detnoct·a tie

(1)

Vrijheid

en-

detnoct·a tie

WEEKBLAD VAN

VOOR VRIJHEID

NUMMER 930

D E V 0 L K S P A .R T IJ EN DEMOCRATIE

VRIJDAG 29 SEPTEMBER 1967

Onzekerheid ^In^• politieke situatie remt .oppositie

Er zall bij de komende aJlgemene politieke beschouwingen. in de Tweede Ka- mer en bij de daarop volgende behande- ling der afzonderlijke begrotingen van de zijde der oppositie. heel wat stoom wo"rden afg-eblaJzen. Voor wver die oppositie reëel is en zich aan de - trou- wens zeer ruime - parlementaire spel- regels houdt, verontrust ons dat niet in het minst. De parlementaire oppositie vervult een zeer nuttige rol. Daar waren wij ons van bewust toen wij zelf in de oppositie waren en daar denken wij, nu wij weer "regeringspartij" zijn ge- worden, nog precies zo over.

Vam onze kant is dat altijd zó opgevat dat dit niet wil zegg~n dat de oppositie a 11 e s zou moeten afkeuren wat door de regering aan de Kamers wordt voor- gelegd. En evenmin, dat de regerings- partijen geen kritiek en afwijkende wensen op onderdelen zouden mogen . hebben. Daarvoor zijn wij te zeer - en hopen wij te blijYI"n,~ .. ~:;t!lge~s . .Yl:W, het bij ons bestaande duaLisuscité (misschien beter gezegd: getemperd-dualis- tische) staatssysteem, waarbij regering en parlement elk hun eigen verant- woordelijkheid hebben. En waarbij. de taak van de volksvertegenwoordiging i n h a a r g e h e e 1 vóór alles een controlerende is, óók bij haar optreden als medewetgever.

Het vertrouwen dat wij aJan een kabinet schenken vindt zijn grond niet alleen in het bij de kabinetsformatie. sa- mengestelde reg'eringsprogram, maar zeker niet minder, misschien zelfs in de eerste plaats, in de personen der ministers, .die dat program hebben uit te voeren.

BEPERKTHEID PROGRAM

Bovendien weten we allen hoe snel de omstandigheden, met name op he.t economische terrein, zich kunnen wijzigen.

Dr. Drees weet ervan mee te praten, hoe menigmaa,l een na-oorlogs kabinet zich in de loop van zijn vierjarige periode geplaatst zag voor geheel andere omstandig'heden en situaties dan bij de samenstelling van .het kabinetsprogram waren te voorzien. Vooral in die omstandigheden komt het duidelijk n1l!ar voren dat het de regering is die regeert en zal bij de fracties vooral het vertrouwen in de personen en de politieke opvattingen der ministers meespreken.

De kracht van een oppositie · wordt mede bepaald door de mogelijkheden welke er zijn om het bewind (alleen of

·- samen met anderen) ,. over te nemen.

Men kan het natuurlijk ook, zij het met hetzelfde resultaat, van de andere kamt benaderen, zoals de christelijk-radicale Volkskrant deed, toen, 2lij in haar hoofd- redactionele kolom daags na de Troonre- de en de indiening van de miljoenennota wat spijtig schreef: "Bij de huidige politieke constella,tie lijkt het waarschijn- lijk, dat voor het door het Kabinet-De Jong aangekondigde beleid bij gebrek aan een politiek alternatief, wel een meerderheid te vinden zal zijn."

WRIJFPUNTEN

Mede gezien het optreden der radica- len in katholieke en protestants-christe- lijke kringen schreven wij bijna twee maanden geleden (Vrijheid en Democra- tie van 4 aillgustus) reeds dat de toen al.

te verwachten voornemens van de regering om enige verschuivillg van de wo- ningwetbouw naar de particuliere pre- mie- en ongesubsidieerde bouw tot stand te brengen, in he.t najaar de wer-

ke1ijke wil tot samenwerking van de fracties, waarop het kabinet steunt, wel eens op de proef zou kunnen stellen. Wij herinnerden daaJrbij aan de motie-Van Eibergen over 5000 woningwetwoningen, welke destijds zelfs een - later toch nog bijgelegde - lmbinetscrisis veroor- 2iaakte.

De bevestiging van ons vermoeden van toen, is thans prompt gekomen. De Volkskrant althans noemde de "ombui- ging", welke tot gevolg kan hebben dat 7500 woningwetwoningen minder worden gebouwd (bij een gehandha3Jfd totaal van 125.000 nieuwe woningen ook voor 1968), al "absoluut onaanvaardbaar"(!) Ook o. a. over de werkloosheidsbestrij- ding zal wel het een en ander te doen komen, al zijn er ree.ds verscheidene honderden miljoenen voor gerichte be- strijding· daarvan ter beschikking gesteld.

Het Vrije Volk kwa,m vorige week

~_ .. ,,.;~;~.n-~.n --•-:;:;;.:..,0,';.;.s..:.: :.~L 9.rt.i~~~~~:.~w.-_·-do

staf wordt gebroken over de terugkeer van minister Witteveen naar diens reeds in 1965 in het Kabinet-Marijnen door hem ontwikkelde plannen om het mogelijk te maken agrarische be- drijfsgronden in de IJsselmeerpolders, die eigendom van de staat zijn of zouden worden, door verlwop in particuliere handen te doen overgaJan. Dat geschiedt dan, volgens Het Vrije Volk onder de leuze: "Weg met het beleid Cals-Vondeling !" Aan het einde van dit quasi-"alarmerende" artikel erkent het socialistische blad echter zelf: "Gezegd dient overigens, dat de minister bij zijn plannen toch wel enkele beper~ingen

stelt: 1. geen verkoop in strijd met een goede ruimtelijke ordening; 2. geen doorverkoop binnen tien jaar zonder toestemming van de Staat, om specula·- tie te vonrkomen; 3. voor verkoop van domeingronden in het rlieuwe land geen hoge:r:e prijzen dan voor vergelijkbare gronden op het .oude land." ·

GEMATIGD

Ondertussen is het opmerkelijk dat juist van socialistische zijde bij alle. kritiek tot nu toe toch een zekere redelijk- heid . en gematigdheid is en wordt be- tracht. Dat geldt zowel voor het televisie-optreden van fractievoorzitter drs.

Den Uyl als voor de eerste reacties van Het Vrije Volk op Troonrede en miljoenennota. "Troonrede en miljoenennota"

- zo stelde Het Vrije Volk vast -

"ademen een geest van nuchterheid. Qe.

régering mikt niet hoog. Zij is gelukkig als zij in een vrij moeilijke financiële situatie de staatsmachine soepel kan laten draaien. En om dat te bereiken zal zij in de komende ja.ren trachten de staatsuitgaveil wat terug te drukken door allerlei besnoeiing·en. De gevolgen zijn nu al duidelijk. Het jaar 1968 .zal een jaar van "pas op de plaats" worden. Zo min mogelijk loonstijging. Wel een zekere belasting-stijging. In het bij·

zonder van de omzetbelasting en van gemeentelijke belastingen. En stijging van de premies van een aantal verzeke·

ringen. De regering acht die pas op de plaats noodzakelijk om aldus de ruimte te scheppen voor meer besparingen. En die besparingen zijn weer nodig om het produktie-appara.at uit te breiden. En dat is. weer een voorwaarde voor meer werkgelegenheid.''

Welnu. Het Vrije Volk moet toegeven, dat tegen deze redenering (welke toch een der kernen van de regeringspolitiek

(vervolg op pag. 5)

P.R.I.K.K.E.L.S

• De Groene Amsterdammer: "Als de werkgroep uit de PvdA met haar rapport getiteld: ,Een stem die tel't' zijn· zin krijgt, zal de volksvertegenwoordiging als zelfstandig controle-orgaan tegenover de regering verdwijnen en plaats· maken voor een parlement, waarvan de meerderheid in· feite direct bij het regeren betrokken is.

Daarme·e wordt een streep gehaald door ons dualistisch stelsel, waarin regering en vollisvertegenwoordiging geheel zelfstandig

verantwoordelijkhed~n (lra~n. met dien verstande dat het de rege- ,.11,10 1", <11e tegeiîover het par'ltwen. v<:"i·an:.woiH~g auegt; en niet omgekeerd. Wordt het advies van de PvdA-commissie gevolgd, dan zal de meerderheid in het parlement in feite schatplic,btig worden aan de regeliing. Daarmee zal dan een systeem zijn geïntroduceerd, dat funest is voor de democratie".

• Dr. A. Veerman in Nederlamlse Gedachten, weekblad van de ARP: "Het is druk op het dorpsplein van de Nederlandse politiek.

De reconstructie van "het bestel" is aan de orde gesteld. Talrijke schetsontwerpen zijn al ingediend: verbouwingen, doorbraken, (krot)opruimingen en nieuwbouw, één. of meergezinswoningen. fu de komende maanden zullen belangrijke beslissingen vallen, Nu zijn / we nog in de periode van de open discussie",

e Interview in De Volkskrant met nieuw-links-socialistisch Kamer- lid drs. Van den Doel. Vraag: "Kunt u zich voorstellen, dat bij het katholieke volksdeel het optreden van Nieuw Links huiver wekt?'' Van den Doel: "Dat kan ik me reuze goed voorstellen. Hé laas heblben we op het PvdA-congres een overwinning geboekt op onze sociaal-economische punten, waardoor dat sterk in de aandacht is komen te staan. Op de democratiseringsput1ten hebben we een nederlaag geleden. Als ik had moeten kiezen, zou i:k het achteraf liever andersom hebben gezien".

e ^De^Telegraafⁱⁿeen hoofdartil•el: "Al met a.l wordt het beeld bevestigd van een regering~ die gezonde denkbet>lden heeft, met beide voeten op de grond staat en wil vermijden, dat Nederland

·op hol slaat",

• CRU-fractievoorzitter J. T. Mellema: "Met een verhoging van f 170 miljoen - en een optrekken van het plafond tot f 525 miljoen - op de begroting voor ontwikkelingshulp, doet de regering haar belofte gestand, dat aan de ontwikkelingshulp een eerste prioriteit zal worden gegeven. In een beleid dat streeft naar de één-procents- norm van ons nationale inkomen, is een percentage van nu al 0,75 procent bijoonder verheugend".

I

., - " -- " - - "

• • < - - • 1 ~' J " • I • ~. •

• Pag. 3: Spoorwegen bliiven zorgenkind

• Pag. 5: Afweer tegen raketaanval ' • Pag. 11: De status van Jeruzalem

(2)

2 - vriidag 29 september 1967

Kopij voor deze rubriek zen- den- aan:

Joh. H: Springer Ahixande.rstraat 16, Haarlem

Aankondigingen

Conferentie op 14-15 oktober, Wie zich

·nu nog onmiddellijk (immers vóór 1 oktober) aanmeldt, heeft nog recht op f 1,-

reductie.

Gooi, dinsdag 3 oktober om 14 uur in Theehuis Rust Wat (Schapendrift, Blari- cum). Spr. mevr. mr. N. M. W. Dett- meyer-Labberton over het beginselpro- gramma van de VVD.

Drenthe, donderdag 5 oktober in hotel Frederiksoord, te Frederiksoord. Ont- vangst met koffie 10.15-10.45 uur. Daar- na spreekt ir. F. W. Wessels, directeur vàn de Maatschappij van Weldadigheid, over deze maatschappij. Na de lunch om 12.15-1.30 uur volgt bezichtiging van het nieuwe bejaardentehuis "de Menning".

Thee om 2.45 uur, waarna de heer B. J.

Ras, directeur van het kamp Viedder, zal spreken over de Wet gewetensbezwa~

ren militaire dienst. Kosten f 5,85. Aan- melden bij mevr. Idema-Buiten, Emmer-

weg 4a, Dalen. .

Provinciale dag Utrecht

Óp' 21 september . jl. werd de Utrecllt~?e provinciale dag ge];tOuden, in Breukelen; :voor het eerst pilder .voorzit- terschap· van inevr, G. P, ,A. Alting-Am~

brosius. en b!j wijze van proef in het.

najaar, De proef kan men moeilijk geslaagd noemen, want over het aantal deelneemsters valt niet te juichen. Dat is jammer, want het gehoorde was zeer de moeite waard.

Na de opening door de voorzitster sprak de landelijke presidente, mevr.

mr. E. A. J. Schettema-Conradi, enkele woorden. Zij zeide o.a. dat de vrouwèn reeds eerder getoond hebben, het beginsel niet los te laten en onverstoor- baar verder te gaan. Daarna sprak mèvr. mr. J. M. Corver-Van Haaften ovèr Part ijvernieuw ing. . '

ringste is. Zij sèhreef dit toe aan de beginselen, waarop de VVD is gegrond- vest en die in grote trekken waarden aangeven, die blijvend zijn.

Na de thee hield de heer A. P. N. de Groot, oud-geneeskundig inspecteur van de volksgezondheid en voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, een indringend betoog tegen die kw~~·~

zalvérij. ·

:Hij zei dat Thorbecke de enige libe- raai was geweest, die begrip ervan had.

Door de wet op de uitoefening van geneeskunst werd deze uitoefening alleen toegestaan aan wie examen had gedaan. In 1865 werd staatstoezicht op handhaving van de wet ingesteld, maar in 1878 ontdekten de broerders V. en G.

W. Bruinsma dat er niets aan gedaan . werd en eigenlijk is het nog net zo.

In 1917 richtten enige politici (S. van Houten, Van Holten tot Echten, prof. v.

Hamel) een adres aan de Koningin. Er werd toen een commissie ingesteld, die zich veel moeite gaf; er kwam, wat het medische gedeelte betreft "een krakend rapport", maar het hielp niet.

Bij de inspectie komen de vele narig- heden aan het licht, maar de inspectie heeft geen juridische en geen recherche hulp. Als men zegt, dat ieder de vrije keus moet hebben, moet . men ook de wet op de geneeskunst afschaffen !

Spr. noemde de volksgezondheid een achtergebleven gebied; .. waar is . de deskundigheid bij de politieke top?

Thans is er eindelijk een medicus als staatssecretàris, maar de minister weet er niets van. Een apart ministerie zou wenselijk zijn, met eventueel een apo- theker als staatssecretaris .. Spr. betreur- de·. het diep, dat. ook bij de liberale

pqlitic~ l:let juiste begrip ontbreekt voor de. grote gevaren en het . grote leed, véroorzaakt door de tegenwoordige stand van zaken; soms is er zelfs een b.epaald verkeerde opvatting.

Desgevraagd zei de heer De Groqt, dat er twee oorzaken zijn:. 1e. }let feit dat yan het · begin af er geen handha.

ving .van de wet .. was. en 2e. de. ma-.

gische :instelling van Q.e. mensen (:>;ie d.e astrologische. rubr.ieken in de bladen!),·

Zijn indringend betoog, een ware cri ,du coeur, maa}{te .veel.inq:ruk qp, de aanwe- zigE)n.

ALGEMEEN SECRETARIAAT V.V.D.

VRIJHEID EN DEMOCRATIE

Radio-uitzending van de VVD: woen·sdag 4 oktober van 18.20 -18.30 uur over de zender Hilversum I (402 meter).

Televisie-uitzending van de VVD: woensdag 11 oktober van 20.20-20.30 uur over de zender Nederland I.

Nieuws uit de JOVD

De JOVD-afdelingen Zeist en omstreken en ·Doorn en omstreken zijn ge- fuseerd tot de JOVD-afdeling Stichtse Heuvelrug.

Na een algemene ledenvergadering op 14 september werd in samenwer)ün?:

met VVD-afdeling Zeist met schout blJ nacht b.d. en lid van de Tweede Kamer de heer G. Koudijs van gedachten gewis- seld over verschillende politieke proble- men.

Op 6 oktober wordt er in Hotel Pat,st:

te Doorn een avond belegd waar de voor- en nadelen van de Zuid Afrikaanse politiek besproken· zullen worden. Aan- · V:l:ng 20.00 uur.

ZoaJs wij in on13 blfLd van 8 september reeds hebbel! g'èmt;ld, wor:dt .. op zater- dag 'J,o}{tober een jaarbije~nkom~t. ~e-.

houden van oud"JOVD'ers. Het m1t1a-, tief, daartoe i~ genoonien o.a. door mè~

vrouw Hetty van. Raalte-HeimanSOJ;l, Rembrandtlaan 96 te 'Bilthoven (telefoon OS4ö2 - 3738). De bijeenkomst heeft plaats in Café Den Hoüt, Bezuidenhout- seweg 11-13 in Den Haag en. begint om 17.30 uur. Men kan zich voor deelne- ming nog opgeven bij mevrouw Van Raalte, uiterlijk vóór 4 oktober. De aan- meldingsdatum kan niet later worden gesteld, · omdat men tevoren moet weten boeveel personen de maaltijd zulJen.

meemaken.

UIT DE

PARTIJ

• Kamercentrale Den Helder

De kamercentrale Den Helder heeft de jaarlijkse vergadering vastgesteld op woensdag 25 oktober in Alkmaar.

Bij de dan te houden bestuursverkiezing treden af, maar hebben zich herkiesbaar gesteld: mevrouw G. A. A. Holzmüller- Teengs en de heren mr. P. C. Avis, S. Ereebaart en G. de ·Jong. Ter voor- ziening in een vakature zal het bestuur de heer W. van der Kolk te Landsmeer kandidaat stellen. De heer W. Franck

is. herkiesbaar als lid van het hoofd-

bestuur~

• West-Brabant

Door de afdelingen van de VVD in West-Brábant is enige tijd geleden het initiatièf ·genomen om : in gezamenlijk overleg de· propaganda ·voor die .streek ter' hand ·te nemen. Het resultaat is een werkgroep WestcBrabant, die een programma voor 1967/1968 heeft opgesteld;

Dit is neergelegd in een boekje, dat aan alle leden in West-Brabant is uitgereikt en dat bovendien zal worden gebruikt bij de introductie van nieuwe leden.

Naast een volledig programma is een

"ten geleide" opgenomen, alsmede de adressen van de respectievelijke bestu'- ren 'van VVD en .JOVD. Iri het boekje treft men voorts o.a. een artikel aan onder de titel: "Waarom lid van een politieke partij?"

Koninginnegracht 61 's-Gravenhage Telefoon (070) 604803

Giro 67AJll'\

_ ... __ .... ---- ... - ~ . ..__ ^~..,.

Ieder wordt uitgenodigd het nieuws over deze bijeenkomst door t.e geven aan mogetijk. geïnteresseerden, vooral ook.

Zij b~gon -met e-!!-·· OP---~te.--w:Y~-4-~~-"'jt. --- __.._.

partijvernieuwing ook direct na de tweede wereldoorlog had plaatsgevon-

I' • ~;~t~is~~~;t:ri~,~~~~~.~:~ en ne~•~-- L - - - 1 . . ' . . .

.. D,e werkgroep hoopt op deze wijze de !J.Ctiviteit; van !ie leden te ·stimuleren

.e~~ _b0w~~-:1~~,'!1 -~~!4 b.:,....,J. en verantwoord programma voor West-Brabant uit te kunnen voeren.

den en eigenlijk een steeds doorgaand proces is. Dat men nu overal spreekt over vernieuwing komt voor wat de con- fessionele partijen betreft voornamelijk door de openheid van de kerken, door het verbreken van bepaalde tradities en het niet meer gebonden zijn door de kerk aan een bepaalde op éénbeid van godsdienst gebouwde partij.

Zij besprak de verschillende stromin- gen die zich - zij het nog onduidelijk - aftekenen in de KVP en de AR. Zij wees op het rapport Scholten over de CHU.

Zij besprak de wezenlijke verschilpun- ten tussen PvdA en VVD. Beide verbin- den ze mens en gemeenschap, maar ze beginnen elk aan een andere kant, ruw-

weg. gezegd. ·

In ·D'66 hebben velen in deze· verwar~

ring een toevlucht gezocht; D'66, een partij, die alle zaken pragmatisch wil benaderen en niet uitgaat van een bepaald beginsel. Deze partij zal nu; in de praktische politiek, haar bestaansrecht moeten bewijzen.

·Mevrouw Corver zag de concretisering van alle vernieuwingsdrang nog niet in een zeer nabije toekomst ook ai zal het dit najaar wemelen van congres- sen en beraad. Zij constateerde dat de opwinding in de VVD verreweg het ge-

Vrijheid enrvv1_

Democratie~

, • .;..':'"''-AD VAN PÉ VOl.IUSP ... AT1J VOOR VRIJHEID I(N I;IEMOC .. ATlll I

· Weèkblad van de Vol!!:spartij voor vrijheid en Democratie.

Adres van de administratie (zowel voor abonnementen als voor advertenties): Witte de Withstraat 7 3 te Rotterdam (postbus 824 te Rotterdam).

Tel. 010-11 10 00, abbonnemen- ten toestel 219. advertenties toestel 224. Postgiro: 245103 t.n.v. Administratie Vrijheid en Democratie te Rotterdam.

Hoofdredacteur:

Ph. C. la Chappelle jr.

Adres van de redactie:

Nieuwe Herengracht 89 B te Amsterdam-C.

FRIESCH-GRONINGSCHE HYPOTHEEKBANK u.

IN AANG&SLOT&N BANKEN

Amsterdam - Arnhem • Eindhoven - Enschede 's-Gravenhage - Groningen • Rotterdam

V L 0 TT E BEHA N DE L.l N G V A N HYPOTHEEKAANVRAGEN

SPREEKBEURTEN

Periode 29 september tot en met 30 oktober

29 ~ptembBII'

2 01ktober 2 oktobBII' 3 oktober 4 okt01ber 9 oktober 11 oiktober 13 oktober 13 oktober 13 Qktober 16 oktober 23 oktobe<r 23 ok.tobBII' 23 oktobeR"

23 oktobBII' 24 oktobBII' 25 oktober

30 oiktober 30 oktober

Alblasserdam (JOVD) Apeldoorn

Deventer

Blwricum (Vrouwen i:n de VVD) 's middags

Dclf1t - LSVD-lunch M.aa;rn/Maarsbergen

Nieu~-Schans

:Hi.ilrve,rsum

Leeuwardelll, 20 uur, Oranjehotel Wo[vega, St. C. Hee,renveen Delft- LSVD

Leiden e.o.

Eindlh<Wen, 20.15 Bergambacht Zeist

Steenwijlk 't Gooi

Utrecht Soest

uur, Hotel Cooogne

drs L. van Leeuwen mr. d<r. C. Berkhou~r

H. W'iegé!l

meVT. mr. M. N. W.

De<ttmeijer-LabbeT1:oin H. J. L. VOIIllhoff

H W!ieg<el

R. · Zegering Hadders mr. W. J. Geertsema mr. H. E. Kooilllg

mr. J F. G. Sohl!i.ngemann H. Wiegel

mr. J. G. RietkeJJ:Ik, debat H. Wiegel

mr. H.E. Korndng mr. W. J. GeBII'tsema R. Zegering Hadders mevr. G. V. v. S·01ffiBII'en-

Downér H. Wiegel

mr. W. J. Geertsema H. Wiegel

Voor zover ons bekend zijn plaats en aanvangsuur van de vergadering vermeld.

~verleg over propaga-nd-a

IS>p vrijdag 22 september· werd tè Amersfoort een vergadering gehouden van. -de .landelijke propaganda-commisc sie en .de radio- en televisiecommissie met afgevaardigden van de propaganda-commissies van de Kamercentrales.

De vergaderin.g stond Oillder leiding van de voorzitter van de landelijke propaganda-commissie, de heer H. J. L. Von- hoff.

Uit d,e afgevaardigden van de propaganda-commissies der Kamercentrales werden twee afgevaardigden gekozen, die voor het tijdvak van één jaar zitting zullen hebben in in de landelijke propaganda-commissie en de radio- en televisiecommissie. Deze beide afgevaardigden zijn drs. P. E. V. de Bruin te Heeze en ir;. 0. Bussemaker te 's-Gravenhage.

D.e radio- en televisieprogramma's uit het v·erleden werden aan een uitvoerige bespreking onderworpen. Hierna , kW<t!ll aan de orde de opzet van onze kome~(le

radio- en televisie-uitzendingen.

Uitvoerig werd van gedachten gewis- seld over een dit najaar te voeren leden- werfcampagne, waarover de propaganda-commissies der partijafdelingen nog nader. zullen worden geïnformeerd.

Eén op één

Tijdens .een vergadering, d~e . de Haagse afdeling van onze partiJ h~eld

over de algemene politieverorden1ng, zei de inleider, mr. dr, Van Ommen Kloeke dat wij in een tijd van stroom- versneilingen leven. Dat is juist: een aantal zaken die vóór vijf jaar nog voor onmogelijk zouden zijn gehouden, gel- den nu als gemeengoed. Maar toch blijven bij al die stroomversnellingen bepaalde gedachten hun blijvende waarde houden. Daaronder is de liberale gedachte.

Gedachten die waardevol ZlJn moet men vooral in een tijd van stroom- vers~ellingen, steunen. Daarom is het zo wenselijk dat ieder lid van de VVD meedoet aan de actie om nieuwe leden voor de VVD te werven onder het mot- to: ,.Eén op één".

(3)

VRIJHEID EN DEMOCRATIE vriidag 29 september 1967 - l

DOOR DE STAAT GEGARANDEERDE LENINGEN GEVEN GEEN DEFINITIEVE OPLOSSING

Spoorwegen blijven

zorgenkind van onze

econom1e •

NAAR het Algemeen Handelsblad vorige week wist te melden, trachten de Nederlandse Spoorwegen op de onderhandse markt middelen te verkrijgen tegen een rente van 6lf2% (jaarcoupons) tegen een koers van 99lf2 %. Deze leningen zullen door onze Staat worden gegarandeerd. Na het zeer teleurstellende jongste jaarverslag van de NS vormt dit nieuw's voor ons een gerede aanleiding nog eens terug te komen op de b·ijzonder kwetsbare positie die onze spoorwegen. in de nationale economie innemen.

Wij baseren ons daarbij gaarne op een voortreffelijke analyse, die de vorige week door mr. M. G. de Bruin, directeur van de NV Nederlandse Spoorwegen werd gegeven tijdens een te Amsterdam gehouden_ lunchbijeen- komst van de Stichting Nederlands Vervoerswetenschappelijk Instituut.

De verliezen van de Nederlandse Spoorwegen en de maatregelen die ook van regeringszijde terzake worden genomen, hebben de NS de laatste tijd in het centrum van de belangstelling geplaatst. Voor een goed begrip, f).ldus

~r. De Bruin, is het noodzakelijk de verliezen, die de balarts van de NV Ne- derl!mdse Spoorwegen aanwijst, binnen het concern te lokaliseren. Immers de Nederlandse Spoorwegen eKplotteren niet alleen een railbedrijf, maar· verrich- ten ook wegvervoer en andere activiteiten. Alhoewel het railvervoer in de totali- teit sterk· overweegt, is de omvang van het wegvervoer en de andere activiteiten zeker in Nederlandse verhoudingen niet gering.

Het NS-concern verzorgt in de vorm van een aantal streekvervoerbedrijven een belangrijk deel van het interlokale openbare personenvervoer over' de weg, anneK toervervoer etc.

Op het ogenblik zijn ongeveer 2.000 bussen daarbij betrokken en ruim 5.000 man personeel met een omzet van 'tussen de · f 125 en f 130 miljoen. I;Iet in deze sector geïnvesteerd vermogen beloopt tussen de 90 en 100 miljoen gulden op basis van halve vervangingswaarde.

Dit personenwegvervoer is jarenlang zeer winstgevend geweest. De laatste . jaren echte·r loopt het rendement terug en de dividenden die de NS uit deze sector ontvangt wot·den kleiner, terwijl de prognose ooit voor deze talt van· openbaar vervoer niet gunstig is.

Wat het goederenvervoer over de weg betreft: dit onderdeel van het NS-concern is geheel geconcentreerd bij Van Gend & Loos. Het omvat niet alleert vervoer over de weg, maar velerlei andere activiteiten op het gebied van expe- ditie, opslag e.d., samengevat onder de naam Van Gend & Loos Eigen Bedrijf - zulks in tegenstelling tot -de activiteiten van Van Gend & Loos in het NS stukgoederenvervoer (afhaal- en bestel- diensten, loodsdiensten en administratie) weii.te activiteiten Van Gend &

Loos in aangenomen werk voor de NS verricht.

De omzet van dit Eigen Bedrijf loopt thans in de orde van grootte van f 50 miljoen per jaar. Gerekend· naar de maatstaven, die in deze bedrijfstak gel- den, is het rendement van Van Gend &

Loos Eigen Bedrijf z·elter bevredigend, terwijl ook de vooruitzichten geen enkele reden tot zorg geven.

NEVENACTIVITEITEN

DE nevenactiviteiten van het railbe- . drijf omvatten in de eerste plaats .~ l'estauraties, fietsenstallingen, exploi-

·ta.tie van reclameruimten e.d. veelal

!Worden deze · activiteiten uitgeoefend door jparticuliere ondernemers, die in

~en oeontract!lele verhouding tot de NS

.staan. De omzetten zijn vrij aanzienlijk

:en !belopen op het ogenblik f 70 miljoen lPer Uaar, hetgeen dus betekent, d!tt de

!NS voor ledere gulden reizigersvracht, tl1e zij ontvangt, nog ongeveer 20 cent e.an nevenactiviteiten aan haar reizigers bewijst. De uitkeringen, die de NS uit deze activiteiten en uit de stationsrecla-

!llle ontvangt, bedragen ongeveer f 10 llnlljoen. Ten aanzien van de toekomst

~p dit terre•n is men dan ook bepaald niet pessimistisch g·estemd.

Een tweede belangrijk onderdeel van deze nevenactiviteiten vormt de exploita-

tie van terreinen. De NS is eigenaresse van ca. 13.000 ha grond, waarvan uiteraard het grootste deel, ruim 12.000 ha, door het spoorwegbedrijf wordt ge- 'bruikt. De rest wordt zo goed mogelijk geëKploiteerd, meestal in directe samen- hang met het spoorwegvervoer, bijv.

door verhuur aan verladers. De op- brengsten uit deze sector (inclusief de hui.tr van gebouwen) beloopt ongeveer f 8 miljoen per jaar.

Het . ·geïnvesteerde vermogen in het railbedrijf bedraagt naar de boeltwaar- de ongeveer f 1.6 miljard en naar de halve vervangingswaarde ca 2.6 mlljard gulden. De omzet van het raUbedrijf bedraagt ongeveer f 675 mil]oen en het aantal personeelsleden ca 27.500. Uit deze cijfers blijkt, dat het geïnvesteerd vermogen per werknemer, zeker bere- kend naar de halve vervangingswaarde, zeer hoog is, narnelijlt bijna f 100.000, terwijl d~ omzet per werknemer slechts ca f 25.000 bedraagt bij een loonsom van f 16.000. De investeringen hebben in het algemeen een zeer lange levensduur (vervangingswaarde ruim /5 mlljard, jaarlijkse afschrijvingen ongeveer f 130 miljoen).

De om vang van de produittie en van het produktieapparaat kunnen slechts in beperkte mate en met inachtneming van een zeker tijdsverloop worden aan- gepast aan de vraag naar vervoer, welke vraag vrij sterke schommelingen ver- toont per dag en naar de seizoenen.

KWETSBAAR

UIT deze gegevens blijkt wel, dat de kostenstructuur het spoorwegbedrijf stempelt tot een bedrijfseconomisch

kwetsbare onderneming. In het algemeen zijn de spoorwegondernemingen er in het verleden dan ook niet in geslaagd van de exploitatie van de rail- teclmiek financieel een succes te maken. Aanvankelijk, toen de rail een zeer grote teclmische voorsprong op de andere vervoerstakken had en dus in feite een monopolist was, zijn aan de eKploi- tatie van di·t de facto monopolie, van overheidswege velerlei beperkingen gesteld, waardoor van een groot rendement geen sprake kon zijn.

In de jaren na de eerste wereldoorlog kwam daar nog bij de opkomst van met name het gemotoriseerde wegverkeer, dat een deel van de markt van het railverkeer overnam. In Nederland heeft zich nog een bijzondere situatie voorgedaan doordat ons land van oudsher over een uitstekend net van waterwegen beschikt, die vrijwel gratis ter beschikking van de gebruiker worden gesteld.

Van oudsher heeft in ons land de rail derhalve met name in het massaver- voer slechts een geringe bijdrage tot de bezettingsgraad en daarmede tot het rendement van het apparaat kunnen ver·

werven. Deze situatie heeft in de jaren dertig tot. een ernstige crisis geleid, die door de toenmalige regering, aldus mr.

De Bruin, met grote vooruitziendheid is opgelost. Enerzijds heeft men de ·spoorwegen een grote oommerci01e vrijheid gegeven, anderzijds heeft men door om- vangrijke sluitingen van lijnen. en sta- tions het apparaat teruggebracht tot

een kleinere omvang, die beter past bij de iugekrompen markt voor het pro- dukt.

Aan deze reorganisatie heeft men ooit juridische en financiële vorm gegeven door het oprichten van de NV Neder- landsche Spoorwegen, die tot taalt kreeg het overblijvende railnet op commer- ciële wijze te exploiteren. Deze reorganisatie van 1937 heeft gedurende ongeveer 25 jaar bevredigende resultateh · te zien gegeven, al mag niet uit het oog worden verloren, dat het rendement van de . onderneming steeds uiterst gering is geweest (gerelateerd aan omzet en geïn- vesteerd vermogen) en het eigenlijke railbedrijf, vooral in de tweede helft van deze periode, dikwijls in geringe mate deficitair was. Er was dus sprake van een uiterst labiel evenwicht.

In de ~erste helft van het tegenwoordige decennium treden de rrioeilijldteden duidelijk aan de dag. De oorzaken zijn de volgende :

8 Stagnatie van de vraag naar railver- voerdiensten, in hoofdzaak als gevolg van de steeds toenemende groei van het gemotoriseerde wegvervoer en van de snelle daling van de betekenis van de

!toten in de energievoorziening.

e Een sterke stijging van de loon- kosten, mede als gevolg van het inha- len van een zekere achterstand.

De gevolgen hiervan waren des te ernstiger, omdat in 1937 slechts een deel van het spoorwegprobleem was opgelost. Niet Wil,S opgelost het infrastruc- tuurvraagstuk. Een zekere ongelijkheid in de concurrentievoorwaarden was blijven bestaan. In het goederer.vervoer, zowel als in het reizigersvervoer, bleef de NS met betrekking tot de infrastruc- tuurkosten ernstig in het nadeel. Daar- enboven was in de loop der jaren een volledige aanpassing van de omvang van het net aan hetgeen bedrijfseconomisch wenselijk moest worden geacht, niet mogelijlc gebleken in verband met het belang van het openbaar vervoer.

Een groeiend deel van de activiteiten van het railbedrijf werd verliesgevend, maar diende niettemin te worden ge- handhaafd.

BOEDELREDDING

DE omvang van de huidige crisis is, aldus mr. De Bruin, absoluut en relatief, zeer ernstig. Tegenover in·

komsten van rond f 'l~O miljoen ver-

wacht de NS voor dit jaar uitgaven van rond f 860 miljoen, een verlies derhalve van f 140 miljoen, waarvan de Staat der Nederlanden f 35 miljoen voor zijn reke- ning neemt. Daarbij komen nog financie-

·ringsmoeilijkheden. De verliezen nade- ren het bedrag der afschrijvingen. Er moeten leningen uit het verleden worden afgelost. Een en ander heeft geleid tot het wetsontwerp tot garantie door de

"Staat van door de NS aan te gane leningen tot maximaal f 315 miljoeiL

Met dit wetsontwerp, zo zei mr. De Bruin, is het spoorwegvraagstuk niet óp- gelost. Het is in feite een maatregel tot boedelredding. Een oplossing kan 11.lleen gevonden worden, zo zei .hij, door wegne- ming van de oorzaken der verliezen. De regering heeft dit duidelijk gesteld . in de memorie van Toelichting bij de garan- Uewet, waarin zij noemt:

• Verbetering van de efficiency (zowel aan de kosten- als aan de op- brengstenzijde).

• Gelijkmaltlng der concurrentievoorwaarden.

• Invoeren van een regeling, waa~bij de NS een compensatie ontvangt voor verliezen op die activiteiten, die bedrijfseconomisch niet gerechtvaardigd zijn, maar waarvan het algemeen belang niettemin de voortzetting . vordert.

0 Waar mogelijk aanvatten van nieuwe activiteiten, ook buiten de rail; mits.

uiteraard rendementverhogend.

Het is duidelijk, dat als sluitstuk hiervan, evenals in 1937, een balanssanering niet zal mogen ontbreken.

Een uiterst belangrijk aspect van het spoorwegvrl!.agstuk dient hieraan nog te worden toegevoegd, aldus mr. De Bruin, namelijk de taak van de railtech-

niek in de t(}ekomstige, vergaand gemotoriseerde maatschappij. In deze maatschappij, die is geschetst in de tweede . nota inzake ruimtelijke ordening, ontleent de railtechniek zijn betekenis in ho,ofdzaak aan zijn "ruimteren- dement" (gering ruimtebeslag per ver- voerscapaciteit). Dichtbevolkte agglome- raties zijn ondenkbaar zonder een goed georganiseerd openbaar railvervoer. De.

rail is voor de toekomstige ontwikkeling van ons land, zoals de regering die zich voorstelt, volgens mr. De Bruin één van, de structuurbepalende elementen. Zon- der railvervoer is de gedachte van de gebundelde deconcentratie bezwaarlijk verwezenlijk baar.

TAAK

DE taak, waarvoor regering en be- drijfsleiding staan acht hij derhalve tweeledig, namelijk, enerzijds: sanering van de tegenwoordige situatie, op de wijze als hierboven reeds omschreven en anderzijds: het leggen van de grondslag voor en het voorbereiden van · het bedrijf op de belangrijke maatschap- pelijke taak, die in de toekomst van het railvervoer zal worden gevraagd.

De inleider achtte het derhalve van.

groot belang, dat thans allerwegen met kracht wordt gewerkt aan een nadere concretisering van deze toekomstige taak. Hij zag in dit verband àls een belangrijke peiler de studie, die in op- dracht van de regering door het Neder- lands Economisch Instituut wordt uitge- voerd. Bij deze en andere studies kan en zal de NS velerlei bijdragen tot _de besluitvorming leveren. Zij waardeert de grote belangstelling, die allerwegen, met name ook bij de overheden bestaat, temeer, omdat een duidelijke, ook in de publieke opinie verankerde vii;Jie op de toekomstige taak van het taUbedrijf van essentiële betekenis is voor het beleid, dat gekozen wordt bij de oplossing van de probiemen van v!mdaag.

~. s.