NALEVING VAN DE INFORMATIEPLICHT BIJ HEIMELIJKE WAARNEMING
DOOR
SOCIALE DIENSTEN
Onderzoek door het College bescherming persoonsgegevens (CBP) naar de naleving van de informatieplicht bij heimelijke waarneming
door
Team Werk, Inkomen en Zorg Gemeente Leiden
Z2008-00698
Definitieve bevindingen
College bescherming persoonsgegevens – september 2009
2
3
Inhoud
Samenvatting ... 5
Inleiding... 7
Inleiding... 7
1 Bevindingen en conclusie... 9
1.1 Voorlopige conclusie... 9
1.2 Verweer... 9
1.3 Definitieve bevindingen ... 9
1.4 Definitieve conclusie ... 10
4
5
Samenvatting
Het College bescherming persoonsgegevens (CBP) heeft bij team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden een nalevingsonderzoek verricht met als doel te onderzoeken of sociale
diensten van gemeenten bij fraude-onderzoeken, waarin gebruik wordt gemaakt van heimelijke waarneming, handelen in overeenstemming met art. 34 lid 1 Wbp en art. 43 sub b Wbp, in de zin dat ze de betrokkenen na afloop van het fraude-onderzoek informeren over de heimelijke waarnemingen. In het kader van het nalevingsonderzoek heeft het CBP hier op 1 augustus 2008 een onderzoek ter plaatse verricht. Het onderzoek is uitgevoerd op fraude-onderzoeken die hebben plaatsgevonden in de periode tussen 1 januari 2007 en 1 augustus 2008. Het onderzoek maakt deel uit van een onderzoek naar de naleving van de informatieplicht bij meerdere sociale diensten.
De informatieplicht van art. 34 Wbp betekent voor sociale diensten concreet dat zij verplicht zijn de personen die object zijn of zijn geweest van een fraude-onderzoek, waarin gebruik is gemaakt van heimelijke waarneming, hierover te informeren. Een sociale dienst kan hiervan alleen afzien als er sprake is van een in art. 43 Wbp genoemde uitzonderingsgrond. In het dossier moet worden vastgelegd dat over heimelijke waarneming is geïnformeerd. Alleen op die wijze kan naleving van de informatieplicht worden gegarandeerd. Een behoorlijke en zorgvuldige gegevensverwerking (art. 6 Wbp) vereist dat het voldoen aan de informatieplicht duidelijk kenbaar in het dossier wordt vastgelegd.
Algemene conclusie
Uit 17 van de 19 onderzochte dossiers blijkt niet dat de betrokkenen (juist) zijn geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. In deze dossiers is niet schriftelijk vastgelegd dat er is
geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. Hierdoor kan niet worden vastgesteld dat is voldaan aan de informatieplicht. De uitzonderingsgrond van art. 43 Wbp is op deze gevallen niet van toepassing.
Dit betekent dat de gemeente Leiden de regels aangaande de informatieplicht als bedoeld in art.
34 Wbp niet heeft nageleefd.
6
7
Inleiding
Inhoud
Dit rapport bevat de bevindingen van het nalevingsonderzoek van het College bescherming persoonsgegevens (CBP) naar de naleving van de informatieplicht door team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden.
In het kader van het nalevingsonderzoek heeft het CBP hier op 1 augustus 2008 een onderzoek ter plaatse verricht.
Heimelijke waarneming
Bij een vermoeden van fraude met bijstandsuitkeringen kan de gemeente de sociale recherche een opdracht geven om fraude-onderzoek naar een uitkeringsontvanger of uitkeringsaanvrager te doen. Tijdens dat fraude-onderzoek kan de sociale recherche gegevens vastleggen door eigen waarneming zonder de betrokkene daarvan (op dat moment) op de hoogte te stellen. Dit wordt heimelijke waarneming genoemd. Zoals ook is opgenomen in de procesbeschrijving Heimelijke waarneming door sociale diensten die in 2003 na overleg met branchevertegenwoordigers is vastgesteld, dienen betrokkenen na afloop van het fraude-onderzoek te worden geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. De procesbeschrijving is een uitwerking van de
informatieplicht, die zijn grondslag heeft in art. 33 en 34 van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). In november 2007 is een aangepaste en geactualiseerde
procesbeschrijving goedgekeurd door het CBP, waarna deze is gepubliceerd op de websites van het CBP en van de brancheorganisatie StimulansZ.
De informatieplicht
Heimelijke waarnemingen door de sociale recherche vormen een ingrijpende inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de geobserveerde burger. De persoonsgegevens die tijdens de waarnemingen zijn verzameld, worden gebruikt voor (her)beoordeling van het recht van een burger op een uitkering. Daarnaast kunnen de gegevens een rol spelen bij toekomstige
beoordelingen van de uitkeringsontvanger. Wanneer uit het persoonsdossier blijkt dat iemand eerder onderworpen is geweest aan onderzoek door de sociale recherche, kan dit een reden zijn om deze persoon als verhoogd risico te blijven beschouwen en extra te controleren. De burger die het onderwerp is geweest van heimelijke waarnemingen dient daarvan op de hoogte te worden gebracht. Hij heeft het recht om te weten wat de reden is van het fraude-onderzoek van de sociale recherche en wat het resultaat van het fraude-onderzoek is geweest. De informatieplicht
waarborgt een belangrijk beginsel van de Wbp: transparantie. Het voldoen aan de
informatieplicht is het sluitstuk van de gegevensverwerking, en gelet op de wijze waarop de gegevens werden verkregen een belangrijke waarborg om te voorkomen dat de
gegevensverwerking bij de betrokkene onbekend blijft. De informatieplicht stelt de betrokkene in staat zijn rechten uit te oefenen en een eventuele onrechtmatige verwerking aan te vechten. Een verantwoordelijke moet kunnen aantonen dat aan de informatieplicht is voldaan. Een behoorlijke en zorgvuldige gegevensverwerking (art. 6 Wbp) vereist dat het voldoen aan de informatieplicht duidelijk kenbaar in het dossier wordt vastgelegd. Deze verplichting is in de procesbeschrijving Heimelijke waarneming door sociale diensten, als volgt opgenomen: “Registratie is naar het oordeel van het CBP een noodzakelijke voorwaarde om naleving van de informatieplicht te garanderen.”
Aanleiding voor het nalevingsonderzoek
Het College bescherming persoonsgegevens (CBP) heeft in 2006 een onderzoek uitgevoerd naar de naleving van de procesbeschrijving heimelijke waarneming door sociale diensten. Ten behoeve daarvan is bij drie gemeenten een dossieronderzoek uitgevoerd om te onderzoeken of de sociale diensten van gemeenten bij fraude-onderzoeken, waarin gebruik wordt gemaakt van heimelijke waarneming, handelen in overeenstemming met art. 34 lid 1 Wbp en art. 43 sub b Wbp, in de zin dat ze de betrokkenen na afloop van het onderzoek informeren over de heimelijke waarnemingen. Uit het onderzoek bleek dat regelmatig niet werd voldaan aan de naleving van de informatieplicht bij heimelijke waarnemingen. Vooral bij fraude-onderzoeken naar
8
uitkeringsgerechtigden waarbij geen fraude aan het licht was gekomen, werden de betrokkenen in veel gevallen niet geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. Het rapport van dit verkennend onderzoek is na afloop aan alle Nederlandse gemeenten toegezonden.
Thans is nogmaals onderzocht of de gemeentelijke sociale diensten de informatieplicht naleven.
In dit nalevingsonderzoek zijn 20 gemeenten onderzocht. Leiden is één van deze gemeenten.
Doel
Het doel van het nalevingsonderzoek was te onderzoeken of de sociale diensten van gemeenten bij fraude-onderzoeken, waarin gebruik wordt gemaakt van heimelijke waarneming, handelen in overeenstemming met art. 34 lid 1 Wbp en art. 43 sub b Wbp, in de zin dat ze de betrokkenen na afloop van het fraude-onderzoek informeren over de heimelijke waarnemingen.
Het nalevingsonderzoek
Voor het onderzoek naar de naleving van de informatieplicht door Sociale diensten zijn in totaal 20 sociale diensten bezocht door een onderzoeksteam van het CBP.
Op 3 juli 2008 is een brief verzonden aan het team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden waarin het onderzoek ter plaatse is aangekondigd.
Op 14 juli 2008 is telefonisch contact opgenomen met het team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden.
Het onderzoek ter plaatse heeft plaatsgevonden op 1 augustus 2008, van 10.00 uur tot 16.00 uur.
Algemene gegevens
Het team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden maakt gebruik van heimelijke waarnemingen.
De gemeente Leiden heeft de gegevensverwerking heimelijke waarnemingen niet gemeld bij het CBP.
Het team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden heeft geen werkprocedure heimelijke waarneming.
9
1 Bevindingen en conclusie
Het nalevingsonderzoek is uitgevoerd op onderzoeken naar fraude die hebben plaatsgevonden en zijn afgerond in de periode tussen 1 januari 2007 en 1 augustus 2008. Het gaat om fraude- onderzoeken waarin gebruik is gemaakt van heimelijke waarnemingen en waarin geen fraude is aangetoond.
Het onderzoeksteam heeft de onderzoeken geselecteerd waarin geen fraude is aangetoond en waarin wel gebruik is gemaakt van heimelijke waarnemingen. Dit betreft 19 fraude-onderzoeken.
De onderzoeksvraag luidt: handelen de sociale diensten van gemeenten bij fraude-onderzoeken, waarin gebruik wordt gemaakt van heimelijke waarneming, in overeenstemming met art. 34 lid 1 Wbp en art. 43 sub b Wbp, in de zin dat ze de betrokkenen na afloop van het fraude-onderzoek informeren over de heimelijke waarnemingen?
De onderzochte dossiers zijn elk afzonderlijk beoordeeld op deze vraag.
Er is voldaan aan de regels aangaande de informatieplicht als:
• het dossier een kopie van een brief of een gespreksverslag bevat waaruit blijkt dat de sociale dienst de onderzochte persoon (de betrokkene) heeft geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen;
• het dossier een schriftelijk en inhoudelijk voldoende gemotiveerd beroep op de uitzonderingsgrond van art. 43 sub b of e Wbp bevat.
Er is niet voldaan aan de regels aangaande de informatieplicht:
• in alle overige situaties.
1.1 Voorlopige conclusie
De voorlopige bevindingen van het nalevingsonderzoek zijn op 11 december 2008 verstuurd aan de wethouder Sociale Zaken en het team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden. De voorlopige beoordeling en conclusie luidde:
Bij 17 van de 19 onderzochte dossiers heeft team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden de regels met betrekking tot de informatieplicht als bedoeld in art. 34 Wbp niet nageleefd.
Uit de onderzochte dossiers blijkt niet dat de betrokkenen (juist) zijn geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. De uitzonderingsgrond van art. 43 Wbp is op deze gevallen niet van toepassing.
1.2 Verweer
In de brief van 5 januari 2009 geeft de gemeente aan dat de conclusie van het nalevingsonderzoek wordt onderschreven.
1.3 Definitieve bevindingen
In tabel 1.1 staat aangegeven bij hoeveel door het CBP onderzochte fraude-onderzoeken het team Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Leiden heeft voldaan aan de regels aangaande de
10
informatieplicht bij heimelijke waarnemingen en bij hoeveel fraude-onderzoeken hier niet aan is voldaan.
Tabel 1.1 Naleving van de regels aangaande de informatieplicht bij heimelijke waarnemingen in fraude-onderzoeken.
Aantal Code dossier-
nummers Niet voldaan aan de regels aangaande de
informatieplicht
Niet aantoonbaar geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen; geen kopie brief of opmerking in gespreksverslag in het dossier, en de
uitzonderingsgronden van art 43 Wbp zijn niet van toepassing.
17 evv02,evv03 evv04,jot01
evv05,jot02 evv06,jot03 jot04,jot05 evv07,jot07 evv08,jot08 jot09,evv10
evv11 Wel voldaan aan de informatieplicht
Geïnformeerd door sociale dienst over de heimelijke waarnemingen en kopie brief of gespreksverslag in dossier, of niet geïnformeerd, maar rechtmatig, op grond van art. 43 Wbp (uitzonderingsgrond is van toepassing) en schriftelijke motivatie in dossier.
2 jot06 jot10
Totaal aantal onderzochte fraude-onderzoeken met
heimelijke waarnemingen 19
1.4 Definitieve conclusie
De bevindingen uit paragraaf 1.3 leiden tot de volgende conclusie:
Uit 17 van de 19 onderzochte dossiers blijkt niet dat de betrokkenen (juist) zijn geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. In deze dossiers is niet schriftelijk vastgelegd dat er is
geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. Hierdoor kan niet worden vastgesteld dat is voldaan aan de informatieplicht. De uitzonderingsgrond van art. 43 Wbp is op deze gevallen niet van toepassing.
Dit betekent dat de gemeente Leiden de regels aangaande de informatieplicht als bedoeld in art.
34 Wbp niet heeft nageleefd.
