goélands qui pié- tinent les pelouses à la recherche de vers de terre et les récupèrent à leur tour.
[MS Ontvangen 9 februari 2005; aangepaste versie aanvaard 29 mei 2006]
G
UYD
EB
ÉTHUNEKORTE BIJDRAGEN
Natuur.oriolus 72(4): 133-135
