SIGNALEREN VAN KINDERMISHANDELING

Ted Kloosterboer STICHTING PRAAT

SIGNALEREN VAN KINDERMISHANDELING

Webinar

1 Kindermishandeling, wat is dat precies?

Om kindermishandeling te kunnen signaleren moeten we eerst de vraag beantwoorden: wat is kindermishandeling?

Definitie van kindermishandeling.

Elke vorm van geweldpleging of verwaarlozing op fysiek, psychisch of seksueel gebied door toedoen of nalaten van personen met wie het kind in een afhankelijkheidsrelatie staat, waardoor schade voor het kind ontstaat of in de toekomst zou kunnen ontstaan.

Hieronder vallen ook verwaarlozing en onthouding van essentiële hulp, medische zorg en onderwijs en het getuige zijn van huiselijk geweld.

Deze definitie geeft richting aan wat kindermishandeling is. Maar de specifieke invulling van wat men onder kindermishandeling verstaat, vult iedereen anders in. En dat zelf invullen gebeurt op basis van eigen ervaringen, je eigen opvoeding en hoe je in het leven staat.

Omdat de verschillen groot (kunnen) zijn, is het belangrijk om hierover binnen het team en/of binnen de organisatie met elkaar in gesprek te gaan en m gezamenlijk een steviger kader te formuleren over wat kindermishandeling is. Als er namelijk meer duidelijkheid is over het begrip wordt het minder moeilijk om kindermishandeling te signaleren.

Signaleren van kindermishandeling, ook op afstand.

Wat is er nodig om kindermishandeling te kunnen signaleren?

Kennis over de verschillende vormen van kindermishandeling:

 Lichamelijke mishandeling

Onder lichamelijke mishandeling vallen alle vormen van lichamelijk geweld tegen het kind.

Bijvoorbeeld slaan, schoppen, bijten, knijpen, krabben, het toebrengen van brandwonden, het kind laten vallen, verstikking of vergiftiging.

Bijzondere vormen van lichamelijke mishandeling zijn:

 het shakenbabysyndroom. Hierbij wordt een baby zo hard door elkaar geschud, dat hij daar een reeks van zeer ernstige klachten aan overhoudt;

 Munchhausen-by-proxysyndroom. Ouders, meestal de moeder, maken hun kind opzettelijk ziek of beweren dat het ziek is;

2

 meisjesbesnijdenis.

 Lichamelijke verwaarlozing

Lichamelijke verwaarlozing is een passieve vorm van kindermishandeling waarbij ouders/opvoeders langdurig onvoldoende tegemoet komen aan de lichamelijke basisbehoefte van het kind.

Dit betekent dat het kind onvoldoende of geen goede kleding heeft, niet voldoende slaapt, geen goede hygiëne krijgt of aanleert, en niet de benodigde medische verzorging krijgt.

 Psychische verwaarlozing

Bij psychische verwaarlozing krijgt het kind stelselmatig te weinig aandacht, contact, warmte, liefde, genegenheid en bevestiging. Hierdoor worden de geestelijke gezondheid en de ontwikkeling van het kind beschadigd. Psychische verwaarlozing begint vaak al vanaf de eerste levensjaren.

 Psychische of emotionele mishandeling Van psychische of emotionele mishandeling is sprake als ouders/opvoeders met hun houding en gedrag afwijzing en vijandigheid uitstralen tegenover het kind. De ouders schelden het kind regelmatig uit, maken het kind opzettelijk bang of vertellen het regelmatig dat het niet gewenst is. Ook het maken van denigrerende opmerkingen over het kind in het bijzijn van anderen valt onder psychische of emotionele mishandeling.

 Seksueel misbruik

Seksueel misbruik bestaat uit alle aanrakingen die een volwassene een kind opdringt. Door het lichamelijke of relationele overwicht, de emotionele druk of door dwang en geweld van de volwassene kan het kind die aanrakingen niet weigeren.

We noemen het ook seksueel misbruik als een volwassene een kind dwingt aanwezig te zijn bij seksuele handelingen die hij/zij uitvoert bij zichzelf of bij andere volwassenen. Ook het tonen van pornografisch materiaal aan het kind valt onder seksueel misbruik.

 Getuige zijn van huiselijk geweld

Van getuige zijn van huiselijk geweld is sprake als kinderen het geweld zien of horen of als zij geconfronteerd worden met de gevolgen daarvan.

Kennis over de prevalentie van kindermishandeling:

In Nederland worden jaarlijks 119.000 kinderen mishandeld. Van deze kinderen sterven er ieder jaar ongeveer 50 aan de gevolgen van de mishandeling.

Kennis over de risico- en beschermende factoren:

Binnen gezinnen kunnen factoren aanwezig zijn die de kans op kindermishandeling en huiselijk geweld vergroten, de zogenaamde risicofactoren.

Het is niet zo dat als er één of meerdere risicofactoren aanwezig zijn in een gezin er automatisch sprake is van kindermishandeling. Maar de kans op het ontstaan hiervan is groter. Kennis over de risicofactoren is dus heel belangrijk.

De meest belangrijke risicofactoren zijn:

 armoede;

 verslaving;

3

 psychische problemen;

 gezondheidsproblemen;

 verstandelijke beperking;

 alleenstaande ouder;

 een groot gezin;

 een samengesteld gezin;

 trauma uit eigen jeugd;

 statushouder.

Er is bij al deze risicofactoren een overeenkomst, namelijk stress.

Er is weinig geld, de rekeningen stapelen zich op, er moeten steeds keuzes gemaakt worden over wat wel gekocht kan worden en wat niet, etc. Die constante druk geeft enorm veel stress. Bij iedereen wordt het lontje korter als we onder druk staan.

In deze tijd met de coronamaatregelen komen er nog twee belangrijke risicofactoren bij, namelijk:

 sociale isolatie;

 grote onzekerheid over de toekomst.

Dit betekent dat bij veel mensen het stressniveau nu hoger is dan normaal. Er zijn meer zorgen om gezondheid, zorgen om dierbaren, over werk en inkomen, etc. Er is ook veel onzekerheid over de toekomst.

Veel gezinnen zijn nu grote delen van de dag thuis. Kinderen moeten schoolwerk maken, ouders proberen te werken. Gezinnen zijn nu meer op zichzelf aangewezen.

Dit zijn factoren die het stressniveau doen stijgen waardoor de kans op kindermishandeling en huiselijk geweld toeneemt.

De vraag is dan of iemand zelf nog de emoties kan reguleren en/of nog gecorrigeerd kan worden.

Vooral dat laatste is ingewikkelder nu er sprake is van een grotere sociale isolatie.

Beschermende factoren zijn factoren die op een of andere manier de kans op het ontstaan van kindermishandeling en huiselijk geweld verkleinen. Er zijn beschermende factoren bij de opvoeder, bij het kind en in de omgeving van het kind.

Beschermende factoren bij de opvoeder

 kennis over opvoeding en ontwikkeling;

 een harmonieuze relatie met de partner;

 zich bewust zijn van de eigen jeugdervaringen en de invloed daarvan op het eigen handelen;

 praktische en emotionele steun vanuit het sociale netwerk;

 warmte en aandacht van de ouder(s);

 veilige hechting;

 bereidheid om hulp te accepteren.

Beschermende factoren bij het kind die kunnen beschermen tegen de gevolgen van kindermishandeling

 zelfwaardering en zelfvertrouwen;

 bovengemiddelde intelligentie;

 goede sociale vaardigheden (sociale competentie);

 makkelijk temperament: het besef dat je zelf ook kunt bijdragen aan het voorkómen en oplossen van problemen (interne locus of control).

4

Beschermende factoren in de omgeving die kunnen beschermen tegen de gevolgen van kindermishandeling

 positieve relaties met leeftijdsgenoten;

 positieve onderlinge relaties in het gezin;

 praktisch en emotioneel ondersteunend sociaal netwerk voor ouders en kind;

 binding met de gemeenschap, kerk en school.

Kennis over de normale ontwikkeling van een kind:

Als je kennis hebt over de “normale ontwikkeling” van een kind, dan kan je ook zien wanneer deze ontwikkeling anders verloopt. Bijvoorbeeld de ontwikkeling blijft achter of de ontwikkeling stagneert.

Dit betekent dat er mogelijk iets aan de hand is met het kind en dat vraagt om het kind te observeren en eventueel met collega’s te gaan overleggen.

Moed

Je moet moedig zijn om te signaleren dat een kind mogelijk mishandeld wordt.

Het is heel normaal dat mensen het liever niet zien, omdat het eigen ervaringen triggert waardoor het lastig is om ernaar te kijken of omdat het verdriet, boosheid en soms ook angst oproept.

Daarbij wordt er van je verwacht dat je in actie komt: dat je in gesprek gaat met het kind en met de ouders. Dat je de meldcode weet te hanteren, en dat je misschien zelfs een melding moet doen.

Het mooie van moed is dat we het kunnen verzamelen en daarvoor heb je anderen nodig. Vandaar dat het belangrijk is om van het signaleren van kindermishandeling teamwork te maken.

Onder het kopje teamwork vind je hier meer informatie over.

Contact

Het is een open deur om te zeggen dat je contact nodig hebt om te kunnen signaleren. Maar onder invloed van de coronamaatregelen is het contact nu anders dan we gewend zijn. Om ook op afstand te kunnen signaleren is een aantal dingen belangrijk:

 veiligheid

Je veilig voelen binnen contact is belangrijk als je iets wilt delen dat heel kwetsbaar voelt.

Veiligheid creëren tijdens een telefoongesprek of videobellen is lastig. En aantal dingen kan daarbij helpen. Bv. vertel iets over jezelf of over je eigen situatie. Dit kan de ander helpen om zelf ook meer open te praten;

 duidelijkheid

Leg uit waarom je contact op neemt, wat het doel is van het contact. Wees ook duidelijk over wat je met de verkregen informatie gaat doen. Doms helpt het ook om heel

duidelijk aan te geven hoe lang het gesprek gaat duren en wat de rolverdeling is tijdens het gesprek;

 afstand overbruggen

Wat je nu mist is lichaamstaal: wat zie je, wat voel je (en soms ook wat ruik je). Fysieke nabijheid maakt het contact over het algemeen gemakkelijker en intiemer.

Door dit te benoemen ben je beiden bewust van beperkingen en kun je samen alternatieven bedenken.

5

Zonder contact kun je niet signaleren, maar als je totaal geen contact krijgt met een kind of een gezin, is dat ook een signaal.

Bedenk hierbij wel dat het niet per se een signaal hoeft te zijn dat op kindermishandeling wijst.

Let in het contact op:

 de toon:

Is de stem van de ander energiek, vlak of klinkt de stem verdrietig?

Is de stem van de ander normaal krachtig en luid en nu bijvoorbeeld zacht?

Benoem wat je opvalt en hoort aan de stem en geef de ander de ruimte om te reageren;

 de omgeving:

Door het videobellen hebben we nu vaker de gelegenheid om achter de voordeur te kijken.

Het is belangrijk is om te kijken naar de omgeving waarin de ander zich bevindt. Is het rustig of juist druk? Is het opgeruimd of juist heel vol, chaotisch of supernetjes en gestructureerd? Benoem wat je ziet en opvalt en geef de ander weer de ruimte om te reageren;

 inconsequenties:

Tijdens het videobellen zie je bijvoorbeeld dat de ander er behoorlijk moe uitziet, bv. een bleek gezicht, grote wallen onder de ogen.

Als je vraagt “Hoe gaat het?” en de ander zegt “Prima!”, dan klopt wat de ander zegt niet bij wat jij ziet.

Benoem dat en geef de ander ruimte om daarop te reageren.

Teamwork

Samenwerken in het signaleringsproces is cruciaal, vooral om moed te verzamelen! Door samen te werken bundel je informatie en kun je gebruik maken van de kennis en kunde van anderen.

Samen staan we sterk.

Als je een onderbuikgevoel hebt bij een kind, een gezin of een situatie en je deelt dit met je collega’s, dan zul je merken dat je over het algemeen niet de enige bent met zo’n onderbuikgevoel. Door hierover met je collega’s in gesprek te gaan krijg je meer informatie én worden de waarnemingen die iedereen heeft gedaan objectiever.

Aannames en interpretaties worden door de gesprekken met elkaar gecorrigeerd en geobjectiveerd.

Als je als team signaleert en handelt kun je ook gebruik maken van de sterke kanten van collega’s.

Niet iedereen is geweldig goed in gesprekken met ouders. Dus maak gebruik van de vaardigheden van die collega’s die dat wél goed kunnen.

Wat ook een groot voordeel is van teamwork is dat beslissingen die genomen moeten worden over de te zetten stappen, teambeslissingen worden. De verantwoordelijkheid wordt daarmee gedeeld en dat maakt minder kwetsbaar.

Kind helpen versus probleem oplossen

Als we een probleem zien willen we dat oplossen. Heel vaak gaat het bij kindermishandeling echter over een ingewikkeld probleem dat vaak een uitingsvorm is van andere problemen. En dat kunnen we niet eenvoudig oplossen.

6

Wat er regelmatig gebeurt is dat we zo druk zijn met het oplossen van het probleem, dat we vergeten een kind te helpen.

Als je deze uit elkaar haalt, ben je minder onmachtig en kun je meer doen om het kind te helpen en uiteindelijk ook om het probleem aan te pakken.

De Meldcode

De aanscherping van de Meldcode, die in 2019 van kracht is geworden gaat met name over stap 4 en stap 5.

Stap 4: Op basis van de informatie uit stap 1 tot en met 3 weeg je af of je een vermoeden hebt van huiselijk geweld of kindermishandeling. Daarbij bepaal je met behulp van het afwegingskader of er sprake is van acute of structurele onveiligheid

Stap 5: In deze stap worden twee beslissingen genomen:

Probleem oplossen

Hoofdvaardigheden:

Signaleren, analyseren, definiëren Kennis

Oplossingsstrategieën bedenken Onderbouwde beslissingen nemen

Kind helpen

Hartvaardigheden:

Contact maken, aandacht hebben Luisteren, empathie, liefde, geduld Delen van ervaringen

Aanraken (soms ook letterlijk)

7 1. Is melden bij Veilig Thuis noodzakelijk?

Melden is noodzakelijk als er sprake is van acute of structurele onveiligheid.

2. Is hulp verlenen of organiseren (ook) mogelijk?

Hulp verlenen is mogelijk als:

• je in staat bent om effectieve/passende hulp te bieden of te organiseren.

• de betrokkenen meewerken aan de geboden of georganiseerde hulp.

• de hulp leidt tot duurzame veiligheid.

Indien hulp verlenen op basis van één van deze punten niet mogelijk is, is melden bij Veilig Thuis noodzakelijk.

Meer weten over Stichting Praat en wat we doen?

Kijk op onze website www.praatoverkindermishandeling.nl

Je kunt natuurlijk ook direct contact opnemen via de mail: contact@praatoverkindermishandeling.nl Voor vragen over de scholingsmogelijkheden voor jouw organisatie kun je ook bellen met Ted Kloosterboer: 06-15648421

Je kunt de Signalenwijzer bestellen via de webshop van Spelpartners:

https://www.spelpartnershop.nl/winkel/jeugd-opvoeding-jeugdzorg/signalenwijzer-gesprekstool- kindermishandeling/