Factsheet Sport in het sociaal domein
Sport en bewegen in het sociaal domein gaat vooral over de sport- en beweegdeelname van kwetsbare groepen, zoals jongeren in de jeugdzorg, mensen met een licht verstandelijk beperking en senioren zonder sportervaring. Zij ervaren soms belemmeringen om te sporten of bewegen. Sporten en bewegen hebben de potentie bij te dragen aan het sociale, mentale en lichamelijke welzijn van deze mensen (zie het eerste kader voor twee voorbeelden).
Gemeenten die sporten en bewegen hiervoor willen inzetten, kunnen dit doen door te zorgen voor: ondersteuning bij het vinden van een sport- of beweegactiviteit die past bij de individuele wensen en mogelijkheden, plezierige en soci- aal veilige sportomgevingen, en samenwerking te bevorderen tussen sport- en beweegorganisaties en organisaties uit de gezondheids-, welzijns- en zorgsector. Deze factsheet bevat handreikingen over hoe gemeenten dit kunnen doen.
Factoren die invloed hebben op sporten en bewegen onder kwetsbare groepen
Om in te zetten op het vergroten van de sport- en beweegdeelname onder kwetsbare groepen, is het allereerst nodig meer te weten over de factoren die invloed hebben op hun sport- en beweeggedrag. Het gaat dan zowel om belem- merende en bevorderende factoren voor sport- en beweegdeelname.
Factoren die het voor kwetsbare groepen lastig maken om te sporten en bewegen hebben betrekking op hun per- soonlijke situatie en op hun omgeving:
1. De doelgroep heeft vaak beperkte kennis van het belang van een gezonde leefstijl en van de sport- en beweegmo- gelijkheden bij hun in de buurt.
2. De doelgroep geeft weinig prioriteit aan sporten en bewegen, vooral omdat zij in hun hoofd druk zijn met het organiseren van hun leven.
3. Schaamte over de eigen ‘beperkingen’ en angst om niet geaccepteerd te worden, speelt een rol.
4. Sporten of bewegen gaat vaak gepaard met kosten die een deel van deze groep niet kan opbrengen.
Alleen het wegnemen van de belemmerende factoren is onvoldoende. Het is vooral nodig in te zetten op de factoren die de sport- en beweegdeelname onder deze mensen positief beïnvloeden, zoals
• Ondersteuning. Het bieden van ondersteuning bij het kiezen van een sport- of beweegactiviteit die aansluit bij de eigen wensen en mogelijkheden.
• Een sociale omgeving (bekenden, familie of buurtbewoners). Zij kunnen stimuleren tot sporten en bewegen. Hier- bij hoort ook dat de andere deelnemers aan de sport- of beweegactiviteit de achtergrond en/of beperkingen van deze mensen accepteren.
• Een plezierige en sociaal veilige sport- of beweegomgeving. Een omgeving met begeleiders die weten hoe om te gaan met kwetsbare burgers.
• Indien een sociale professional betrokken is: een warme overdracht van deze professional naar de sport- of be- weegactiviteit.
Voorbeelden: Twee groepen die baat hebben bij sport- en beweegactiviteiten (bij sportverenigingen)
Senioren
Voor senioren zijn sport en bewegen belangrijk omdat het hun lichamelijke gezondheid verbetert, hun concen- tratievermogen en geheugen op peil houdt en dementie uitstelt. Daarom de organisaties die veel in contact zijn met senioren (zoals huisartsenpraktijken, fysiotherapeuten of woonzorginstellingen) helpen bij het vergroten van het welzijn van deze groep. De kans dat senioren deelnemen aan sport- en beweegactiviteiten is het grootst als de organisatie die in contact is met de senioren hen stimuleert om mee te doen. Alleen aanbod verzorgen is niet voldoende.
Mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt
Voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt geldt: hoe gezonder, hoe groter de kans op het vinden van betaalde arbeid. Daarom zijn voor deze groep sporten en bewegen belangrijk. Bij de succesvolle voorbeelden ondernemen mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt meerdere dagen per week activiteiten bij een sportvereniging. Deze activiteiten lopen uiteen van sporten of aangepaste beweegactiviteiten tot het doen van vrijwilligerswerk. Voor een sportvereniging kan dit als voordeel hebben dat het de werkzaamheden van de vrijwil- ligers verlicht. Op de website van het NISB is een rekenmodel beschikbaar voor de economisch waarde van sporten en bewegen binnen verschillende typen re-integratietrajecten. Zie: http://www.nisb.nl/doen/tools-en-instrumenten/
economische-waarde_van-sport-en-bewegen-binnen-re-integratie/bor-re-integratie.html.
Hoe gemeenten sporten en bewegen onder kwetsbare groepen kunnen beïnvloeden
Op de volgende manieren kunnen gemeenten inzetten op de factoren die de sport- en beweegdeelname onder kwetsbare groepen positief beïnvloeden. Daarmee wordt tegelijkertijd een deel van de belemmeringen voor sport- deelname weggenomen.
• Zorg ervoor dat de mensen om wie het gaat de mogelijkheid hebben met een deskundige een individueel gesprek te voeren over hun sport- en beweegwensen. Deze deskundige kan bijvoorbeeld een sportconsulent van de ge- meente zijn of een medewerker van een welzijnsorganisatie in de gemeente. Om te kunnen ondersteunen bij het vinden van een passende sport- en beweegactiviteit, is het in ieder geval belangrijk dat de deskundige bekend is met het sport- en beweegaanbod in de gemeente en met eventuele financiële regelingen.
• Ondersteun – bijvoorbeeld tijdens het individuele gesprek over de sport- en beweegwensen – bij het vinden van een Beweegmaatje. Een Beweegmaatje is een belangrijk onderdeel van een sociale omgeving die stimuleert tot sporten en bewegen. Zo’n Beweegmaatje zou in eerste instantie iemand kunnen zijn uit het eigen netwerk van de sporter. Andere mogelijkheden zijn: vrijwilligers via welzijnsorganisaties of vrijwilligerscentrales, studenten van Mbo/Hbo opleidingen, vrijwilligerswerk als tegenprestatie voor een uitkering, en begeleiders bij of andere deelne- mers aan de sport- of beweegactiviteit.
• Zorg voor kennismaking met sporten en bewegen op plekken waar veel mensen uit de kwetsbare groepen samen-
komen. Denk hierbij aan scholen en pleinen in achterstandswijken, het speciaal onderwijs, de dagopvang en sociale werkvoorzieningen.
Kortom: Het beïnvloeden van sporten en bewegen onder kwetsbare groepen vraagt om persoonlijk contact en het be- trekken van de sociale omgeving. In onderstaand kader staat een voorbeeld van een programma dat op deze manier werkt.
Voorbeeld van programma voor sporten en bewegen onder kwetsbare groepen
Het programma Sport4All van MEE IJsseloevers heeft als doel om mensen met een beperking te begeleiden naar sport- en beweegaanbod dat past bij hun wensen en persoonlijke situatie. Om dit te bereiken voert een sportcon- sulent van MEE samen met iedere Sport4All-deelnemer een individueel gesprek over zijn sportwens deelnemer.
Vervolgens zoeken zij gezamenlijk naar een sport- of beweegactiviteit die aansluit bij deze wens. Verder onder- steunt de sportconsulent bij de aanmelding bij een activiteit, het zoeken van een Beweegmaatjes, en eventueel bij het contact leggen met de sportbegeleider en het voor de eerste keer deelnemen aan de activiteit.
Samenwerking tussen de sport en de sociale sector
Om kwetsbare groepen meer mogelijkheden te bieden om te sporten en bewegen is hulp nodig van een zorgverlener, welzijnswerkers, sportconsulent of iemand uit het persoonlijk netwerk die ondersteunt bij het gaan sporten en be- wegen. Kortom: als iemand wil sporten bij een sport- of beweegaanbieder, dan is een vorm van samenwerking nodig tussen zorg en welzijn en de sport. Twee factoren zijn in ieder geval belangrijk voor succesvolle samenwerking:
• Een verbindende leider die sociale professionals en sport- en beweegaanbieders met elkaar in contact brengt.
• Zichtbaarheid van de samenwerking tussen sociale professionals en sport- en beweegaanbieders, of van sport- of beweegactiviteiten waaraan veel mensen uit een bepaalde groep deelnemen. Dit kan bijvoorbeeld door het zicht- baar maken van de resultaten.
Een plezierig en sociaal veilig sportklimaat
• Een sociaal veilig sport- en beweegklimaat waarin het plezier centraal staat is een noodzakelijke voorwaarde voor kwetsbare groepen om mee te kunnen doen aan sport- en beweegactiviteiten. Gemeenten kunnen sport- en be- weegaanbieders op twee manieren ondersteunen bij het verzorgen van zo’n plezierig en sociaal veilig sportklimaat.
• Door sport- en beweegaanbieders de mogelijkheid te bieden om bij een professional informatie in te winnen over een sociaal veilig sportklimaat. Bij voorkeur heeft deze professional affiniteit met zorg of welzijn én met de sport.
Het kan een Buurtsportcoach zijn maar ook een medewerker van een welzijns- of jeugdhulporganisatie. Om de sport en deze professional met elkaar in contact te laten komen is het nodig bij de sport te benadrukken dat dit contact de vrijwilligers helpt bij het verbeteren van de sfeer op de sportvereniging. Goede voorbeelden hiervan zijn de pedagogische ondersteuning van sportverenigingen door Rotterdam Sportsupport (http://www.rotterdam- sportsupport.nl/sportverenigingen/pedagogische-ondersteuning-trainers/) en het programma Positief Opgroeien Drenthe door Sport.
• Door sport- en beweegaanbieders toegang te geven tot kennis over de kwetsbare groepen waar zij een activiteit voor willen organiseren. Bij voorkeur gebeurt dit door vrijwilligers van de sportvereniging te verbinden aan een organisatie die werkt met deze groep. Dit is dan tevens een vindplek voor deelnemers aan de activiteit.
Maatschappelijke activiteiten sportverenigingen
Een thema dat in veel gemeenten speelt is het verleiden van sportverenigingen tot het vervullen van een bredere maatschappelijke rol. Het is voor gemeenten dan allereerst belangrijk te weten welke sportverenigingen dit willen én kunnen. Een sportvereniging past binnen dit profiel als deze een zekere maatschappelijke ambitie heeft (willen) en een sterke organisatie is met plezierig en sociaal veilig sportklimaat (kunnen). Onderzoek laat zien dat ongeveer 10 procent van de sportverenigingen op duurzame wijze sportaanbod voor een kwetsbare groepen kan organiseren.
Als gemeenten weten welke sportverenigingen bredere maatschappelijke activiteiten willen en kunnen ondernemen, kunnen zij deze sportverenigingen daar op de volgende manieren bij (laten) ondersteunen.
Snel hulp nodig bij vraagstukken die voortkomen uit de decentralisaties? OTD: otd@vng.nl - 070-373 83 98 - www.vng.nl/OTD
In het OTD werkt de VNG samen met VWS, BZK en KING, in opdracht van de Transitiebureaus Jeugd, Transitiebureau Wmo en het programma Gemeenten van de Toekomst.
• Meedenken over mogelijke maatschappelijke activiteiten en kiezen van activiteiten. Immers, beter een geslaagde maatschappelijke activiteit dan vier moeizame. Belangrijk criterium bij het kiezen van een activiteit is of de doel- groep en eventuele samenwerkingspartners dichtbij de sportvereniging te vinden zijn.
• Helpen bij het verzorgen van een plezierig en sociaal veilig sportklimaat.
• Contacten leggen en helpen onderhouden met sociale professionals.
