letters is

In d'io vorigo hoofs tuk is gGJnold hoedat dio opvattings insako die aard on dio dool van die loosproses van tyd tot tyd vorandor hot.

Dio aanloring vo11 loos is 111 vorm van

persopsuec1-1

mot6riosc leer. By dio ~anloor van loos moot eors sekere .. motorioso gowoon":,os ·govorm word. By hardoploos moet · dio oog

langs dio gcskro>ro rool bol'roog om dio :~oorde rotinae,l waar to noom. Daarna moot dio m.otorioso sentrum van dio brain sokoro spiero ;-rat. dio spraakorgano bohoor, in working .stel om dio klanko on 11roordo ui t to sprook. By stilleos vrord die gobruik van die ~praakorgano uitgoskakel, hoewel

fluistor-~

loos on lipb or;ogings dilmols by kinders opgomork word. Leos is ogtor ook 111 vorm van por~opsuolo loer₁ d.w.s. die woordo on letters moot nio not retinaal nio₇ maar ook kortikaal waargonoom vrord. Dio goskrouo taal moot dus ook horkon on goXntorprotoor uord •. Dio waarnomings moet egtor ook bol;aar of onthou i7ord, · sodat hullo later ~teer her-roop en goroprodusoor kan uord.

Leos is ogtor ook 1_{n vorm va:n konsopsuolo}

loor, omdat dio lesor nio not horkon , nssimiloer en repro-dusoor nie, maar ook bogrippo VGrTTorf dour induksio en doduksio. In dio loesprosos moot die loser ook dour die donko dio problomo wat daar gostel word, eplos, of dio

oplossing v.at gogoo 7:ord stap vir s·tap nagaan on kontroloer. =====.:::=========.======:======================================== 1. Cootzoo., Prof, dr~ J.Chris: uinloiding tot dio Algomone

Lees is dus 'n :pro·ses . .van motories-persepsueel-konsepsuele leer en nio net 'n persepsueol-motoriese proses soos di t so dilnvels dour aanhangers van dio mega-nistiese skool beskou V~ord nie. Die govolg van so 'n

Ymri'-·' opvatting was dat leesonderrig 'n dool op sigself geuord hot en die doel en funll:sie van leesonderrig uit die •og verloor is.

Die loesproses is-'n fisiologies-psigologiese aktiuiteit wat as eindd6elstolling loosbogrip hot, d.YT.s.' die herkoimonde, denkende en waarderende assimilasie, seleksie on reproduksie van leesmateriaal • .Aldus gesien is die leesprosos gobaseor op sokero fisiologiese en psi-gologiese vermoens van die loerling. Alboi hierdie groope vermoens moot harmonies ontl7ikl;:el ;;rord, want die verwaarlo-sing van eon van hierdio groope vermocns sal nie alloon daardie besondere vermoens henadool nio, maar ook die doel-troffendo onhlikkoling van die loosvormo8 ·en ook dio ont-wikkeling van die begripsvermoo 011 leesbogrip strom.

'

In dio volgende paragra'.7G word daarom kortliks aandag gegoo aan die vorskillonde fisiologiose 011

psigolo-giese faktore vmt die leesproses en dus ook leesbogrip kan beinvloed •

.A. Fisiologieso faktore.

---Geduronde die vyf.voorskoolse jaro is die klein kind besig met die aanleer van spraak on die ontwikkeling van sy taalvermoe. Die ontwikkeling van spraak is noodsao.k-lik nie alleorc vir die algomone taalvormoe nio, mac..r ook vir dio groei vc.n die. woordoskat. Vir die on:t.<~Z.ik.keli:ng V£..11

spraak, daardie hoogs gospesialiseordo fisiologies-psigolo-giose proses, is sekere fisiese 011 psigiose vermoons

· produksio van klt.:mk deur die spraakorgane on dio

oudi-tio'l7o 011 vis'uolc 'i7D.C.:'t'l1oo.iup ·.van gesproke en geskrewe taal.

1. Asernhaling en klankvorming.

---By,uitasoming bring die monsl•ilw sprnakorgano goluido voort wat ui t 'n gelwmpliseorde groep no to van vorskillende frokFonsio on intensitoit·bestaan. Verskille in die frekwonsie, soos dour dio strottehoof met sy inge-'lrikkoldo krankbeensistoom on spiorstelsel goproduseer, is

die essonsielo karaktortrek van die fisiese nard van spraak. In die proses van konsonantvorming speel die kleintongetjie, die keelholte, die verhemelte, die neusholte, die tong,, die tande en lippe elkeen 'n besondere rol om die nodige geruise en byklanke vcort·te bring.

Die toonhoogte van die menslike stem varieer vnn ongeveer 90 tot 300 trillinge per sekonde, Elke klank

word egter deur beide 'n hoe en 'n lae frekwensie gekenmerk. So byvoorbeeld het .die f}t~ in ploee. 'n lae frebrensie v'an 400 en 1_{n hoe frekwensie vnn 800 trillinge per sckonde,}

Die hoogste frebvensie van 8₁000 trillii1ge per sekonde word dour die s-klank behac:.l. Al hierdie klanke val binne

die grense van nor~ale gehoorsdiskriminasie, aangesien die mens like oor. · .. :...anke van tus sen 20 en 25,000 trilliuge :per

sekonde ko.n waarneem.2 'n Kenrnerk von die kwaliteitsklanke in die menslike stem is dat hulle gewoonlik 'n hoe fre-kwensie mao.r 'n lae intensiteit het.3

Ko~rekte asemhaling spool· 'n belangrike rol by spraak en ho.rdoplees, Hoewel asomhaling 'n reflekshan.deling is, kan die asemhal'ing in 'n groot mate dour die wil gekon-troleer word, Verkeerde nsemhnling soos slButelbeen- en buik-asemhaling, kan die kwnliteit van luidlees benndeel.4

===~========;~======~=========~============================

2. Sandiford, Peter: nEducationnl Psychology11 , bl. 86-87. 3. Ewing, Alex: ₁₁Aphasia in· Children11

1 bl. 55.

4. Seth· and Guthrie: ₁₁Speech in Childhood11

Hierdie klanktrillings laat,die tron1mel-vlies van die oor tril. Die trillings word. deD;r die hamer, aambeeld en stiebeuel van die middeloor na die ovale venstertjie oorgedra. In die inwendige oor word die trillings van die :perilimf en die endolimf deur ~ie klein haarselletjies met hulle wim:perhaarkroontjies in

die orgaan van Corti omgesit in senuprikkels wat deur die gehoorsenu na die brein gelei en as geluide waarge-neem word.

Kinders 17ie se oudi tiewe waarneming van klank geb:~.·elddg is, sal as gevolg dnarvan ook gebrekkig :pra&.t, gebrekkig lees en dus nie normaal kan vorder in die ge-wone skoal nie •

. Gehoorgebrelte kan van drieerlei nard wees, nl. gebrek nan gehoorsker:pte as gevolg van 'n te lae frekwen-sie van c~ie klanli:e en die ongevoeligheid van die oordrom; geb"rek nan gehoordiskriminasie deurdat die hoe frek.wensie v_:m klanke nie vmnrgeneem kan word nie en derdens gobrek-kige gehoor-gehoue-s:pan.

Nnvorsing in verbnnd met gehoorgebreke er die invloed dnm·van o:p leesbekwanmheid, het ao.n die lig gebring

'

dat 'n klein :persentasio gohoorverlies ernstige leesmoei-likhede as govolg het.5 Monroe6 beweer dat hierdie gebrek moer dikwols voorkom as wat vormoed word. Hoewel

Witty en Ko:pel7, asook Gates8, vind dnt die korrelasie tussen gebrek ann gehoor.skerpte en mondolinge

leesbekwnam-I

hc:rid gering is, dan.r tog 'n grater mate vc.n gehoorverlies

=====::::======================================:::========.=

5. Robinson, H •. : ₁₁Why Pupils Fail in Reading11 , bl. 51. 6. Monroe, l\.1. : ,; Children who cannot Read"', bl. 106.

7. Witty and Ko:pel:₁₁Reading and the Educative Process11 ,

bL 226.

8 • G t a e s , A I . • " : 11 'Ph ~ e -ntre'"'surement "11d Evaluation of 111 u. ""' Achh: ... -Gment ·in Reading1;, 36th Yearbook, National Soc. for· 'the Study of Educ., Part I, bl.214.

9

by swnk as by gooie lesers voorkom. Kennedy het ook gevind dnt hardhorende kinders meer geneig is om swnk

. '

lesers te word as kinders met normale gehoorskerpte. E . w~ng 10 h et ~n . sy navorsing gevind dat twee van sy ses :proef:persone nie in·staat was om toonhoogtes hoer as 4,096 trillings :per selwnde waar te neem nie, terwyl geeneen: van sy ses :proef:persone in sta~t was om

toon-hoogtes bo 8,000 trillings :per sekonde wao.r te neem nio. Vermoedelik kom die gebrek meer algemeen voor as wat .varmoed word, aru1gesien dit moeilik is om vas te stel

wanneor kinders aan sommige gehoorgebreke ly. 11

Daar bestaan nog geen betroubare toetse vir gehoor-geheue-s:pan nie en die resultato van navorsing in hierdie verband is as gevolg danrvan·en die talle onfe-kontroleorde faktore in die eks:porimente,van weinig

waa~d~~

Kinders.wat aan ernstige gehoorverlies of gebrokldgo gohoordiskriminD.sio ly, sal as gevolg daarv . ..:;.n ook s:prnakgebreke vortoon. Rullo sal dikwels bevele ver-koerd verstD.an on genoig wees om voral aan die end van 'n woord ui tsprD.akfoute te maak. 13 Afgesien d:cc.rvan do.t" die vermoe van sulko kinders nio normaal mag ontwikkel

ni~,be-staan die gevao..r dat sekundere,emosionele faktore as gevolg van die gebrek, nndeliger gevolge vir die leesontwikkeling

======================================================

9. Kennedy, H. : ₁₁A Study of Children 1 _{s Hearing as related}

to Rending~t, Journ. of Exper. Psychology, X, June 1~42, ble. 238-251.

11. Ewing, Alex: ₁₁A:pho.sin in Children11_{, bl. 109.}

12. Die enigste betroubare gehoortoets word met 'n oudio-gro..m in 'n klnnkdigte lmmer gedoen, hoowel geneeshere ook Vi.'.11 die Rinnetoets gebruik mac..k. Die Rinnetoets

bestc.nn dnarin dat 'n stemvurk o:p die mo.stoide gedruk word totdnt ~: dio pnsi~nt nie ~ear die trillings ko.n voel nie. Daarna word die stemvurk onmiddelik weggenoem en voor die oor gohou. Indion dio pQsiont dle trillings ~oor kan hoor, is die gehoor nog skorp genoeg.

13. Robinson, H.: ₁₁Why pupils Fo,il in Rending", b,L 56. 14. Monroe and Backus: ₁₁Remodial Reo.ding11

kan h8 as die gebrek self. Sulke sekund§re faktore kan ook as.gevolg h§ dat leerlinge 'n verkeerde houding teenoor hardoplees mag inneem en dat hierdie antipatie ook oor-gedra uord op stillees en begripslees.

3 •. Visuele waarneming van gesli:rewe taal.

__________

..

_________________________

...

___ _

Fisiese ligpril<.:kels speel 1_{n 1:lelangrike rol in}

ons visuele waar~emingsw8reld in clio algemeen en in die aanlering van lees in die bosonder. Sander ligprikkels sou ons nio die objektiewe w8reld kon ken soos tins dit no'u kan leer ken nie. Die aard va~'l· hierdie prikkels ₁ nl. die intensiteit en die golflengte daarvan, bepaal dio sti-mulerin?· van die netvlies •.

Die helderheid van die beeld is afhanklik ve.n die intensitoit van die ligprikkel,. ·die groat te van die pupil, die aanpassingsvermoe van dio lens on die gedeelte van clio netvlies 'i'Taarop clio be old ge:proj ekteer Yrord. T~n einde to verseker dat clio beeld op ·die fovea centralia geprojektoer word, word die cog dour clio oogspioro godraai. Va11af die

netvlies word die gosigsi!1drukko dour vior senubundols

14

na die brain oorgedra.

-Gesigsgebroke soos verlcoerdo oogbe\:egings on straalbrekingsmoeilikhodo , nl, algemene gobrokkige gesig-sker:pte, myopia, hipormetropia on astigmatismo, asook gobrelddgo ko-ordinasie, nl. exophoria, isophoria en diplopia, kan leesmooilikhodo as gevolg h&. Vorkeorde oo'gbewegings kan ook die loestompo b8invlood en daarom word dit in 'n latero hoofstuk volledigor bospreek.

Die algemone bovinding vc:-.n navorsers is dat gebrokkigo algcmono gosizskorpto geen ornstige moeilikhoid

============================================================

14. Hnttingh, J .:M. :₁₁Dio Vrc.nestuk vc.n die 'f[aarneming van visuolo Bewogingsillusie, Histories, Prinsipie51 on Eksporimenteol ondersoek,11 _{D.Phil. vorhand8ling,}

is nie vir sov<:)r c1it clio loesvormoe botref, omdat daar geen o:pmerklike vorskillc in die leesbekwaamheid vru1 kinders met swak

oB

on kindcrs met goeie gesig op to merk is nie.15

16

Volgens Taylor se resultate hot 51% van dio 387 erkende goeie lesers en 28~0 van die honderd swak losers aan myopia gely. Blake en Dearborn17 het govind dat goeio losers net so veel aan hiordio gebrek ly as swak losers, hoouol sommigo swak losers tn morln:raardigo verbetering in hulle leosbekw~hmheid getoon hot nadat die gebrok dour tn bril gokorrigeor is .. Hierdio gebrek word volgens Eames18 deur vorkeerde leoshouding1 gebrekldge of vorkeerde

boligting van klaskamers, oncluidelike clruk in loosboeke, en ondoolmatigo skoolbanke vorerger.

19 Hipormotropia kom volgons Lucille Cole by ongovoor sostig :persont van alle skoolkinclers voor. Helen Robinson20 stel clio :porsontasie veol laor omdat sy clit by slogs 28% var~ haar :proof:persono govind hot.

Hoowel VIi tty on Ko:pel21 boweer dat astigmatismo goon ondersk~idonde faktor tussen swak on gooie losers is nie₁ stel Fendrick22 die :porsentasie lyers aan astigmatisme

23

baio hoog, terwyl Betts ook govind hot dat meer as 'n dorde van sy :proef:personc astigmaties in beidc o0 was, ===:::=.::::::==========================================.========== 15. Collins, s~D.: ₀Eyesight of the School Child as.

determined by Snellen Tests11_{, Public Health Report No,}

. 975, bl. 37.

16. Taylor: ttControllod Reading11

, bl. 183.

17. Blake and Dearborn: ₁₁The Improvement of Reading Ability11 ,

Journ; of Higher Educ.,Vol.VI, Febr~l935, ble~83-88. 18. Eames, Thomas.: tt A Comparison of tho Ocular

Characteris-tics of unsolected and reading disability Groupsn,

Journ. of Educ. Research, Vol.XXV, March 1932, ble.2ll-215. 19. Cole, Lucille:

11Tho Im:provomont of Reading 11

, bl_, 28.

20. Robinson, Holen: ₁₁Why :pupils Fail in Reading11

, bl.. 223.

21. Witty and Kopel:

11Roading and tho Educative ProcessH,bl.457.

22. Fendrick:

11Tho .visual Characteristics of Poor Readors 11

,bL47, 23. Betts,E. :₁₁ Tho Prevention and Correction of Reading

P k . _{nr ~ns} 24 h _o t . _{~n sy ondorsoo~} 1 _{govind dat, as}

govolg van dofektiewo fiksering, beida oe nio gelykmatig fikseer nie, mot dio gevolg dat dio brain twoe boelde ontvang. 1_{n Dergoliko gobrek wat dour Dearborn}25

n

uanisoilwnin gonoom word, is by 5lcfo van 'n· groop swak lesors opgomerk.

Hoouol dio belangrikheid van ooggobroko in dio voroorsaking van leosgobroke vandag nie moor sovool aandng -goniot as in die dortigorjaro nie, besof nllo onderwysers

dat ooggobreko strommend is en indion nio gokorrigoor nio, later tot ornstige on solfs onhorstolbaro skade nanloiding

\

kan gee. Daarom knn die implikasies van die hole vraagstuk van ooggobroke opgosom word in die 1-:oorde van Gray 26

nMany pupils road woll in spite of visual defects and they might road better or with less discomfort if such defects were corrected or eliminated11_•

Uit die nnvorsing is dit geensins duidelik of gesigsgobreke ernstige gavolge op die leesontwikkeling van leerlinge hot nie. Indian die gobroke van so 'n ernstige aard is dat die normale waarneming daardour bolommor word, sal dit ook die leosvaardighoid van so 'n leerling bonad~~l. Indian die leosvaardighoid bonadoel word, sal ook die leesbogrip, al is dit slags die tempo van bogrip, benadeol word.

============================================================

24. Parkins, C. : 11 Tho Diagnos~s and. Elimination of

Visual Handicaps preventing Efficient Reading", bl.l2. 25. Dearborn and Anderson: 11Aniseikonia as related tot

disability in Roc.ding11 , Journ. of Expor. Psyc~ol

Vol. XXIII, Doc. 1938, bl.

560,-26. Gray, in samewerking met Durrell, Gates, Horn en· McKee: ₁₁Roading11 , Review of Educ. Research, Vol.VII, Doc. 1937, bl. 505.

. 4. Fisiese gebreke en leesmoeilikhede.

Die resultate van navorsing in verband met die ilwlo ed van ander· fisiese gebreke o:p die

lees-bel~aamheid van leerlinge is baie uiteenlo:pend.

27

Eames beweor dat kliermoeilikhede 'n belangrike

oorsaak van leesmoeilikhede is, terwyl Mateer28 :pituitere kliermoeilikheid en Robinson29 hy:pothyro.idisme by

swak lesers o:pgemerk het,. Robinson30 bevreor ook dat

endokrine-moeilikhedo 'n sleg:be invloed o:p die ll!.koolpre:::-:tasies en sosiale aanpassingsvermoe van kinders het.

Clowes31 het wanvoeding aangesti:p as oorsaak van

lees-32 33

moeilikhcde, torwyl Witty en Ko:pel , Monroe en Backus en Clowes34 .septiese mangels as ':ri moontlike oorsaak no em.

Afgesien van die moo11tlike nadelige invloed van fisiese gebreke op die skoolbesoek van leerlinge~

som Betts35 die probleem soos volg o:p:

·,iNei ther good nor :poor reB:ders should 1J19rk under :physical handicaps which can bo corrected.11

Uit die rosultate vru1 bogenoemde navorsing insake fisi:.:,so gebreko on hulle invloed op leesbekwaam-heid, lyk dit onwaarskynlik of fisiese gobreke 'n

ernstige invload op leosbegrip kan he, behalwe in gevalle van baie ernstige aard • In sulke gevalle sal die l9erlinge ·6ok nie in staat woes om dis gewon~ skool te bosoek nie.

==~=====~==============================================

27. Eames: ₁₁A Freq_uency Study of Physical Handicaps in Re"'-ding Disabi-li ty11 , Jou:rn. of Educ. Research, XXIX, Sept. 1935, ble.l - 5.

28. Mateer: ₁₁

A

First Study of Pituitary Disfunction111

Psychol. Bulletin, XYJCII, 1935, bl. 736. 29. Robinson: ₁₁Why pupils fail in Reading11

, ble. 228-229. 30. Robinson: o:p cit. bl. 229.

31. Clowes: nTho Reading Clinic11_{, Elementary English Review,}

VII, April 1930, b-le. 98 -111.

32,. Witty and Ko:pel:₁₁Reading and the Educative Process11,bl .. 218. ·33. 1\;ionroe c.nd. Backus :₁₁Remedinl Reo.ding11

, bl. 30. 34. Clowes: o:p cit. bl. 101.

h P t . d Correct4_{on of Reading} 35. Betts:₁₁T e raven ~on an ~

5!._~!~-:!.~~~£~~-~o.n l'ifeurologiese gebreke o:p leesbekwo.nmheid.

---~---Goduronde clio nogontionde (3ou hDt voral medici no.vorsing godoon in vorbo.ncl met die nourologiese

36

oorsnko vo.n loosgobroko. Voral twoo aspekte van die :probloom hot bait? no.ndag gonic±, nl. boslmdiging of gobrokkigo ontr.rikkoling van clio broin, on dio vro.c..gstuk vo.n links- on rogsh:::mdighoid. Ondor invloed van c1io fro-nologie wou medici dio s:prv..o.ksontrum in clio broin lolw-lisoor omdat hullo goglo hot clat boskadiging van hierdio

37 sontrum a:phasia, o.mnosio. on alexia as govolg sou ho. Homvol hierdio nn.vorsing Vf.mui t ·1_{n modiese. stn.nd:punt}

gosion, sokor bolangrik is, is moostal :pctologiose govo.llo wat nio in clio gowono skoal tuishoort nio, dour hiorclio groap navorsors onclorsook.

Dio vrao.gstuk van links- on rogsho.ndighoid is moor o.ktuool, omdo.t sulko ldndors gov;oonlik mooilik-hoid l~:ry in 'n sv..molowing wo.t sy hole organisasio ingostol hot op rogshancligo bo'.:Togings. Die vro.o.gstuk van

s:piool-skrif is ook patologios 38 on hoewol dit somtyds by

loorlinp:o godurondo hullo oorste skooljo.:'r o:pgomork word, skyn dit goon vorbo.nd mot loos to h6 nio. Dio qnclersook van Orton39 ~n vorbo.nd mot die uits:praak van

nntitro-40

piose letters on woordo word nio dour Gatos as v::tn bo.lang vir loesonclorrig boskou nie.

Die nourologioso oorso.ko vo.n loosgobroko kom

b~io solde.by normo.lo loorlinge voor. Dao.rom is clit 'n vrc.o.gstuk wnt nio vtm aktuolo bolo.ng vir clio onclorrig

36. Woisonbu:.'.~ nncl ~McBride: 11A:pho.sio., a clinical nnd

Psychol~ .ichl Study11

, bl. 7.

37. Woisonburg nncl Mc.Brido: bl. 458.

38. Critchley: nMirror-writingtt, ble. 8 -69.

39. Orton: ₁₁Roo..cline, writing and S:pooch :problems in Childron11_•

6. Dio vrc~c.gstuk vnn vorstnnd.oliko nnnleg on

lees-

---belmc..c.mhoid.

---

...

-....---Nnvorsors is glc.d nio cons omtront die moontliko invlood vnn vorst2ndeliko nnnleg op loesbo-ki'IT,amhoid nic. Vorskillondo nnvorsors· hot korrolo.:sios tus sen I. K. on 1 oosbokrJno.mhoicl ui tgowork wat nissol van 'n lao 0.2141 tot 'n hoc 0.71 42 •

Die redo wnc.rom dn~r nie oonstommighoid bostnan oor clio korrolasio tusso:n intolligonsio on loos-bokwno..rahoid nio, lwn govind word in clio vorskil in opvntting insnko dio nard vc.n loosholmc..mnhoid on intol-ligonsio. Sol:llllligo navorsors vorstncm onder loosbolmnnm-hoid dio mogc.nioso boclrowonloosbolmnnm-hoid om woordo to horkon, torvryl nnclor _{loosboJ.mnnmhoid boskou} D..S dio vormoo

of bokwanmhoicl om to l)ogryp YTnt goloos is. Dio opvattings insal-;:o die nard van clio intolligonsio verskil owe groat.

Hiorclio vorskil in opvatting insako leosbokwo.nm-hoid on intolligonsio , is ook die rode waarom Rognr

43

Lennon boweor dnt die korrelasio tusson intelli-ponsio on loosbckrr.'"1.runhcid 'n funksio van ouclordom is on roncig is om hoar to 1:-.ord nnmnto dio loorlingo ouor i'rord. Hieruit kCJ.'l nfp.:oloi word dat by jong kindors clio korrolnsio tusson intolligonsio on motorieso loesbo-dro\7onhoid lnng is, mnc.r dat die korrolasio hoor r;ord namc..to die loorlingo ouor 'l'l'ord on die voroistos vir loos vornndor vnnnf bloto vorbnlismo no. bogripsleos.

======~=====================================E==========

41. Gc.tos and Bond: ₁₁Roc..ding Roc"dinoss. A Study of factors determining Success and Fniluro in Beginning Ronding"t Teacher's College Records, XXXVII, May 19361 bl<::J •. 679-685.

42. Gatos,. A. I. :nTho Psychology of Rending nnd Spallin[, uith special Roforonco to.Disnbility11 , bl. 58.

43. Lonnon, Rogor: nT~o Rolntion botuoon Intolligonco o.nd Achiovoment11 , Jov.rn. of Educ. Psychology, XLI, Mny 1950, bl. 301.

Volgons Lister Wheelor44 word dio kar eintlik voor dio pord goSJ?an on moat die vermoo om to loor loos nio as maatstaf vir intolligensie gobruik word nio, maar oortlor dio vermo0 om lees as instrument vir intolligonto prostasios to gobruik.

Fi~iologioso faktoro speel 'n belangriko

rol in dio voroorsaking van loosgepreke. Dio vermoo om to loes is a.fhanklik van clio taalvermoe. Die monslike-taalvormoo uord ontwikkol deur dio mons so kontak mot dio buiteworold dour middol van sy sintuie. Indion die sintuio woons oon of andor orflike of

v:orworrre oorsaak sv1ak fungeer, sal die taal vermoe anderssoortig onhrikkel en ook die loosvormoe

anderssoortig moot ontrrikkel. Dio gesig- en gohoor-sintuig is nio alleon bolan~rik by die aa~leor van s:praak nio, maar ook bolangrik by die aanleor van loes. Inclion oon van ·hiordie sintuie gobrelddg fungoer, sal clio loesvermoo nio volgons ge':'rone klaasikalo metodes va~ onderrig aangoleer lwn B"ord

In die_ goi''i6ne skool waar daar weinig voorsion-nio.

ing vir afuykondo govalle gomaak word, sal loorlinge mot gosigs- qn gohoorsgabroke ook loosgebreko

vor-to on.

'n Uitvloeisel uit hiordio loesgebroko wat :primor van oors:prong is, is dio sekundoro

of :psigologiose loesgebreko, t. w. 'n nogatioue, a:patiodo of selfs anti:patioko houding toonoor loos met 'n govolgliko gobrek mm aandag en

bolangstel-ling in loos. Die govolg hiorvan sal woes dat

===~=================~=====~===~======~=======~== 44. Whoolor, Lis tor: ₁₁ Tho Relc.tion of Reo..ding to

Intolligonco11

1 School and Society, CLXX,

loorlingo wel dio motorieso vc.ardighoid kan c.anleer, maar dat hullo as govolg van hullo gesindhodo swak

sal lees en oak in ~tilloas en bogripsloos swak sal pro steer.

Dio dooltr'?ffende funksionering van die ligga-am en clio sintuie kan dus as a:Qriories vir doeltroffonde lees boskou ~ord. Die gobrekkige funksionering van oen vo.11 die sintuie kan die laos-ont1-;rikkoling primer on sokunder boinvlood. Lees!Jegrip korreloor so hoog mot die loosvormoo dat₁ indian die loosvermoo nio dool troffend ont-;Tikkol nie as gevolg van con of under primore of sekundoro oorsaak, ool~ di~ loosbogrip nio dooltreffond knn ont~ikkel nie.

Om to kan lees moet die mons gebruik m.2nk van sy sintuid. Dio working van dio sintuio is

nfhanltlik van drio uerkingo van dio monsl±ko gees, nl. vrnarnoming, p.ohouo on dcnke,

· Hoouol dio potonsialitoito om hiordio dria psigolopieso vormo5ns to ont~ikkel by olko normnlo mons o.nmiosig is, ontwikkol elk von hiordio drio vormoons op sy oio mo.nier, volgens sy oio nc.rd on dool en ook volgons sy eie tempo on ritme.

Wnarnoming is 1_{n working van dio}

persoon-likhoid on by '17co..rnomiilg troo ~ie porsoonlikhoid c.s tn r::oheel op. Die m.onsliko porsoonlikhoid bosta.nn ns 'n oonheid en fungoor as 'n eenhoid. 45 Die persoonlikhoid troo in sy fisioso omge•;ri11g op dour ,, .. :rskillondo HGrkingo. Elkeon vo.n hiordie

46

rrorkingo· bosi t 'n ₁₁vryh?icl in eio bovoogdhoid11

---·---================:===:::::::.======~=====;:::::

45.:-st~k;;~-H-:G~~-~iJi~ Wysboeeerto vo.xi die

Ske})pings-idoa", De Bussy, Pretoria, 1933, bl. 27. 46. Stoker, H.G.: op. cit. bl, 33.

on daerom kc.n olkoon va~ dio modalitoito, ~ndion nodig₁

46 \

c.fsondorlik optreo. Omdnt die porsoonlikhoid ogtor altyd 'n okst~insioko en intrinsioke oenhoid vorm, k:-"n goon c.fsondorlike "17orking gohool 011 al los vnn

clio porsoonlikhoicl optroo nio; dit boinvloocl stoods clio holo porsoonlikhciq on uord dour dio halo porsoo11-likhoicl goloi on boinvlood. ·

In dio porsoonlikhoiclstruktuur kan sekoro lno onclors~oi ~ord, nl. clio fisiko-chomioso, dio biotios-fisiologioso, dio biotios-psi "iose on d·io goostolik-psigioso lew. Die orgno.nsworking v<:.n die sintuio is gofundoor in clio biotios-fisiologioso lang, torwyl clio gohouo~ intclligonsio on allo sin-tuigliko go-;;:n:u::.r·.,;ordingo by clio biotios-psigioso lac.g

tuis1~oort.

47 In clio goostolili:;-psigieso lang

vind ons clio ho5r goostosprososso soos donko, oordae~, bogrip, apporsepsio, unnrnoming on wilsbosluito.

Hiordio lao is nio lossto.ando ~1io, me,c.r mot mokac.r vor'i7oof 011 fungoor as tn oonhoid onder l0iding van

dio !igkll, wat solfvornnt".':oorclolik 011 solfbohoorsoncl,

clus idio-nrgios is.

Wannoor prososse soos wo.D..rnominr, on donke plao.svind1 troo dio holo IJOl"soonlikhoid mot al die

lao in workinr. Dit is dus nio not die oog of die oor o.f dio vorstand wc.t waarnoom nie, manr dis die holo.porsoonlikhoid. Wnarnoming hot dus 111 fisio-logioso grondslag₁ met'!.r di t intogroor met die hoar goostosfunksios soos anndo.g, nppersopsio on dE;mko.

Leos is tn wnarnomingsakto, m~ar dis goon w.~nrnoming vo.n dingo ₁₁o.n Sich11 _{nio, Dis die 1mo.rnoming}

==========,~===========================================

47. Hcttingh, J.M.:₁₁Dio vrnngstuk van dio Wnarnoming van Visuolo Bouogingsillusio. Histories, Prinsi-pio61. on Eksporimontool Onclorsook", bl. 61.

,

vn:.1 die simbolo vm: d.i::; sl:.:ryftc,:::.l. Hiordio simbolo in clio skryftnnl is ogtvr ·::·ocr simbolo v.::-:.n iots

a:.~dors ₁ c..:-,ngosion dio g·:JSl)roko :-roord 'n simbool vo.n dio e:..::.nskouliko v-rorold is em dio g:;skrowo "IToord -ewer 'n simbool vc..:;.1 clio gosproko •.:oord. is. Dio

Tioord is· dio bopripsdraor wet dour 'n vo~skoidonhoid vun orv~r1ngs dour middol v~n dio sintuio opgodoon is. Hiorclio uitorliko i:nclru:,:ko ·.-rord c:.s tok.litoi to dour clio si:ntuio opronoom on hoo;·.-ol dio gonnc,rlrordinp.o nnn

..

dio bogin bc,io cliffuus on ongodifforonsioord is, v:ord hullo e;::::loi_dolik dour abstrc.l;:sio V[~n dio bui to-;-;orold

l~Sf0m~nk.

48

Dour nanskouing

~ord

dio monsliko goes vor2oyk on bcg:~i:psvorming moontlik eom.::>..:::J;:. Wanruoming borus dus hoofsc..c:.klik op sintuigliko orvaring, gohouo on f.:--,ntc.siobooldo, nc.J.r insondorhoid o:p dio 17orking ·

vc,~'l dio psigioso totnlit:o.i-t of :porsoonlikhoid vnn dio

Li9 .

mons vre,t 1:c.nrnoom. ~ Wnnneer nou ns cr,ovole vc~n psigo-chemioso en visuolo ~rikkels persepsio plac..svind, is dio unarnomings::J.kte nie vo:lodig nie, vn:\nt dnn eers troo twoe cmdor funks ies v:cn clio vmc"rnomingsl:'.kte, nl. l:'.nnc1L1..e; on D.ppersopsio no. voro •.

2. Aancbg, 1soloksio of opmorl:sc..nmhoid.

---·---...

---Wl:'.nneer, as govolg vv-n die prikkoling dour oon of andor prikkol 'n :prikkolkonstollasio oppobou ~s, word uit danrdio prikkolkonstollasio sokoro prikkols gosoloktoor. Hiordio :proses van

seloksic of :'.:::.ndo.gtoospi tsing is o.fhcnl:lik V::J.n se.l;:oro subjoktiewe on objoktiowo f~ktoro •

•

=========

~===========================================

48. Groo~levr::J.ld, A.J ~: ₁₁Dio Sio1.kundigo grondslag vo.n

Annsko'Llingsonc1on:-ys11_{, ble. 5 - 6 .}

SG.

As govolg vc..n CllO ,

.

selek~io _{word sokoro prikkols} uit clio hole konstollasio bovoordool, sodat hulle moor ao.ndD.r; p·oniot D.s dio e.nc1Gr prikkels bohoronde tot die;_ solfdo kons tollo.sio. lw.~ldag, soloksio of opi!lorksaamhoid is dus 'n s olektiev:e doolal;,:to ve.n die v:o.,:>.rnoming we.a:rdour

o_~ - sok.orc· ~.rl'l~..·.l:0,ls Y ·-- 1N .. -~lot r.-.o~d, "" te· yl l'\'7 an •Or prJ.K ;.o s d 'lk 1 50

vorontagsac.m uord.

By hiordio solcksio v,·:m prikJ.::ols lwn die fisiose oionskap];>o vo..n d::-.o.rdie prikkol.s, t.

-IT.

klour, vorm, grootto, intGl1sitoit, duur, ons., 'n bolangriko rol spoel. Dio psigioso on fisiese toosto.nd vo.n die porsoon ton tyo vm1 clio v:o.o.rnoming, ll:nn ook sy v:ro..:-.rne-ming on aandag boinvlood.

Die fisioso oionsko.ppo vDn dio prikkels c.fkomstig vo.n 111 goskrovio blad vorsldl bo.io min van mGl;:c.2r, t.o.v. klour, grootte₁ intonsitoit on duur. Uit dio fisioso oionskappo van die uoorde on sinno u~t goloos v;ord, ko..n loosfouto nio vorklaar vorcl nio.

Hoor;ol o.o..11dagsvorskuHring dH:vrols by j ong ldnders voorkom, biod eli t ook nio genoogsamo vorl::laring vir

'

L'.lle loos -'.\JU to nio. Dio oors.c..nk vc.n suill:o loosfouto moot dus niG i11 hiordie tr;oe fa.ktoro gosook :rorcl nie, mno,r wol in die n:r,>:,.1or,sopsio V,':'.n v;c.t goloos is.

3 · !RE~~~~E~!.?

__ ._

Die anndc..g soloktoor sokoro prikkels vir nodcro ondorsook on npukourigo~ bostudoring1

' 1 soloks4o sou sin'oos bly indion npporsopsie maar so 1 • .~. .• "'

'

· 1 · ' · p "' 4 o"" sol"1;:sJ.' e V".n. pr4 kkols, n~o p o.r:.sVJ.l1G. 1110. ers~..,s.~.o .. '-'-- '"' ...

hotsy visuool, oudi tief o:f toJ~tuqol, knn alleen sinvol I'!Orti, cLv:.s. dool v.:-.n die monsliko

·bmiUssyns-51

lewe, indie11 apr>ersepsie plaasvind.

::;:::::::::::~==========:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::;::::::::::::::::i'===:::=_=================

50. Hattingh, J.:M.: op. cit. bl. 71.

Appersepsie is die proses van nanvulling van dit wat waargenoom is. As gevolg van hierdie nanvullings-proses 11o~:d dio waarneming sinvol en word die hole

waarnemingsakte verdiep en op 'n broer g~ondsl~g gopln~s.

Die porsoon hot nou bowus goword van wat hy waargeneem hot, dnarom moet 'n standpunt teenoor die waargenomene ingeneem word.

Die nanvullingsproses by appers.epsie steun weer op sy beurt op die aanvulle.nde working van drie

I,

ander aspekte van dio bmmssynslew.e,. nl. die ~en-,·

govoels-7 en strowingsleY:e.· .

a. Die Kenlewe.

Elko mens besit 'n sekere hoevoolheid lwnnis wat dour orvaronde aanskouing van. die werklik-heid opgodoen is. _})Inmate die '\"Terklikh0id waargonoom word, word die monsliko .gees. geleidelik gevul ·en word nan die objoktiowo reali toi t ··'n subjektiovro ideali tei t. toegoken .. Hierdie prosos van begri:psvorming word

nangovul dour die geheue en fantasiobeolde. Wanneor die mons ogter 'n bogrip van 'n sank of voorworp govorm hot 1 on nan hiordio bo.grip 'n naam toogekon hot, hot die kounis intollektuoel geiTord.

; Wanneor nou 1_{n nuwe orvaring plaasvind} 1

'1rord dio mmo uaarne_ming mot vorigo dergolike wanr-nomings vergolyk eu iudie11 nodig, aangovul' tot 'n sinvollo.gohoel. Vorige konnis on orvaring help moo om dour die ~rqsos vau aanvulling die wnarnoming sinvol to mnak. 52 Sarun.mot

d~o

o..anvulling vind daar

'n gedurigo vorgolyking plans •. Hiordie twoq :proses so nord vordor dour logiose rodenorings. aangohelp·~

' ' • I '

Indian dio denkondo mens nou voor 'n

====~=====================~~~====~===;=====~========

probloo~ gepl~ns word uonr die prososse va~ vorgoly-king on aruwulling nio voldoonde is nie, word aa:n hom

'n goostoliko uitdngi:ng gorig. Volgons dio feite tot sy besldkki:ng en o:p grand van vorige ervaring en kennis, word no. an:nleiding van die uitdaging no. 'n o:plossing gesoek. Hier tree die hele persoonlikheid weer :ria vore · on word 'n 0oontlike o:plossing aan die hand gedoen. Hiordie soeke :na 1_{:n bovredigonde oplossing vind veral}

onder nnnsporing vc,n die wil plans. Voordo.t die .oplos-sing govind is, is d::.o.r 'n m::.to v.:::.n spanning wo.t· ears verlig word wru1noer

ui~die

moontlike oplossingskemas die korrekte gekios is.

Dit ko.n ogter gebour dat die persopsuele prososso nie volledig is nie en nie op een van die bogonomnde m~.niere anngevul lwn word nio. Hoewel die oplossing nio cl.our middel van oen van die g0noomde metodes govind ko.n YTord nio, sal die persoon nogto.ns

1_{n oplossing proboor kry deur duiding. Duiding is die}

singewing vcn die wo.argonomone op grand van onvoldoondo of selfs vorl:oordo grande. 53 Aangosion duiding beru8 op onvoldoondo gogm7ol18, moot daardio gogcwons tog o:p ocn of andor manior o.o.ngovul word. Dit is juis by hierdie IJ..:::ClWUlling ~;o..o.r dio gevocl meehelp om dio onvoldoonde geg'o"\70118 op sy oio m~:mier D.o.n te vul om sodoendo 111

o'l?].bssing to verkry.

HooviOl di t nie 0!'2-tkon k:m -;:rord nie do.t die govoolslevre 1_{n wo.2.rdevolle bydra kan lewer tot die}

uao..rnemingso.kto, ko..n dit ogter maklik aanlaiding gee tot verkoordo o.anvulling, By sintuiglike

wo.ar-=================~===========================~========

neming speel die gev.o ·elslewe veral 1_{n rol by}

illusio-nere iYO.nrneming. By waarnerning V.211 die sg.

llspook-verskynsels" het ons te doen met 1_{n gevo.l waar die}

gevoelslewe ns gevolg van onvoldoende en onvolledige wnarneming as gevolg van onvoldoende intensiteit van die :prikkels, die waarneming meet nm1vul. Hier het die gevoelslewe by bD.ie vae wanrnemingsob,jekte amwullend o:pgetree en deur a:.tnvulline 1_{n subjektiewe kleur aan}

die wn:c..rnemings gegee. Onvoldoende wao.rneming , vrnt deur duiding c .. J.ngevul moet 11ord, gee no.nleiding tot foutiewe uanrneming. Wnar die intellektuele aspek vo.n die persoonlikheid oorheers, is daar minder ge-leentheid tot foutie11e waa.rneming, maar wn.nneer die govoels- en emosionele aspekte oorheers, is die knnse grater.

~~-~~~-~!~~!!~~~~~E~·

,Die mens as waardebepalende wese kan sy drange en drifte in 'n groat mate onder beheer hou, veral wanneer sulke dr~nge _en drifte nie inpas in die sisteem van 17aE:rdes wat elke mens tpgebou het. nie.,

Voordat oorgegaan kan word tot tn wilsdaad, rnoet eers aan die daad gedink word, en die moontlike resul tate oorweeg Yrord voordat oorgegaan kan ·;7ord tot

111 rrilsbeslui t. Hierdie i7ilsbeslui t is afhanklik van die invloecl van 1_{n groep verstands- en}

temperaments-faktore._· Die verstandsfa...lttore is alreeds bespreek en onder die temperamentsfaktore is die vernaamste die grand van emosionaliteit "f die vatbaarheid vir emosi~mele &n.ndoenings en die nawerking van sekere bei7uste geestesinhoude of sekundere funksie. 'n Te groot ~mosionaliteit kcin ontsporend wees vir die denke en 'kan o.anleiding gee tot baie onbetroubn.re wnnrneming.

Die wilslewe bepaal die rigtin-g en die intensiono.li tei t van die denke 1 tervTyl die denke

op sy beurt weer ao.nleiding gee tot 1_{n wilsbesluit}

en 'n wilsdaad. By die mnssngeas knn emosionele opst:e·ping n.:mleiding gee tot 1_{n wilsbeslui t en 'n}

wilsdao.d om uiting te gee ao.n daardie emosionele spanning. In wntter mate omosionD.li tei t annleiding lmn gee tot verkeerde l!aarneming en ap:perse:psie ·blyk uit die getuienis van waargenome 0feit~" in

sake waarin emosie 1_{n groot rol speel. Hoe}

verskil-lend sien 'n groep mense nie dieselfde gebeurtenis of groep gebeurtenisse niel

Hoe~Tel die vdlslewe die dryfkrag agter die menslike denke en handel is, word dit o:p sy

beurt 17eer deur die kenlewe en gevoelslewe beinvloed en'in sommige gevalle, wanr die disentigro.sie van ken-wils- eri gevoelslewe ·. nog nie plaasgevind hot nie;.

selfs daardeur boheer.

4. Die invloed van waarnemingJ... aando.g en a:ppersepsie

---

---~---'IV at

op Leesbegrip.

---

..

-·

..

·---Nadat die algemene :psigologiese faktore \

leesbegrip

kan

beinvloed, nou behandel is₁ moet nou gelet word op die invloed hiervan op leesbegrip.

Wanneer 1_{n leerling in 'n leessituasie}

gestel word, word voor hom 1_{n prikkelkonstellasie}

in die vorm van 1_{n groep ligprikkels rtat retinaal en}

kertikaal waargeneem moet word, gestel. Hierdie visuele prikkels verskil weinig van mekaar t.o.v. hulle fisiese eienskappe en die betekenis wat ann hulle geheg ":iord, is afkoms'tig van die begrippe 1raarvoor hulle ·as simbole dien.

ligprikkels so !31'1ol moontlik waar te neem deur sprongs-gewyse horisontanl lm1gs die leesreel to beweeg. Nnmate die loesvermoo oi1twikke1, word die spronge of herkennings-omvang geleidelik langer. Dit is egter moeilik vir die loser om a<:mdag nan sekere prilrkels te gee ten koste v::m [mder omdat die prikkels so min van melmar Yerskil t.o.v. hulle fisiese eiensknppe. Wanneer sekere letters of woorde egter nnders gedruk is, groter gedruk is, of onderstree:p is, sal. sulke ~:roorde noodwendig meer anndag goniet as die ander. Uit voorlopige resultate van

54

Dearborn e.a. blyk dat, indien leerlinge by hardop-lees sekere woorde wat die skrywer geaksentueer wil sien, .boklemtoon, hulle in 1_{n begripstoets beter}

pres-.toer as wnnneor dc.ardie YTOorde gev-wonweg gelees word. Die enigste vorklaring vir hierdie verboterde prestasie moot gesoek i7ord in die doelbewuste verskerping van die aandag en toes:pi tsing van die opmerksa[un..h.eid o:p sekere begri:ps;;;ro or de.

Die resultate van 'n eksperimont deur Jean Cha1155 uitgevoer, dui ann watter invloed kennis

f'mtrent die inhoud van leesmateriaal op leesbegri:p het. Chall het honderd leerlinge tussen die ouderdommo

van elf en dertien jaar vyftion leesstukke oor gesond-heidsloer en tuborlmlose laat lees .• Dnarnn het sy rosul tate i -~ die ₁₁Heal th Paragraph Test" vorgelyk mot :prestasies in die Stanford leestoets en gevind dat die

~

korrolasie wissel vanaf 0.72 vir grand ses ( ongeveer standord vier) tot 0.76 vir grand agt.

======================================================

54. Dearborn, Johnston and Carmichael: ,Oral Stress and :Meaning in Printed ]J.[Qterinl11_{, Science,}

ex,

Oct. 14, 1949, bl. 404.

Chall, J.S.:₁₁The Influence of Previous Knowledge on Rec.ding Abili ty11 , Educ. Research Bulletin, yol. XXVI, Dec. 10, 1947, bl. 230.

Hic:ruit lei ,Chall af dat hoe grater die algemene kennis

'

van higiene en tuberkulose is, des te bater word die leesmateriaal oor daardie onder~erpe begryp~

Alle kenwerldnge gebruik gees tesenergie en vermoeidheid tree in nadat te veel geestesenergie verbruik is. Die menslike gevoelslewe kanin 111 groat mate die vloei van geestesenergie beheer. Waar sekere woorde meer affektief-belaai is as gevolg van assosiasie· met vorige erva.ring, sal- die lees van daardie woorde 'n _grater mate van geestesen~rgie verbruik as andere. Dit

bied 111 moontlike verklaring'waarom mense wat

liggaam-min . .

like arbeid verrig en geestesenergie daarmee verbruik, veel meer belangstel in ligte ontspanningsleesstof. Te veel emosionali tei t. onts:poor die denke. Daarom dat kil1;ders d;i.kwels bekende woorde verkeerd lees as gevolg van die emosies wat daardie woor_de opwek en die gevolg-like afleiding van die aandag en ontsp,ori.ng van die denke.

Die sterkte vnn die kenproses kan· deur opsetlike strewing beheer word,. deurdat dinge of sake Haaraan ons aandag moot of vdl gee, ons sterker tref

as andere wc.nr.&!.an ons geen aandag >i"il gee nie. Deurdat ons starker de~r sekere prikkels getref ~ord, is die kanse goad dat sulke prikkels starker bewus sal w~rd,

gevDlg1ik beter begryp sal wo~d en ook langer onthou sal word. Daarom dat die leesdoel en die krag van motivering die leesbegrip kan beiJ:!-vloed.

Die Duitse Denkpsigologie 16 besondore klem o:p· 'die rol wat die ~eterminerende tendense , · of to wel wilsbesluite, kan speel in die antisi:perende

56

skemas by :probleemoplossing. Volgens Otto Selz lei die aanbieding van 'n probleewstelling tot 1_1'1

============~====--e======~===========================~

56. Selz, Otto: ₁₁Komplextheorie und Konstellationstheorio11 ,

wilsbosluit as gevolg waarvan sekere oplossingsmetodes deur die porsoon antisiperend aangobied word~ Dit lei tot sintese of nKom:plexerganzung11 • Indian die :persoon 'n gooie tanlbeheor en taalkonnis het, sal so 1n

:persoon ocr baie oplossingsmetodes beskik met die

govolg dat, sodra 1_{n wilsbesluit _geneem is, die uitvooring}

daarvan maklikor sal kan :plaasvind. 57

. Aangesien begri:pslees denkend leGs i~, kan 1n

wilsbGslui t om to verstaru1 wat gC!llees ·word, die resul taat van enige leestoets beinvloed, mits daar nie ander

stremmendo faktore o:ptree niG. Maar selfs die sterkste wilsbesluit om te verstann wat gelees word, sou onuit-voerbnar bly indian die :persoon nie oor die denkmiddele, die tnalvermoo, boskik nie. Die vorige kennis, die aarcl van die le.esstof en die denkvermoe van die.-persoon sal dus in 'n groot mate die begri:psmoontlikhodo.be:paal.

Begri:wslees is ·egter ook waarderend lees. Danrom dat die leosdool en die kinderliko belangstelling ook die leesbegri:p kan beinvloed.

In dio modorne sosinlo struktuur met al sy gojaagdheid en die gevolgliko geestoss:panning, is lees seker een van diG goedkoopste en moos gosogte vorms van onts:panning.

Danksy die talle bibliotoekdienste is boeko to..ns bhme die b0reik van eU:een. Dio groot hoeveelheid leosstof wnt. tans beskikbao..r is on dio moo:r.1tlike govnre. 11at s-vrak leosstof op die onontwikkelde kind kan he 58

~

=~==========================================~====~====

57. Goldschoider: ₁₁Dio Entwicklung dos Verbal en Gedacht-nissos im Alter von 6-18 Jahron11 , Beihe£:te zur · Zeitschrift fur Angewandte Psychologie, Boiheft 64,

1932, bl. 48. .

mo.ak di t vando.g nog moor noodsacJdik do.t die j ong kind geleor moet \7ord om krities te rees. Deur krities te

•

lees, lmn dio gevaar van die o:pbouing van valse 1 ev7onswnnr es verm1n er wor • d . d d 59

Hoe.-::el' die aard van hulle_ ttJ.algobruik, dio intrigo vo.n die verhale en die ao.nbieding van die stof by dio ligtero leesstof goen ernstige naden.ke voreis nie, moet die invload van sulke leesstof op

die t~nlvermoe van dio losers nie onderskat NOrd nie.

Die wnnrde van ligto leosstof is veral tweerloi, nl. die vorryking van dio woordoskat on die o:pwekking van

'n gesonde leeslus.

Kinders lees dilmels slegs vir ontspanning. Rullo loos terwillo van die verhnnl. Daar kan nog geen s:prnko ITees van estotiose. waardering nie en nog minder van intellektuole wao.rdering. NtJ.mo.te die intollek onty;ikke!" en die bola~1gstolling Boor s:posifiok van o.ard word, sal dio kind moor lees met 'n bo:paaldo doel voor oe. ·Hiordie stadium in dio belangstolling

i'n

laos moot ogtor boskou nord as voorboroidend vir die latore doolstollings nl. lees vir informasie on waardering.

Die gangbare o:pvatting, as sou die go~7one

:publiok slogs fiksio lees, skyn volgens verslae vnr-bibliotokarisse gedurende die afgolope jare, nie wa::-.r

t o vv-ees n1e. . 60

=====================================================

59. Reid, C.:.landos: nWhat are tho skills for Modorn Livin:;·•, Progressive Educo.tion, Oct. 1951, bl.3.

60. nAfrilwnors in Johannesburg Leesn, Redaksionele oorsig oor die Ja2rvors1ag van dio Johannesburgse O:penbare Bib1ioteok, ₁₁Die Brandwag11 , 2 Mei 1952', bl. 4.

b. Leos vir Informnsio.

----~---Informnsie lmn volgons die utili toi ts11nnrde dnnrvnn in sokoro groo:po ingedool word. Informnsio knn nuttig 11eos vir die lesor so boroop·, sy algemene bolang-stalling in land- en wereldsake, sy belangstelling in een of ander tydverdryf; verder kan dit gebruik word vir die bereiking van een of ander onmiddellike cioel-stelling of dit kan o:pgeteken of onthou word vir·toe-komstige gebruik. Daarom dat rUe aard van die werk, ambag of beroe:p van die leser, asook _sy belangstelling , be:paal watter soort leesstof gelees sal word. Hierdie faktore sal gesamentlik'ook be:paal watter leesmetode aangewend sal word, nl. 'n oorsigtelike, ekstensiewe of 'n stadi7·:1, intens~ewe.

Volgens Marjerie

Johnso~

1 is die belangrikste as:pek van leesvaardigheid wat ontwikkel moet word, die vermoe om qie aard van dio leesaktiwiteit by die tipe van leesstof aan te :pas. Die leesaktiwiteit van verskil-lende persona sal heelwat van mekanr verskil. Ook die leesaktiDiteit van dieselfde :persoon sal van tyd tot tyd verskil. So byvoorbeeld sal 1_{n nuusbrokkie}

oorsigte-,

lik deurgelees word, maar sodra dit die belnngstelling wek, sal stadiger gelees word, terwyl ~ekere gedeeltes ueer gelees on·gememoriseer sal word. In hierdie geval kry ons dus. eers die oorsigteliko leesmetode, daarna seleksie van leosstof wat lei tot denkende lees, memorisering en bogri:pslees.·

====================================~============~==== 61. Johnson, M.S.: ₁₁Factors in Reading Comprehension",

Educaticllal Administration and Superv~sion, XXXV, Nov. 1949, ble. 385- 406.

In sy sui11erste vorm is lees vir informasie

•

ook studielees, d.i. die doelbewuste, denkende assi-milasie van feite en gegewens verstrek in die lees-mntoriaal. Yoakam 62 onderskei dric tipes van studie-lees, nl. i. Observatiewe studie-lees, wa~rby die leser alle~

wat gelees yrord as korrek aanneem, memoriseer en repro-dusoer sander wao.rdering, analise of d.enke.

ii. Assimilatiewe lees,waarby die laser begerig is om dit wat gelees is to verstaan, sy eie

-te maak en by toekomstige studj_olees daarvan gebruik te maak.

iii. Analitiese lees, waarby die lesor krities lees en die sl;;::ryrrer so bevindings en fei te noukeurig annliseer en deurdink. Dit is volghns Yoakam die hoogste vorm van studielees.

c. Lees. vir waarder.ing.

---Wanrdoring lmn intolloktueel of ostetios van nard uees, hoouel dit nie noodwendig suiwor intellektu-oel of sui· or esteties hoef te wees nie.

Intolloktuole waardering is die 'i7aardering van fei to, gogewens on .gevolg trekkings wanrtoo die sl~ry;;7er gornnk. Vir doel treffendo bogripslees en in tel-· lektuolo wacrdering moot die laser godurig noukeurig rekonskap goa van hierdie .foite, gegeuons en gevolg-trekkings van die skry'\7er. l\Tamato hierdie dinge aanklank vind by sy oie oortuitings, en dinge beHys

wat hy graag waar uil sian, sal daardio leesstof wanrdoor

•

~:ord. 1_{n Vurige voorstnnder van} 1_{n s~kere donkrigting}

sal 'n artikel oo1· do.ardie denkrigting alleen waardorond ====~=============~===~~========~===~=~=~============= 62. Yoakam, G.A.: ₁₁Reading and Study11

kan leas· indien dio skrylier deur sy i'oi to en gege11o11s l)eTTys dat daardio donkrigting die boste is.

11A thing of beauty is a joy for ever1;. Met

hierdio ~:·oordo vru1 die digter Keats \7ord kortliks opgosom wat mot estotieso wanrdoring hier bodoel word. \'ii.:c.ttor lmnsvorm dio skryuor gobruik, is nie hoofsaak nio .. Hoofsac,k is do.t die lmns",7orL 'n skoonheidsont-roering in taal uitgodruk, moot i7oes. Dao.rom ·dat die wo.ro kunstonaar sy hulpmiddels soos klankspeling, plo.stiok, styl, ritme, e.d.m. sorgvuld~g sal kour

on dour s.y fyn govoel vir die klanlmaarde van woorde homself van dio psoudo-kunstonaar sal onderskoi. 63

Vir ostotiose ~aardoring is bogrypond lees noodsao.klik. Dao.rom do.t dio kind goloidolik moot leer rmt dio VOl"oistos vir die vorsldllendo kunsvormo is. HoeTI"el dio oncler;-:·ysor ann die p:dmoro skoal goon dool-bewusto losse in kunswaardering bohoort to goo nio, lmn sorgvuldige-loiding die jong kind 'n oie maatstaf vir. 11aardorinp laat opbou. Voorlosings van ~ooi , troffende

goCI.eel tes kan bydra tot dio vorming vo1 h·iordie mac.tstaf. Hoo"ITol. dio booko van Sangiro, Van :Bruggon en ]ialho:rbe to moeilik is vir dio gomiddolde primore loorling, geniet kinclers in dio hoogste ~lasso van die primere sl:::ool voorlosings uit -die worke vnn hiordie skryvrers.

Om wn~rderond te lees, is to.nlkennis onont-boorlik. Tanlkonnis en to,albogrip betoken 'n begrip v::tn \loordo,· s:i.nne, :paragrm10 en die hole stuk, asook

'n bogrip vr:.n dio lot torlmndigo vGrskynsels en boold-spraak in die loosstof. Dio primero skoal lo die fondo.ment vir hicrdie taalbogrip, vro.o.rop die s.skund&ro on terti&ro ~ndorrig voortbou.

63. Schoonoos, P.C. en van Bruggon, J.R.L.: 11Inleiding

---~-Die .verskil~a.in die loosdoel is slogs gradueel en nio fundamentoel nio. Somtyds is dio doel selfgonoogsaam so_os by laos vir ~ntspanning, torrryl in ander g~valle ~1'\os by laos vir informasio, die onmiddol-like clool ,. tolling alloon 1_{n midclel is tot 'n me or}

vor;-:y-dordo dool~tolling~ ~aio seldo sal die lesor

vir homself duidelik ka11 formuleer vrat eintlik die lees-doel is en heel dilcels kan die oorspronll:like lees-doelstelling. verander word tervvyl gelees word. Wat ook al die doel otel-ling is, sal die belangrikste d6elstelotel-ling altyd moet wees

O;;J. te 'bogry:p wat gelees is. Leesbegrip is die essensie

van alle lee$ .. Daarom moet d·i_e aard van die leesaktiwi-teit en die leestempo bepaal word deur die begripsvermoe vru1 die laser.

Husbands en Shores hat gevind dat die leesbeg:.;i:p gedeeltelik deur die leesdoel bepaal nord64• Ook Marjorie Johnson hat vasgestel dat die leesdoel die tipe

l~esakti-65

witeit bepaal.

Die taak van die onder'.-ryser aan die primere skool is dus omvattender as bloot net die onderrig van die ::1otoriese leesgevroontes. Selfs al sou daar 1_n

merkbare vordering by begripsvorming en taalboheer 9P te merk wees, ·is di t die taak ·van die onderwyser om_ die kinderlike belangstelling to lei en te bevorder. W. S .Gray66 · s om clio onbenydens"ITaardige taak van die

011d.er,lyser in hierdie o:psig soos volg o:p:

=~===============================================

64. Husbands and Shores : ₁₁Measuremont of Reading for . Problem Solving; A critical review of the Literature", op. cit., ble. 453- ~65.

65. Jop.nson, ~JI.S.: ·₁₁Factors in Reading Comprehension11_,

op. cit. bl. 401.

66·. Gray, ;;; ._S.: uiThat is the evidence concerning Reading", Progre_ssiv·e Education·, Jan. 1952, bl. .107.

n On the basis of all facts available we may safely say that schools never faced as :many challenging problems in promoting desirable reading interests and tastes as they do today".

6. Die invlood van gesindhode op leesbeP'rip.

----~---2---Die :mens is 'n denkende, aktief-willende en handelende wese, maar ook 'n waardebepalende i7ese1

wat nie net indrukke wat tot sy goes deurdring weer-kaats nie, :maar dit ook normatief beoordeel. Om hierdie beoordeling te vorgomaklik hot elke mens 1_{n sisteem}

van waardes wat 'n deel vorm van

sy

lewenso:pvatting. Hierdie individuole waardebe:paling beinvloed .die persocn s~ gesindhede en houding toenoor sake ;

dingo on :persona. Navorsing het aan die lig gebring dat hierdie gosindhede ook 'n invloed het o:p die :persoon so leesbolangstelling en loesbogri:p. Die b _{evu1 _J.ngs van runer,} .

a·

B P _{os man en Jhc 1.mnos} t i\r G" · 67

sugge-reer dat die gesindhede van 1_{n :persoon 'n belangrike}

rol :mag s:peel in sy wa..,rnorning van woordo, frases en sinne, deurdat die :porsoon gonoig sal ueos om daardie woorde1 frases en sinne vrat aannoemlik is vir sy

uaarde-sisteem, bater uaar te noem as ander r:at onaanneomli1~

is. In sommigo ·gevalle sal die :per soon sekere woorde, frases en sinne v1at onaanneemlik is, so inter:pre-teor dnt hulle wel aannoomlik is. Bartlott68 het die waarneming van en dio gohoue vir stories en prente bestudeer en gevind dat inhoud en herroeping van die waarnerning dour die :persoon se gesindhede boinvloed

===============~=========================~==~=========

67.., Bruner, J.S., Postman, L,., and McGinniss, E.: "Personal values as Selective Factors in Perception", Journ. of Abnormal and Social Psychology, Vol. 43, April 1948, ble. 143 -154.

68. Bartlett, Sir Frederck: ₁₁Rmnemboring11 , ble. 33 c-·

word. Die bovindings van Lefford 69, Glaser70, en Lund71 dui daarop dat gesindhode die logiese rode-nering, oordeel on selfs geloof .in 1_{u ·groo.t mate}

beinvloed, deurdat die porsoon dit moeilik vind om te ondo:tskoi tussen \Tense, goloof 011 waargenomo foite. McCau172 hot govind dat, by die lees en roproduksie van foitc, die gesindhede 'n minder bolangriko rol spool. Wanneor die persoon ogter af-leidings uit daardio foito moet maak, sal die

invloed van die gcsiEdhode meor morkbaar ~;ees, terwyl. die invlood van gosindhedo .· by 'n lla.c·rdobepaling van

~at

gelees is, duidolik morkbaar sal wees.McKillop73 se bevindings stem in hoofsaak ooreon mot dio van McCaul; h,:..ar proof:persono was goneig om alles waarvan hulle nie geho~ heL nle, as onsinnig en

onuaar te bestempel. Ruth Strang beweer dat die gesindhede so. 'n groot invloed op die leesbegrip

'

het dat dit ~il voorkom asof die mens met sy emosies lees.74

Waples, Berelson en Bradsha~ het gcvind dat _{. ..-.} gesindhode die loesvermoe veral o-p TITOo maniere

.beinvloed, nl. b_y die keuse van leesstof en in die warxdering van wat gelees is.75

=======::.;:::;::.;::::::::::===================================0======

69 Lefford, Arthur·:₁₁Tho Inf'luenco· of Emotional Subj:Jct matter on-- Logical Reasoni':1g11_{' Tho Journal of I}

General Psychology, Vol. 34, Jan. 1946, ble. 127-151. 70. Glaser, E.M. :wAn Experiment in tho development ·of

Critical Thinking", bl. 141.

71 .• Lund, Frederick H.: ₁₁The Psychology of Beliof11 ,

Journal of Ab~1ormal and Social Psychology, Vol. 20,

April 1925₁ blo. 63-81. ·

7~ .• McCaul, ·Robor·t: nEffect of Attitude upon Reading Interpretations11

1 Journ, of Educ. Research, Vol.

37, Febr. 19~4,' bl~. 451 -457.

73. McKill9p~

A.B.:

u The Relation between Reader's Attitude and certain Typos of Reading Response", ble. 74-77.

74 .• Strang, Ruth :₁₁Exploration in Reading Patterns",

bL

172.

75 .. Waples, B., Borel son ₁ B.., and Bradsha·w·; F .R. :

Uit die gonoomdo navorsing wil dit dus voorkom as of gesind.hede 'n persoon s·o vvaarneming , loesvormoo, gohoue, ,r.:;donering on oordoel kan boinvlood. ;Hieruit kan afgJlei word dat · gosindhedo ook dio leosbegrip'

I

moot beinvloed. ·

.

76-McKillop hot govind dat kinders in die olfde graad --ongeveor standerd nego -- baie uitgesproko is in hulle oordelo. Sy neom dus aan dat hiorqio leerlinge al 1_{n vasto rraardesistoom opgobou het en dat dio}

lme-king van gesind.hedo die tD.ak van dio primero skool is. 77

Axelrod daaronteon, be~oor dat die ontwikkoling van die

bogripsvor~oe in die primer~ skool voorrang moot ·goniet en dat die lmoking van gesindhode die taak van dio sekundere skool is.·

Dio laorskoolkind hot nog goon vasto waardo-sistoom opgobou nie on is nog nio so vas aen sekere

vooroordelo en gesindhode nio. Die waarde van hierdie bevindings vir die ondorrig van bcgripsloos

16

daarin

I

dat die i.~unda£ govostig word op die noodsaaklikhoid van· motivering van lo·erstof on die kwoking van gesind-hedo •· Dio kr:eking van gesi:1dhode vorm 'n intogralo dool van allo opvooding on is nio dio taak van eon of andor sposifioko skool nio.

======================================================

76. McKillop, A~S.: op~ cit. bl. 83~

77~ Axelrod, J.: ₁₁U11.derstn.ndings, Attitudes and Skills ill reacting to and using Idon.s Readn, Uit: uBasic Instruction in Ronding in Elomontnry and High Schoo:L:>tt, Procoodings of tho Annual Conference on Reading, University of Chicago Pross, hl. 237.