Eren en leren
Ontdek het oorlogsverhaal achter een grijze grafsteen
HANDLEIDING VOOR DOCENT
Educatief pilotproject van:
Stichting Sovjet Ereveld
3
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
INTRODUCTIE SOVJET EREVELD
Op het Sovjet Ereveld in Leusden, naast de Amersfoortse begraafplaats Rusthof, liggen 865 oorlogsslachtoffers uit de voormalige Sovjet-Unie begraven.
De 101
In september 1941 kwamen bij station Amersfoort 101 Sovjetsoldaten uit onder meer Oezbekistan aan. Ze waren krijgsgevangen genomen aan het Oostfront, niet lang na de Duitse inval in de Sovjet-Unie.
De soldaten - desolaat, vies en hongerig na een lange treinreis – moesten naar verluidt als afschrikwekkend voorbeeld dienen voor de bolsjewistische Untermensch. ,,Deze apen zijn nu jullie bondgenoten’’, zei de ondercommandant na hun aankomst tegen Nederlandse
gevangenen in Kamp Amersfoort.
Tijdens hun verblijf in Kamp Amersfoort werden de ‘Russen’ beestachtig behandeld. Binnen een halfjaar overleden 24 van hen aan honger,
ziekte en mishandeling. De kamparts plaatste twee van hun schedels als curiosa in zijn werkkamer.
Op 9 april 1942 werden de overgebleven 77 gefusilleerd. Het zou de op één na grootste massa-executie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog blijken te zijn.
Na de oorlog werden hun stoffelijke overschotten herbegraven op Rusthof. Hun namen zijn nooit bekend geworden.
De 691
Op het American Battlefield in het Limburgse Margraten lagen nog eens 691 soldaten uit de Sovjet-Unie begraven. Zij hadden gevochten in het Rode Leger, waren krijgsgevangene gemaakt door de Duitsers. Velen kwamen terecht in kampen in het Ruhrgebied, waar ze onder erbarmelijke omstandigheden moesten werken.
De meeste van de 691 waren bezweken aan ziekte vlak voor of na hun bevrijding door het Amerikaanse leger. Na hun dood – vaak door tuberculose – werden hun stoffelijke overschotten overgebracht naar het dichtstbijzijnde Battlefield buiten Duitsland, zodat geen geallieerde oorlogsslachtoffers op
vijandelijk grondgebied begraven hoefden te worden. Dat was Margraten.
Na de oorlog wilden de autoriteiten van de begraafplaats in Margraten een permanent ereveld voor uitsluitend
Amerikaanse soldaten maken. De soldaten uit de Sovjet-Unie
werden overgebracht naar Amersfoort, waar al de 101 in en nabij Kamp Amersfoort overleden ‘Russen’ begraven lagen.
De 73
Amersfoort fungeerde dus als verzamelplaats voor in Nederland begraven slachtoffers uit de toenmalige Sovjet-Unie. Ook de stoffelijke overschotten van 73 dwangarbeiders en Sovjetsoldaten in Duitse dienst (vooral Georgiërs en Armeniërs) werden in Amersfoort herbegraven.
Een vergeten Ereveld
Omdat op Rusthof onvoldoende ruimte was, werd een aparte begraafplaats aangelegd. Dit Sovjet Ereveld werd op 18 november 1948 geopend door minister van oorlog W.F. Schokking.
Doordat de identiteit van de soldaten nooit werd vastgesteld en hun
nabestaanden zodoende nooit werden opgespoord, kreeg het Ereveld nooit een
‘menselijk gezicht’. Het was een goed onderhouden begraafplaats, maar vooral een plek vol stenen, stenen met een verbasterd opgeschreven naam in
een vreemd letterschrift. Als gevolg daarvan en door de Koude Oorlog raakte het Sovjet Ereveld steeds meer in de vergetelheid.
IDENTIFICATIE EN OPSPORING
Als student journalistiek is Remco Reiding net terug van zijn eerste reis naar Rusland, als zijn leven een enorme wending neemt. Terug in Amersfoort hoort hij voor het eerst van het Sovjet Ereveld, een haast vergeten begraafplaats voor Sovjetsoldaten nabij zijn geboortestad.
Hij is 22 jaar, als hij langs lange rijen oorlogsgraven loopt. Honderden grafstenen lichten op, als de zon ze door de pijnbomen beschijnt. Zijn oog valt op het mysterieuze letterschrift. Nooit eerder is hij hier geweest, maar nu al heeft deze merkwaardige begraafplaats een vreemde aantrekkingskracht op hem.
Wie zijn deze soldaten? Hoe zijn ze hier beland? En hoe komt het dat Reiding, geboren en woonachtig in Amersfoort, nog
nooit van dit Sovjet Ereveld had gehoord?
5
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
Zoektocht
Deze vragen vormen het begin van een langdurige zoektocht. In de jaren die volgen, slaat hij het stof van verloren gewaande archieven af om de soldaten te identificeren.
Reiding vindt het bovenal moeilijk te verkroppen dat de families van deze Sovjetsoldaten nooit zijn geïnformeerd over het lot van hun vermiste. Als beginnend journalist is het een grote uitdaging dit ereveld uit de vergetelheid te halen en de soldaten een gezicht te geven.
De zoektocht leidt naar uithoeken van een vreemd, ingestort wereldrijk: de voormalige Sovjet-Unie. Daar wonen de achterblijvers: de echtgenotes, broers en zussen én de kinderen van de soldaten, die opgroeiden zonder vader. Tientallen jaren verkeren zij in onzekerheid over het lot van hun geliefde familielid, totdat een jongen uit het verre, onbekende Nederland hen komt vertellen waar hij begraven ligt.
Aan het graf
Reiding slaagt er 55 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog als eerste in nabestaanden op te sporen van de bij Amersfoort begraven soldaten. Jaren nadat hij voor het eerst langs de gele stenen op het Sovjet Ereveld liep, staan familieleden van de soldaten huilend met bloemen in de hand aan het graf van hun vader.
Inmiddels heeft Reiding, met hulp van vele instanties en vrijwilligers, in de hele voormalige Sovjet- Unie meer dan tweehonderd families verwittigd. In 2010 richtte
hij met anderen de Stichting Sovjet Ereveld op. Bijna jaarlijks komen nabestaanden op uitnodiging van de stichting naar Nederland om het graf van hun lang vermist gewaande familielid te bezoeken.
INTRODUCTIE LESPAKKET
Geschiedenisonderwijs
Dit lespakket is het meest geschikt voor het vak geschiedenis in havo3 en vwo3 en sluit aan bij tijdvak 9 (de tijd van de wereldoorlogen). We gaan er dus vanuit dat er al les is gegeven over de Tweede Wereldoorlog of enige kennis van paraat is.
Tijdens dit lesprogramma werken leerlingen aan vaardigheden die horen bij het competentieprofiel van de havo- en de vwo-leerling. Te denken valt aan:
onderzoeken,
werken met verschillende bronnen,
samenwerken,
goed receptief en productief communiceren,
planmatig en probleemoplossend werken,
informatie selecteren en verwerken/verstrekken,
beroepshouding ontwikkelen en
reflecteren.
Leerlingen gaan zelf actief de identiteit van een soldaat onderzoeken. Dat doen ze aan de hand van onder meer documenten uit onze database. Ze achterhalen het verhaal achter een grafsteen en presenteren dit middels een filmpje. Zo geven ze een vergeten soldaat kleur. Ze verdiepen zich in zijn lot en in de impact van de oorlog op de soldaat én op de achterblijvers.
In dit lespakket komen onder meer deze grote thema’s aan bod:
de Sovjet-Unie en nazi-Duitsland,
Operation Barbarossa,
de strijd aan het Oostfront,
de nationaal-socialistische ideologie (Untermenschen),
de Geneefse Conventies en de behandeling van krijgsgevangenen,
Osttruppen (overgelopen Sovjetsoldaten en de dilemma’s van oorlog).
We gaan in op de betekenis van deze termen en de historische context, maar we doen dit zo veel mogelijk terloops, tijdens de zoektocht van leerlingen naar het verhaal achter de steen.
Zo behandelt dit lespakket zowel de grote geschiedenislessen als de kleine (omgevingsgeschiedenis, familiegeschiedenis).
7
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
Burgerschapsvorming, aardrijkskunde en ander onderwijs
Het lesprogramma kan ook worden toegepast in andere leerjaren, bij een ander vak (aardrijkskunde, burgerschapsonderwijs) of bij andere opleidingen (bijv. mbo in het kader van burgerschapsvorming, de PABO enz.).
Leerlingen worden zich tijdens dit lesprogramma bewust van hun omgeving, de
impact van oorlog, het belang van vrede én van hun eigen verantwoordelijkheid in de maatschappij. De behandeling van sommige groepen als Untermenschen tijdens de oorlog roept vragen op over hun eigen identiteit, over omgang met anderen en over normen en waarden.
Voor aardrijkskunde is daarnaast interessant dat er verschillende vragen zijn over andere landen en hun bevolking en cultuur. Leerlingen dienen de weg die een soldaat heeft afgelegd te reconstrueren en dienen dus te werken met kaarten. De expansiedrang van zowel nazi-Duitsland als de Sovjet-Unie zijn interessante onderwerpen van politieke geografie.
U kunt als docent dus ook prima samenwerking zoeken met docenten van andere vakken uit het leergebied Mens en Maatschappij.
HET LESPAKKET, DE DOSSIERS
Eén lespakket bevat:
– deze algemene handleiding voor docenten
– 8 dossiers (2x 4 verschillende) voor in totaal maximaal acht groepjes – één exemplaar van het boek Kind van het Ereveld
– een stickervel met 24 stickers om bij hergebruik de enveloppen in de dossiers opnieuw mee te ‘verzegelen’ (leerlingen mogen deze pas openen, als ze voorgaande stappen succesvol hebben gezet)
– toegang tot de online leeromgeving. Daar vindt u bronnen, online in te vullen werkboekjes en antwoordenboekjes voor docenten.
Elk groepje van vier of vijf leerlingen krijgt een dossier. Er zijn vier verschillende dossiers, elk over een andere soldaat met een ander verhaal.
Let op: als u de dossiers eenvoudig wilt hergebruiken, vraag de leerlingen dan vooraf het dossier in te leveren zoals ze het hebben gekregen. Dus met alle papieren op de juiste plek en in de juiste volgorde (ook al zijn ze genummerd).
Elk dossier bestaat uit één
informatieboek, verschillend materiaal met o.a. documenten uit onze
database en tenminste één voorwerp.
Aan de hand van het informatieboek kunnen leerlingen zelfstandig het hele dossier doorlopen (meer exemplaren zijn online te vinden om desgewenst te printen/kopiëren of om thuis te raadplegen door leerlingen).
In het informatieboek staan vragen.
Leerlingen noteren de antwoorden op deze vragen in de online
werkomgeving. De antwoorden kunnen ze thuis aanpassen, aanvullen of
aanscherpen. Na de eerste drie lessen hebben ze alle stappen doorlopen en kunnen ze hun antwoorden verzenden
naar u als docent. U kunt de antwoorden zo beoordelen. Een ander moment om te beoordelen vormen de presentaties, al kunt u het lesprogramma – indien u daarvoor tijd tekortkomt – ook uitvoeren zonder presentaties (en zonder een bezoek aan het Sovjet Ereveld).
9
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
Bij het zoeken naar antwoorden en informatie mogen leerlingen gebruikmaken van een atlas of een computer dan wel mobiele telefoon.
Eén exemplaar van het boek Kind van het Ereveld van Remco Reiding maakt ter informatie en ter inspiratie voor de docent ook onderdeel uit van het lespakket. Het boek gaat over de 865 oorlogsslachtoffers op het Sovjet Ereveld, de zoektocht naar hun identiteit en de opsporing van hun families.
Als docent heeft u een begeleidende en stimulerende rol. Per dossier is er een antwoordenboekje voor docenten.
Remco Reiding
van het
Ereveld
Kind
KOSTEN
U betaalt eenmalig € 50,00 voor één compleet lespakket inclusief verzendkosten.
In elk pakket bevinden zich:
– acht dossiers – met elk één informatieboek, verschillende papieren bronnen en een voorwerp (per dossier verschillend!) – en
– een exemplaar van het boek Kind van het Ereveld voor de docent
– inloggegevens voor de digitale omgeving met meer bronnen, werkboeken voor leerlingen en antwoordenboekjes voor de docent.
U neemt de dossiers met papieren bronnen en voorwerpen aan het einde van de les weer in, zodat u ze kunt hergebruiken in andere klassen en volgende jaren. We raden u aan om per docent die gebruik maakt van het lesprogramma een pakket aan te schaffen.
Als u tenminste één lespakket aanschaft, dan adopteert u automatisch ook een soldaat. Uw school draagt hiermee bij aan de identificatie van soldaten en de opsporing en het grafbezoek van hun nabestaanden, die nog altijd niet weten dat vader of opa hier begraven ligt. Met grafadoptie willen we de nagedachtenis aan alle 865 soldaten die op het Sovjet Ereveld begraven liggen levend houden.
U ontvangt een adoptiecertificaat. Ook krijgt u alle informatie over deze soldaat. We plaatsen jaarlijks op 3 mei bloemen op zijn graf en op 24 december een kaarsje.
Desgewenst kunt u van ons hiervan foto’s krijgen, zodat u op uw website, in uw nieuwsbrief of op sociale media hiervan verslag kunt doen in het kader van uw maatschappelijke betrokkenheid.
11
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
Het lespakket en de adoptie zijn een jaar geldig. Mocht u het lespakket na het eerste jaar opnieuw willen gebruiken, dan betaalt u jaarlijks € 50,00 per school. U krijgt dan een nieuwe inlogcode met toegang tot alle online bronnen voor alle klassen, zodat u het hele lesprogramma opnieuw een jaar lang kunt gebruiken.
U kunt het lesprogramma plus de adoptie jaarlijks stopzetten. Anders gezegd: als u nu ja zegt, dan zit u alleen vast aan een eenmalige betaling van 50 euro per pakket inclusief de adoptie.
Culturele Algemeen Nut Beogende Instelling
De Stichting Sovjet Ereveld is een non-profitorganisatie. We zijn een culturele algemeen nut beogende instelling (ANBI). Dit project is voor ons niet kostendekkend. We houden de kosten zo laag mogelijk voor u als school, omdat we zo laagdrempelig mogelijk willen zijn.
Met het onder de aandacht brengen van het Ereveld, onze Stichting en de adoptie van soldaten helpt u ons. Ook kunt u vragen om bijdragen over te maken op
NL88RABO0127654739 t.n.v. Stichting Sovjet Ereveld.
TIJDSBESTEDING
Het lespakket is bedoeld voor 4 klassikale lessen:
· 3 lessen waarin leerlingen in groepjes met het dossier aan de slag gaan (elk van de lessen gaat gepaard met huiswerk)
· 1 les waarin zij in groepjes de taken voor een presentatie verdelen en een presentatie voorbereiden (daarna moeten zij zelf thuis hun eigen deel verder voorbereiden)
BENODIGD MATERIAAL
– Pen
– Atlas of telefoon/laptop
– Filmpjes en audio maken deel uit van de meeste dossiers. Vraag leerlingen om hun
‘oortjes’ mee te nemen.
BEOORDELING
U kunt leerlingen beoordelen (en een cijfer geven) aan de hand van:
– Hun antwoorden in het werkboek
– Hun presentatie middels een filmpje over de soldaat
– Hun inzet, mate van samenwerking en getoonde betrokkenheid
We bieden u de mogelijkheid aan om leerlingen een (school)certificaat te geven voor hun prestatie, die ze kunnen toevoegen aan hun LOB-cv of die u kunt meegeven bij de uitreiking van hun diploma.
We hebben een gouden, zilveren en bronzen exemplaar gemaakt, waaraan u de naam van de leerling, de datum, plaats en logo van uw school kunt toevoegen. Met deze drie waarderingen kunt u onderscheid maken tussen leerlingen die de opdracht naar behoren hebben uitgevoerd, leerlingen die dit goed hebben gedaan en leerlingen die een uitmuntend onderzoek en presentatie hebben afgeleverd.
We hopen natuurlijk dat het werken voor een cijfer en de waardering middels een
gouden, zilveren of bronzen certificaat de inzet en de betrokkenheid van de leerlingen ten goede komen.
Een andere aardige stimulans: de Stichting Sovjet Ereveld gaat de beste filmpjes publiceren! (Indien hier toestemming voor wordt gegeven door de makers en hun ouders.)
13
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
BEZOEK SOVJET EREVELD
In ons lesprogramma moeten leerlingen in groepjes het verhaal van de soldaat die ze hebben onderzocht presenteren. We geven daarvoor twee opties:
– bij het graf van de betreffende soldaat
– op een andere locatie (in de klas, thuis, bij een oorlogsmonument in de omgeving enz.)
Natuurlijk hopen we dat leerlingen in de gelegenheid zijn om zelfstandig in groepjes of klassikaal het Sovjet Ereveld te bezoeken.
Bij de grafsteen vindt een confrontatie plaats met de harde werkelijkheid dat oorlog niet alleen in de
geschiedenisboeken bestaat, dat leerlingen geen fictief verhaal hebben onderzocht maar de soldaat echt hier begraven ligt. Zo ontstaat verbinding met de geschiedenis en met dit cultureel- historische erfgoed.
Bezoekadres:
Dodeweg 31, 3832 RE Leusden
Openingstijden:
1 november tot 1 maart van 08:00 tot 16:00 uur 1 maart tot 1 mei van 08:00 tot 19:00 uur
1 mei tot 1 september van 08:00 tot 21:00 uur
1 september tot 1 november van 08:00 tot 19:00 uur
Rondleidingen:
Groepsrondleidingen kosten € 75,00. Mocht u een rondleiding willen over het Sovjet Ereveld, neem dan contact op via rondleidingen@sovjet-ereveld.nl.
Oorlogsgraven op Rusthof:
Mocht u nog meer onderwerpen willen aansnijden, dan kan naast het Sovjet Ereveld een kort bezoek worden gebracht aan de oorlogsslachtoffers op begraafplaats Rusthof:
bijna 500 Nederlanders en andere geallieerden, zowel WO1 als WO2. In het boekje Hier rust (verkrijgbaar bij Stichting Sovjet Ereveld en begraafplaats Rusthof) vindt u wat korte, pakkende verhalen over verschillende oorlogsslachtoffers die hier liggen.
Neem voor vragen over een bezoek gerust contact op.
PROFIELWERKSTUK
We juichen het toe, als leerlingen het Sovjet Ereveld als onderwerp kiezen voor hun profielwerkstuk. Zij kunnen voor advies en informatie contact opnemen met de Stichting Sovjet Ereveld.
CONTACT
Voor vragen over ons lesprogramma:
Ilse Matser
Bestuurslid educatie ilse@sovjet-ereveld.nl 06-51254370
Voor algemene en inhoudelijke vragen:
Remco Reiding Directeur
info@sovjet-ereveld.nl 06-14393859
15
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
OVERZICHT LESSEN EN HUISWERK DOSSIER 097
Les 1: Van Georgië naar een kamp in nazi-Duitsland
Huiswerk (ca. 35 min.):
– Bron 3: lees via www.sovjet-ereveld.nl/lesprogramma pagina 97-100 van het boek Kind van het Ereveld.
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 2: Opstand op Texel, sabotage in Beverwijk
Huiswerk (ca. 40 min.):
– Lees pagina 101-109 van Kind van het Ereveld (bron 3).
– De Georgiërs dienden eerst het leger van de Sovjet-Unie, liepen toen over naar het leger van Duitsland en kwamen vervolgens in opstand tegen de Duitsers. Wat vinden jullie daarvan? Waren ze in jullie ogen twee keer ‘fout’ of altijd ‘goed’?
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 3: Eindelijk is hij gevonden!
Huiswerk (30 min.):
– Lees via www.sovjet-ereveld.nl/lesprogramma Bron 13, het verhaal dat Remco over Gia en de foto schreef.
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
– Lever je antwoorden in bij je docent!
Facultatief:
Les 4: Bereid samen een presentatie voor over de soldaat, verdeel de onderwerpen
Huiswerk (40 min. + evt. reistijd):
– Bereid je eigen deel voor de presentatie verder voor
– Houd als groepje een presentatie over de soldaat en film deze presentatie, zo mogelijk bij zijn graf op het Sovjet Ereveld
Les 5: Filmpjes met presentaties vertonen in de klas
OVERZICHT LESSEN EN HUISWERK DOSSIER 101
Les 1: 101 Sovjetsoldaten in Amersfoort
Huiswerk (30 min.):
– Kennen jullie iemand die in Kamp Amersfoort gevangen heeft gezeten? Vraag het ook je ouders of grootouders. Zo ja, wat heeft diegene meegemaakt?
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 2: Untermenschen in Kamp Amersfoort
Huiswerk (50 min.):
– Lees via www.sovjet-ereveld.nl/lesprogramma bron 10, pagina 76-91 van mijn boek Kind van het Ereveld.
– Wat heeft de kamparts laten doen met de schedels van twee overleden gevangenen?
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 3: Een laatste rustplaats op het Sovjet Ereveld
Huiswerk (40 min.):
– Bekijk via www.sovjet-ereveld.nl/lesprogramma bron 18, de documentaire De Russen van Kamp Amersfoort.
– Welke martelwerktuigen werden in Kamp Amersfoort ingezet?
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
– Lever je antwoorden in bij je docent!
Facultatief:
Les 4: Bereid samen een presentatie voor over de soldaat, verdeel de onderwerpen
Huiswerk (40 min. + evt. reistijd):
– Bereid je eigen deel voor de presentatie verder voor
– Houd als groepje een presentatie over de soldaat en film deze presentatie, zo mogelijk bij zijn graf op het Sovjet Ereveld
17
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
OVERZICHT LESSEN EN HUISWERK DOSSIER 292
Les 1: Een onbekende soldaat op een vergeten ereveld
Huiswerk (ca. 20 min.):
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 2: Met een naam de identiteit achterhalen
Huiswerk (ca. 20 min.):
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 3: Niet langer vermist!
Huiswerk (ca. 60 min.):
– Bron 22: Bekijk (alleen of met familie) de documentaire Dodeweg 31 over opsporing en grafbezoek van de familie van een andere soldaat via
www.sovjet-ereveld.nl/lesprogramma.
– Waar komen de bloemen vandaan die de twee dochters kopen om bij het graf van hun moeder te leggen?
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
– Lever je antwoorden in bij je docent!
Facultatief:
Les 4: Bereid samen een presentatie voor over de soldaat, verdeel de onderwerpen
Huiswerk (40 min. + evt. reistijd):
– Bereid je eigen deel voor de presentatie verder voor
– Houd als groepje een presentatie over de soldaat en film deze presentatie, zo mogelijk bij zijn graf op het Sovjet Ereveld
Les 5: Filmpjes met presentaties vertonen in de klas
OVERZICHT LESSEN EN HUISWERK DOSSIER 671
Les 1: Een onbekende soldaat op een vergeten ereveld
Huiswerk (ca. 20 min.):
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 2: Met een naam de identiteit achterhalen
Huiswerk (ca. 20 min.):
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
Les 3: Niet langer vermist!
Huiswerk (ca. 60 min.):
– Bron 22: Bekijk (alleen of met familie) de documentaire Dodeweg 31 over opsporing en grafbezoek van de familie van een andere soldaat via
www.sovjet-ereveld.nl/lesprogramma.
– Waar komen de bloemen vandaan die de twee dochters kopen om bij het graf van hun moeder te leggen?
– Als je niet aan alle stappen toekomt in de les, dan doe je de laatste stappen thuis.
– Pas, vul of scherp je antwoorden aan.
– Lever je antwoorden in bij je docent!
Facultatief:
Les 4: Bereid samen een presentatie voor over de soldaat,
verdeel de onderwerpen Huiswerk (40 min. + evt. reistijd):
– Bereid je eigen deel voor de presentatie verder voor
– Houd als groepje een presentatie over de soldaat en film deze presentatie, zo mogelijk bij zijn graf op het Sovjet Ereveld
Les 5: Filmpjes met presentaties vertonen in de klas
19
Stichting Sovjet Ereveld HANDLEIDING VOOR DOCENT
Colofon:
Idee:
Remco Reiding, Stichting Sovjet Ereveld
Tekst:
Remco Reiding, Stichting Sovjet Ereveld
Ontwerp:
Stefan Roelfsema, Create4
Advies en ondersteuning:
Albert Jens, KSG De Breul Rien Poetsma, OSG ’t Atrium
Maaike van de Wetering, OSG ’t Atrium Ilse Matser, Stichting Sovjet Ereveld
Illustraties:
Collectie Stichting Sovjet Ereveld (p. 1), Archief Eemland (p. 3 bovenin),
Privéarchief Joseph D. Karr, Rochester Hills, USA (p. 3 onderin),
MFG-imaging (p. 4 bovenin),
UN/AC - Robin Utrecht (p. 4 onderin), AD/AC - Shody Careman (p. 5), Stichting Sovjet Ereveld (p. 8 en 9), Marco Hofsté (p. 10),
Henriëtte van Breukelen (p. 13).
© Stichting Sovjet Ereveld, 2021.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door print-outs, kopieën, of op welke manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Dit project is mede mogelijk gemaakt door:
