loostende EN DE ZEEVISSERIJ TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG (S)

lOOSTENDE EN DE ZEEVISSERIJ TIJDENS DE EERSTE W ER E L D O O R L O G (S)|

door Roger JA NSO O NE 12. DE W ERKING VAN H ET “ONDERSTANDSKO M ITEIT”

Z oals hoger aangestipt (cfr. H oofdstuk 4. E erste v o o rzo rgsm aatregelen), w erd reeds op 7 augustus 1914 d o o r het S tad sb estu u r een steu n co m ité aangesteld voor het cen traliseren en verdelen van (grotendeels via de lokale pers) ingezam elde gelden ter o n d ersteu n in g van b eh oeftige gezinnen van dienstplichtigen, w erklozen, vluchtelingen, e.d., en dit o.m . via het R ode K ruis (afdeling O ostende), het “ W erk van de uitdeling der lev en sm id d elen ”, de w erk lo zen fo n d sen , enz. D e sam enstelling van dit c o m ité w as - typisch B elgisch - ev enw ichtig gespreid ov er alle politieke partijen, incl. v erteg en w o o rd ig in g van de p laatselijk e geestelijkheid en m agistratuur. N iettem in w aren d e O o sten d se liberalen van m ening dat zij hun eigen steuncom ité m oesten oprichten (en dit spijts het verzet van hun eigen afgevaardigden in vo o m o em d com ité). R eeds op IO augustus kw am dit tw eede com ité officieel tot stand, m et ais ere-voorzitters V o lk sv erteg en w o o rd ig er J. Serruys en gew ezen S enator V erbeke. Z eer m erkw aardig is ook het feit dat de V oo rzitter van het eerste com ité, m et nam e Schepen van F inanciën D evriese, tevens lid w as van dit tw eede co m ité !

Dit potsierlijke vertoon van dorpspolitiek te m idden van een d ram atisch e toestand, verw ekte zodanig veel ergernis en protest dat al vlug beslist w erd dat enkel het eerste com ité officieel zou erkend w orden d o o r het S tadsbestuur. M aar ook dit com ité kw am niet zo vlot van de grond.

V ooreerst w as er een probleem m et het voorzitterschap : niet alleen w as d e V o o rzitter tevens lid van het liberaal co m ité (o p z ic h z e lf al een dubb elzin n ig e toestand) m aar b ovendien w as hij al op 9 o k to b er 1914 vertrokken naar Engeland (pas begin februari 1915 zou hij terugkeren n aar O ostende).

In die tussen p erio d e w erd - zoals reeds eerder verm eld - één van d e b e id e ondervoorzitters, m et nam e deken C am erlynck, w aarnem end voorzitter van het “ K om iteit” , en dit m et zeer goed gevolg.

D och ook som m ige leden van het com ité verdw enen van het toneel. D e h. V an G raefschepe (v o o rzitter van “ H elp U Z e l f ’) en M evr. Pieters w aren vertrokken naar het buitenland. Dit w as ook het geval m et g em eenteraadslid L escrauw aet (hoofdm an van d e “ V o lk sb o n d ” ) die m et zijn gezin de w ijk genom en had naar E ngeland, m aar nadien in jan u ari 1915 terugkeerde. In d e cruciale periode sep tem b er 1914 / jan u a ri 1915 bleven aldus nog enkel volgende leden in functie : M evr. H am m an en de hh. K esteloot, V an G lab b ek e en V an V laenderen (van de “N o o rd sta r” ), incl. S tadsontvanger V erm eire ais sch atbew aarder, terw ijl S tadssecretaris T honé het al sp o ed ig zo d an ig druk had op het S tadhuis dat hij zijn functie van secretaris van het “ K om iteit” niet langer kon w aarnem en.

Het C o m ité m oest dus dringend w orden gereorganiseerd. Het co m ité w erd uitgebreid d o o r to ev o eg in g van d e hh. L efèvre (secretaris van het “C entraal Bureel v o o r V lu ch telin g en ” ), D em aecker (secretaris van “ H elp U Z e l f ’) en Dr. V erhaeghe (S chepen van O nderw ijs).

W aarnem end secretaris w erd de h. D em aecker.

E r w erd ook besloten o v e r te gaan tot het drukken van “b ro o d k aarten ” . Al w ie w erkloos w as e n /o f b ehoeftig w as (w ant aan v ankelijk w as d e steun hiertoe beperkt) m ocht een broodkaart in ontvangst nem en ofw el bij deken C am erlynck (“V olk sb o n d ” ), o f bij d e hh. D em aecker (“ H elp U Z e l f ’) o f V an Isacker (“ N o ordstar” ). T ev en s kon v a n a f n o vem ber 1914 (na een eerste aankoop van 500.000 kg cokes) gestart w orden m et d e v erdeling van b ra n d s to f (w at uiteindelijk voor de w inter 1914/15 is opgelopen tot een totaal b e d ra g van 44.628 frank, een voor die tijd toch wel aan zien lijk e som ).

A ldus kon, vooral dank zij d e on v erm o eib are inzet van deken C am erlynck, de sp ilfiguur van het com ité, O ostende m in o f m eer overlev en tijdens d ic eerste m aanden van de bezettin g van d e stad.

T ijdens d e g em een teraad szittin g van 17 decem b er 1914 w erd de deken hierv o o r gehuldigd d o o r burg em eester Liebacrt, en dit ais volgt (in het Frans, zoals toen gebruikelijk w as) : “ M oi, je rends

un solennel hom m ag e à M. C am erlynck. Il a rendu , d an s les pén ib les c irco n stan ces q u e nous traversons, des services signalés à la v ille d ’O stende. il s ’est en trem is en m ain tes c irc o n sta n c es difficiles. Il a été un aid e puissant à un o rg an ism e d e secours. Il a été c h e rc h e r no tre su b sistan c e et, sans lui, nous serio n s peut-être réd u its à rien ». E nkele w eken later, toen S chepen D ev riese teruggekeerd w as van E ngeland en zijn functie van v o o rzitte r van het “ K o m iteit” teru g o p zich genom en had en hierbij een deel van d e e er n aar zich toe w ild e trek k en , kreeg d e z e tijd en s een vergadering tegenw ind van een liberaal g em een teraad slid d ie dit (n iet in het Frans m aa r in onvervalst O o sten d s) z e er plastisch ais volgt w ist te verw o o rd en : “ Z o e n d e r M en eere den D eken en M eneere V an V lo an d eren zoeden w ie n d e r in O o sten d e al lange m et uuze p o oten o m h o o g e liggen

!” .

O p 21 ju li 1915 w erden de hh. L eyhausen (b estu u rd e r S .E .O .) en D ubois (ad ju n c t-c o m m issa ris bij de politie) officieel ais lid to egevoegd aan het “O n d e rsta n d sk o m iteit” . T e rze lfd e rtijd w erd het tot dusver apart bestaand “ B ev o o rra d in g sk o m ite it” on tb o n d en . V o o r d e h. L eyhausen w as d e z e aanstelling een o ffic ië le e rk en n in g van het zeer verd ien stelijk w erk dat hij tot d u sv e r had gepresteerd v o o r d e v o e d selv o o rzie n in g in O ostende.

Het com ité w as o o rsp ro n k e lijk o n d e rg e b ra ch t in een o n b e w o o n d e w o n in g in d e K erkstraat. Al vlug bleek dit o n d erk o m en te klein en b ijg e v o lg w erden d e d ien sten van het c o m ité m et in g an g van 9 novem ber 1914 g evestigd in het K o n inklijk A theneum . D it bood het voordeel dat d e vo o rraad cokes kon opgestap eld w orden op d e sp eelp laats terw ijl de studiezaal d ien stig w as ais b e rg p la ats voor aardappelen. Iedere dag, v a n a f 9 u. ’s m o rgens, kw am een ein d elo ze sliert h u lp b eh o e v e n d e n aanschuiven in de g an gen, om het rantsoen brood, aardappelen en co k es in on tv an g st te nem en.

Spijts die d a g elijk se v o lk sto elo o p g in g alles vrij vlot. Er w erd ook scherp to eg e z ie n op het voorkom en en b eletten van m isbruiken. T o en bv. w erd v astgesteld dat so m m ig e w erk lo z e n zich bij

m eer dan één w erk lo zen fo n d s lieten in sch rijv en , w erden e r reg elm atig co n tro le-z ittin g e n g eh o u d en m et v erteg en w o o rd ig ers van de “ K ath o liek e V o lk sb o n d ” , “ H elp U Z e l f ’ en d e “N o o rd sta r”, ev en als m et v erteg en w o o rd ig ers van het “ B ureel van W e ld ad ig h eid ” en van het “N eutraal bureel vo o r w erklozen”. Bij deze “ c h eck -u p ” w erd aldus ook v astgesteld dat in nogal w at h u isg e z in n en m ee r rantsoenen w erden uitg ereik t dan het aantal p ersonen in het gezin, heel een v o u d ig o m dat m en oo k d e afw ezigen had laten inschrijven. Er w as zelfs een speciaal geval d ie het le f had zich te laten inschrijven in elk van d e vier o n d erstan d sb u relen , w a a rd o o r hij voor z ijn o v e rig e n s g ro o t gezin iedere d a g 64 broden kon in on tv an g st nem en ... w aarvan - w at u iteraard echt w raak ro ep en d is - een gedeelte afg ev o erd w erd ais v o e d e r v o o r d e varkens die hij kw eek te !

O p 3 d ecem b er 1914 w erd d o o r dek en C am erly n ck voorgesteld “ H et w erk d e r so e p ” te organiseren ten b e h o ev e van d e o n d ersteu n d en . Dit w as geen slecht idee, niet alleen om d at het een goede w interkost w as m aar vooral o ok om dat het een belan g rijk e a a n v u llin g kon w orden vo o r de nogal een zijdige v o e d in g (brood en a a rd ap p elen ) w aarm ed e z eer veel O o sten d en aars m o esten overleven. In zittin g van 17 d ec em b e r ste m d e de gem een teraad hierv o o r de no d ig e k red ieten , zo dat onm iddellijk het nodige w erd gedaan v o o r het installeren van een so e p in ric h tin g in het A theneum . D och op 23 d ec em b e r deed, totaal o n aan g ek o n d ig d , een D uits regim ent een inval in de sch o o l, d ie in de kortste keren w erd herschapen in een D uitse kazerne. Dit soort van w illek eu rig o p tred en w as echter tijdens de b e z ettin g helaas niet zo u itzo n d erlijk .

D ank zij de h. L efèvre konden, zij het m et veel m o eite, alth an s toch alle docu m en ten en d o ssiers van het com ité in v eiligheid g eb racht w orden. A n d erzijd s trok de dek en n aar de K o m m an d a n tu r (in de volksm ond “ K om m andant A rtu u r” ) v o o r to elatin g tot het w egbergen van d e co k es en de aardappelen. Dit w erd hem niet g ew eigerd, m aar toch had hij d e g ro o tste m o eite om in het A theneum , o n d e r de n eu s van o n w illig e D uitsers, d e k o stbare stock van 12.000 k g a ard ap p elen te laten w egvoeren. D e co k es bleven o p g e sta p e ld o p de sp eelp laats om d at m et d e leraars van het A theneum een p rak tisc h e reg elin g w erd getroffen v o o r toezicht op d eze voorraad.

D e aldus dak lo o s gew orden diensten van het c o m ité m oesten z e er d ringend een nieuw onderdak vinden, des te m eer d aar “ in het putje van de w inter” de nood bij de hulpbehoevenden het hoogst was. Zo goed en zo kw aad m o g elijk w erden d e diverse diensten opnieuw ondergebracht, deels in het o o rsp ronkelijke huis in d e K erkstraat en deels in het voorm alig koninklijk paleis in de Langestraat en in het “ H otel F ontaine” . Later, in de loop van 1915, w erden alle diensten geleidelijk g econcentreerd in het gebouw in de Langestraat (w aar nu het m useum van “ De Plate” gevestigd is).

Dit gebouw bood ook het voordeel dat m en e r d e b esch ik k in g had ov er een vrij grote binnenkoer, m et een uitgang in de K apucijnenstraat, zodat d e geplande soep in rich tin g eveneens ald aar kon g eïnstalleerd w orden. S po ed ig kw am ook een “ filiaal” tot stand in M ariakerke, w aar d e soep werd b ereid in de w o ning van gem een teraad slid V an D yckc. T evens w erd in een leegstaand m agazijn in d e Langestraat het so ep v lees opgeslagen en d ag elijks verdeeld ov er de div erse socpinrichtingen.

O fschoon de diensten van het com ité, spijts al die m oeilijkheden en problem en, re la tie f goed functioneerden, w aren er toch - m aar dan binnen het com ité - latente spanningen, die evenw el pas sedert de terugkeer van V o o rzitter D evriese, begin februari 1915, uit Engeland, ten volle aan het oppervlak kw am en. D e v o oroorlogse tw eespalt tussen liberalen en katholieken zat im m ers zo diep dat zelfs in tijd van oorlog, ellende en v o ed selschaarste, het niet m ogelijk bleek te zijn om eendrachtig, sc h o u d er aan schouder, zich doorheen d ic beroerde tijd te w erken. Het gin g van kw aad tot erger, zodat uiteindelijk op 22 decem b er 1915 de katholieken zich terugtrokken uit het com ité.

A is reden h iervoor w erd opgegeven dat zij er m aar niet in slaagden, spijts herhaald aandringen, een verslag te bekom en “o v e r de geldelijke toestand van het K om iteit” .

G elet op d e b e lan g rijk e rol die de katholieken (en m eer bepaald deken C am erlynck) tot dusver gespeeld hadden w at betreft d e algem ene bev o o rrad in g in O ostende, lag het nogal voor d e hand dat d eze patstelling niet lang m ocht aanslepen. Na w ek en lan g politiek touw trekken w as m en het nog steeds m et elkaar o n eens m aar ging m en er ten slotte in m aart 1916 toch m ee akkoord om heel de zaak voor te leggen aan een “sch eid sraad ” , die - m erk w aard ig gen o eg - w erd voorgezeten d o o r de h. C hristiaens, consul van N ederland, bijgestaan d o o r de V olksvertegenw oordigers H am m an en Serruys. D eze arb itrag e w ist de beide partijen ech ter niet nader tot elkaar te brengen. Toen uitcindclijk de katholieken op eigen in itia tie f terugkeerden n aar het C o m ité - heel een v o u d ig om dat intussen al te veel drin g en d e kw esties zich begonnen op te stapelen ten nadele van de bev o lk in g - bleek evenw el al vlug dat er opnieuw interne strijd zou gevoerd w orden o m tren t boekhoudkundige betw istingen. D e sp an n in g liep zo hoog op, dat op 12 d ecem b er 1916 de katholieke leden van het com ité allen hun o n tslag indienden.

In B rugge w as e r een o v erkoepelend “ Provinciaal K om iteit” dat vond dat het nu w elletjes w as en dat het b ijgevolg z e lf het al te lang aanslepend dispuut m oest in handen nem en. Dit leverde ten slotte ais concreet resultaat op, dat een “C ollege van desk u n d ig en ” w erd aangesteld “ voor het nazien van d e rek e n d ien st”, o n d er leiding van de h. D upont, controleur der belastingen. Dit C ollege kon zijn w erkzaam heden beginnen op 30 ju li 1917 en slaagde erin, na m aanden m oeizaam speurw erk, op 25 april 1918 een o m stan d ig rapport voor te leggen ov er de periode van ok to b er 1914 tot 31 m aart 1917 (datum w aarop een nieuw e b o ek h o u d in g w erd ingevoerd). Het rapport w ees ten g ronde op de gebreken ingevolge een te lang aangehouden “voorlopige to estan d ” en het g a f ook

“ nuttige w enken voor de toek o m st” . D aar het onm ogelijk bleek te zijn in de b oekhouding een geld elijk e sch eid in g te m aken tussen verrichtingen voor rekening en erzijds van de Stad en a n d erzijds van het “ K o m iteit” , stelde het C ollege voor, ov er een en an d er een m innelijke schikking a f te sluiten tussen beide partijen.

Intussen w aren op 10 jan u a ri 1918, en dus ruim d rie m aanden vóór het indienen van bedoeld rapport, de katholieken teruggekeerd in het c o m ité ,...v o o ra l op zeer sterk aandringen van het

“ P rovinciaal K om iteit” ... en na to ezeg g in g van het toevoegen, aan het com ité, van drie extra-leden van kath o liek e strekking.

22. - Enkele Oostendsc notabelen samen aan de feestdis (te gast bij G. Cnudde. 1900)

2V - Heschietina 25.0*). 1917 - opruimen van puin in de Christinastraat

t

t BII> Ö O D \V ? C * K D C ¿ I L L C K I .I S T V A N Z E E R E E R W A A R D E M E E R K A N U N N I K

ACHI EL C A M E R L Y N C K

< n m J «

O f l U i n m J « Lc^ |h» U *o'iU

« ♦ « b o r n i I « V «nif»<t«4 r t 4 * C M # ( l A V U B r u m t «I« « 9 A U I l e v * I L v < L f » * r m m K « t O r * * v t J r m m A n «

I r I # V i | 4 « m k « r 1 M laM atin«.(tk«l %-nn itmFwInu 41t Pauli«* U 0 <hI«ikI>

y [ > « a n U r 1 9 1 «

l ' a * l o r - i U * « A %-an S i - ' . l u k i n i I « K c H n j V ( 5 M n I V.V' . > n l i L m « y « i » J . ' p t 7 .‘a i i w a / i N I I « n i n J « l l r « r i M t i t « p i n I« Pa i m i mU I « i i i C4 IV M

I y I I n i lí A il A i i n ilic n » ilttfrlrjifn |>iioC<rr r « n

*• . » ' » i j f w j n » r i | l u l . 'm v a n j t t c l w 'n L M d i r <m J * l f « i n v A t i l a H c n A rlM fci «."‘ t i v l o c d l i i V tu « :l i i d i f t ! «IrA jicr».

C «n a K iiti-r w u i lii) I n d i ih^ i Z«m v o o r l k l t l c S i n s l e t r r l i j n h o jw

n A A r « i r « ( U l 1.) « K .% n U H r i W f t « S - h n l t « M r « i r j n « i h r A i u i r r i n q c r « t m S t i ' i 5» c m r l r n ^ « i . v r J U f l i l l l | d « 1 S i h r t l l U - l H i l i l t U I I A A fy

« l e i v ' r k ' t m l l f l « p i l o t e r * t s i t » » U . v k < n tWS| l l « . i l j r j A l bíj d t Iw illH A A fl VAU de

W C tfllK liA p .

L ' e n n i c e * l e r «p a i l i l t v a o h r t w x x ^ r J « l e e J t

*— o f h a n l M - « r t i i i ^ i U a i i n h r U U r r u i l r « A £ < l <

ila « .le «orhoonícr» lo u i « i sé|. tv«n»M Anin.

i n . ' n t u . \ L i n %. v t «1« w A A r l w k l

r n h r ! g o « l *

I . f t i mr o l i f m a i h i | v a u s i c « Í a a t Z ' j f l V - i x A k

■" g i c t l r v ;1).n 1 w d < « ir A .x l m *-aa ri|#» v o t t H | n « ' n i { * r t w i t i i n « * 5 « « l < f l : i | n o t t v i n i H v i r A r r I j v e r b r a c K t / t i j i i \ H * r A n n e h i i n c e r i t r t » U n d v o o r h « t o n d m v ' i * d e y c r m m 3 « r » i ^ v i - I m u v a n d e A r i v i t l e n K i i ÿ i f rt v«s»f «L* c h rltle lliV e m c I a U « » i p k e n .

LT < n m r r x i r r w a i h » i < K x » r f w t v \ v k w U v a » »

" g ijn vrvxvfiK ri*! H i | liw o tv j «Irr» » c f b u d Al ( L v f : i j n f n n l j § í K f d * l r » < n « n d v v r J < u i t »

• » r . k l i i H i 1 « n ï i j n p rir» te rh il« « d e li l e i . J t i H « h \ « i * a a I.d u «t» le v e r * O p p < » * t<

A U t t t e r v a u I e v e n e ti i k w l «frei « a u mw t r o u w * J I i a a a » «I»* r r m v l ^ r r m t « n « ÍaI b * f r r u w t g lie lit hr»ii v«r*chl|*»r

24. - E.H. iX’ken Achicl CAMHR1.YNCK, Ondervoorzitter “OndersUindsWomitcü”

(bidprentje bij zijn overlijden op 2 4 .10.1 **51 )

Indien, in het kader van d eze studie, nogal u itv o erig w ordt stil gestaan bij de m oeilijkheden om trent d e w erk in g van het “O nd erstan d sk o m iteit”, dan is dat niet “ pour la petite ch ro n iq u e” m aar om aan te tonen tot w at voor problem en men kan kom en (vooral van partijp o litiek e aard) w anneer m en niet v o o ra f “ in tem p o re non su sp ecto ” een “ neutrale” am b telijk e dienst organiseert vo o r civiele defen sie inzake bevoorrading.

Al deze interne strubbelingen hadden uiteraard een n eg atieve w eerslag op de w erking van het com ité. D e diensten van het co m ité - w aar blijkbaar toch vo ld o en d e gezond verstand a a n w e z ig w as

w isten ech ter hun v erdienstelijk w erk ten bate van d e bev o lk in g op een bevred ig en d e m anier voort te zetten. Een b elangrijke m eev aller w as hierbij uiteraard het heropstarten van de zeevisserij v a n a f mei 1915, ev en als de v o edselhulp uit het buitenland. Een tegenvaller anderzijds w as de vern ielin g van de kantoren d o o r een bom tijdens cén van de vele beschietingen van O o sten d e, wat gro ten d eels kon w orden o n d ervangen dank zij d e S.E.O . die m et ingang van 30 mei 1918 enkele lokalen te b esch ik k in g kon stellen van het com ité.

D e steeds teru g k eren d e m o eilijkheden rond het eig en g ereid e optreden van V oorzitter D evriese (d ie intussen op 5 ju n i 1918 w aarnem end burgem eester gew orden w as) leidden ten slotte tot d ien s vervanging, op 16 augustus 1918, door de h. E. V an G labbeke.

Dit alles neem t ech ter niet w eg dat gedurende d eze v ier lange en bange oorlogsjaren, het

“ K om iteit” z eer veel en v erdienstelijk werk heeft geleverd. Indien er nogal wat (en aanslepende) in terne w rijvingen w aren, dan w as dit eigenlijk niet z o zeer d e schuld van het com ité zelf, doch had dit veeleer een stru ctu rele en b eleidsm atige o o rzaak die d uidelijk terugging tot de v o oroorlogse periode.

13. VIS EN V O LK SG EZO N DH EID

O fsch o o n m en zich toen nog niet daarvan bew ust w as, m oet h ier toch even aandacht w orden besteed aan het (letterlijk en figuurlijk) vitaal feit dat het hervatten van de visserij niet alleen een

belangrijke b ijd ra g e w as voor de alg e m en e v o ed selv o o rzien in g v o o r d e O o ste n d se b ev o lk in g m aar dat dit insgelijks u iterm ate b epalend w as v o o r de vo lk sg ezo n d h eid , en m ee r in het b ijz o n d e r w at betreft o p g ro eie n d e kinderen, zw an g ere vrouw en, zog en d e m oeders, ziek en , b eja a rd e n en m en sen m et een z w ak k e gezondheid. H et spreekt v a n z e lf dat aldus een b e la sten d e hy p o th eek v o o r d e naoorlogse o n tw ik k elin g van de volk sg ezo n d h eid gro ten d eels w erd v erijd eld , d och zelfs tot op vandaag is m en zich hiervan in h o g ere b eleidskringen b lijk b aar n o g niet v o lle d ig o f v o ld o en d e bew ust, getu ig e hiervan het feit dat d e zeevisserij (overig en s sam en m et d e lan d b o u w ) w ordt beschouw d en b eh an d eld ais een louter econom isch gegeven .. . en d at z e lfs d e k lein e k u stvisserij zich voortdurend m oet schrap zetten om niet ten o n d e r te gaan in de d iv e rse “a llo c h to n e ” beleidsopties d ie d eze secto r van alle kanten belagen.

H et is im m ers zo, dat vis vo o r het m en selijke lichaam niet alleen een b e la n g rijk e lev e ran c ie r is van eiw itten m aa r ook van bep aald e m in eralen (vooral jo d iu m ) die in an d e re eetw are n o n tb rek en . B ehalve de p e lag isch e visso o rten (haring, sprot, m akreel, tonijn, sardines, zalm , e.a.) b evat vis - evenals de m eeste schaal- en w eek d ieren - slechts w ein ig vet, en dan n o g d o o rg aa n s z e er w e in ig verzadigde vetten. D och ook v ette v is is z e er w aardevol (u iteraard vooral in een p e rio d e van v o ed selschaarste) en dit o m w ille van d e essentiële vetzuren d ie erin v o o rk o m en . V is b evat ook vitam inen B en v ette vis daaren b o v en v itam inen A en D. Het b elan g rijk st hierbij z ijn de vitam in en B o m dat ze, o ok in n o rm ale tijden, veelal ontbreken in d e d a g e lijk se v o e d in g in W est-E u ro p a. H et gaat hier dan vooral om v itam in e B -12 d ie in niet-dierlijk voedsel z e er z eld zaam is.

In tijden van v o e d selsc h aa rste is vooral d e aanvoer van vette vis van b e la n g (d e “p ela g isch e visso o rten ”). Een g elu k k ig natuurlijk toeval wil dat het precies d ie so o rten zijn d ie in o o rlo g stijd tot vlak on d er d e kust in grote h o ev eelh ed en kunnen gevangen w orden. Zij zijn d e rijk ste bron van essentiële vetzu ren (vooral O m eg a-3 ), zij bevatten w einig verzad ig d vet en veel eiw itten, ijzer, vitam inen B en v itam in e D, ev en als calcium en jo d iu m .

D rie m aaltijden per w eek w aarbij vette vis w ordt o p g ediend, leveren in geval van p ro b le m atisc h e voeding de lev en sn o o d zak elijk e O m ega-3 essentiële vetzuren v o o r het m en se lijk lichaam . V ooral tijdens het ja a rlijk s haring- en sp ro tseizo en w as dit v o o r d e O o sten d se b ev o lk in g geen pro b leem . Al deze w aard ev o lle v o edende b estan d d elen van haring en sprot hebben allich t k unnen voork o m en dat tijdens de b ezettin g sjaren het aantal slachtoffers van on d erv o ed in g , e e n zijd ig e v o ed in g e n /o f v erkeerde v o e d in g al bij al no g b etrek k elijk gering gebleven is, .. . en dat tijd en s d e “ S p aanse griep”-epid em ie in 1918 niet n og m ee r slachtoffers g evallen zijn !

Het b asisprobleem van d e voed selv o o rzien in g in O osten d e w as im m ers niet z o z e e r het voorkom en van o n d e rv o e d in g doch v eeleer het v erijdelen van e e n zijd ig e v o ed in g (m et n a m e b rood en aardappelen). O v erigens geen kw aad w oord o v e r d e z e voed in g sm id d elen : tarw e b evat veel eiw it en v itam inen E en B, terw ijl aardappelen vitam inen C en B-6 b ev atten , ev en als k alium en andere m ineralen (de schil b evat veel voedingsw aarde, van d aar dan o ok h et b e la n g van het eten van aardappelen m et d e schil, in O osten d e toen zeer p o p u lair ais “ patatten m et d e p e e le ” en m et een gero o k te haring). M aar an d e rz ijd s o m v atte het o o rlogsdieet al te w e in ig vlees, zu iv e lp ro d u c ten , fruit en groenten. V an d aar dan ook d e b elan g rijk e co m p lem entaire rol van vis en visserijp ro d u cten .

N aast de p e la g isch e “ v e tte ” v issoorten w as er uiteraard ook n og d e ro n d v is (vooral k ab eljau w , w ijtin g en sch elv is) en d e platvis (schol, bot, tong). D eze vissoorten b e v a tten veel eiw it ev e n als calcium en en k ele B -vitam inen. Z e zijn ook een w aardevolle bron van jo d iu m .

C o n clu sie van een en an d e r is, dat indien de b evolking tijd en s d e b e z e ttin g z e k er niet leed aan de huidige “ w c lv a artsz iek te n ” (w at op z ic h z e lf een pluspunt is), d e m ensen an d e rz ijd s ook w e in ig o f niet g econfronteerd w erden m et o n d e rv o e d in g (en zek er niet m et h o n g e rsn o o d ) m aa r eig en lijk ook zeer w einig m et een zijd ig e v o ed in g (tenzij ged u ren d e d e eerste m aanden van d e b e z ettin g ) en dit

ongetw ijfeld dank zij de bijd rag e van d e kleine kustvisserij tot het v eilig stellen van een m inim ale en k w a lita tie f vrij ho o g staan d e voedselvoorziening.

D eze culin air-h isto risch e invalshoek is eigenlijk m in d er ong ew o o n dan het op het eerste zicht lijkt. Het vertolkt im m ers w at d e gew o n e volksm ens ged u ren d e tw ee w ereldoorlogen en bezettingen steeds in stin ctie f heeft aangevoeld : “ Den oarienk eeft uus gered !” (D e h aring heeft ons gered !)....

Een ander en zeer opv allen d aspeet van deze periode is het u itblijven van epidem ieën. En dit m oet alleszins toegeschreven w orden aan d e bezetten d e overheid, zij het dan w elisw aar veeleer o f allereerst gedreven d o o r sanitaire b ek om m ernissen aan gaande het eigen leger dan vanuit een reële z o rg voor de v o lk sgezondheid in het b ezet gebied. R eeds lang vó ó r het uitbreken van de o o rlo g w as d e D uitse legerleiding zich z eer goed ervan bew ust dat in het verleden bij m ilitaire operaties steeds m eer doden w aren gevallen d o o r tyfus en andere b esm ettelijk e ziekten dan op het slagveld. Een b etere h y giëne en de o n td ek k in g van bepaalde ziek tev erw ek k ers hadden in de 19e eeuw de geneeskunde in het algem een en d e m ilitaire geneeskunde in het bijzo n d er m et grote schreden vooruit gebracht. G rote w eg b ereid ers w aren Scm m elw eis, Pasteur, K och, Lister, enz.

V andaag beseffen wij nog n au w elijk s w at voor een o m m ek eer dit allem aal heeft veroorzaakt, ook op het vlak van de m ilitaire strategie. O ok al w as initieel dat soort oo rlo g niet de bedoeling gew eest, toch is het een feit dat v a n a f 1914 v o o r het eerst in de m ilita ire geschiedenis een langdurige en m assale stellingen- en lo o p g rav en o o rlo g kon uitgevochten w orden. En dit om de zeer eenvoudige reden dat tot dusv er bij iedere gro o tsch alig e en sed entaire con cen tratie van legereenheden, al spoedig een o f andere epid em ie roet in het eten zou kom en strooien. Het toverw oord w as

“ v accinatie” , ev enals in ruim e m ate o ok “prev en tie” , zoals bv. o n tlu izin g ter voorkom ing van tyfus, m aar in eerste instantie d o o r een echte m an ie voor netheid en hygiëne, vooral dan in het D uits leger, w aar “ S auberkeit” het too n aan g ev en d ordew oord was.

In het kader van die “ S au b erk eit” en van het licham elijk w elzijn van de frontsoldaten, w erd d o o r de O rtsk o m m an d an tu r reeds bij het begin van de zom er van 1915 alles in het werk gesteld om in O osten d e een badendienst in te richten ten behoeve van D uitse m ilitairen. Dit had w eldra z o ’n succes dat in de “ K ölnische V o lk sz eitu n g ”, in een artikel “O stende in K riegszeiten” , hierover een g eestd riftig e reportage verscheen E r zal wel nooit in augustus en sep tem ber een grotere toeloop gew eest zijn aan het strand ais in het oorlo g sjaar 1915. N atuurlijk is het publiek wel enigszins anders sam engesteld ais in v o rige ja re n . D agelijks rolt de ene extra-trein na de andere in het station van O ostende. In lange rijen stappen de F eldgrauen naar het strand, voorafgegaan d o o r de regim entsfanfare. T ot v e r b eneden lep er kom en de soldaten m et duizenden van het front n aar d e zee om er baden te nem en. V elen o n d e r hen hebben zelfs nog nooit eerd er d e zee gezien.”

D e D uitse m ilitaire bu reau cratie kon uiteraard niet nalaten, voor het baden in zee een o m stan d ig reglem ent uit te vaardigen (in niet m in d er dan 11 artikelen) ... dat zelfs bij de Fritzen zo danig de lachlust o p w ek te dat h iero v er w eldra een persiflage verscheen in d e D uitse soldatenkrant “ An F landerns K üste - K rieg szeitu n g fur das M arinekorps”, een blad dat b lijkbaar niet gespeend w as van zin voor hum or. De redactie had bovendien een vrij levendige belan g stellin g voor “ F landern” , w at reeds tot uiting kw am in het eerste num m er (verschenen in m aart 1916), m eer bepaald in de d ich terlijk e o m sc h rijv in g van het o pzet van deze krant:

D as erste F eldblatt d e r deu tsch en M arine, W ir w ollen erzählen von flandrischen Sagen, G eschrieben für euch am Y ser und D üne, von fläm ischer K unst, vergangenen T agen, E rblickt heu te das Licht der W elt ! und w as die F eder nicht schildern kann, W ir hoffen dass euch die Z eitu n g gefallt, das zeichnet euch fix unser M alersm ann.

S ie soll euch treulich und schlicht berich ten D och lässt sich hier noch so m anches sagen.

V on Flandern und eueren K riegsgeschichten. V or A llem : W ie w ir die Feinde schlagen !

M aar m et o f zo n d e r reg lem en terin g , d e w erk elijk h eid w as van d ien aard dat , sp ijts het u itdrukkelijke verbod, h ele legerafd elin g en in A d am sk o stu u m en in p ara d e m a rs o v e r het strand tot aan het w ater o p ru k ten om zich verv o lg en s allen tegelijk in de b ran d in g te w erpen. D aar in 1915 een gedeelte van het strand no g w as v o o rb eh o u d en aan d e b u rg erb e v o lk in g , w a s d eze “ N a c k e d e i” , naar d e zeer p reu tse norm en van d ie tijd, een v o o rtd u re n d e b ro n van ergernis. H et zijd e lin g s aanschouw en van al d ie held h aftig e k onten en kro o n ju w elen zal v o o rze k e r heel w at kinderen en jo n g e m aagden in v e rw a rrin g en verleg en h eid gebracht h e b b e n ...

M aar ben ev en s de “ S au b erk eit” en d e “O ste n d er B aden” w a s er o ok n og het “ E n tla u se n ” . H et o ntluizen van d e soldaten d ie teru g van het front kw am en, w as v o o r d e D u itse leg erleid in g w eg en s het gev aar v o o r ty fu s een z eer strik te a a n g eleg en h eid , niet in het m in st ook o m d at, bij g ebrek aan kazernering, veel so ld aten in g ekw artierd w erden bij burgers. M et dat g o ede doei v o o r og en w erd het “ Palace H otel” o m g eto v erd in een geso fisticeerd “ D esin fek tio n s- und B rau seb ad ”, een ontsm ettings- en o n tlu izin g sb ad , bij de D uitse so ld aten sp o e d ig herd o o p t in “ L ausoleum ” , in voo m o em d e so ld a te n k ra n t o m sch rev en ais “één d e r m eest h e ilb ren g e n d e inrichtingen ac h te r ons front” . Dit vo o rtreffelijk ingerich te o n tlu izin g scen tru m kon ec h te r niet v o o r het n ag eslacht b ew aard w orden, w ant bij hun aftocht op 15 o k to b er 1918 hebben d e D u itsers dit “ L au so leu m ” opgeblazen.

T enslotte hadden d e D uitsers in al hun “ G rü n d lic h k e it” o ok n o g een d erd e lijn s-g e z o n d sh eid sz o rg , nam elijk “ Im pfung” (in enting), zow el v o o r m ilitairen ais v o o r burgers. D e b u rg erb e v o lk in g w as toen d aarm ed e n og niet v ertrouw d, en d ie v e rp lich te in entingen b o tsten dan o ok op heel w at w antrouw en en w eerstand. M aar d e b ezetten d e overh eid w as o n v e rb id d e lijk , vooral gelet op het feit dat zoveel D uitse m ilitairen in g ekw artierd w aren bij b u rg ers en d at o v e rig e n s intussen reeds een verontrustend aantal g ev allen van ty fu s in O o sten d e bek en d w aren. O m d e z e gevallen a f te zonderen, w erd het O n z e -L ie v e -V ro u w e C o lleg e o p g eëist en in g erich t ais quaran tain e-h o sp itaal voor tyfiispatiënten.

M aar de D u itse legerartsen v erw ach tten alle heil van “ Im p fu n g ”, ter v o o rk o m in g van de gevreesde ziekte. D aarom w erd op 28 se p te m b er 1915 een “ B e k e n d m ak in g aan g aan d e d e in en tin g der inw oners tegen ty p h u s” u itgevaardigd. In het begin van o k to b er z o u m et d e m assale in en tin g begonnen w orden, straat per straat, en in iedere straat in een bep aald huis, en toeg ed ien d d o o r

“ D uitse M arine geneesh eren , o n d e r m ed e w erk in g van B elg isch e gen eesh eren en h e lp ste rs” . Z uigelingen, zieken en p ersonen van m e e r dan 60 ja a r oud, w erd en van am b tsw e g e vrijgesteld. Zij die w ensten te w orden ingeënt d o o r hun eigen huisarts, k o n d en dit laten doen o n d e r to ezich t van D uitse geneesheren. O m d at de D uitse legerartsen nogal ru w e k lanten w aren, hebben heel w at O ostendenaars van d ie m o gelijkheid gebruik g em aakt, o ok al w as in dat geval d e in en tin g niet kosteloos.

A ldus w as op en k ele w eken tijd iedereen ingeënt ( o f “ g e ste k t” zo als d it in d e vo lk sm o n d geno em d w erd). De gevo lg en w aren z eer o p v allen d : reeds o p 31 o k to b er w as het aantal ty fiisp atiën ten in het O .L .V .C o lleg e ged aald van 70 n a a r 54, en op 21 n o v em b er n a a r 31. S edert 3 n o v em b er w erd er trouw ens geen enkel nieu w geval n o g gem eld.

O m de w erk in g van d e eerste in en tin g te besten d ig en , w erd het d a a ro p v o lg en d ja a r o v erg e g a a n tot een nieuw e m assale inenting, m et aan v an g in ju li. Een d e rd e reeks inentingen w erd d a a ro p niet m eer overw ogen, d a a r er a c h te ra f n og slech ts z e er sp o rad isch g e v a llen van ty fu s gem eld w erden.

O n d er het m otto “ M ens sana in c o rp o re san o ” w erd o v e rig e n s d o o r d e D uitse leg erleid in g ook een en ander gedaan v o o r de o n tsp a n n in g en d e “o n tw ik k elin g van d e g e e st” van d e troepen ac h te r het front. B egin 1915 w erd in d e lokalen van d e “ S o c iété L ittéraire” een casin o v o o r o fficieren ingericht, w aar ook co n certen w erden gegeven. En in m aart 1915 w erd het “ H otel St. D enis” in d e K apellestraat h erschapen in een “ M a rin e h eim ”, terw ijl a n d e rz ijd s d e zaal “ S cala” w erd ingericht ais

cinem a (d ie ’s nam iddags toegankelijk w as voor burgers). T en slo tte w erd in villa “ A chile L egrand”

op de W estram p van de K ursaal een bibliotheek geopend v o o r D uitse m ilitairen. O ok w erden er regelm atig voordrachten gegeven do o r D uitse p ro fessoren in d e S tad sschouw burg, w aar som s ook toneelvoorstellingen w erden n aar voor gebracht d o o r ro n d reizen d e D uitse toneelgezelschappen.

V erm eldensw aard zijn ook de o rg elconcerten in de SS. P etrus- en Pauluskcrk. Al m et al dus een soort “ W elfare dienst “ “avant la lettre”, een D uits in itia tie f dat uiteraard geen verband houdt m et het onderw erp van d eze studie m aar m isschien terlo o p s hier even m ag aan gestipt w orden.

B ovenstaande beschouw ingen o v e r d e v o lk sgezondheid in o o rlogstijd zijn een voor historici tot d u sv er onon tg o n n en terrein, en niet in het m inst ook de w isselw erk in g tussen, in casu, en erzijds de v o ed selvoorziening en anderzijds sanitaire m aatregelen, m ee r bepaald ter v o o rkom ing van b esm cttelijke ziekten, w aarbij het uiteraard vooral gaat om het im m uunsysteem in de m ens. De b elangrijkste voedingsstoffen voor het im m uunsysteem zijn de antioxidanten. V itam ines C en E zijn d e bekendste antioxidanten. S elenium (aan w ezig in vis en in schaald ieren ) bevordert d e productie van antistoffen. Z ink (aan w ezig in schaaldieren) zorgt erv o o r dat e r tegen indringers snel nieuw e im m uuncellen w orden gevorm d. H et m erk w aard ig e is wel dat m en zich toen van heel deze nochtans z eer belangrijke w isselw e rk in g niet bew ust w as ... m aar dat niettem in — zij het veeleer bij w ijze van im provisatie - een aanpak w erd doorgevoerd die o n g etw ijfeld d e volksgezondheid is ten goede gekom en, zelfs no g tot ja re n na het ein d e van d e oorlog.

(w ordt vervolgd) IL L U S T R A T IE S:

- Enkele O o sten d se notabelen sam en aan de feestdis (te gast bij G. C nudde, 1900) - B eschieting van 2 5 .0 9.1917 - o p ruim en van puin in de C h ristinastraat

- E H. D eken A chiel C A M E R L Y N C K , O n d erv o o rzitter “O n d e rsta n d sk o m iteit”

VRAAG OM INLICHTINGEN

W ij zijn in het bezit van een p rogram m a van het N ederlandsch T ooneel van G ent dat op zon d ag 17 april 1921 het zangspel in drie bedrijven “ E va” (H et F abrieksm eisje) o p v o e rd e “ten voordele van de B eroem de P IX E -F L IK K E R S ” .

T ev en s hebben wij een m enu-kaart (zeer copieus banket) gedrukt “ A l’o ccasio n de la publication du 4 e bilan d es P1K SE -FL IK K E R S. O stende, le 28 sep tem bre 1923” .

Kan er iem and ons w ellicht m ededelen w ie o f w at die v eren ig in g van P IX E -F L IK K E R S o f PIK SE - F L IK K E R S te betekenen had? W at w as hun doei? W aar w as hun lokaal en gebeurlijke bedrijvigheid.?

O rner V ILA IN