Deze fIlm is beschikbaar gesteld door het KITLV, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.
Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.
Toestemming voor reproductie dient men schriftelijk aan te vragen.
This film is supplied by the KITL V only on condition that neither it nor part of it is further reproduced without first obtaining the permission of the KITLV which reserves the right to make a charge for such reproduction. IJ the matenal filmed is itself in copyright, the permission of the owners of that copyright will also be required for such reproduction.
Application for permission to reproduce should be made in writing, giving details of the proposed reproduction.
SIGNATUUR
MICROVORM:
SHELF NUMBER MICROFORM:
MMETA0211
\\\\,,\,\\~\nm~iil\\"\'\\\1
00760304OUDE VRIENDEN.
JEN SCHETSJE UIT DE INDISCHE llIBTENllRSWEllELD.
Het is een liefelijke Zondagmorgen in den West-moesson.
De regens, die in de laatste dagen overvloedig zijn gevallen, hebben de Buitenzorgsche natuur haar jeugdige frischheid, die wel wat geleden had door de tropische zonnestralen gedurende den Oost-moesson, hergeven. Alles ademt nieuw leven; het gr88 is alf! door een tooverslag uit den grond geschoten, de rozen en melati's geuren u te ge moet , de nevelen trekken op en doen een heerlijk vergezicht voor het oog opdagen.
Aan den glooienden weg, Punaragan genaamd, die links naar den postweg en het station en rechts naar het landgoed Tjomas geleidt, ligt. de eenvoudige, maar net ingerichte controleurswoning.
Voor het huis is een schilderucbtig rozenperk; tegen de kolommen, die bet dak stutten, slingeren sierlijke lila klokken en rose bloempjes naar boven, rechts en links geven oude, statige boomen aan de oprijlaan het. aanzien, alsof men zich aan den ingang vnn een bosch bevond. Op de voorgalerij staat de heer V nn Heusden;
hij staart in de verte om van het schoone vergezicht te genieten, dat zich, naarmate de zon hooger klimt, meer en meer ontplooit.
Regelrecht ten hemel rijst de Gedeh, halverwege omgeven door een zilveren wolkimkraag, waarop de zonnestralen weerspiegelen;
op den berg vertoonen zich in de grillig~te vormen kltlÎnere en grootere bosschen, terwijl de verdere ruimte van het landschap ingenomen wordt door heerlijke rijlltvelden. De schoonheid van dit alles wordt nog verhoogd door de plechtige stilte, die alleen
1
2 OUDE VRIENDEN.
Op Zondagmorgen daal' heerschen kan en die van tijd tot tijd wordt afgebroken door de weemoedige tonen van de gamelang , het inlandsche instrument bij uitnemendheid.
"Vrouw, wat is het bier toch mooi ," zegt hij, uit zijn mijmering ontwakende, tot zijne eehtgenoote, die, aan de ronde tafel gezeten, bezig is, haar driejarig zoontje te vermaken met een blokkendoos.
Een toren, uit kleine blokjes opgebouwd, nadert zijn voltooiing en Mevrouw heeft al haar aandacht noodig, om te voorkomen, dut het laatste houtje het gebouw ineen doet storten. Eindelijk is het werk voltooid, tot groote vreugde van den kleinen Harry, die het uitkraait van genoegen en in vollen draf naar de kinder- meid (baboe) snelt, om haar en het kleine zusje, dat aan haar zorcren is toevertrouwd, deelgenooten te maken van zijn geluk.
Mevrouw Van Heusden heeft daardoor "elegenheid, haar zitplaats te verlaten, en, zich bij haren echtgenoot voegende, zegt zij :
"Ja man, maar de natuur moet ook veel goedmaken, want wat kan het hier overigens eenzaam ?ijn! HO(1 weinigen hebben lust, ons 's avonds te bezoeken! Wat is dat toch anders dan iu Holland. Als ik aan het lieve vaderland terug denk, kan ik soms wel eens heimwee krij"en; vier jaren zijn we nu al in Indië en we hebben al heel wat gezworven, maar ronduit ge- sproken, geheel Indisch worden, dat zal ik nooit."
"Och vrouw," spreekt de heer Van Heusden, "schik je toch in je lot; we zullen het immers van lieverlede beter krijgen, als je maar geduld wilt hebben. Als ik eens Assistent-Resident en later Resident word, dan wonen we op een hoofdplaats en dan kan je je hart aan conversatie ophalen. Ik voor mij geef daar niet om; ik heb mijn jeugd in Indi" "esleten en verheug me het meeste, als ik jou en qe kinderen om me heen heb. Al die vreemde gezicllten schenken op den duur t.och geen voldoening, een enkele maal eens een goed vriend te ontmoeten is mij O'enoeg."
Een dof gerommel maakte plotselinO" een einde aan het O"esprek;
het werd veroorzaakt door een wagen door 4 paarden g trokken, die bergafwuart: kwam en nu ovel' de lange houten brun- rolde, welke over de rivier is ge laCTen. De zwecp klapte, de beide drijvers schreeuwden en eenige oogenblikken later zagen de echt.
l
j
1
OUDE VRJENDEN. 3
genooten het bewuste rijtuig hun erf opkomen. Noa nauwelijks van hunne verbazing bekomen, hoorden zij een liltem uit den reiswagen roepen: "Toewan controleur adn di roem!lh?" (Is mijn- heer thuis?) en opeens stond daar vóór hen de oude vriend en schoolmakker Willem van Straalen.
"Welkom hier," sprnk de gastheer, "wel man, hoe kom jij zoo opeens uit de lucht vallen! Ik meende, dat je goed en wel op het landgoed "Sitoebondo" zat en dat je van de buitenwereld geen notitie meer nam."
"Hoe kom je aan zulke ideeën?" zei Van Straalen, "wij wonen daor wel ver van alles af, maar we blijven toch door couranten en tijdschriften zoowel van Indië als vlln Europa zoo goed op de hoogte, als het maar kan. Ik las je overplaatsing naar Buitenzorg nu 4 weken geleden en ik vat·te terstond het plan op, je in je nieuwe woninO' geluk te komen wellschen en je dan bij die gele- genheid het groote nieuws eens te komen mededeelen: ik ga over een maand trouwen met de jongste dochter van J anscn , den landheer van Soekasari."
"Wel, weil" riepen de Van Reusdens als uit één mond, "wat ben jij een gelukskind, het mooiste meisje uit den omtrek en dan de dochter van dien rijken tubakslord. Van harte gefeli- citeerd er mede!" "Je moet wel de gunst van den ouden Jansen hebben weten te verwerven," ging de gastheer voort, "anders zou hij je zijn dochter niet afstaan; maar.. . .. maakte hij geen bezwaar, dat je zelf geen fortuin bezat? Ik heb dikwijls gehoord, dat hij aau anderen vertelde, een hekel te hebben aan arme schoonzoons, die zouden wenschen van zijn rijkdommen te profiteeren. "
"In het begin wel eenigszins," sprak Van Straalen, "maar bij deed mij een heerlijk middel l\l\n de hand, waarmede ik mijn onafhankelijkheid zul weten te bewaren. Hij randde mij aan, mijn leven te verzekeren voor eene som, die na mijn dood aan mijne vronw een behoorlijk inkomen kon verschaffen en die haar, ook al liep ons later eens all stegen, want landerijen hebben altijd ecu verandcrlijke waarde steeds een lichtpnnt en cen steun in de toekomst lr.al \\'e1.ell. Mijn aanstaande schoonvader heeft mij
1·
OUDB VRIENDEN.
dat eens duidelijk voor oogen gesteld en ik heb mij niet lang bedacht. Een groote Maatschappij te Soerabaia, die overal hare vertakkingen. en vertegenwoordigers heeft, nam mij aan en ik ben zoo gelukkig geweest, mijn meisje een polis van
f
25,000.- als bruidscadeau te kunnen aanbieden. Niemand zal nu meer kunn:~ zeggen: "Kijk, daar gaat Van Straalen, de vroegere AdminIstrateur van Sitoebondo; zelf bezit hij niets, maar door het geld van zijn vrouw leeft hij nu "en grand seigneur" en is hij van ondergeschikte tot landheer opgeklommen.""Neen, ik ben nu goddank onafhankelijk gebleven en als ik sterf.
- hoewel ik hoop dat dit nog in lang niet gebeuren zal, is
me~
vooral in Indië geen oogenblik zeker van zijn leven, - laat ik toch een kapitaal na, dat nu nog betrekkelijk klein is, doch dat naar ik mij voorgenomen heb, van lieverlede zal
~groeien to~
een groote som."
"Tk kan niet anders zeggen, dan dat je hoogst verstandig gehandeld hebt," hernam nu Van Heusden, "voor zulke menschen als jij is de Levensverzekering als geknipt."
"En waarom voor mij, ik zie niet in,"
.
antwoordde Van Straalen,
waarom DJet evengoed voor jou."
"Voor mij! Hoe kom je daaraan! - Vrouw! hoe vindt je die grap? ik kan wel zien vriend, dat je geluk Je benevelt. Wat zouden wij, ambtenaren, met de Levensver.:ekering te maken hebben? Onze vrouwen zijn immers verzorgd. Als ik morgen sterf, heeft mijn vrouw pensioen haar leven lang en mijne beide kinderen genieten dan gedurende hunne minderjarigheid een kleinen onderstand. Neen, zoo iemand voor de toekomst weinig zorg behoeft te hebben, dan is het zeker de Indische ambtenaar.
"Uw vrouw geniet pensioen en uw kinderen een kleinen onder.
stand zegt ge, maar kan die som wel voldoende waarborgen geven voor de geheele opvoeding dezer beide kleinen? Bedenk toch, dat een controleur meestal in de binnenlanden leeft of op plaatsen, waar van Middelbaar Onderwijs geen sprake kan zijn.
Ge moet, wilt ge uw zone.n niet als inlanders zien opgroeien, hen naar Honand zenden, als zij de lagere school doorloopen hebben. Kunt ge dat alles betalen? Zoolang ge in actieven
OUDE VRIENDEN. 5
dienst blijfI;, mUlChien wel, en zoo ge spoedig promotie maakt, zeker wel, doch word niet ziek, zood at ge naar boven moet met binnenlandsch verlof, of, wat nog erger is, met verlof moet naar Europa. Ziekten brengen kosten met zich, dat weet ge zelf wel, en de dood, die meestal het einde is van het lijden, zou uwe lieve vrou,w voor zorgen stellen, die haar wellicht tc zwaar zouden vallen.
Dat alles kunt ge voorkomen door u bijtijds te verzekeren.
Laat u raden; - nu ge nog jong zijt, betaalt ge een betrekke- lijk lage premie. Sluit een verzekering voor uwe kinderen in den vorm van een kapitaal, dat hun na ecu bepaald aantal jaren wordt uitgekeerd en waartoe ge slechts zoo lang ge leeft de premie behoeft te betalen; neem een opvoeding rente voor ieder hunner of, wat nog eenvoudiger is, sluit een verzekeriug bij overlijden; door maandelijks circa/25,- te contribueeren laat ge uw vrouw na uw dood / 10,000,- na.
De heer Van Heusden liet zijn vriend eerst kalm uitpraten.
Eindelijk schaterde bij het uit en vroe": "Waar hanl je die wijsheid vandaan? Jongen ik heb je nog nooit zoo ernstig hooren reneneeren ! Heeft je schooupapa je dat ook al uiteengezet?"
"Ncen, maar ik heb het p/'o pCCtllS van de Maat chappij, die mij aannam, met aandacht doorgelezen, en, omdat ik me de gelukkigste man van de wereld voel, kan ik niet nnlnten, een ander dnnrvan deelgenoot te maken en aun ieder, die het hooren wil, het nut vun de zlUlk uiteen te zetten,"
"Ik ,'iud je bedoelinO' heel "'000 gemeend, Vau Strunlen, mnar ik blijf bij mijn idec; wam' zou bovendien eeu arm controleUI'tje zonder middelen, hct geld vandann moelen halen om alle maandeu nog een premie te betalen? We hebben nu al werk om rond te komen, en Jenny moppert nl, dat ze geen toilet heefl om op het volgcnde bal bij dcn Gouvcrneur-Generaal te vel' chijnen!
Neen, zoo iets is goed voor "particulieren", maar voor ambte- naren is het overbodig."
Het scheen dat dit gesprek Mevrouw van Heusden mnar half had voldaau; het was haal' ten minste cene ware verlichting, toen de spen kwam vertellen, dat het eten klu al' was.
6 OUDE VRIENDEN.
De ongenoode gast werd op Indische, gll8tvrije, wijze mede aan tafel genoodigd; de familie begaf zich nu naar de schaduwrijke pendoppo wllllr de zoogenaamde rijsttafel gereed stond. Tnl van gerecbten bedekten de tafel, Indische zoowel als Europeesche, want Mevrouw van Heusden kon, hoewel ze reeds 4 jaren op Java woonde, de rijsttIlfel maar niet lekker vinden. Zij had dus, om hanr man en den go t genoegen te doen, bij het reeds over·
vloedige déjeuner ook de Iudische keuken klaar laten moken, vandaar de verscheidenheid en keur van spijzen. De heel' Van Slraalen liet zieh de gulle gostVTijheid welgevallen; hij trachtte door een vroolijk, opgewekt discours het maal te kruiden en het gin'" hem wonderO'oed af. Mijnheer en Mevrouw gemakten in de beste stemming, waaraan het glas geurige wijn het r.ijne bijdroeg, en vergaten geheel, dnt het gewone rustuul'tje en dus ook het uur vnn scheiden reeds lang was geslagen. Men bleef op de koele achtergalerij praten en het was lecht DOode, dat de heer Van Strnalen teO'en 4 uur opstond, om zich rei vaardig te maken. "Ik moet vertrekken" pmk hij, "wil ik voor donker nog thuis zijn, doch ik beloof u, zoo spoedig ik knn, kom ik u met mijn vronw et'ns bezoeken; ik dank u VOOI' uwe hartelijke ontvangst, en, mocht ge ooit in Bondon er komen, dnn toat mijn nieuw tehuis voor' u open, dat weet ge". Hiermede nam hij afscheid. sprong in den waO'en, wnifde nog eens met den hoed en was spoedig u.it het oog verdwenen.
.,Wat een aongenoam men ch i Loch die vriend van jou", prak Mevrouw, zoodrn zij weel' alleen waren, "jammer' dot hij zoo vervelend over die Levensverzekering O'ezeurd heft." "Ach vrouw, zoo is hij altijd gewee t, een hartelijke ocde joneren, mlUlJ', nis hij een stokpaardje heeft, dan dranft hij daarop door, en wil aan ieder zijn ideeën opdringen. Hij meent het wezenlijk goed, maar hij denkt, dat wij nmbtenaren het geld even spoedig verdienen als induslrieelen en landheeren. Van een beperkt inkomen hebben zulke menschen geen be!!rip. Als wij later een grooter tractement genieten, zal er wellicht nog wel eens wat overblijven; wij zullen dat dan op de Java-bank vastzetten, en gaan we ten slotte met pensioen of verlof naar Holland, welnu,
OUDE VRtENDEN. 7
dan genieten we nog eens van dat sommetje en profiteeren van dingen, die wij in Indië jaren loner ontbeerd hebben."
Mevrouw stemt volkomen met haar man in, zij denkt, hoevele genoegens ze in het vorstelijk 's Gravenhuge smllllkte, toen zij nog een jong meisje wa , en meet daar het stille, ecntonige leven in J nva's binnen landen bij af. N cen, als ze eenmaal residents- vrouw is, zal ze toon en , wat ze oon horen rang verplicht is.
Dan zal ze haar huis maken tot een middelpunt van dc conver- satie der plaat, ze zal zorgen, dat baar salons nimmer ledig zijn, en dnt ze in de O'ezelJige kringen., die zich om haur heen zullen vormen, eenige vergoeding mag vinden voor de eentonige jaren, die zij te voren sleet.
. . . . . . . . . . . . . .. . . . . ...
Met geheel andere gedachtcn vervuld, keert de heer Van Stroalen huiswaarts. Hij denkt aan het gulle onthaal, dat hcm te beurt is gevallcn, aan de lieve spraakzame vrouw van den ouden school- vriend, - hij kan echter nict nalaten, daarnevens den wereldschen zin vnn die aanvallicre vrouw te -tellen, die zeker, al klimt haar echtgenoot nog verscheidene porten op den maat cbappelijken ludder, het grootste deel van het trnktement znl gebruiken om te schitteren en zich in oe wereld te bewegen.
Als die vrouw eens een weiuig zuiniger te werk ainer , zou er dan werkelijk geen
f
25. - pel' muand op een controleurs- traetement te be paren zijn?De tijd zou het leeren.
.laren zijn verloopen. De heer Van Hcusden heeft wat mcn in Indië noemt gelukkig CT diend. Hij hecft in den kortst moge- lijken tijd alle rangen doorloopen: is vau controleur tot aistent- -resident, en van a sistent-resident Lot resident opgeklommcn.
Dool' zijn ongeëvenaarde bekwonmheid en tact heeft hij teeds de achting zijner mecrdercn en de liefde zijner minderen weton te verwerven, en toen nu 6 moonden geledcn de beLrekkiner van Directeur van het Biunenlond eh bestuur openkwam , was el' niemand onder de Hoofd·ambtenaren op Java, die beter in stuat
f
8 OUDE VRIENDEN.
was om op waardige wijze de vacature te vervullen dan de heer Van Hensden.
Zoo vinden wij hem dan na 22 jaren terug op het Ko~ingsplein te Batavia. Hij zit met zijn oudste dochter Ellie op de voor- galerij VIUl een der schoonste gebouwen, waaraan Batavia zoo rijk is, en tuurt met aandacht in het Dagblad van Ned.-Indië.
"Kijk eens Ellie," roept hij eensklaps uit, "zie die lijst der nieuw aangekomen passagiers eens in, daar staat: "Vertrokken van Pekalongan pel' S.S. Japarn: Van SLraalen, echtgenoote en twee dochters." De l i~ echter zoo onduidelijk gedl'Ukt, dat ik niet kun lezen of er Van Straaten dan wel Van Strnnlen staat.
Lees eens, je hebt jongere oogen dan ik." Terwijl het meisje de courant opneemt, denkt Van Heusden: Zou het wel dezelfde zijn? De naam is zoo algemeen, eu ik kan toch niet aannemen, dat hij bet landgoed van zijn vader heeft verlaten en van Bandong naar Pekalongan is verhuisd? Maar als hij bet eens was? Ik ben toch zoo benieuwd om een vriend, dien ik meer dan 20 jaren uit bet oog verloor, eens weer te zien." Zijn gepeins wordt gestoord door Ellie, die bern overtuigt, dat het wel degelijk Vnn Straalen is, want dezelfde familie staat vermeld onder de nieuwe logeer- gasten van bet Hotel del' Nederlandcn.
Nu beeft Van Heusden gecn rust meer; hij wcnkt zijn oppasser, beveelt hem terstond het rijtuig in te loten ~pannen, en ccr het 10 minuten later is, zijn vader cn docht!::r op weg naar Rijswijk.
Laat ons dien tusschcntijd waarnemen om hct huis en de familie van den heer des huizes eeus wat nnder te beschouwen.
De woning is, zooals alle huizen op het Koningsplein , ruim en grootsch. De marmeren voorgalerij, rijk met bloeiende planten en schitteJ'ende gaskronen versierd, levert voor <le veelvuldige bezoekers altijd een aangenaam schouw pel op. Links en rechts stann marmeren tafels op mollige Smyma tapijten, daaromheen twaalf Palembangsche leunstoelen, die den gast tot zitten uit- noodigen. De wijdopenslaandIl deuren leiden naar de ruime binnenglilerij, eveneens met mnrmeren vloer, die met hnar roode damasten meubelen, hanr smaakvolle bûelden en schilderijen, en haar vleugelpiano in een boek, menigmaal als receptiezaal dicnst doet.
OUDE VRIENDEN. 9
De lange pendoppo, waar zich een groot buffet en langwer- pige eettafel bevinden, die beter in een HOtel dan in een gewoon woonhuis zouden possen, is er menigmaal getuige van hoe 10 en 12 gasten daar het middag- of avondmaal gebruiken.
Alles wijst er op, dat de bewoners zijn: "menscben van de wereld," die het bunnen bezoekers aangenaam naar den zin weten te maken.
Mevrouw Van Heusdeu heeft dan toch bereikt wat zij zich voorstelde, zal misschien de lezer zeggen.
Och neen; zij beeft wel gejaagd naar een denkbeeldig geluk, maar het nimmer gevonden. Haar eenige voldoening is misschien geweest, dat de Resident van Rembang, zooals Van Heusden in de wandeling genoemd wordt, bekend staat om zijn gastvrij- heid, dat is al. Zij zelve heeft baar man, die toch reeds zulke sommen aan de opvoeding zijner 6 zonen en zijner beide dochters moest ten koste leggen, dikwijls grooter geldelijke offers gevraagd dan hij wel brengen kon, alles terwille van de wereld en om zijn en haar "rang op te houden."
In den beginn~, toen Van Heusden nog Assistent-Resident was, heeft hij zich dikwijls tegen die noodelooze ujtgaven verzet en getracht, een klein deel van bet traktement te besparen, doch, toegevend vnn karakter als bij was, heeft hij eindelijk voor de redeneeringen zijner vrouw moeten zwichten. "Men moest in dat. eentonige Indië toch gcnieteu, wat er nog te genieten viel; als men geen mensehen zag, dnn zou men geheel versuffen; sparen was nu nog nict noodig, dat ging wel als manUef Directeur was of wellicht later ... Lid in den Raad vnn Indië enz." Mevrouw i eehter zoo gelukkig niet geweest, dien tijd van Bilaren te beleven, een groot jaar geleden sleepte de heerschende malaria hanr ten grave. Haar oudste dochter, Ellie, bet evenbeeld harer moeder nam nu voortaan de honneurs waar en Van Heusden, eenmaal aan dat leven gewend, kon niet nalaten, 's avonds mensehen om zich heen te zien; dat bezorgde hem afleiding, en verstrooiïuO' van zij n droefgeestige buien. die hem, als bij alleen was zoo dikwijls overvielen. Soms, - het was niet dikwijls, - dacht hij wel eens met zorg aan de toekomst der
r
10 OUDE VRIENDEN.
zijnen. Het pensioen van zijn vrouw, waarop hij vroeger alle hoop gebouwd had was met haar dood in rook vervlogen. Als hij nu zelf ook eens kwam
w
vallen, wat moest cr dan van zijne kinderen worden? Wie zon de 4 jongste door de wereld helpen, wie zou Ellie steunen op hanr verderen levensweg? De broers?De oudste, Harry, was nog pas candidaat-arts, de beide andere waren op de Militaire-Academie; die zouden toch in de eerste jaren no'" niet veel kunnen verdienen en dan, al waren de B broers in staat, later hunne oudste zuster te onderhouden, wie zou de studiekosten der 3 overige jonooens en de opl'oeding van de achtjarige Suze betalen?
Als de heel' Van Heu den zulke sombere buien bad, braebt hij, wat hij missen kon, naar de Java-bank, maar als dan 's avonds de asten kwamen, en de vroolijke tonen van Ellie's stem de donkere wolken van het voorhoofd verdreven, dan hel- derde de gezichtskring weder op en werden de zorgen op zijde gezet. Of de naam Van Straalen uit het Dagblad van Ned. Indië wellicht als een zacht verwijt in zijn ooren geklonken had en hem bad toegefluisterd: "Ge hadt wel wat kunnen missen om het lot uwer kinderen in de toekomst te verzacbten. De groote traktementen hadt ge niet geheel behoeven op te maken en te besteden voor een wuft, ijdel vermaak, dat niets nalaat dan een gevoel van onvoldaanheid!?"
Wij weten het niet. Toch dreef zeker een geheimzinnige macht den heer V au Heusden naar bet Hotel del' Nederlanden.
Op de schitterend verlichte voorgalerij zaten verscheiden families, die, hoe kort ze ouk iu het Hotel dachteu te verblijven, zicb nauw aaneen gesloten hadden, een feit. dat de Indische hotels zoo gezellig mankt. Op een der canapé's alln deu ,!and zat de beer Van traalen in gezelschap van zijn vrouwen zijn beide dochters. Hij was bezig op een voor hem uitgespreide kaart den weg aan te teekenen, dien men in Europa wensehte te volgen de familie zat er belangstellend om heen en luisterde aandachtig naar de verklaringeu, die papa aan iedere aanwijzing toevoegde. Mijnheer had namelijk in zijn jonge jaren veel gereisd, en mevrouw, noch de dochters waren ooit in Europa geweest.
OUDE VRIENDEN. 11
Geen wonder, dat de verwachtingen hoog gespannen waren, nn de heer Van Straalen eindel,jk besloten had, zijne dochters ter voltooiïng harer opvoeding naar eene Brusselsche kostschool te brengen en dan teO'elijkertijd een snoepreisje door Italië, Zwit- zel'land en Duitschland te maken, om over een jaar over Parijs, Lyon, Marseille naar Insulinde terug te keeren.
Het rollen van een rijtuig over het kiezelzand leidt plotseling de aandacht af; alle viel' kijken nieuwsgierig op en zien een oud heer en een mooi meisje uitstappen. Wie be chrijft echter Van Straalens verbaziug, toen hij in dien heel' zij.n ouden vriend herkent. zijn vriend van wien hij in 20 jaren niets vernam, taal noch teeken , eu van wien hij alleen de officiëele overplaat- singen of promotie in de dagbladen gelezen heeft.
De ontmoetinO' was allerhartelijkst, zooals dat in Indië onder oude kenni sen zijn kan; de jonO'e dames namen spoedjg de lieve Ellie in haal' midden en bespraken met haar en hare moeder de groote reisplannen. Zij lieten zich door Ellic, die zelf 3 jaren in Europa had doorgebracht, van alles zooveel moO'elijk op de hoogte stellen.
De beide heeren verhaalden hunne wcderzijdsche lotgevallen;
zoo terloops zei Van Strnalen: en heb je mijn raad wellicht nog opgevolud? Mij dunkt, je hebt vooruit ook niet kunnen bere- kenen, dat je zoo spoedig in rang en in tractement zoudt vooruit vlieooe. Je bezwaar van niet kunnen missen is toch zeker spoediO' verdweneu, niet waar?
De heer Van Heu den keek eenigszins beschaamd vóór zich en trachtte zich gelukkig niet door dwaze uitvluchten te veront- schuldigen, zooals wellicht v len zouden doen iu zijn lJlaat .
"Neen", zeide hij, "ik besef nn eerst oat je gelijk hadt, doch pas sedert kort, na mijn vrouws dood, zijn mij lanO'zamerhaud de schillen van de ooooen gevallen. Ik heb er in vroeO'er jaren nooit zoo over naO'edacht als in de laatste maanden. Wie zal er voor mijn arme kinderen zorgen, als ik eens niet lang meer mocht leven. Mocht ik no'" 10 jaren in actieven dien t blijven, dan zijn allen volwassen, maar wie waarborgt mij dat? Zelfs al moet· ik om gezondheidsredenen mijn pensioen aanvragen, zal het
12 OUDE VRIENDEN.
DOg wel gaan, maal' ach, als mij dat niet vergund is, wat dan?"
"Wel" zei Van Straalen, "ik weet nog een uitkomst; milld u morgen nog bij de een of andere soliede Maatschappij aan, en sluit eeu grooten post bij overlijden, en zoo ge nog aangenomen knnt worden, dan wensch ik u geluk."
Het gelaat van den heer Van Heusden helderde weder op. hij had althans lust de verdere lotgevallen van zijn vriend aan te hooren.
"En hoe is het met uwe verzekeringeu afgeloopen?" vroeg hij belnngstellend. "Hebt gij de
f
25,000.- nog verhoogd?" "Ja"antwoordde de landheer, "dezelfdef 25,000.- hebben mij onbe·
rekenbaar veel nut bewezen. Toen ik 5 jaren getrouwd was stierf mijn schoonvader, het land nalatende in een staat, die dringend verbetering eischte. Hij bad mij bij mijn huwelijk de eene belft afgestaan, het andere deel was voor den oudsten zoon bestemd.
Daar deze meer neiging betoonde om ambtenaar te worden, bleef de oude beer baas op dat deel zijner goedet·en. lu de laatste jaren van zijn leven begon hij te sukkelen; het be~tuur zijner bezittingen liet hij aan ondergeschikten over, die meer hun eigen beurs dan die van hun meester liefhadden. In't kort, ik vond eene bezitting, die mij meer last dan genoegen bezorgde. De enorme kosten, die het opknappen van al die landerijen mede- brachten, kon ik niet contant voldoen; ik bad echter mijne beide polissen noO', want sedert had ik ernogf25,000.-bij gesloten, en bet geluk mocht mij dienen. Een goed vriend nam ze in onderpand aan en schoot mij de noodige contanten voor. Ik liet de verwaarloosde landen opknappen en was zoo gelnkkig, na verloop van jaren de gehee1e bezitting met voordeel van de hand te doen. Te jong om niets meel' om handen te hebben, besloot ik een suikerfabriek te koopen in Pekalongan. Mijn zoon, die thans op de Polytechnische chool te Delft i en bizonder vlug zijn studiën voltooid zal hebben, komt het volgende jaar in ons gezelschap naar Indië terug. Hij zal dan de geheele leiding op zich nemen en ik blijf mij met den bouw van het riet be- moeien. Zoo verdeel en wij den arbeid en zul:en wij onze dagen, hoop ik, nog nuttig slijten. En slaat ecnmaal mijn stervensuur,
;
OUDE VBIENDEN. 13
dan laat ik nog een ton na, waarvan mijn vrouwen mijne beide meisjes ruim kunnen lel'en."
Met stille bewondering had Van Heusden zijn vriend gadege.
slagen. Zijn voornemen stond nu vast: morgen vroeg zou hij de familie uitgeleide doen en daarna, als hij de boot had zien afvaren, zou hij zich verzekeren.
De dag brak aan. de Van Straalens waren vertrokken en Vau Heusden had een contract geteekend van
f
30,000. - . Meer zou hij niet kunnen of willen verzekeren, want, wat hij begon, wilde hij gaarne voltooien en van zijn pensioen kon hij op zijn leeftijd geen hooger premie betalen.Hij liet zich onderzoeken en ging welgemoed nnar huis, over·
tuigd dat hij door deze daad had goedgemaakt, wat hij zijne kinderen jaren lang had te kort gedaan.
Een week daarna :bracht de post hem een brief van de Maatschappij. Hij brak hem haastig open, doch wie beschrijft zijn ontsteltenis, toen hij de volgende woorden las:
"Tot ons leedwezen hebben wij uwe verzekering niet kunnen aannemen."
Hij stond als verplet. - Het was dus 16 laat! •. , Onrniddfllijk reed hij naar den geneesheer, die hem onderzocht had en vroeg naar de reden van die afwijzende beschikking. "U is niet volkomen gezond mijnheer. meer mag ik u niet zeggen.
Wilt u zich voor de geruststelling nogmaals laten onderzoeken door een anderen arts, dan zou ik dat ten spoedigste doen;
wellicht zijn er nog middelen, dje u weder gezond kunnen maken."
De tweede geneesheer constateerde een begin van leververgroo·
ting: hij raadde den heer Van Heusden kalmte en rust aau en een biunenlandsch verlof vno ten minste 3 maanden in een koel bergklimaat.
Dat was het begin van bet bitter lijden.
De familie, bestaande nit Ellie en de kleine Suze, ging mede;
het huis werd zoolang gesloten. De frissche berglucht had tijdelijk een heilzamen invloed op het gestel van den leverlijder, doch de sombere buien van weleer wilden niet wijken en waren
OUDE VRIENDEN.
door de afwijzing nog met donkerder beelden voor de toekomst vergezeld.
De goede Ellie paste haar vader als een pleegzuster op, !loch mocht er niet in slagen hem blijvend in een betere stemming te brengen.
Het verlof verstreek en de heer Van Heusden hervatte zijne bezigheden weder; hoewel hij overdag zich vrij wel gevoelde waren de nachten een ware plaag voor hem. Dan kwamen de zwarte beelden in' hunne akeligste gestalten opdagen en eerst tegen den morgen, als de zon opkwam en het licht de sombere droomen verbande, viel de zieke in een korten slaap. Het lichaam leed natuurlijk onder zulke aanvallen onbeschrijfelijk. De toestand mocht en kon zoo niet langer duren, er moest noodzakelijk een einde aan komen. Een jaar was nu bijna sedert het vertrek der Van Straalens vl'rloopen. De eerstvolgende mailboot zou hen weder naar Java terugbrenO'en.
Intusschen werd het door den medicus, die den heer Van Heusden behandelde, raadzaam geacht, zijn patient zoo spoedig mogelijk naar Holland te zenden. Hier in het warme land was de kwaal ongeueeslijk.
Het was Ellie te moede, als zou zij Holland nimmermeer aan- schouwen; haar vader toch werd met den dag zieker en er moesten nog drie volle dagen verloopen , voor dat men vertrekken kon.
Aan den avond van een vree elijken dag, waarop de lijder door een zijner hevigste vlagen van melancholie was aangegrepen ge- weest, en nu uitgeput op zijn legerstede lag, hoorde zij een dos·à-dos het erf oprijden. Een haastige voetQtap kondigde haar een bezoeker aan; zjj begaf zich naar de binnengalerij en zag opeens den heer Van Strnalen voor zich staan, dje gekomen was om zijn vriend, van wieu" ziekte hij niets wist, zijn behouden aankomst te melden. Hij ont telde, toen hij het bleekc afge- matte gezicht van het lieve meisje zag, doch nog grootel' was zijn smart, toen hij daar zijn vriend zag liO'gen, vermagerd en vervallen en met de doods trekken op het gelaat.
"Ik zal u heden avond eens nflossen, liel'e kind, gij moet wat rust nemen, ik zal van nacht bij uwen vad el' waken."
OUDE VRIENDEN. 15
Hoewel tegen haar zin, liet hel vermoeide meisje zich over- reden, zij liet de zorg voor den ruerbaren zieke aan den vriend zijner jeugd over.
Deze zag wel, dat het de laatste vl'iendsehapsdienst zou zijn dien hij Van Heusden bewijzen kon.
De aanvallen vun zwaarmoedigheid, die den lijder eenige uren met rust hadden gelaten, hernieuwden zich met dubbele kracht, een enkel helder oogenblik nog, waarin de kalmte terugkeerde, de zieke zijnen vriend herkende en. , " alles was afO'eloopen.
Het eerste werk van Van traalen was, het onderlooze meisje met haar zusje naar zijne vrouw te brenaen, die de beide weezen liefderijk ontving en woorden van troost toesprak.
Toen de be rrafenis gereO'elcl en nfgelool en, en de inboedel verkocht W!U!, bleef er na aftrek der loopende rekeningen niet veel meer dau
f
1000. - over.Wat moesten 8 kinderen, van wie geen enkel een bestaan had, daarmede beginnen? De heer Van Strnnlen wns een gocd vriend in nood: hij nam de mei jes mede naar zijn landgoed en bood den voogd der kinderen zi.in hulp eu zijn finantieelen steun aan.
Ellie echter was te fier om genadebrood te eten; zij stelde de O'oedheid der famiUe op hoogen prijs, doch vcrkoos liever als
..
'gouvernante in haar eia,m onderhoud te voorzien. De drie zonen teekenden voor den dienst in Ned.-Indië over, en wIlren daardoor uit den geldelijken nood gered; doch de vier jonll'ere kinderen, waarvoor de zieke vader zich in zijn laatste levensjaar zoo beangstigd had, wnt bleef er voor hen anders over dan den steun van den heer V nn Straalen nnn te nemen, wilden zij hun doel hereiken ? •....
Later hebbeo zij de O'elden eerlijk teruggegeven, doch de groote verplichting is gebleven en is nimmer goed te maken.
Mijn schets is ten einde. Er wonen in Insulinde vele Vnn Reu dan's, doch zeer Ir illige Van StrnnJel1's, mnnneu, die zi h het lot vtm hun bdl'ekkingcn duidelijk VOOI' oorten stellen,
16 OUDS .,R1ElIDEH.
dat onvermijdelijk donker zou zijn wanneer niet bijtijds voor de toekomst werd zorg gedragen, maar tevens mannen, die klaar staan, om anderen met raad en ook met àaaà te helpen.
o
gij ambtenaren, spiegelt u er aan, laat uwe kinderen nooit in de gelegenheid komen, de liofdegaven van vrienden te moeten aannemen. Gij kunt dat voorkomen door bijlijtU Ü zorgm Hf' lut Ü laat is.EINDE.
