Nota Mantelzorg
2020-2023
Inhoud
Inleiding ... 4
I Huidige situatie ... 6
II Voortraject nieuwe nota mantelzorg ... 9
III Thema’s ... 11
a. Herkennen en erkennen ...11
b. Mantelzorg & werk ...12
c. Informele zorg ...14
d. Jonge mantelzorgers...17
e. Respijtzorg (vervangende mantelzorg) ...19
f. Mantelzorg en wonen...21
IV Wie doet wat?... 23
V Financiën ... 26
VI Uitvoeringsplan ... 27
Uitvoeringsplan Nota Mantelzorg Land van Cuijk 2020-2023 ... 29
Bijlagen:
- Uitvoeringsplan
- Publiekspresentatie ‘Niemand kan het alleen’
- Evaluatie nota Mantelzorg Land van Cuijk
- Toelichting op de van toepassing zijnde wetten rondom mantelzorg - Omschrijving stakeholders
*De termen ‘Expertisecentrum Mantelzorg’ en ‘Centrum Mantelzorg’ worden afwisselend gebruikt.
Voor de algemene strekking van deze nota wordt daarmee hetzelfde bedoeld.
Inleiding
Er wordt een steeds groter beroep gedaan op de eigen kracht en zelfredzaamheid van mensen en hun sociale netwerk. Reden hiervoor zijn veranderingen in de zorgsector, de toenemende vergrijzing en de uit beleidswijzigingen voortkomende wens om mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen. Informele zorgverleners, zijnde (jonge) mantelzorgers en (zorg)vrijwilligers, krijgen hierdoor een steeds belangrijkere, complexere en intensievere rol.
In de Wet maatschappelijke ondersteuning is opgenomen dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor het bevorderen en ondersteunen van mantelzorg (art. 2.2.2. Wmo). In 2013 is een nota Mantelzorg Land van Cuijk opgesteld.
Opvattingen over mantelzorg zijn in de loop der jaren veranderd. Dit vraagt om een andere beleidsmatige en organisatorische benadering.
Sinds de transitie van de Wmo in 2015 wordt niet alleen gevraagd om andere
mantelzorgondersteuning, maar ook om een andere manier van werken. Niet langer ligt de nadruk alleen op zorgen voor, maar meer op zorgen dat inwoners zo lang mogelijk zelfstandig kunnen functioneren.
Ontwikkelingen in de Wmo noodzaken gemeenten om periodiek het (regionaal) gemeentelijk Wmo- beleid te herzien. Voor de periode 2020 t/m 2023 is (wordt) een nieuw beleidskader Wmo opgesteld.
Nadat in de afgelopen jaren ‘zorgcontinuïteit’ centraal stond, ligt de focus voortaan meer op de doorontwikkeling van de transformatie en preventie, waarbij ‘in eigen kracht zetten’ en ‘eigen regie’ de thema’s zijn.
Beoordeling van de situatie gebeurt trapsgewijs. Wat kan iemand zelf doen en vervolgens wat kan de omgeving daaraan bijdragen? Wat kan een (zorg)vrijwilliger betekenen voor de mantelzorger? Wat is er nodig aan professionele ondersteuning? Moet er een beroep gedaan worden op een algemene (voorliggende) voorziening of is maatwerk mogelijk?
Een samenleving waarin mensen zichzelf kunnen redden en samen redzaam zijn is een gedeelde verantwoordelijkheid. Met wederkerigheid wordt gestimuleerd dat mensen vanuit hun mogelijkheden en talenten een bijdrage leveren in hun omgeving. Zo vergroten we de ‘samenredzaamheid’: het vermogen van mensen om zich zoveel mogelijk te redden met behulp van familie, buren, vrienden en vrijwilligers.
Specifieke kenmerken voor mantelzorg zijn:
z mantelzorg wordt niet in georganiseerd verband verricht;
z de zorg is gericht op de zorgbehoefte of hulpvraag van een ander;
z het gaat om hulp bij persoonlijke verzorging, hulp bij huishoudelijke taken etc.;
z de zorgverlening heeft een relatief duurzaam karakter; ze wordt regelmatig verleend;
z de zorg wordt niet beroepsmatig verleend en niet betaald;
z mantelzorg is niet vrijblijvend.
Mantelzorg is…
“…langdurige onbetaalde zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden
aan een hulpbehoevende door personen uit diens directe omgeving (familie, vriend of kennis),
waarbij zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie en de gebruikelijke zorg van huisgenoten voor elkaar overstijgt.”
Doel van deze nota
Doel van deze nota is het geven van concrete tools om (jonge) mantelzorgers en hun zorgvragers te ondersteunen. Aanvullend doel is professionele (zorg)organisaties en het maatschappelijk veld rondom mantelzorgers zodanig te voorzien van tools dat zij mantelzorgers herkennen en erkennen en indien de situatie daar om vraagt, maatregelen te treffen teneinde de mantelzorger te ondersteunen.
In voor Mantelzorg
De gemeenten in het Land van Cuijk zijn geselecteerd als lerende organisatie bij het programma ‘In voor Mantelzorg’. Het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) heeft dit geïnitieerd en bekostigt dit. Het programma ‘In voor mantelzorg-thuis’ wil de samenwerking tussen formele en informele zorg versterken. Dat wordt gedaan door samen met betrokken gemeenten en lokale organisaties bijna twee jaar lang aan de slag te gaan met actuele vraagstukken binnen mantelzorg.
Leren en implementeren staan hierbij centraal. Vanuit dit programma ontvangt het Land van Cuijk begeleiding van twee themacoördinatoren (werkzaam bij Vilans en Movisie). Zij bieden tevens
monitoring-instrumenten voor effectmeting. De betrokkenheid van externe partijen, betekent een extra impuls voor een goede uitvoering deze nota.
Opbouw nota
Hoofdstuk I betreft een beschrijving van de huidige situatie rondom mantelzorg. In hoofdstuk II volgt een toelichting op het huidige beleid en het voortraject op weg naar een nieuwe mantelzorgnota.
Vervolgens wordt in hoofdstuk III ingegaan op de hoofdthema’s van deze nota. Deze thema’s zijn:
herkennen en erkennen, mantelzorg en werk, informele zorg, jonge mantelzorgers, respijtzorg en mantelzorg en wonen. In hoofdstuk IV wordt vermeld hoe uitvoering wordt gegeven aan de hoofdthema’s. Dan worden in hoofdstuk V de financiën toegelicht. Tot slot bevat deze nota een uitvoeringsplan, met daarin opgenomen alle uitgewerkte acties per thema die in de nota zijn opgenomen. De toelichting op de actiepunten per thema is terug te vinden in het bij deze nota behorende uitvoeringsplan.
Evaluatie
Deze nota geldt voor de duur van vier jaren ingaande 2020 t/m 2023. Evaluatie van deze nota vindt jaarlijks plaats aan de hand van het uitvoeringsplan. Per actiepunt wordt de gepleegde inzet inzichtelijk gemaakt en – daar waar mogelijk – het resultaat ervan. Het kan in de loop van de jaren betekenen dat er bijstelling in de acties noodzakelijk zijn of dat er nieuwe actiepunten worden toegevoegd.
I Huidige situatie
Landelijke cijfers
In Nederland geven jaarlijks 4,4 miljoen volwassenen mantelzorg aan hun partner, familie, vriend of buur die ondersteuning nodig heeft door lichamelijke, psychische of verstandelijke beperkingen of ouderdom. Naar schatting verlenen 750.000 mensen langdurig (langer dan drie maanden) en intensief (meer dan acht uur per week) mantelzorg.
Door de toenemende vergrijzing is de verwachting dat het aantal mantelzorgers dat de komende decennia beschikbaar zal zijn voor mensen met een hulpvraag zal afnemen en het aantal zorgvragers juist zal toenemen. Waar nu nog 15 potentiële mantelzorgers per 85-plusser klaarstaan, zal dit in 2040 teruglopen naar zes1.
Cijfers Land van Cuijk
Als we kijken naar de situatie in de gemeenten in het Land van Cuijk dan ziet dit er als volgt uit:
Gemeente Percentage volwassen mantelzorgers Percentage jonge mantelzorgers 8-24 jaar
Boxmeer 19% 12%
Cuijk 18% 13%
Grave 23% 11%
Mill en Sint Hubert 21% 10%
Sint Anthonis 22% 10%
Bron: Gezondheidsmonitor GGD 2016 (De Gezondheidsmonitor wordt één keer in de vier jaar uitgevoerd). Op basis van inwoneraantal.
De meeste mantelzorg wordt verleend door personen in de leeftijdscategorie 51 – 60 jarigen. De leeftijd van de zorgvrager ligt vaak boven de 80 jaar. De hoeveelheid uren verstrekte mantelzorg per week verschilt. Bij ongeveer 33% van de mantelzorgers gaat het om meer dan 20 uur per week .
Uit de evaluatie van het mantelzorgbeleid Land van Cuijk blijkt dat 23% van de mantelzorgers zich overbelast voelt. Vooral deze groep heeft behoefte aan ondersteuning.
Mantelzorgwaardering
Voorheen verstrekte de Sociale Verzekeringsbank mantelzorgwaarderingen. Dit gebeurde aan de hand van AWBZ-indicaties. Sinds 2015 ligt de verantwoordelijkheid bij de gemeente. De gemeenten in het Land van Cuijk werken hiervoor samen met het Centrum Mantelzorg.
In 2018 zijn per gemeente in het Land van Cuijk de volgende aantallen mantelzorgwaardering aangevraagd:
Aantal aangevraagde waarderingen door jonge mantelzorgers in 2018
Boxmeer 61
Cuijk 49
Sint Anthonis 14
Mill 15
Grave 21
Totaal 160
1 Programma Langer Thuis, minister de Jonge (VWS) 2 Evaluatie Nota Mantelzorg Land van Cuijk, Spectrum
Aantal aangevraagde waarderingen door volwassen mantelzorgers 2018
Boxmeer 673
Cuijk 645
Sint Anthonis 320
Mill 277
Grave 278
Totaal 2193
Uitvoerende organisaties
Centrum Mantelzorg voert het mantelzorgbeleid uit en ontvangt hiervoor jaarlijks een budgetsubsidie.
De mantelzorgwaardering wordt ook door het Centrum Mantelzorg uitgevoerd. Hiervoor werd separaat een subsidie verstrekt t/m 2018. Vanaf 2019 maakt dit onderdeel uit van de totale subsidie aan het Centrum Mantelzorg.
Ook andere door de gemeente gesubsidieerde organisaties zoals Door en Voor, Sociom en Blink richten zich actief op mantelzorgers. De Parel en El Refugio werden enkele jaren gesubsidieerd als respijtzorgvoorziening.
Blink, Sociom en CJG voerden pilotprojecten uit voor jongeren met ASS ter ontlasting van de thuissituatie (zie hoofdstuk IV). Deze projecten ontvingen gedurende één jaar subsidie.
Wettelijk kader
De zorgvrager en de mantelzorger kunnen in de dagelijkse praktijk te maken krijgen met de navolgende wet- en regelgeving op het gebied van zorg en ondersteuning van chronisch zieken en gehandicapten:
z Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) z Zorgverzekeringswet (Zvw)
z Wet langdurige zorg (Wlz) z Jeugdwet
z Participatiewet
Inclusieve samenleving en positieve gezondheid
In een inclusieve samenleving hoort iedereen er bij en kan iedereen meedoen. Meedoen is misschien niet voor iedereen vanzelfsprekend. Gekeken wordt naar wat inwoners wel zelf kunnen en wat zij zelf kunnen oplossen samen met hun sociale netwerk, in buurten en wijken, daarbij rekening houdend met de mogelijkheden, talenten en eigen regie van de inwoners. Het Wmo-beleid is erop gericht de zelfregie en ‘samenregie’ van mensen te versterken. Als mensen niet het vermogen hebben om dit zelfstandig te doen, worden ze hierbij ondersteund.
Net als binnen het Wmo-beleid, wordt binnen het mantelzorgbeleid aangesloten bij de uitgangspunten van het VN-verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap en bij de definitie van positieve gezondheid. De definitie hiervan is als volgt: ‘Gezondheid is het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven (Huber 2012)’. In het sociaal domein ligt de focus op inwoners die het niet alleen op eigen kracht redden, met als doel dat iedereen mee kan doen. Binnen deze beleidsnota gaat de aandacht nadrukkelijk uit naar de mantelzorger.
In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat ‘voorliggende voorzieningen’ voorrang krijgen boven maatwerkvoorzieningen waarop bovenstaande wetten en regels betrekking hebben. Zo gaat
bijvoorbeeld de voorkeur uit naar de inzet van Centrum Mantelzorg, Sociom of een door de gemeente gesubsidieerde respijtzorgvoorziening, boven ondersteuningsvormen waarvoor een indicatie vereist is.
II Voortraject nieuwe nota mantelzorg
In de vorige Mantelzorgnota 2013-2016 zijn de volgende uitgangspunten opgenomen:
z De gemeenten in het Land van Cuijk ondersteunen, samen met andere relevante organisaties, mantelzorgers op acht basisfuncties:
| Informatie
| Advies en begeleiding
| Emotionele steun
| Educatie
| Praktische hulp
| Respijtzorg
| Financiële tegemoetkoming
| Materiële hulp
z In het Land van Cuijk wordt aandacht besteed aan:
| Het combineren van arbeid en zorg
| Samenwerking tussen professionele en vrijwillige zorg
| Samenspel in de zorg
z De gemeenten richten zich op de brede doelgroep mantelzorgers. Aan de hand van signalen uit het veld worden activiteiten op specifieke doelgroepen gericht.
z Het (Expertise) centrum Mantelzorg3 fungeert als spin in het web binnen het in de nota beschreven ondersteuningsaanbod.
Totstandkoming nota Mantelzorgnota 2020 t/m 2023
In het najaar van 2017 zijn de Mantelzorgnota 2013-2016 en bijbehorende stukken door een extern bureau (Spectrum) inhoudelijk geëvalueerd. Uit deze evaluatie kwam naar voren dat de in de beleidsnota 2013-2016 opgenomen actiepunten zijn uitgevoerd.
Aanvullend is een enquête uitgezet onder mantelzorgers en zijn er gesprekken gevoerd met zowel mantelzorgers als diverse professionele (zorg)organisaties die in hun dagelijkse praktijk met mantelzorg te maken hebben.
Op basis van deze evaluatie heeft Spectrum een aantal aanbevelingen gedaan ten aanzien van het nieuw op te stellen mantelzorgbeleid. Deze luiden als volgt:
z Formuleer een integrale visie op mantelzorgondersteuning.
z Daag de stakeholders uit om samen een uitvoeringsplan te formuleren, aan de hand waarvan zij zelf (binnen de door de gemeente op te stellen visie, beleidskaders en budget) het aanbod voor mantelzorgers en zorgvragers kunnen afstemmen / koppeling informele en formele zorg.
z Ontwerp een netwerkbenadering voor de organisatie van de mantelzorgondersteuning om mantelzorgers te bereiken in hun leefwereld (werk, thuis, school, wijk, zorg, vrije tijd).
Op 29 maart 2018 vond een platformbijeenkomst plaats met diverse stakeholders. Op een interactieve wijze is aandacht besteed aan de door Spectrum opgestelde aanbevelingen. Tijdens deze bijeenkomst werd een aanzet gegeven voor de visievorming voor het nieuwe mantelzorgbeleid.
3 De termen ‘Expertisecentrum Mantelzorg’ en ‘Centrum Mantelzorg’ worden afwisselend gebruikt. Voor de algemene strekking van deze nota wordt daarmee hetzelfde bedoeld.
Op basis van de resultaten van het voorgaande zijn de volgende thema’s geformuleerd:
a. Herkenning en erkenning van mantelzorgers.
b. Werk en mantelzorg c. Informele zorg d. Jonge mantelzorgers e. Respijtzorg
f. Mantelzorg en wonen
Op 28 september 2018 vond een kick-off bijeenkomst plaats, waarbij professionele (zorg)
organisaties, mantelzorgers en collega’s vanuit verschillende beleidsvelden de concept-doelstellingen herformuleerden en acties benoemden om de doelstelling te kunnen realiseren.
Op het portefeuillehoudersoverleg Sociaal Domein Land van Cuijk van 15 mei 2019 is het concept-mantelzorgbeleid en het concept-uitvoeringsplan ter instemming voorgelegd aan de
portefeuillehouders in het Land van Cuijk. Door de portefeuillehouders is groen licht gegeven om beide documenten te bespreken met de stakeholders en de Adviesraden.
Vervolgens zijn beide documenten op 3 juni 2019 gepresenteerd aan de stakeholders (verenigd in het Platform Mantelzorg) en de gezamenlijke Adviesraden Sociaal domein uit het Land van Cuijk. De afzonderlijke adviesraden hebben ook schriftelijk gereageerd op de conceptmantelzorgnota en het concept-uitvoeringsplan. Voor zover van toepassing zijn deze adviezen overgenomen in de nota.
Visie / missie
Op basis van bovenstaande input hebben de gemeenten de volgende conceptvisie en missie op mantelzorgondersteuning geformuleerd:
Visie (‘waar gaan we voor)
Het realiseren van integrale samenwerking, afstemming en ondersteuning ten behoeve van de (erkenning van de) mantelzorger. Hiervoor wordt samengewerkt met diverse (welzijns- en zorg-) organisaties binnen de omgeving / leefwereld van de (jonge) mantelzorger.
Missie (‘waar staan we voor’)
Het mantelzorgbeleid richt zich op het versterken van de positie van mantelzorgers en vrijwilligers, het verlichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk en het beter verbinden van informele en formele ondersteuning en zorg. Mantelzorgers dienen te worden gevonden, erkend en herkend. Deze vier aandachtspunten bieden houvast bij het mantelzorgbeleid.
Taak van de gemeente
Het is niet de taak van de gemeente om zorg- of respijtvoorzieningen te realiseren. In het kader van ondersteuning kunnen voorzieningen wel in aanmerking komen voor (tijdelijke/incidentele) subsidiëring.
Het is wel de taak om aan te jagen, te verbinden en te faciliteren (financieel, communicatief, educatief) ter versterking en uitvoering van het geformuleerde beleid.
III Thema’s
Het thema herkennen en erkennen loopt als een rode draad door de overige inhoudelijke thema’s.
Vandaar dat dit thema een andere opbouw heeft dan de navolgende thema’s.
Veel mantelzorgers herkennen zich niet in de term ‘mantelzorger’. Als vanzelfsprekend zorgen zij voor hun partner, vriend(in), kind of andere naasten. Ook bij gemeenten en organisaties is niet altijd bekend wie mantelzorg verleent. Achterhalen wie er voor de zorgvrager zorgt, is de eerste stap op weg naar het bieden van mogelijkheden om de mantelzorger te kunnen ondersteunen. Ofwel, het herkennen van de mantelzorger in de leefwereld van de zorgvrager.
Van erkenning en waardering kan een positieve en motiverende werking uitgaan. Ook als de zorg als zwaar en belastend ervaren wordt. Door die schouderklop en hulp kan men mogelijk het verlenen van mantelzorg langer volhouden. Een belangrijk doel van deze nota is om de komende jaren in te zetten op een betere herkenning en erkenning van mantelzorgers.
Informatie en advies
Communicatie is van cruciaal belang om de doelstellingen bij de navolgende thema’s te bereiken. De communicatievorm die daarvoor gekozen wordt, is afhankelijk van de specifieke doelstelling en de te bereiken doelgroep.
Het is belangrijk dat mantelzorgers goed geïnformeerd worden over de onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de mantelzorger en de zorgvrager. Goede informatievoorziening vergroot de toegankelijkheid tot ondersteuning en leidt tot versterking van de mantelzorger. Het is daarbij van belang dat de diverse organisaties die met mantelzorgers te maken hebben op de hoogte zijn van relevante informatie en ook deze informatie met elkaar uitwisselen. Zij kunnen mantelzorgers immers alleen goed adviseren en begeleiden als zij op de hoogte zijn van andermans werkveld en het aanbod van mantelzorgondersteuning.
De doelstelling is om de informatievoorziening op het gebied van mantelzorg sterker en beter toegankelijk te maken.
Mantelzorgwaardering
Erkenning blijkt onder andere uit waardering. Jaarlijks wordt in iedere gemeente de
mantelzorgwaardering uitgereikt. Mantelzorgers die zich daarvoor aanmelden, ontvangen de mantelzorgwaardering.
Dit geldt zowel voor de volwassen als voor de jonge mantelzorgers.
Volwassen mantelzorgers die langer dan drie maanden en meer dan acht uur per week mantelzorg verlenen, kunnen een aanvraag indienen voor een waardering in de vorm van een geldbedrag van € 100, - per zorgvrager per jaar.
Jongeren in de leeftijd van 8 t/m 23 jaar die opgroeien met een ziek, gehandicapt of verslaafd familielid kunnen een waardering aanvragen ter waarde van € 30, - per jaar.
Acties
1. Mantelzorg en de mogelijke aanwezigheid van mantelzorgers structureel onder de aandacht brengen via interne en externe communicatie.
2. Jaarlijks verstrekken van mantelzorgwaardering aan volwassen en jonge mantelzorgers.
a. Herkennen en erkennen
Gezien worden
Huidige situatie
Mantelzorg & Werk
De combinatie van werk en zorgtaken kan zwaar en lastig zijn. Gemiddeld één op de vier werknemers combineert werk met mantelzorgtaken. Dit aantal neemt de komende jaren alleen maar toe. Hiervoor zijn onder meer de volgende oorzaken aan te wijzen:
1. Noodzaak tot hogere arbeidsparticipatie.
Er moeten meer mensen werken om de economie draaiende te houden, door de vergrijzing en ontgroening staat dit onder druk. Mantelzorgtaken worden daardoor gedeeld of iemand is mantelzorger voor meerdere mensen.
2. Er wordt een groter beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van zorgvragers.
Het aantal werkenden dat werk en mantelzorg combineert stijgt, vooral bij mantelzorgers die voor zowel kinderen als ouders zorgen.
Uitkeringsgerechtigd en mantelzorg
Het percentage mantelzorgers zonder betaald werk is onbekend. Ook zonder betaald werk kunnen mantelzorgtaken intensief en belastend zijn. Bijvoorbeeld wanneer de mantelzorger een uitkering ontvangt én er sprake is van sollicitatieplicht. Over het aantal mensen dat in het Land van Cuijk in deze situatie verkeert en dit als problematisch ervaart, zijn geen gegevens beschikbaar. Mantelzorg is een onderdeel van het keukentafelgesprek door de Wmo-consulent. In dit proces is het onderwerp geborgd.
Cijfers mantelzorg en werk4
z Bijna 1 op de 4 werkende vrouwen is mantelzorger, versus 1 op de 7 mannen.
z 71% van de mantelzorgers onder de 65 jaar heeft ook betaald werk.
z 80% van de werkende mantelzorgers heeft behoefte aan begrip en bespreekbaarheid op het werk.
z 60% is bekend met de wettelijke verlofregelingen, 17% maakt hiervan gebruik.
z 43% van de werkende mantelzorgers overweegt minder uren te gaan werken, 18% overweegt met werken te stoppen.
Een functionerende combinatie van werk en mantelzorg gaat over cultuuraanpassing binnen het werk, bekendheid met de huidige regelingen, beter passende regelingen en het toenemend belang van duurzame en vitale inzetbaarheid. Iedere situatie is anders en vraagt om maatwerkoplossingen.
Gewenste situatie
Gewenst is een situatie waarin binnen het bedrijf de combinatie van mantelzorg en werk bespreekbaar is. De werkgever is zich bewust van zijn rol hierin en werknemers zijn bekend met de mogelijkheden en rechten waar het mantelzorg betreft. Door werknemers via maatwerk tegemoet te komen in de zorgtaken worden uitval, ziekteverzuim en verminderde productiviteit verminderd. Bedrijven streven naar gezonde, gemotiveerde en loyale medewerkers c.q. collega’s. Een mantelzorgvriendelijke organisatie levert winst op voor de werkgever én de werkende mantelzorger.
b. Mantelzorg & werk
Op weg naar een mantelzorgvriendelijk werkklimaat
4 Bron: SCP, CBS en Werk&Mantelzorg
Het aantal bedrijven dat ‘mantelzorgvriendelijk’ werkt, stijgt jaarlijks.
Tevens is er meer inzicht in het aantal uitkeringsgerechtigden dat mantelzorger is. Deze groep is bekend met de (on)mogelijkheden om in hun situatie te kunnen voldoen aan de sollicitatieverplichtingen.
Doelgroep
z Werkgevers met medewerkers die mantelzorg verrichten.
z Werkende mantelzorgers.
z Inhoudelijk betrokken afdeling / team Werk Inkomen en Zorg en afdeling sociale zaken.
z UWV Doelstelling
Tien organisaties in het Land van Cuijk hebben de erkenning “Wij werken mantelzorgvriendelijk”
ontvangen. Deze organisaties zijn ambassadeur voor het mantelzorgvriendelijk werken. In de beleidsperiode 2020 t/m 2023 worden in het Land van Cuijk jaarlijks 25 (non)profit-organisaties geïnformeerd over mantelzorg en werk en begeleid op weg naar mantelzorgvriendelijk
personeelsbeleid en werkgeverschap. In 2023 bieden we inzicht in de organisaties die hiervoor zijn benaderd en wat dit heeft opgeleverd.
Acties
1. Werkgevers voorlichten en informeren over mantelzorg en werk (top down).
2. Werknemers voorlichten en informeren over mantelzorg en werk (bottom up).
3. Verbinding leggen tussen mantelzorg en werk en andere (zorg)thema’s.
4. Uitbreiding aantal erkenningen “wij werken mantelzorgvriendelijk”.
5. De beleidsbehoefte peilen door een inventarisatie uit te voeren van het aantal mantelzorgers dat zich bevindt onder de uitkeringsgerechtigden, welke leeftijd zij hebben, of mantelzorg de reden is van de uitkeringssituatie en in hoeverre zij ‘hinder’ ondervinden van de sollicitatieplicht bij het vervullen van hun mantelzorgtaak.
6. In gesprek gaan met (medewerkers van) de afdeling Sociale zaken/Werk Inkomen en Zorg en UWV voor meer bewustwording over de combinatie mantelzorg en uitkering.
Onder formele zorg wordt verstaan: de zorg die geleverd wordt door beroepskrachten, ofwel de betaalde zorg.
Onder informele zorg wordt verstaan: zorg waarvoor niet betaald wordt, verricht door mantelzorgers en/of (zorg)vrijwilligers.
Mantelzorg: zorg die verricht wordt door buren, familie of vrienden is formeel mantelzorg, aangezien hier sprake is van een sociale relatie.
(Zorg)vrijwilligers: hebben in principe geen specifieke sociale relatie tot de zorgvrager.
Samenvattend kan in het algemeen gesteld worden: Mantelzorg overkomt je, voor zorgvrijwilliger kies je.
Huidige situatie
Er wordt steeds meer een beroep gedaan op het sociale netwerk van mensen: mantelzorgers en (zorg) vrijwilligers. Voor beide groepen geldt dat:
- zij goed ondersteund moeten worden om hun ‘werk’ met voldoening te kunnen doen en niet overbelast te raken.
- (zorg)vrijwilligers vaak niet structureel inzetbaar zijn, maar op afroep. Dit heeft consequenties voor de manier waarop de mantelzorger de zorg kan organiseren.
De huidige informele zorg is versnipperd over meerdere organisaties. Er is geen overzicht op het totaal aan mensen dat zich vrijwillig wil inzetten voor zorgvragers, om de mantelzorger te ondersteunen en te ontlasten.
Samenwerking tussen formele en informele ondersteuning is (nog) lang niet altijd vanzelfsprekend, maar wel noodzakelijk om de ondersteuning betaalbaar te houden en om overbelasting van mantelzorgers te voorkomen.
Door vraagverlegenheid en handelingsverlegenheid krijgen mensen niet de zorg – of de ondersteuning - die ze nodig hebben. Men vindt het lastig verbinding te maken met het sociale netwerk, schaamt zich voor de situatie, heeft onvoldoende vertrouwen in de mensen in hun leefomgeving, of wil hen niet
‘belasten’ met een zorgvraag. Dit dilemma kan gelden voor zowel de zorgvrager als de mantelzorger.
Ook aanbiedingsverlegenheid is een item. Veel meer mensen dan op het eerste gezicht gedacht, is bereid op vrijwillige basis een of andere vorm van hulp, ondersteuning en zorg te bieden. Helaas wordt deze ondersteuning vaak niet aangeboden of het aanbod wordt afgeslagen.
Een groot verschil tussen mantelzorg en andere informele zorg is dat het bij eerstgenoemde voor de zorgvrager, door de sociale band (vaak een familieband), gemakkelijker is lichamelijke zorg door de zorgverlener te accepteren. Vaak is lichamelijke zorg door een “vreemde” niet acceptabel, tenzij die vreemde een professional is.
c. Informele zorg
Helpende handen
Cijfers (zorg)vrijwilligers In Nederland:
z zijn 420.000 zorgvrijwilligers actief;
z geven naar schatting 25.000 vrijwilligers (intensieve) vrijwilligerszorg;
z worden elk jaar naar schatting 34.500 hulpbehoevenden en mantelzorgers ondersteund door vrijwilligers.
Bron: https://www.mezzo/pagina/voor-professionals/kennisbank/wat-is-mantelzorg/cijfers-informele-zorg/vrijwilligerszorg-in-cijfers.
Cijfers lokaal
Informele zorg wordt verzorgd door veel organisaties. Het is nagenoeg onmogelijk om cijfers te geven voor informele zorg, aangezien dit versnipperd georganiseerd wordt vanuit diverse organisaties (o.a. Rode Kruis, Zonnebloem, zorgcoöperaties, vrijwilligersinitiatieven). Bovendien wordt inzet en ondersteuning vanuit het eigen netwerk vaak niet geregistreerd en is het verdeeld over verschillende mensen (dochter, buurvrouw, neef, …). Zorgvragers en/of mantelzorgers regelen dat vaak zelf.
Gewenste situatie
Mantelzorgers en zorgvrijwilligers kunnen op hun eigen manier zorgen voor een ander. Immers, wie kan zorgen op een manier die goed bij het eigen leven past, zal naar alle waarschijnlijkheid beter voor een ander kunnen zorgen. Hiervoor is een voorziening nodig waar zowel de mantelzorger als de zorgvrijwilliger met vragen terecht kan en zich ondersteund weet. Dit kan een stimulans zijn voor mensen om zorgvrijwilliger te worden.
Zorgvragers en mantelzorgers kunnen op een eenvoudige manier zorgvrijwilligers vinden via organisaties of eigen netwerk.
Doelgroep
z De mantelzorger die ondersteuning nodig heeft.
z De (zorg)vrijwilliger die zelf ondersteuning nodig heeft.
z De zorgvrager die ondersteuning nodig heeft bij het inzetten van het sociale netwerk.
Doelstelling
Ondersteuning uit het informele zorgcircuit wordt beter bereikbaar en meer vanzelfsprekend.
Het stimuleren van de samenwerking tussen formele en informele zorg.
In de beleidsperiode 2020 t/m 2023 wordt in het Land van Cuijk de onderlinge samenwerking tussen professionele en informele (zorg)organisaties verbeterd, om:
z het voor vrijwilligers aantrekkelijker te maken om zich aan te bieden als (zorg)vrijwilliger;
z zorgvrijwilligers te faciliteren in hun behoefte om kennis te vergaren en kennis te delen;
z zorgvragers en zorgvrijwilligers (incl. mantelzorgers) eenvoudiger toegang te geven tot het informele (en persoonlijke) zorgnetwerk.
Acties
1. Inventariseer de manieren waarop rondom zorgvragers en mantelzorgers het netwerk in kaart wordt gebracht.
2. Afstemmen samenwerking tussen informele en formele zorg.
3. Verbinding leggen tussen informele zorg en andere (zorg)thema’s voor zowel mantelzorgers, stakeholders als de leefomgeving van de zorgvrager.
4. Drempelverlagend communiceren
5. Toegankelijkheid en vindbaarheid van de informele zorg(aanbieders) vergroten.
6. Door Centrum Mantelzorg, Sociom en Blink is een voorstel gedaan voor de oprichting van een Centraal Bureau Mantelzorg & Vrijwilligers (dit is nog een werknaam). Opdracht geven om dit voorstel verder uit te werken en uit te voeren.
7. Deskundigheidsbevordering stimuleren voor informele zorgvrijwilligers (incl. mantelzorgers)
Onder jonge mantelzorgers wordt verstaan: jongeren van 8 tot 24 jaar (thuiswonend), die thuis opgroeien met een ziek, gehandicapt en/ of verslaafd familielid.
Redenen om de leeftijdscategorie tot 24 jaar te hanteren zijn:
z Jongeren van 21-24 jaar voelen zich vaak meer aangesproken en/of hebben dezelfde behoeften als jongeren tot 21 jaar. Het aanbod voor de volwassene sluit niet aan bij deze groep:
mantelzorggroepen, cursussen en workshops, Dag van de Mantelzorg, enz.
z Jongeren van 18 + worden meer belast dan hun jongere broers en zussen, omdat ze bijna volwassen zijn en ook meer belasting aankunnen.
z De leeftijdsgroep 18-24 jarigen is moeilijk te bereiken, omdat jonge mantelzorgers het verlenen van zorg vanzelfsprekend vinden. Zij vinden het moeilijk om hulp en steun te vragen.
z Mantelzorgwaardering: in 2018 konden de jonge mantelzorgers vanaf 18 jaar de waardering
aanvragen. Omdat er per zorgvrager één waardering aangevraagd kon worden, werd de waardering vaak aangevraagd door een ouder. Hierdoor vallen jongeren in de leeftijd van 18-24 jaar tussen wal en schip.
Huidige situatie
Jonge mantelzorger zijn, kan een grote impact hebben op het leven. Jongeren kunnen zich zorgen maken over de situatie thuis. Ook kunnen de taken en verantwoordelijkheden niet passen bij de leeftijd en ontwikkeling. Jonge mantelzorgers nemen op vroege leeftijd af en toe al een ouderrol in en moeten hun zorgtaken combineren met school, vriendschappen en werk.
Met de meeste jonge mantelzorgers gaat het gelukkig goed. Toch heeft deze groep, vergeleken met hun leeftijdsgenoten, vaker een minder goede psychische en lichamelijke gezondheid en vertoont de groep vaker gedragsproblemen en problemen op school. Door de thuissituatie kunnen jonge mantelzorgers minder vaak deelnemen aan vrijetijdsactiviteiten. Ook ontstaan vaker problemen in het gezinsfunctioneren en het sociale netwerk van het gezin. Volgens jonge mantelzorgers weegt de emotionele belasting het zwaarst.
Jonge mantelzorgers in het Land van Cuijk zijn beperkt in beeld5. Jongeren herkennen zich niet als jonge mantelzorger, vinden het vanzelfsprekend wat ze doen, komen zelden spontaan met hun verhaal en/of eventuele hulpvraag naar buiten en maken minimaal gebruik van het huidige ondersteuningsaanbod in de regio. Bij de professionals binnen de gezins- en thuisondersteuning is meestal weinig zicht op problemen van jonge mantelzorgers. Bij het uitblijven van signalen van de ouders met betrekking tot problemen en/of behoeften van de jonge mantelzorger hebben deze professionals slechts incidenteel contact met de jongeren zelf. Ook is men op de school vaak niet op de hoogte van de thuissituatie.
Jonge mantelzorgers hebben vooral behoefte aan structurele aandacht vanuit hun directe omgeving (scholen, hulpverleners, jongerenwerk, ouders en overige familie), aansluitend bij hun eigen (digitale) leefwereld, zonder de situatie te problematiseren.
d. Jonge mantelzorgers
Wat jij doet is bijzonder!
5 Bron: De GGD heeft een onderzoek gedaan naar jonge mantelzorgers in het Land van Cuijk in 2013 (zijn jonge mantelzorgers in beeld bij professionals en in hun leefomgeving?) Rapport jonge mantelzorgers Land van Cuijk 2013. Daarop volgend is er in 2014 een onderzoek gedaan in Brabant Zuid Oost ( ondersteuningsbehoefte van jonge mantelzorgers).
https://www.ggdbzo.nl/partners/gemeenten/Gezondheid%20in%20cijfers%20juli/Paginas/Onderzoek-jonge-mantelzorgers.aspx
Cijfers Land van Cuijk
19% van de inwoners van 19 jaar en ouder in de Land van Cuijk is in 2016 mantelzorger geweest voor minstens drie maanden of minstens acht uur per week. In de leeftijd 19 tot 24 jaar zijn in het Land van Cuijk 17 jongens en 206 meisjes mantelzorger. Het is bij de GGD niet bekend hoeveel mantelzorgers jonger zijn dan 19 jaar6.
Gewenste situatie
Er is meer herkenning en erkenning voor jonge mantelzorgers in hun eigen (digitale) leefwereld. Ze zijn in beeld bij hulpverleners, scholen, zorg en welzijnsprofessionals. Maar ook in hun directe omgeving, zoals buren, familie en vrienden/vriendinnen. Jonge mantelzorgers voelen zich gesteund door
structurele aandacht voor hun situatie. Indien nodig worden jonge mantelzorgers doorverwezen naar het ondersteuningsaanbod.
Jonge mantelzorgers worden betrokken bij het uitvoeringsplan, onder andere door panels en ervaringsdeskundigen.
Doelgroep
Thuiswonende jongeren (tot 24 jaar) die opgroeien met een familielid dat een beperking heeft, chronische ziek of verslaafd is.
Doelstelling
In de beleidsperiode 2020 t/m 2023 wordt de leefomgeving van jonge mantelzorgers (organisaties, verenigingen, familie, onderwijs, …) bewust gemaakt van de mogelijke aanwezigheid van jonge
mantelzorgers, kunnen zij jonge mantelzorgers herkennen en gaan zij het gesprek met hen aan om hen (waar nodig) te ondersteunen of door te verwijzen. Het aantal jonge mantelzorgers dat zich erkend en gewaardeerd voelt stijgt.
Acties
1. Jonge mantelzorgers in beeld krijgen en aanspreken, in samenwerking met (professionele) organisaties.
2. Verbinding leggen tussen jonge mantelzorgers en andere (zorg)thema’s voor zowel mantelzorgers, stakeholders als de leefomgeving van de zorgvrager.
6 Bron: Gezondheidsmonitor GGD 2016 (De Gezondheidsmonitor wordt één keer in de vier jaar uitgevoerd). Op basis van inwoneraantal.
Onder respijtzorg wordt verstaan: het tijdelijk of volledig overnemen van de zorg van een mantelzorger zodat deze even wat ‘lucht’ heeft. Het kan gaan om opvang buitenshuis, zoals dagopvang, kort verblijf in een logeerzorg/zorghotel, zorgboerderij of respijthuis. Ook kan een kennis, vrijwilliger of beroepskracht de zorg thuis voor kortere of langere tijd overnemen.
Huidige situatie
Met passende ondersteuning kunnen mantelzorgers even op adem komen en het langer volhouden. Veel mantelzorgers kennen respijtvoorzieningen zoals dagopvang en dagbesteding voor ouderen. Overige vormen van mantelzorgondersteuning zijn veel minder bekend, zoals eerstelijns- ofwel kortdurend verblijf, logeerhuizen, maatjesprojecten en inloopvoorzieningen.
Hierdoor blijkt dat er in de praktijk nog relatief weinig gebruik gemaakt wordt van de aanwezige respijtzorgvoorzieningen/-mogelijkheden.
Andere redenen dat respijtzorg maar minimaal wordt ingezet is:
z dat de zorgvrager niet naar een andere plek wil
z dat de mantelzorger het lastig vindt om zorg over te dragen
z dat de voorziening niet aansluit op de praktische behoefte van de mantelzorger c.q. de zorgvrager, te weinig op maat of te weinig flexibel (bijv. gesloten in de avonduren of in het weekend.)
z dat de wet- en regelgeving en/of de respijtzorgvoorzieningen onvoldoende bekend zijn bij mantelzorgers en professionals (doorverwijzers)
z dat er een financiële drempel is
z dat vervoer van de zorgvrager lastig te regelen is
z dat verwijzers / mantelzorgers het lastig vinden om bij gemeenten een indicatie voor respijtzorg te regelen. Bovendien zien zij kansen in het sneller afgeven van de indicatiestelling. Indicaties worden afgegeven door gemeenten en CIZ. Een versnelde procedure zou welkom zijn.
In 2018 zijn twee doelgroepgerichte vormen van respijtzorg ingezet bij wijze van pilot.
Het ging hierbij om een project om gezinnen met kinderen met ASS, ADHD of een licht verstandelijke beperking na schooltijd te ondersteunen middels de inzet van gespecialiseerde vrijwilligers of
stagiaires. Het project werd uitgevoerd door CJG, Centrum Mantelzorg en BLINK. Het doel van het project is individuele begeleiding te realiseren bij activiteiten en een vorm van respijtzorg te bieden voor de mantelzorger. Een afgeleid resultaat hiervan is kostenbesparing doordat minder doorverwezen hoeft te worden naar een gespecialiseerde zorgaanbieder. In 2018 was er (financiële) ruimte voor tien gezinssituaties.
Het tweede pilotproject betreft georganiseerde activiteiten voor jongeren met ASS, uitgevoerd door Sociom en Blink. Binnen dit project kunnen jongeren met een stoornis in het autistisch spectrum aansluiten bij reguliere vrijetijdsactiviteiten en investeren in hun eigen netwerk. Dit project biedt tevens een concrete respijtvoorziening voor mantelzorgers, met kinderen met ASS van 16 jaar en ouder.
Tot en met 2018 werden de respijtvoorzieningen De Parel in St. Anthonis en El Refugio in Boxmeer door de gemeenten in het Land van Cuijk gesubsidieerd.
e. Respijtzorg (vervangende mantelzorg)
Even op adem komen
Cijfers
z Tussen de 21% en 26% van de mantelzorgers maakt gebruik van respijtzorg, waarbij dagopvang het meeste voorkomt.
z Mantelzorgers maken meer gebruik van respijtzorg als zij mensen helpen met dementie, een psychisch probleem of een verstandelijke beperking.
z 10% van de mantelzorgers kent niemand die hen zou kunnen aflossen. Dit geldt vooral voor mensen die zorgen voor personen met psychische problemen
(Bron: Movisie)
Gewenste situatie
In de gewenste situatie is het duidelijk aan welke vormen van respijtzorg behoefte is en via welke wet- en regelgeving de mantelzorger en/of de verwijzer een en ander kan organiseren.
Het aanbod aan respijtvoorzieningen is dicht bij de gebruiker georganiseerd en sluit beter aan op de behoefte van de mantelzorger c.q. de zorgvrager. Mantelzorgers weten welke respijtvoorzieningen er zijn en zijn bereid er gebruik van te maken, waardoor zij een minder hoge belasting ervaren om voor iemand te zorgen, naast een baan of een gezinsleven.
Professionals (o.a. huisartsen, zgn. wijkteams, thuiszorg, etc.) zijn op de hoogte van de
respijtmogelijkheden en verwijzen mantelzorgers hier naar. Stimuleren van gebruikmaking van passende respijtzorgvoorzieningen, vermindert uitval bij de mantelzorger.
Concrete vorm van respijtzorg is het pilotproject voor individuele naschoolse ondersteuning van gezinnen met kinderen met ASS, ADHD of een licht verstandelijke beperking.
Doelgroep Mantelzorgers Doelstelling
Beter in beeld brengen van de respijtzorgvoorzieningen in het Land van Cuijk bij verwijzers en aanbieders. Zij communiceren hier actief over met elkaar en met de mantelzorgers.
Verbeteren van het aanbod van respijtzorgvoorzieningen zodat dit aansluit bij de behoeften van de mantelzorgers. Hierbij is maatwerk mogelijk.
Acties
1. In beeld brengen respijtvoorzieningen voor mantelzorgers en (door)verwijzers.
2. Verbinding leggen tussen respijtzorg en andere (zorg)thema’s voor zowel mantelzorgers, stakeholders als de leefomgeving van de zorgvrager.
3. Meer bekendheid geven aan respijtzorg. De communicatie richten op mantelzorgers, (door) verwijzers en indicatiestellers.
4. Respijtzorgmogelijkheden verbeteren.
5. Voortzetten van de pilot individuele begeleiding thuis voor kinderen/jongeren met ASS, ADHD of een licht verstandelijke beperking ter ondersteuning van hun mantelzorgers.
6. Verbeteren samenwerking tussen de verschillende indicatiestellers en respijtzorgaanbieders.
Huidige situatie
In 2018 werd de regionale woningmarktstrategie van het Land van Cuijk geactualiseerd. Hierin geven de gemeenten in het Land van Cuijk sturing aan de regionale woningmarkt. Op basis van deze woningmarktstrategie ontstaat een levensloopvriendelijke regio, waarbij kwetsbare inwoners met lichamelijke, verstandelijke of psychische beperkingen zoveel mogelijk in hun eigen leefomgeving kunnen blijven wonen. Is dat niet mogelijk, dan is er in grotere kernen een goede woonzorginfrastructuur.
Zorg en gezondheidsvraagstukken, in combinatie met wonen, worden in toenemende mate een vraagstuk van de samenleving. Gemeenten zijn vanuit de Wmo verantwoordelijk voor goede
ondersteuning bij langer thuis wonen door kwetsbare inwoners. Als regio Land van Cuijk vinden we een toegankelijk en bereikbaar voorzieningenaanbod belangrijk7. Door mensen zo lang mogelijk in de eigen woonomgeving te laten verblijven, wordt er meer beroep gedaan op naasten.
Met de komst van de Woonvisie Land van Cuijk 2018 en de daaruit voortvloeiende prestatieafspraken met Mooiland voor 2019 is een stap gemaakt naar een meer integrale aanpak in de afspraken die jaarlijks tussen gemeenten, Mooiland en een vertegenwoordiging van huurders gemaakt worden.
De komende jaren wordt jaarlijks ingezet op een nauwe samenwerking met Mooiland en concrete afspraken als het gaat om huisvesting voor kwetsbare groepen in de samenleving.
Op het gebied van (langer zelfstandig) wonen en de Wmo vormen ouderen een belangrijke doelgroep.
Door ontwikkelingen zoals vergrijzing, het sluiten van verzorgingshuizen en extramuralisering van zorg wordt de groep ouderen die zelfstandig woont immers steeds groter. Dit vormde de aanleiding voor de Stichting Welzijn Ouderen/seniorenraad en de KBO’s om in samenwerking met de gemeenten te starten met een pilot Wonen, Zorg en Welzijn. Centraal hierbij staat de vraag wat ouderen nodig hebben om zo lang mogelijk prettig, veilig en gezond thuis te kunnen blijven wonen.
Ook is er binnen de pilot aandacht voor het vergroten van het bewustzijn bij mensen van hun eigen verantwoordelijkheid op het gebied van zelfstandig blijven wonen. In dit kader wordt voorlichting gegeven over de mogelijkheden, regelgeving en procedures rondom het brede terrein van Wonen, Zorg en Welzijn.
Cijfers
Omdat mantelzorgwoningen in bepaalde gevallen en onder voorwaarden vergunningsvrij zijn, wordt hiervan niet altijd een registratie bijgehouden. Daardoor is het niet bekend hoeveel mantelzorgwoningen er momenteel zijn in het Land van Cuijk.
Bij aanpassingen in huis in het kader van de Wmo wordt niet geregistreerd of de aanpassing in het kader van mantelzorg wordt uitgevoerd.
Gewenste situatie
Kwetsbare inwoners kunnen zoveel mogelijk wonen op een voor hem of haar passende plek, met of zonder passende ondersteuning. Om de mantelzorgers te ontlasten is het mogelijk dat de mantelzorger dichter bij degene kan wonen waarvoor hij of zij zorgt, ook al doet deze situatie zich nog niet voor. Dit kan door de zorgvrager te huisvesten in een aan- of bijgebouw bij de eigen woning of vice versa. Daardoor wordt een beroep op professionele zorg en ondersteuning voorkomen of verminderd.
f. Mantelzorg en wonen
Langer thuis wonen
7 Bron: Regionale woonvisie Land van Cuijk
Doelgroep
z Mantelzorgers en zorgvragers die hun woning willen of moeten aanpassen om in hun huidige woning te kunnen blijven wonen.
z Inwoners die zich willen voorbereiden op de toekomst om zorg van naasten te kunnen ontvangen.
Doelstelling
Uiterlijk 2023 hanteren de gemeenten in het Land van Cuijk een ruimhartig mantelzorgwoonbeleid, waarin tegemoet gekomen wordt aan de wensen en behoeften van inwoners die als gevolg van rijksbeleid steeds langer thuis (moeten) blijven wonen, of daarop willen anticiperen. (Voorbeeld is het project ‘Wonen met zorg voor senioren’).
Hier wordt met ‘ruimhartig’ bedoeld dat gekeken wordt naar mogelijkheden en dat de gemeenten, maatschappelijke partners en inwoners bereid zijn om te experimenteren met nieuwe projecten.
Om het bovenstaande te bereiken wordt er intensief samengewerkt met de afdeling en/of teams Ruimtelijke ordening, volkshuisvesting en vergunningen op het gebied van wonen en zorg.
Acties
1. Verbinding leggen tussen mantelzorg en wonen en andere (zorg)thema’s voor zowel mantelzorgers, stakeholders als de leefomgeving van de zorgvrager.
2. In de prestatieafspraken tussen gemeenten en woningcorporatie Mooiland aandacht voor mantelzorg opnemen.
3. Openstaan voor en faciliteren van (geclusterde) woonzorgvormen.
4. Ontwikkelen van beleid op pré-mantelzorgwoningen.
5. Inwoners informeren over en bewust maken van levensloopbestendig wonen.
6. Onderzoeken hoe er een centraal informatiepunt kan worden gerealiseerd voor mantelzorg en wonen.
IV Wie doet wat?
De mantelzorger kan zelf het beste antwoord geven op de vraag wat hij/zij nodig heeft om zo goed en prettig mogelijk te kunnen mantelzorgen. De mantelzorger is het best te bereiken via de eigen leefomgeving.
Om dit te realiseren gaan we nog meer dan voorheen in een netwerkconstructie werken. Dit betekent een andere rol voor de stakeholders, zijnde het Centrum Mantelzorg, de gemeenten en andere (zorg) organisaties.
Uitvoeringsstructuur
Deze nota bevat een uitvoeringsplan met daarin opgenomen alle uitgewerkte acties per thema die in deze nota zijn opgenomen. Om deze acties uit te kunnen voeren, werken de gemeenten samen met de stakeholders in de volgende structuur:
(Expertise)Centrum Mantelzorg
Het Centrum Mantelzorg is de spin in het web als het gaat om mantelzorgondersteuning. Het centrum verzorgt de informatie, ondersteuning en waardering voor mantelzorgers. Er wordt samengewerkt met inwoners, stakeholders, gemeenten, verenigingen en ondernemers. Het centrum heeft een
subsidierelatie met de gemeenten in het Land van Cuijk en is ondergebracht bij Pantein. Met het oog op de doordecentralisaties en de ontwikkelingen bij Pantein is het de vraag of Centrum Mantelzorg niet beter bij een andere organisatie gepositioneerd kan worden. Er kunnen dan betere verbindingen worden gelegd richting zowel mantelzorgers als vrijwilligers (zichtbaarheid en bereikbaarheid) en tussen de diverse stakeholders. Het voorstel is dan ook een onderzoek te doen naar de functionele positionering van Centrum Mantelzorg.
Mantelzorgers kunnen bij het Centrum Mantelzorg terecht met algemene vragen over voorlichting, informatie, individuele begeleiding, lotgenotencontact, cursussen en trainingen, respijtzorg en praktische steun. Om de mantelzorgers beter te kunnen bereiken in hun leefwereld zoekt het centrum aansluiting met de stakeholders om hen toe te rusten op herkenning, ondersteuning of doorverwijzing van mantelzorgers.
Het Centrum Mantelzorg is dus ook een expertisecentrum waardoor mantelzorgers bij advies ook steeds meer bij partners in het veld terecht kunnen. Deze organisaties kunnen vervolgens bij het expertisecentrum terecht voor informatie en advies, deskundigheidsbevordering, sociale kaart, wet- en regelgeving, signalering en inspiratie.
Deze nota mantelzorg vraagt nadrukkelijk om een stevige rol van Centrum mantelzorg.
Om daarnaast uitvoering te kunnen geven aan de acties die genoemd zijn in het uitvoeringsplan ontvangt het Centrum Mantelzorg vanaf 2020 meer subsidie. Dit wordt bekostigd vanuit het
beschikbare mantelzorgbudget doordat er een verschuiving plaatsvindt. Er wordt dus niet om extra financiële middelen gevraagd. In hoofdstuk 5 wordt dit toegelicht.
Stakeholders
In deze nota worden stakeholders gezien als de (professionele) organisaties die bij de zorg- of dienstverlening te maken hebben met mantelzorgers. Deze zorg- en welzijnsorganisaties zijn mede verantwoordelijk voor de uitvoering van het mantelzorgbeleid. Zij bevinden zich immers in de leefwereld van de mantelzorger / zorgvrager. De stakeholders zijn:
1. Centrum Mantelzorg 2. Sociom
3. Pantein 4. Brabantzorg 5. GGD
6. MEE 7. GGZ 8. Dichterbij 9. Unik 10. Syntein
11. Novadic-Kentron 12. Indigo
13. Wooncoöperatie Mooiland 14. Doe je mee
15. Biblioplus 16. CJG 17. Blink 18. Sint Anna
19. Zorgboerderij De Horst
20. Stichting De Parel van Sint Anthonis 21. SWZ
22. Gemeenten
In de bijlage staat kort toegelicht waar deze organisaties zich op richten.
Centrum Mantelzorg en de gemeenten betrekken de stakeholders bij het uitvoeringsplan.
De gemeenten zijn opdrachtgever, regisseur en subsidieverstrekker. Ze zijn vertegenwoordigd in alle werkgroepen en in de kerngroep.
In voor Mantelzorg
De gemeenten in het Land van Cuijk zijn samen met 10 andere organisaties geselecteerd voor het programma In voor mantelzorg-thuis. In dit programma wordt de samenwerking tussen formele en informele zorg versterkt.
Het Land van Cuijk krijgt begeleiding van twee themacoördinatoren -werkzaam bij de kennisinstituten Vilans en Movisie – samen voor 1 dag in de week gedurende bijna twee jaar. Via dit programma krijgen wij ook de beschikking over monitoring-instrumenten om bijvoorbeeld het bereikte effect in beeld te brengen. Mede doordat externe organisaties hierbij betrokken worden betekent dit een extra impuls voor een goede uitvoering deze nota.
Werkgroepen
Rondom de thema’s worden werkgroepen ingericht. De werkgroepen bestaan uit de stakeholders.
Deze gaan aan de slag met de actiepunten zoals die (mede door henzelf) benoemd zijn in het uitvoeringsplan. Iedere werkgroep is zelf verantwoordelijk om de juiste deelnemers bij de eigen werkgroep te betrekken. De partners verbinden zich aan een thema en zijn mede-verantwoordelijk voor de realisatie van het geformuleerde doel, zodat na de beleidsperiode de doelstelling kwantitatief en kwalitatief kan worden beoordeeld.
Iedere werkgroep maakt concrete afspraken over de communicatie, herkenning en erkenning binnen de deelnemende organisaties.
Kerngroep
Naast werkgroepen is er ook een kerngroep met een voorzitter. De kerngroep wordt gevormd door vertegenwoordigers vanuit de werkgroepen, in ieder geval de vijf gemeenten, Centrum Mantelzorg, Sociom en 'In voor mantelzorg'. De kerngroep monitort de voortgang van de uitvoering en heeft een aanjaagfunctie. Daarnaast organiseert de kerngroep eenmaal per jaar een mantelzorgforum.
Mantelzorgforum
Om een en ander te verbinden vindt er periodiek een mantelzorgforum plaats. Bij dit forum zijn de deelnemers van de diverse werkgroepen en kerngroep aanwezig (stakeholders). In het
mantelzorgforum worden de resultaten per werkgroep teruggekoppeld aan de andere werkgroepen, waarbij verbindingen gelegd kunnen worden daar waar zinvol. Er is ook ruimte voor gastsprekers (o.a.
door ‘In voor Mantelzorg’) en netwerken.
Convenant
Het uitgangspunt van de mantelzorgnota is stakeholders nauw te betrekken bij de uitvoering van de mantelzorgnota. Dit willen we formaliseren door bovenstaande stakeholders een convenant te laten ondertekenen, waarbij de bestuurders hun commitment tonen en hun medewerkers faciliteren.
Acties
1. Intensiveren van de samenwerking tussen Centrum Mantelzorg en stakeholders rondom informatie en advies over mantelzorg, om de mantelzorger in zijn eigen leefomgeving te kunnen bijstaan.
2. Onderzoeken van de functionele positionering van het Centrum Mantelzorg.
3. Opstellen mantelzorgconvenant t.b.v. commitment tussen de uitvoeringspartners van de Mantelzorgnota.
V Financiën
Gemeenten ontvangen uit de algemene middelen jaarlijks een budget voor mantelzorg. Uit dit budget worden het Centrum Mantelzorg, de mantelzorgwaardering voor de jonge en de volwassen mantelzorger en specifieke projecten ten gunste van de mantelzorger bekostigd.
Het budget is verdeeld op basis van subsidie aan Centrum Mantelzorg en subsidie voor uitvoering van de acties genoemd in de thema’s. De uitvoering van het beleid zoals beschreven in de nota
mantelzorg vindt plaats binnen de huidige bestaande financiële middelen. Binnen het totale budget zijn verschuivingen mogelijk over de afzonderlijke posten.
De afspraken binnen de gemeenten in het Land van Cuijk zijn:
z De kosten van de verstrekte mantelzorgwaarderingen voor jonge en volwassen mantelzorgers komen voor rekening van die gemeente waar de waardering werd aangevraagd.
z De overige kosten worden verdeeld over de vijf deelnemende gemeenten (Boxmeer, Cuijk, Grave, Mill & St. Hubert, St. Anthonis) naar rato van het inwoneraantal per 01-01-2019. De verdeelsleutel geldt voor de gehele periode 2020 t/m 2023.
z De subsidie aan het Centrum Mantelzorg wordt gedurende de looptijd van deze nota jaarlijks geïndexeerd met 2%, met ingang van 2021.
Toe te kennen budgetsubsidie aan Centrum Mantelzorg:
Aangevraagde subsidie Centrum Mantelzorg (incl. uitvoering mantelzorgwaardering, excl. kosten toegekende mantelzorgwaardering per gemeente)
Verdeelsleutel naar
rato inwoneraantal 2020 2021 2022 2023
Incl. index 2% 212.950 217.209 221.553 225.984
Boxmeer 33 70.274 71.679 73.113 74.575
Cuijk 28 59.626 60.819 62.035 63.275
Grave 14 29.813 30.409 31.017 24.858
Mill & St. Hubert 12 25.554 26.065 26.586 24.118
St. Anthonis 13 27.684 28.237 28.802 29.378
Totaal 100 212.950 217.209 221.553 225.984
Verdeling besteding budget naar thema:
Subsidie centrum mantelzorg 212.950
Herkennen en erkennen 1.000
Mantelzorgwaardering 224.100
Mantelzorg en werk 4.000
Informele zorg 2.000
Jonge mantelzorgers 2.500
Respijtzorg 28.000
Mantelzorg en wonen 1.000
Totaal 475.550
VI Uitvoeringsplan
In het uitvoeringsplan worden de stakeholders genoemd die samen met ons uitvoering geven aan de acties die genoemd zijn in de thema’s. Per thema gaan werkgroepen aan de slag met de actiepunten.
Jaarlijks vindt er een evaluatie plaats over de voortgang.
Uitvoeringsplan Nota Mantelzorg Land van Cuijk 2020-2023
In het uitvoeringsplan staan de samenwerkingspartners die uitvoering geven aan de acties die genoemd zijn in de thema’s. Per thema gaan werkgroepen aan de slag met de actiepunten die genoemd worden in dat thema. Jaarlijks vindt er een evaluatie plaats over de voortgang.
Actie: wat, voor wie Toelichting: waarom en hoe THEMA III A: HERKENNEN EN ERKENNEN
1 Mantelzorg en de mogelijke aanwezigheid van mantelzorgers structureel onder de aandacht brengen via interne en externe communicatie.
Waarom:
Continue communicatie is een belangrijk middel om het fenomeen mantelzorg onder de aandacht te brengen en bespreekbaar te maken. Het draagt tevens bij aan het (h)erkennen van mantelzorgers, jong en oud. Deze communicatie richt zich op bewustwording bij organisaties, instanties en werkgevers in de zorg- en leefomgeving van de zorgvrager en de mantelzorger.
In de communicatie is eenduidigheid van belang.
Hoe:
y Centrum Mantelzorg verzorgt een communicatietoolkit waaruit andere organisaties kunnen putten (gemeenten, stakeholders).
y Centrum Mantelzorg start een bewustwordingscampagne via nieuwsbrieven, persberichten, themaweken (juni: week van de jonge mantelzorger, november: week van de mantelzorger, hierin besteden we specifiek aandacht aan speciale doelgroepen zoals migranten).
y Centrum Mantelzorg faciliteert de stakeholders (zijnde (zorg)organisaties die deelnemen aan het mantelzorgplatform), in hun communicatie met eigen medewerkers, mantelzorgers en zorgvragers, aangezien stakeholders ook een rol hebben in de interne bewustwording over mantelzorg en de behoeften van mantelzorgers. Communicatie kan plaatsvinden via intranetpagina’s, persberichten, klantcontacten, etc.
y Gebruik maken van ervaringsdeskundige.
2 Jaarlijks verstrekken van mantelzorgwaardering aan volwassen en jonge mantelzorgers.
Waarom:
Door het verstrekken van de mantelzorgwaardering spreken de gemeenten hun waardering uit voor de inzet van de mantelzorgers.
Hoe:
y Het huidige waarderingsbeleid wordt gehandhaafd. Dit betekent dat aan volwassenen mantelzorgers jaarlijks een geldelijke waardering wordt uitgereikt van € 100, en aan jonge mantelzorgers een waardering voor een bedrag van € 30. Centrum Mantelzorg verzamelt de aanmeldingen volwassen en jonge mantelzorger en verstrekt de waardering rechtstreeks aan de jonge mantelzorgers. In een nadere regel mantelzorgwaardering worden de criteria en regels vastgelegd voor het verstrekken van de waardering.
Actie: wat, voor wie Toelichting: waarom en hoe THEMA III B: MANTELZORG EN WERK
Doelstelling:
Tien organisaties in het Land van Cuijk hebben de erkenning “Wij werken mantelzorgvriendelijk” ontvangen. Deze organisaties zijn ambassadeur voor het mantelzorgvriendelijk werken. In de beleidsperiode 2020 t/m 2023 worden in het Land van Cuijk jaarlijks 25 (non)profit-organisaties geïnformeerd over mantelzorg en werk en begeleid op weg naar mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid en werkgeverschap. In 2023 bieden we inzicht in de organisaties die hiervoor zijn benaderd en met welk resultaat.
1 Werkgevers voorlichten en informeren over mantelzorg en werk (top down).
Waarom:
De werkgever is zich niet altijd bewust van de combinatie mantelzorg en werk en zijn mogelijke rol hierin.
Hoe:
y Aandacht voor mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid agenderen.
y Tijdens bedrijfsbezoeken en netwerkbijeenkomsten worden directies en werkgevers geïnformeerd.
y Tweejaarlijkse deelname aan Bedrijvigbeurs LvC.
2 Werknemers voorlichten en informeren over mantelzorg en werk (bottom up).
Waarom:
De werknemer is zich niet altijd bewust van de combinatie mantelzorg en werk en de mogelijkheden en rechten rondom mantelzorg.
Hoe:
y Contact leggen met vakbonden (regionale afdelingen LvC), OR-afdelingen of personeelsverenigingen.
y Werknemers (o.a. werkende mantelzorgers) aanspreken via interne en externe communicatiekanalen.
3 Verbinding leggen tussen mantelzorg en werk en andere (zorg) thema’s.
Waarom:
Steeds vaker komt mantelzorg (en de werkende mantelzorger) ter sprake bij andere onderwerpen op het gebied van welzijn en zorg. Denk aan dementievriendelijkheid, positieve gezondheid, industriële kring, lokale ondernemersorganisaties en Samen Sterker!
Ook op deze plekken is voorlichting en bewustwording rondom mantelzorg en werk van belang, zodat er rekening mee gehouden kan worden om de mantelzorger te ondersteunen en/of te ontzien.
Hoe:
y Het thema Mantelzorg en Werk wordt geagendeerd bij overleggen over bovenstaande onderwerpen.
4 Uitbreiding aantal erkenningen “wij werken mantelzorgvriendelijk”.
Waarom:
Om het belang van mantelzorg en werk te benadrukken, is het van belang dat er jaarlijks nieuwe erkenningen worden uitgereikt. Dit levert de desbetreffende bedrijven positieve PR op. Ieder gecertificeerde organisatie is een ambassadeur voor het mantelzorgvriendelijk werken en kan nieuwe organisaties aandragen ter certificering.
Aan de certificering is een aantal voorwaarden en criteria verbonden, evenals een eigen bijdrage van € 500.
Hoe:
y Het streven is om jaarlijks ten minste 10 nieuwe erkenningen uit te reiken.
Om bedrijven te stimuleren nemen de gemeenten LvC 50% van de kosten van de erkenning voor hun rekening.
5 De beleidsbehoefte peilen door een inventarisatie uit te voeren van het aantal mantelzorgers dat zich bevindt onder de uitkeringsgerechtigden, welke leeftijd zij hebben, of mantelzorg de reden is van de uitkeringssituatie en in hoeverre zij ‘hinder’
ondervinden van de sollicitatieplicht bij het vervullen van hun mantelzorgtaak.
Waarom:
Uitkeringsgerechtigde mantelzorgers hebben in principe altijd sollicitatieplicht.
Soms kan iemand een tijdelijke ontheffing krijgen als er sprake is van
overbelasting en/of zware/intensieve mantelzorg. In bepaalde gevallen wordt een uitkeringssituatie veroorzaakt doordat er sprake is van (overbelaste) mantelzorg. Het is nu nog niet inzichtelijk hoeveel mantelzorgers er zijn met een uitkering.
Hoe:
y Door bij intakegesprekken de vraag te stellen “bent u mantelzorger?”
krijgen we hier inzicht in. Deze gegevens worden gebruikt als
‘trendgegevens’ en eventueel bij beleidsontwikkeling. In het kader van privacy gaat het hierbij over algemene gegevens (geen specifieke NAW-gegevens).
6 In gesprek gaan met (medewerkers van) de afdeling Sociale Zaken/
Werk Inkomen en Zorg en UWV voor meer bewustwording over de combinatie mantelzorg en uitkering.
Waarom:
Mantelzorgers met een uitkering hebben in principe altijd sollicitatieplicht.
Wanneer er sprake is van (overbelaste) mantelzorg kan dit gevolgen hebben voor de mogelijkheden om (kansrijk) te solliciteren.
Hoe:
y Bij de medewerkers van uitkeringsorganisaties het thema mantelzorg bespreekbaar maken, zodat zij zich meer bewust zijn van individuele situaties. Dit kan vragen om maatwerk ten aanzien van rechten en plichten van mantelzorgers.
Actie: wat, voor wie Toelichting: waarom en hoe THEMA III C: INFORMELE ZORG
Doelstelling
Ondersteuning uit het informele zorgcircuit wordt beter bereikbaar en meer vanzelfsprekend.
Het stimuleren van de samenwerking tussen formele en informele zorg.
In de beleidsperiode 2020 t/m 2023 wordt in het Land van Cuijk de onderlinge samenwerking tussen professionele en informele (zorg)organisaties verbeterd, om:
y het voor vrijwilligers aantrekkelijker te maken om zich aan te bieden als (zorg)vrijwilliger;
y zorgvrijwilligers te faciliteren in hun behoefte om kennis te vergaren en kennis te delen;
y zorgvragers en zorgvrijwilligers (incl. mantelzorgers) eenvoudiger toegang te geven tot het informele (en persoonlijke) zorgnetwerk.
1 Inventariseer de manieren waarop rondom zorgvragers en mantelzorgers het netwerk in kaart wordt gebracht
Waarom:
Om zorgvrager en mogelijke informele zorgverlener eenvoudiger bij elkaar te kunnen brengen en vraagverlegenheid te verminderen, is inzichtelijkheid in iemands informele netwerk nuttig.
Hoe:
y Na inventarisatie van de methodes die al worden gebruikt, bezien of samenwerking en/of een uniforme aanpak mogelijk en/of nodig is.
2 Afstemmen
samenwerking tussen informele en formele zorg.
Waarom:
Formele en informele zorg komen elkaar vaak tegen. Door af te stemmen kunnen organisaties beter gebruik maken van elkaars inzet en netwerk en worden doublures voorkomen.
Hoe:
y Binnen de werkgroepen wordt de samenwerking tussen formele en informele zorg afgestemd. Door dit onderwerp te agenderen wordt het een integrale taak van alle werkgroepen. Dit gebeurt o.a. in de vorm van inspiratiesessies, workshops, trainingen en informatie en advies.
3 Verbinding leggen tussen informele zorg en andere (zorg) thema’s voor zowel mantelzorgers, stakeholders als de leefomgeving van de zorgvrager.
Waarom:
Steeds vaker komt informele zorg ter sprake bij andere onderwerpen op het gebied van welzijn en zorg, o.a. bij dementievriendelijkheid, positieve gezondheid, Taalhuis, Samen Sterker!, Dorpsteam, Wmo-loket, etc.
Ook op deze plekken is voorlichting en bewustwording rondom Informele zorg van belang, zodat er rekening mee gehouden kan worden om de mantelzorger te ondersteunen en/of te ontzien.
Hoe:
y Het thema Informele zorg wordt geagendeerd bij overleggen over bovenstaande onderwerpen.
4 Drempelverlagend communiceren t.b.v.
#durftevragen.
Waarom:
Tussen organisaties bestaan drempels, vooral als het gaat om formele en informele organisaties.
Hoe:
y Verminderen van vraag- en aanbiedingsverlegenheid, o.a. door extra aandacht te besteden om het mogen vragen en het mogen aanbieden van hulp. Hiervoor kan aandacht gevraagd worden tijdens de Dag van de Mantelzorg, maar ook via specifieke communicatie (bewustwordings) campagnes.
