Natuur.oriolus 2016-3 De najaarstrek van 2015

(1)

Natuur.oriolus

VLAAMS DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VOOR ORNITHOLOGIE l JULI-AUGUSTUS-SEPTEMBER 2016 l JG 82 l NR 3 NATUURPUNT l COXIESTRAAT 11 l B-2800 MECHELEN

Najaarstrek 2015 Oeverzwaluwen in de

Antwerpse haven Broedgevallen Oehoe en Rode Wouw

73 79 89

Retouradres: Natuurpunt, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen

AFGIFTEKANTOOR 9099 GENT X - P706369

(2)

De najaarstrek van 2015

❱ Koen Leysen & Emmanuel Desmet

Dit artikel geeft een overzicht van een aantal uitschieters (positief en negatief) in de najaarstrek zoals verzameld op de Belgische trektelposten in de tweede jaarhelft van 2015 (bron: www.trektellen.org). Voor de radarobservaties zie de bijdrage van Hans van Gasteren.

Algemeen

Het aantal telposten in België is de laatste jaren vrij stabiel. Er komt wel eens een post bij, maar er vallen er ook af. De totale getelde tijd voor de periode augustus-december schommelt sinds 2008 ruwweg tussen 9.500 en 11.000u. Voor de tweede jaarhelft van 2015 waren er dat 9.688, het minste van de laatste 5 jaar. In totaal werden er 4.196.481 ex. op trek geteld, een pak minder dan de 10.520.331 van 2014. In 2013 ging het om 6.006.344 ex., 2012 6.771.885 ex., 2011 5.105.468 en in 2010 4.795.053. Voor Vlaanderen en Brussel waren dat in 2015 74 telposten en 3.547.846 ex. In totaal telde men op 11 telposten meer dan 100.000 ex. (zie ook tabel 1), duidelijk minder dan in 2014 toen er dat 27 waren (zie ook tabel 2).

Augustus

De meeste van onze Gierzwaluwen Apus apus vertrekken in de loop van juli. Toch is er ook daarna vaak een bescheiden doortrekpiek van mogelijk Scandinavische vogels, meestal ergens in de eerste tot derde week van augustus. In 2015 was dit wat later met 23 augustus als beste dag: Belgisch dagtotaal 528 ex., max. 86 ex. over telpost Graaf Visart te Brugge (W). Het totaal voor augustus en september was 1675 ex.

Op 24 augustus vlogen 16 Morinelplevieren Charadrius morinel- lus over telpost Kristallijn-Maatheide (L), een Belgisch record op www.trektellen.org.

Voor Gele Kwikstaart Motacilla flava was 31 augustus de beste dag met een algemeen totaal van 1050 ex. en De Maten (L) als beste post met 221 ex.

September

In de eerste helft van september viel er niet veel opmerkelijks te noteren. De waarneming van Nachtzwaluw Caprimulgus europaeus op De Brakeleer (A) springt in het oog. Het is de tot dan toe enige

Belgische waarneming in de databank van www.trektellen.org. Het ging niet om een overdag voorbijtrekkende vogel. Deze bleek ’s nachts opgestoten te zijn in de omgeving van het trektelplatform.

Pas op 19 september kwam er meer beweging. In de ruime kust- regio was er veel doortrek van Lepelaars Platalea leucorodia. Jan Desmet vestigde op zijn eentje vanuit zijn Brugse dakraamtelpost Graaf Visart (W) met 841 ex. en 165 ex. als grootste groep zelfs een heus Europees dagrecord op trektellen.org voor deze soort! Ook op de Fonteintjes te Zeebrugge (W) ging dit niet ongemerkt voor- bij. Hier stokte de teller bij 511 ex. Bij de opmerkingen meldt men daar dat rekening houdend met de genoteerde tijden en dubbel- tellingen er die dag ruim over de 1000 exemplaren zijn gepasseerd.

❱ Boerenzwaluw Hirundo rustica over Telpost Maatheide, Lommel (L).

9 september 2015 (Foto: Eddy Vaes)

❱ Tabel 1. Top 10 van de telposten op basis van aantal getelde vogels tweede jaarhelft 2015.

❱ Table 1. Counting sites with the highest totals for the second half of the year 2015.

❱ Tabel 2. Top 10 van de telposten op basis van aantal getelde vogels tweede jaarhelft 2014.

❱ Table 2. Counting sites with the highest totals for the second half of the year 2014.

2015 exemplaren uren gem./uur

Maatheide 303 825 807u 35m 376

Fonteintjes 193 554 154u 00m 1256

Bezinkingsputten Tienen 181 384 220u 00m 824

Averbode Bos en Heide 170 990 324u 41m 527

Brakeleer 165 755 357u 45m 463

Maten 149 622 377u 40m 396

Anderstad 136 117 489u 56m 278

Wintam 133 827 290u 05m 461

Sonnisheide 107 964 64u 42m 1669

Roerdompstraat Olen 103 271 192u 10m 537

2014 exemplaren uren gem./uur

Maatheide 852 038 810u 30m 1051

Bezinkinsputten Tienen 674 960 272u 45m 2474

Mijnterril Heusden-Zolder 655 767 141u 10m 4645

Opstalvallei 451 484 186u 19m 2423

Maten 426 718 354u 00m 1205

Wellen 385 029 228u 59m 1681

Averbode Bos en Heide 365 051 404u 10m 903

Brakeleer 359 434 394u 15m 911

Groot Schietveld 312 721 272u 05m 1149

Anderstad 305 008 606u 30m 502

(3)

90

•

TREK

Natuur.oriolus I 82 (3) I 20-30

De enige andere telpost met Lepelaars die dag was Wannegem- Lede, Kruishoutem (O) waar een groepje van 14 ex. overvloog. In het binnenland werkte vooral Boerenzwaluw zich diezelfde dag in de kijker met een Belgisch najaarsrecord van 5.563 ex. op Kristallijn- Maatheide (L). Bij het naderen van een regenfront trokken hier in 20 min tijd ruim 3.900 Boerenzwaluwen over.

Er was in het najaar van 2015 wel wat beweging van Zwarte Mezen Parus ater. De eerste signalen kwamen van de Baltische kust in Estland waar onder andere op 6 september 50.000 Zwarte Mezen werden geteld (webref 1). Het was wachten tot eind september alvorens een deel van deze eruptiegolf de Belgische telposten bereikte. Over telpost Opstalvallei (A) vlogen op 26 september 979 exemplaren , bijna evenveel als op alle Belgische posten samen (1148 ex.). Op deze telpost is al wel vaker stuwtrek van mezen vanuit de Brabantse Wal tussen de Schelde en de stad Antwerpen vastgesteld, maar dit was wel héél bijzonder. Op 27 september passeerden er op deze locatie nog 506 exemplaren. Ook op Kristallijn- Maatheide (L) had men op 26 september een dagrecord voor deze soort: 139 ex. Deze eerste bescheiden golf Zwarte Mezen bereikte op 2 en 3 oktober de kust met respectievelijk 502 en 803 exemplaren over de Fonteintjes (W). De weken erna werden steeds minder Zwarte Mezen opgetekend, tot midden oktober een tweede piek van stuwtrek langs de kust plaatsvond met op 18 oktober 969 ex. over de Fonteintjes (W). Bij de stuwtrek langs de kust was de beweging van de Zwarte Mezen noordwaarts gericht, net zoals bij eerdere bewegingen van Zwarte Mees langs de kust. Deze tweede piek werd ook in beperkte mate langs de Nederlandse kusttelpos- ten De Vulkaan en De Puinhoop geregistreerd, hoewel de aantallen daar niet veel voorstelden in vergelijking met eerdere jaren. De hoogste aantallen op de binnenlandtelposten De Horde Lopik en de Biesbosch werden ook in de periode 26 – 30 september vastgesteld met hooguit iets meer dan 200 exemplaren. De eerste beperkte doortrekpiek is dus duidelijk door het binnenland gepasseerd, terwijl de tweede piek vooral een kustaangelegenheid is gebleven.

Gedreven door de oostenwind was er eind september ook veel beweging van ganzen. Zo werden op 30 september in totaal 4474 Kolganzen Anser albifrons geteld met een maximum van 2245 ex.

over Bichterweerd (L). Op Kristallijn-Maatheide (L) werd het telpostrecord van 24 oktober 2014 (312 ex.) bijna verdubbeld: 622 ex., vooral in noordwestelijke richting. Dit past in de algemene trend van vroegere aankomsten bij deze soort (Nature Today 2014).

Oktober

Ook begin oktober zette de ganzentrek zich door met op 1 oktober 5096 Kolganzen en o.a. 848 ex. over De Brakeleer (A), een ver- dubbeling van het dagrecord voor deze sinds 2004 in het najaar toch dagelijks bemande telpost (was 404 ex. op 26 oktober 2014).

Opmerkelijk hierbij was dat op veel plaatsen gemeld werd dat de ganzen die dag in oostelijke richting vlogen. Klaarblijkelijk een geval van zogenaamde overshooting: met de rugwind van voor- gaande dag en nacht waren heel wat ganzen blijkbaar hun reisdoel voorbijgevlogen, wat hen verplichtte tot een (korte) terugvlucht (Nature Today 2015).

De 5 Witvleugelsternen Chlidonias leucopterus op 4 oktober over het Groot Schietveld waren een Belgisch record. Hoe vreemd het er soms kan aan toegaan bij trektellen blijkt nog uit de waarneming van een Reuzenstern Hydroprogne caspia over Averbode Bos & Heide (L) op zondag 11 okt (9u30). Bij een overtrekkende schril roepende, meeuwachtig aandoende vogel werd de naam Reuzenstern wel even geopperd, maar snel terug afgevoerd omdat deze soort een heel schorre roep heeft. ’s Avonds bleek echter dat er 1,5u eerder op de Strabrechtse Heide een jonge Reuzenstern vertrokken was die een bedelroep ten gehore bracht. Controle van deze roep leerde dat het in Averbode wel degelijk om een Reuzenstern ging, en -gezien de timing- quasi zeker hetzelfde exemplaar als in Strabrecht! Zoals wel vaker waren geluidsopnames hier een extra troef geweest.

Maar verder bleven veel trektellers in oktober vruchteloos uitkijken naar écht goede teldagen. Dit had o.a. te maken met vaak voorkomen- de (noord)oostenwinden, zie kader roofvogeltrek en elders in dit num- mer (van Gasteren 2016). Ook speelde mist de tellers vaak parten. Op de Bezinkingsputten Tienen scheerde men hoge toppen op dat vlak.

We lezen in de dagverslagen dat men er op 6 van de 11 teldagen in de tweede oktoberhelft af te rekenen had met (ochtend)mist.

Half oktober was het nog steeds abnormaal rustig op de telposten.

Er was nog geen enkele dag geweest met echt goede (zichtbare) zangvogeltrek. Op Maatheide werden bijvoorbeeld op 15 oktober – een moment dat de vogeltrek doorgaans piekt – een schamele 54 vogels geteld! Het was wachten tot 17 oktober toen zich in de oostelijke landshelft in de namiddag een korte maar hevige piek van lijstertrek aandiende. Voor Koperwiek Turdus iliacus was het lan- delijk telposttotaal 28.114 ex. met o.a. 6.069 ex. over De Maten (L).

Voor Kramsvogel Turdus torquatus beliep het totaal 15.894 ex.: over Kristallijn-Maatheide (L) 5197 ex. met groepen van meer dan 400 ex.

en over De Maten (L) 2.089 ex. allemaal naar Z-ZZO. Op 20 oktober vlogen 549 Kleine Rietganzen Anser brachyrhynchus over telpost Oesterputbrug (O), een Belgisch record.

Pas vanaf 23 oktober konden er daarna opnieuw soms hogere aantallen genoteerd worden met op enkele telposten rond of boven de 10.000 ex. Op 24 oktober was er stuwtrek langs de kust met 52.285 ex. over Duinbrug Bredene (W) (vooral Vinken Fringilla coe- lebs, 42.460 ex. en Spreeuwen Sturnus vulgaris 9.350 ex.) en over Kristallijn-Maatheide (L) 27.797 ex.

November

Ook in november viel weinig opmerkelijks te noteren. Op 8 november was er behoorlijk wat trek van Goudplevieren Pluvialis apricaria met 559 ex. over de Geitenberg te Kooigem (W), 362 over Lier Anderstad (A) en 307 over Noordelijk eiland Wintam (A).

Op 21 november was er goede eendentrek over De Fonteintjes (W) met 342 Bergeenden Tadorna tadorna en 690 Pijlstaarten Anas acuta.

89-93

❱ Kramsvogels Turdus pilaris. 17 oktober 2015. Telpost Maatheide, Lommel (L) (Foto: Eddy Vaes)

(4)

Roofvogeltrek najaar 2015: wachten op Godot

De najaarstrek van roofvogels in 2015 kan nog het best vergele- ken worden met “Wachten op Godot”, het absurde toneelstuk van Samuel Becket waarin twee vrienden hoopvol maar tevergeefs wachten op een zekere Godot. Aan de aanvoer van roofvogels uit Scandinavië lag het aanvankelijk nochtans niet en op het eerste gezicht ook niet aan slecht weer: tussen 22 augustus en 11 november zat er gedurende 27 dagen een oostelijke component in de windrichting. Wind uit oostelijke richting zorgt doorgaans voor een westwaartse verschuiving van de trekcorridor van thermiekers waaronder roofvogels en ooievaars, waardoor de aantallen die over de Lage Landen trekken hoger komen te liggen. (Feryn 2003, Peeters 2007, Desmet & Faveyts 2009, Leysen & Desmet 2011).

Ideaal zo leek het. Maar niets was minder waar. In dit luik belich- ten we tevens waarom het vruchteloos wachten werd op die ene topdag.

JULI

De najaarstrek van roofvogels begon nochtans veelbelovend met een knaller van formaat. Of je op 1 juli al van najaarstrek kunt spre- ken wat roofvogels betreft, daar valt over te discussiëren, allicht gaat het hier eerder om het rondzwerven van immature vogels, maar op 1 juli trok een Slangenarend Circaetus gallicus zuidwest over telpost Geitenberg in Kooigem (W). Twee dagen later werd een tweede ZW trekkende Slangenarend genoteerd in Watermaal- Bosvoorde (VB).

AUGUSTUS

In de derde decade van augustus stijgt traditioneel de nervosi- teit op de telpost, dan kijkt iedereen uit naar de piek van de Wespendieventrek Pernis apivorus. De beste ‘najaars’-dagen voor deze soort vielen op 26 en 28 augustus, toen op de Belgische telposten resp. 287 en 334 doortrekkende Wespendieven genoteerd werden met als beste telpost Averbode Bos en Heide (61 ex. op 26 augustus). Hoewel het najaarstotaal van deze soort iets hoger ligt dan vorig jaar en we hiermee het 4^de beste najaar voor deze soort op de grafiek zien, verdwijnt het dagrecord van 2015 in het niets bij dat van 26 augustus 2013 toen maar liefst 3402 Wespendieven genoteerd werden op Belgische telposten.

Op het moment dat je vooral Wespendieven op trek verwacht op de overzichtstabellen van trektellen.org, sprong één gege- ven toch wel in het oog: in het noorden van Nederland stroom-

den eind augustus mooie aantallen Buizerds Buteo buteo binnen die een westelijke koers aannamen. Vanaf de derde week van augustus tot de eerste week september 2014 waren meer dan 800 Buizerds Groningen binnengekomen. Ten zuiden van Groningen werd hier weinig van opgemerkt, alleen telpost IJmeerdijk had op 27 augustus 107 ex. langsvliegend. Deze markante aankomst viel samen met een enorme muizenplaag in Noord-Nederland, vooral Zuidwest-Friesland. Of er tegelijk ook voedselschaarste was in Noord-Duitsland en/of Zuid-Denemarken, is niet geweten (med.

Jacob Bosma). Ook in Vlaanderen was het opmerkelijk dat op telpost Averbode Bos & Heide op 20 augustus bijna evenveel naar zuid trekkende Buizerds werden opgetekend als Wespendieven (resp. 20 en 22 ex.) Diezelfde dag leverde hier ook 3 Grauwe Kiekendieven Circus pygargus op, een evenaring van het Belgisch telpostrecord.

0 1000 2000 3000 4000 5000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0

2 4 6 8 10 12 14

7:30 8:00 8:30 9:00 9:30 10:00 10:30 11:00 11:30 12:00 12:30 13:00 13:30 14:00 14:30 15:00 15:30 16:00 16:30 17:00 17:30 18:00 18:30 19:00 19:30 20:00 20:30

❱ Figuur 1. Totaal aantal overtrekkende Wespendieven Pernis apivorus per jaar voor alle Belgische telposten in de periode augustus-december op www.trektellen.org.

❱ Figure 1. Total number of migrating Honey Buzzards Pernis apivorus per year for all Belgian counting sites for august-december on www.trektellen.org.

❱ Figuur 2. Totalen per halfuur van Bruine Kiekendief Circus aeruginosus over tel- post Mortsel Zigeuner op 30 augustus 2015. Bron: www.trektellen.org.

❱ Figure 2. Half-hourly totals of Marsh Harrier Circus aeruginosus on migration site Mortsel-Zigeuner on August 30, 2015. Source www.trektellen.org.

❱ Wespendief Pernis apivorus juv. 31 augustus 2015. Telpost Maatheide, Lommel (L) (Foto Eddy Vaes)

(5)

92

•

TREK

Natuur.oriolus I 82 (3) I 20-30

Toch was er eind augustus enige animositeit op de telposten.

Zondag 30 augustus was een echte zomerdag met maxima rond de 30°, behoorlijk wat zon, een zwak windje en geleidelijk wat hoge sluierbewolking. Hier en daar werden wel wat roofvogels gezien, maar niets spectaculair dus de meeste tellers haakten af in de loop van de dag. Niet zo op telpost Mortsel- Zigeuner (A) waar er die dag van 6u55 tot 20u40 geteld werd.

En gelukkig maar. Om 16u was de tussenstand voor Bruine Kiekendief Circus aeruginosus 5 ex. Vanaf 16u30 kwam er out of the blue een heuse golf Bruine Kiekendieven over. Gelukkig werd voor elk exemplaar minutieus de precieze tijd ingevoerd wat een mooie reconstructie toelaat. Tussen 16u en 19u30 werden maar liefst 30 ex. geteld. De piek lag tussen 17u30 en 18u met 13 ex. Geregeld werden zelfs groepjes gezien: 17u41 5 ex., 17u54 4 ex. samen met een juveniele Grauwe Kiekendief en om 19u05 nog eens 4 ex. Dat bracht het dagtotaal voor Mortsel- Zigeuner op 35 ex., meteen ook het Belgisch telpostrecord voor najaar 2015. Enkele telposten konden de dag erna nog mee profiteren van deze trekgolf. Op telpost De Maten (L) werden die dag 33 ex. geteld, waarvan 10 ex. (drie trio’s) voor 7u30!

Op het Nederlandse Loozerheide, net over de grens, werden er 47 gezien, op Groot Schietveld (A) 18 ex. en Bichterweerd (L) 17 ex. Het blijft een raadsel wat tot deze sterk gepiekte doortrek heeft geleid. De som van de Belgische dagtotalen was op 30 augustus 63 ex., op 31 augustus 186 ex. en op 1 september 30 ex., samen 249 ex. Voor de volledige tweede jaarhelft was dat 1114 ex., vergelijkbaar met de voorgaande jaren. Enkel 2008 springt er uit, maar dat had alles te maken met de uitzonderlij- ke omstandigheden op 13 en 14 september (Desmet & Faveyts 2009).

SEPTEMBER

Het aantal doortrekkende Wespendieven in Falsterbo in de maand augustus lag maar op ca. de helft van het langjarig gemiddelde (www.falsterbofagelstation.se) - en ook in de eerste decade van september, wanneer de trekpiek van juveniele vogels plaatsvindt, bleven die aantallen laag (Kjellen 1992). In Denemarken werden wel mooie aantallen genoteerd, met bv. op 3 september 1013 ex. over telpost Skansebakken (deze vogels nemen de binnenweg tussen Zweden en Denemarken via de oversteek tussen Helsinborg en Helsingør en vermijden de omweg via Falsterbo) en op 5 september 1250 Wespendieven in Gedser Odde. Helaas stond er boven Noord- Duitsland begin september een NW-circulatie met regenfronten. Toen de wind op 8 september naar het oosten draaide

over heel West-Europa waren de Wespendieven al iets te zuidelijk doorgetrokken om in de Lage Landen nog een topdag te kunnen hebben zoals op 13 en 14 september 2008 (Desmet &

Faveyts 2009). Tussen 9 en 12 september lag West-Europa in de greep van een hogedrukgebied met een schrale oostenwind en een staalblauwe hemel als weerpatroon. Ideale omstandigheden voor thermiekers om op grote hoogte flinke afstanden af te leggen (Vansteelandt 2014). Als de trekcondities bovendien dagenlang prima zijn, kan er bij gebrek aan stuwing van een topdag geen sprake zijn. Van 13 tot 25 september draaide de wind naar zuidwestelijke richting. Enkel de 30 Bruine Kiekendieven en 13 Boomvalken Falco subbuteo op Kristallijn- Maatheide op 19 september lijken hier het vermelden waard.

Op 28 september trok men verrassend vroeg aan de landelijke alarmbel voor trektellers: er waren eind september al meer dan 3000 Buizerds en meer dan 2000 Rode Wouwen Milvus mil- vus Falsterbo gepasseerd. Bovendien was de wind over West- Europa sinds 26 september weer gedraaid naar NO en wak- kerde die tot en met 2 oktober aan tot een pittige oostenwind.

Ook meer westelijk gelegen telposten in de Lage Landen had- den dus wel eens mooie aantallen roofvogels kunnen krijgen, maar helaas… Buizerds konden via de website van trektellen.

org gevolgd worden op hun route naar het zuidwesten, met bv.

over telpost Sonderborg (West-Denemarken) 86 Rode Wouwen en 942 Buizerds op 28 september, diezelfde dag 261 Buizerds over telpost Kardingebult in Groningen en de volgende dag op dezelfde locatie 313 ex., maar daarna en verder zuidwaarts niets meer. De trektellers in Groningen gaven bij hun commen- taar op trektellen.org allicht de oorzaak voor het plots “oplos- sen” van de Buizerdstroom aan: de Buizerds gingen in mooie groepen (tot 20 ex.) op thermiek pijlsnel de hoogte in tot ze uit het zicht verdwenen en als het ware oplosten in de hemel boven de telpost. Jacob Bosma, trekteller op de Kardingebult, geeft hierbij aan dat hij bij trektellingen in Bulgarije roofvogels op de radar tot anderhalve kilometer hoog zag gaan. Ook Kjeld Jensen, trekteller op telpost Sonderborg, geeft hetzelfde feno- meen aan eind september: “The other day, we had 86 Red kites, never seen before! The only drawback is quiet and sunny weather, the birds of prey are flying very high, we guessed at 1-2 km alti- tude…”. Alleen ’s morgens en na 17 u. werden in die periode meer zuidelijk in Nederland en Vlaanderen groepjes Buizerds opgemerkt. Allicht is deze trekgolf dus hoog boven onze hoof- den doorgesjeesd. Hetzelfde geldt voor de Rode Wouwen. Het dagmaximum van 5 ex. over telpost Hageven op 30 september

0 50 100 150 200

21/08 23/08 25/08 27/08 29/08 31/08 2/09 4/09 6/09 8/09 10/09 12/09 14/09 16/09 18/09 20/09 22/09 24/09 26/09 28/09 30/09 0

5000 10000 15000 20000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

❱ Figuur 3. Dagtotalen voor alle Belgische telposten op www.trektellen.org van Bruine Kiekendief Circus aeruginosus augustus en september 2015. De vroege piek van 30 en 31 augustus springt in het oog.

❱ Figure 3. Daily totals for all Belgian migration sites of Marsh Harrier Circus aeru- ginosus in August-September 2015. Notice the high numbers early in the season on August 30 and 31.

❱ Figuur 4. Totaal aantal overtrekkende Buizerds Buteo buteo per jaar voor alle Belgische telposten in de periode augustus-december op www.trektellen.org.

❱ Figure 4. Total number of migrating Buzzards Buteo buteo per year for all Belgian counting sites for August-December on www.trektellen.org

89-93

(6)

Dankwoord

Met dank aan Bram Vogels voor de nuttige suggesties en aan alle trektellers voor hun inzet en het invoeren van hun gegevens in www.trektellen.org.

Koen Leysen, koen.leysen@cvn.natuurpunt.be

Emmanuel Desmet, emmanuel.manne.desmet@gmail.com

Webreferenties

Webref 1: http://www.looduskalender.ee/en/node/24799

www.naturetoday.com 2014: Kolganzen steeds vroeger op trek; al tienduizenden geteld, 3 oktober 2014.

www.naturetoday.com 2015. Kolganzen hebben het heen-en-weer, 2 oktober 2015 www.falsterbofagelstation.se

www.dofbasen.dk www.trektellen.nl

Referenties

Desmet E. & W. Faveyts 2009. Toptrek boven de Lage landen. Natuur.oriolus 75 (3): 73-78.

Feryn Y. 2003. Voorspelling van roofvogeltrek tijdens het najaar. Natuur.oriolus 69 (3):98- 103.

Hustings F., G. Troost & A. Boele 2015. Trektellingen in Nederland in 2015. Jaarverslag trektellen.nl.

Kjellen N. 1992. Differential timing of autumn migration between sex and age groups in raptors at Falsterbo, Sweden. - Ornis Scand. 23: 420-434.

Leysen K. & E. Desmet 2011. Buizerdtrek over Vlaanderen in najaar 2010: kroniek van een aangekondigde piek. Natuur.oriolus 77(3): 99-107.

Peeters L. 2007. Voorspelbaarheid van roofvogeltrek. Natuur.oriolus 73 (3): 89-100.

Peeters L. 2007. Trekkalender roofvogels over Nederland en België. Natuur.oriolus 73 (3), bijlage: Themanummer roofvogels, pp 98-99.

Van Gasteren H. 2016. Vogeltrek in 2015 op het radarscherm. Natuur.oriolus 82 (3): 94-96.

Vansteelant W., W. Bouten, R. Klaassen, B. Koks, A. Schlaich, J van Diermen, E. van Loon & J. Shamoun-Baranes 2015. Regional and seasonal flight speeds of soaring migrants and the role of weather conditions at hourly and daily scales. Journal of Avian Biology. 10.1111/jav.00457.

Vansteelandt W., W. Faveyts & J. Buckens 2011, “Het verloop van de opmerkelijke Ruigpootbuizerd-invasie in de winter 2010-2011: oorzaken achterhaald uit een histo- rische en Europese context. Natuur.oriolus 77 (3): 87-98.

oogt mager tegen de 15 ex. over Kristallijn Maatheide op 15 oktober 2011.

OKTOBER

Hét moment voor de najaarstrek van roofvogels moest echter nog komen: topdagen voor de buizerdtrek vallen immers gemid- deld rond 17 oktober (Feryn 2003, Peeters 2007). Begin oktober waaide de wind zoals eerder vermeld nog steeds uit oost, maar bij een langere periode met oostenwind is de aanvoer van roofvogels al gauw “opgedroogd”. Weinig aanvoer in combinatie met ideale trekcondities voor thermiekers leverde begin oktober dan ook zwakke aantallen op de telposten. Na een korte periode van zuidwestenwind met bijhorende storingen, ruimde de wind op 10 oktober naar noordwest en vervolgens opnieuw naar oost op 11 oktober. De week ervoor trokken regenfronten over heel NW-Europa wat dus zeker voor opstopping van de roofvogeltrek had geleid. Eindelijk kwam er wat los. Op 11 oktober al een dagmaximum van 216 Buizerds op de Maten en de volgende dag 289 ex. op diezelfde telpost. In Falsterbo stak op 11 oktober eveneens een bus van zo’n 2000 Buizerds over naar het vasteland. Bovendien bereikten ons berichten dat het een goed lemmingenjaar was geweest in Scandinavië met als gevolg een goed broedjaar voor o.a. Ruigpootbuizerd Buteo lagopus en Sneeuwuil Bubo scandiacus (med. Lex Peeters, Adri Clements &

Olivier Dochy). Het werd dus uitkijken naar wat dagelijks op de tabellen van Falsterbo verscheen. Maar het bleef wel heel stil bij Nils Kjellén & co. Toen de wind op 18 oktober bij ons alweer naar het oosten draaide, leverde dat weinig noemenswaardige trek van roofvogels op. Trektellers begonnen zowaar zelfs om zuidwestenwind te vragen. Maar die kwam er slechts heel even tussen 21 en 24 oktober. Van 25 oktober tot 3 november werd ons weerbeeld alweer gedomineerd door een zwakke wind uit oostelijke tot zuidelijke richting met hieraan gekoppeld vaak

mist en weinig thermiek. In Falsterbo kwamen enkel op 24 en 26 oktober nog meer dan duizend Buizerds per dag door (respectievelijk 1043 en 1541 ex.). In de eerste decade van november passeerden nog amper 20 Buizerds Falsterbo. Geen forse ach- terhoede meer zoals in 2014 toen daar op 30 oktober nog meer dan 6000 Buizerds passeerden. Ook niet van Ruigpootbuizerds waarop menig trekteller stiekem had gehoopt na het goed lemmingenjaar zoals in het najaar van 2010 toen op 13 oktober maar liefst 1202 doortrekkende Ruigpootbuizerds geteld werden in Falsterbo , wat daarna zorgde voor een influx in West-Europa (Vansteelandt et al. 2011). Ook via de route Helsingborg (ZW) – Helsingør (DK) kwamen geen aanzienlijke aantallen Buizerds meer door. Dit resulteerde net zoals bij Rode Wouw in het zwak- ste najaarstrektotaal voor Buizerds in België sinds 2010 (Figuur 4, bron www.trektellen.org).

CONCLUSIE

Het werd een zwak najaar voor de zichtbare roofvogeltrek over Vlaanderen en Nederland. In eerste instantie omdat het weer gedurende het najaar gedomineerd werd door hogedrukgebie- den met bijhorende wind uit oostelijke richting. Dit zorgde voor thermiekers voor ideale trekomstandigheden waarbij ze snel en hoog konden doortrekken buiten het gezichtsveld van trektellers.

Ten tweede wijst de eerder zwakke aanvoer van roofvogels vanuit Scandinavië op gunstige overwinteringsomstandigheden in het zuiden van Scandinavië. Buizerds zijn korteafstandstrekkers en blij- ven in hun broedgebied als de weers- en voedselomstandigheden dat toelaten. Dat oostenwind in de Lage Landen leidt tot topdagen voor roofvogeltrek in het najaar geldt alleen als die wordt voor- afgegaan door een zuidwestcirculatie met actieve regenfronten over NW-Europa die worden teruggedrongen door een hogedrukgebied uit Scandinavië, zoals eerder beschreven in dit tijdschrift (Desmet E. 2009).