7
1 vereenvouaiging van
.
I
kleine rioolwaterzuiveringsin richtingen
rZ
4
vi1
f'
-1
"
3
k
P i .
1
I
postbus 80200.2508 GE den haag b 070-512710 stichting toegepast onderzoek reiniging afvalwater
Vereenvoudiging van
kleine rioolwaterzuiveringsinrichtingen
INHOUD Ten g e l e i d e 1 SAMENVATTING
INLEIDING EN AANPAK 2 . 1 Algemeen
2 . 2 Uitgangspunten en e i s e n 2 . 3 Beperkingen van h e t onderzoek
3 ONDERDELEN, WERKWIJZEN EN BODWVIJZEN 3 . 1 Pompputten
3.2 G r o f v u i l a f s c h e i d i n g 3 . 3 B a s s i n s en tanks 3 . 3 . 1 algemeen
3 . 3 .2 bezinktanks 3 . 3 . 3 slibretourpompen . .
s l i b i n d i k k e r s
a f l a a t s y s t e m e n voor d i s c o n t i n u b e d r i j f Beluchtingssystemen
B i o r o t o r e n . oxydatiebedden e n b i o t o r e n s Combinerenvan o n d e r d e l e n
Diversen
DMENSIONERING
B e l u c h t i n g en bezinking b i j h e t a c t i e f - s l i b s y s t e e m S l i b b e l a s t i n g e n bezinking b i j h e t d i s c o n t i n u e systeem Oxydatiebedden e n b i o r o t o r e n
Pompputten S l i b b u f f e r t a n k
GLOBALE RAMING
VAN
INVESTERINGEN EN EXPLOITATIEKOSTEN AlgemeenI n v e s t e r i n g e n E x p l o i t a t i e k o s t e n
SELECTIE VAN HET ZUIVERINGSSYSTEEU
BESCHRIJVIUG VAN DE GESELECTEERDE INSTALLATIE Pompput en v u l l e i d i n g e n
Buf f e r t a n k
B e l u c h t i n g s b a s s i n SlibbufEertank
E l e k t r i s c h e i n s t a l l a t i e Regelingen en s t u r i n g Af me t ingen
CONCLUSIES LITERATUUR
BIJLAGE
Kostenramingen van a c h t iiitvoeringsvormen
Ten g e l e i d e
- m .
Het rioolwater van kleine kernen kan t e r p l a a t s e worden 6eKanäeld of v i a een p e r s l e i d i n g op een regionale z u i v e r i n g s i n r i c h t i n g worden afgevoerd. Qua inves- t e r i n g per inwonerequivalent z i j n beide oplossingen erg kostbaar.
Eenvoudiger bouwwijze en gebruik van ervaringen u i t de i n d u s t r i e l e i d t t o t be- sparingen op k l e i n e rioolwaterzuiveringsinrichtingen ( m i ' s ) voor behande- l i n g t e r p l a a t s e .
De g r o o t s t e besparing wordt bereikt b i j toepassing van zeer l a a g b e l a s t e aërobe systemen, uitvoering i n silobouw en discontinue bedrijfsvoering (beluchting en bezinking afwisselend) i n h e t z e l f d e bassin.
Ret onderzoek, d a t aan d i t rapport t e n grondslag l i g t , werd door het algemeen bestuur van de STORA op advies van de Onderzoekadviescommissie* opgedragen aan de Vereniging Krachtwerktuigen en namens de STOM begeleid door een c o m i s s i e bestaande u i t ir. R.E.M. van Oers ( v o o r z i t t e r ) , i r . G. Martijnee, ing. H.R.
Poelma en ir. W.G. Werumeus Buning. De rapportage werd verzorgd door begelei- dingscommissie en STORA-secretariaat.
Den Haag. maart 1988 De d i r e c t e u r van de STORA,
d r s . J.F. Noorthoorn van der K r u i j f f .
%e Qnderzoekadviescomissie, d i e t o t d i t p r o j e c t adviseerde. beetond u i t :
p r n f - i r . A.C.J. Koot ( v o o r z i t t e r ) , d r s . J.F. Noorthoorn van d e t R r u i j f f ( e e e r e t a r i s ) e n ir. J. Bosehloo, ir. R. den Engelse. prof.dr. P.C. Fohr, ir. A.E. van Giffen, i r . J.J.
de Graeff, ir. R. Karper, d r s . S.P. Klapwijk. d r . E.J.H. Kobus, i r . J . C . Kuyper, ir. T j . Meijer. ir. L.P. Cavelkoul. i r . H.H.J. Scheltinga, d r . i r . D.W. Gcliolte Iibing en Lr' U.
Tiessens (leden)
Nagegaan is of de kosten van kleine rioolwaterzuiveringsinrichtingen (rwzi's) kunnen worden verlaagd door toepassing van bouwwijzen en technieken voor de be- handeling van afvalwater door de industrie.
Van een aantal zuiveringssystemen, in combinatie met zowel gemengd als geschei- den rioolstelsels, zijn de investeringen geraamd.
Bij gemengde rioolstelsels vereist een systeem, waarbij beluchting en bezinking met een cyclustijd van 12 uur afwisselend in hetzelfde bassin plaatsvinden, de minste investeringen bij uitvoering in silobouw. Hoewel dit systeem, voor zo- ver bekend, nog niet in de praktijk op huishoudelijk afvalwater is toegepast, wordt de kans op betrouwbare werking groot geacht.
M t discontinue systeem, ook wel "fill and draw" of "sequencing batch1'-systeem genoemd, is uitgewerkt voor 500 en 1000 i.e. (dwa en dwa
+
rwa).Om zo laag mogelijke investeringen te realiseren, zijn bij de uitvoering zoveel mogelijk standaard apparatuur en standaard materialen gebruikt. Daarnaast is aangegeven op welke wijze verdere besparingen iq de boqwwijze kunnen worden be- reikt.
Locatiegebonden kostenfactoren zijn buiten beschouwing gelaten. De berekeningen geven daarom geen exact inzicht in de exploitatiekosten van de doorgerekende varianten.
2 INLEIDING EN AANPAK 2.1 Algemeen
Voor d e behandeling van h e t a f v a l w a t e r v a n d e k l e i n e k e r n e n i s z o w e l p l a a t s e l i j - ke behandeling i n een c o n v e n t i o n e l e k l e i n e r w z i , a l s d e a a n l e g van een p e r s l e i -
d i n g n a a r e e n r e g i o n a l e rwzi voor deze s i t u a t i e s p e r i .e. e r g k o s t b a a r .
1
De b e p e r k t e middelen, waarover met name k l e i n e r e i n d u s t r i e ë n beschikken e n d e
hoge e i s e n , d i e aan d e t e r u g v e r d i e n t i j d van de i n d u s t r i ë l e i n s t a l l a t i e s worden
I
g e s t e l d , hebben e r t o e g e l e i d , d a t bouw- en werkwijzen worden t o e g e p a s t w a a r b i j d e i n v e s t e r i n g s k o s t e n p e r i.e. l a g e r z i j n dan g e b r u i k e l i j k b i j d e waterkwali-
t e i t s b e h e e r d e r s .
1
I n deze s t u d i e wordt nagegaan of deze bouwwijzen t o e t e passen z i j n op zuive-
1
r i n g s i n r i c h t i n g e n t e r g r o o t t e van 500 of 1000 i.e. voor h u i s h o u d e l i j k afvalwa- t e r e n of d i t t o t l a g e r e bouw- e n e x p l o i t a t i e k o s t e n kan l e i d e n . D a a r b i j i s u i t g e g a a n i s van een levensduur voor deze rwzi's van c i r c a 10 j a a r .
Door een i n v e n t a r i s a t i e van z u i v e r i n g s s y s t e m e n en bouwwijzen b i j k l e i n e indu- s t r i ë l e z u i v e r i n g s i n r i c h t i n g e n wordt een o v e r z i c h t verkregen van z u i v e r i n g s - t e c h n i s c h e e n c i v i e l t e c h n i s c h e mogelijkheden. d i e op hun t o e p a s b a a r h e i d b i j de
behandeling v a n h u i s h o u d e l i j k a f v a l w a t e r worden g e t o e t s t (hoofdstuk 3). I n
1
t e g e n s t e l l i n g t o t d e aanpak b i j d e meeste i n d u s t r i ë l e r w z i ' s wordt d e regenwa- t e r p r o b l e m a t i e k b i j d e beschouwingen betrokken. I n hoofdstuk 4 wordt d e dimen- s i o n e r i n g voor h e t z u i v e r i n g s g e d e e l t e v a s t g e s t e l d . t e r w i j l i n hoofdstuk 5 een a c h t t a l g e s e l e c t e e r d e z u i v e r i n g s s y s t e m e n i n bouwkundige en b e d r i j f s t e c h n i s c h e z i n wordt doorgerekend.
Op b a s i s van ( b 0 u w ) i n v e s t e r i n g e n e n e x p l o i t a t i e k o s t e n v o l g t i n de hoofdstukken 6 e n 7 de nadere uitwerking van &én g e s e l e c t e e r d e i n r i c h t i n g .
2.2 U i t g a n g s p u n t e n e n e i s e n
Aan d e hand van i n f l u e n t g e g e v e n s van een a a n t a l k l e i n e r w z i ' s met voornamelijk
h u i s h o u d e l i j k a f v a l w a t e r wordt voor een i n r i c h t i n g van 1000 i . e . met aanvoer I van a f v a l w a t e r v i a een gemengd r i o l e r i n g s s t e l s e l v o o r d e t e verwachten v u i l l a s t
u i t g e g a a n van:
gemiddeld : 50 kg BZV p e r e t m a a l en
13 kg NKj p e r e t m a a l , w a a r b i j voor de z u u r s t o f i n b r e n g rekening wordt gehouden met etm.aalbelaatingen van:
70 kg BZV 17 kg N K j
.
Voor gebieden met een gemengd r i o l e r i n g s s t e l s e l
1
i s voor de dimensionering u i t - gegaan van een maximaal d e b i e t van 500 m31etmaal en een maximum van 40 &/h.Voor een rwzi a a n g e s l o t e n op een g e s c h e i d e n r i o l e r i n g s s t e l s e l z u l l e n de f l u c t u - a t i e s i n de v u i l l a s t a a n z i e n l i j k g e r i n g e r z i j n e n n a a r verwachting n i e t meer dan c i r c a 20% van d e gemiddelde waarden afwijken. Voor d i e s i t u a t i e wordt u i t g e g a a n van een maximaal d e b i e t van 150 m3letmaal en 15 m31uur. De BZV-aanvoer bedraagt maximaal 60 kgletmaal en d e Nkj-aanvoer maximaal 16 kgletmaal. De waarden voor de i n r i c h t i n g e n van 500 i . e . bedragen 50% van d e bovengenoemde.
Aan h e t e f f l u e n t van r w z i ' s worden n i e t o v e r a l d e z e l f d e e i s e n g e s t e l d . Afhan- k e l i j k van d e a a r d , omvang en f u n c t i e van h e t ontvangend oppervlaktewater kan i n
de e f f l u e n t e i s e n v a r i a t i e o p t r e d e n ( 1 ) . Voor d e h i e r bedoelde k l e i n e z u i v e r i n - gen i s gekozen voor e f f l u e n t e i s e n d i e een doorsnee z i j n van wat l a n d e l i j k b i j de r e g i o n a l e waterkwaliteitsbeheerders g e b r u i k e l i j k i s , het,qeeii t o t de volgende e i s e n l e i d t :
-
h e t biochemisch z u u r s t o f v e r b r u i k ( B Z V ~ - a t u ) l mig gemiddeld n i e t meer bedragen dan 15 mg p e r l i t e r ;-
i n de periode waarin de temperatuur van het ontvangend oppervlaktewater 10 'C of hoger is, mag h e t g e h a l t e aan ammoniumverbindingen en organisch gebonden s t i k s t o f gemiddeld n i e t meer bedragen dan 15 ng/l;- h e t g e h a l t e aan onopgeloste bestanddelen mag gemiddeld n i e t meet bedragendan 30 mg per l i t e r .
B i j d e U e i n e m i ' s d i e n t g e s t r e e f d t e wotden naar een opzet d i e
-
i n a l l e onderdelen eenvoudig t e bouwen i a en b i j voorkeur u i t standaardcompo- nenten i a opgebouwd;-
i n de procesvoering eenvoudig t e bedrijven i s , weinig toezicht behoeft en gro- tendeels (aemi)automatisch wordt bedreven;-
ontdaan i s van overbodige luxe en s l e c h t s u i t de e s s e n t i ë l e , onmisbare onder- delen b e s t a a t ;-
milieuhygiënisch verantwoord bedreven kan worden: geen hinder oplevert t e n gevolge van stank en g e l u i d , en inpasbaar i s i n h e t landschap.Verder d i e n t deze t e voldoen aan a l l e normale e i s e n d i e aan M Z ~ ' S i n het alge- meen worden g e s t e l d . t e r w i j l het geproduceerde s l i b , alvorens h e t wordt afge- voerd, g e s t a b i l i s e e r d moet z i j n .
Beperkiagen van h e t onderzoek
Inrichtingen voor de volledige zuivering van i n d u s t r i e e l afvalwater, ter groot- t e van 500
a
1000 i.e. z i j n i n Nederland n i e t aanwezig.Voor de i n d u s t r i e l i g t de ondergrens i n de gebieden met hoge h e f f i n g b i j c i r c a 2000 i.e.; daar waar de heffingen r e l a t i e f l a a g z i j n , i s de ondergrens - w a a r b i j rendabel z e l f gezuiverd kan worden
-
hoger, c i r c a 5000 i.e..Niettemin i s het zeer wel mogelijk de i n de i n d u s t r i e voor grotere inrichtingen toegepaste bouwwijzen, materialen of componenten voor de i n deze s t u d i e beoogde
~ w z i ' a t o e t e passen.
Een a a n t a l systemen h e e f t b i j toepassing o p k l e i n e s c h a a l zodanige nadelen, d a t z i j voor de g r o o t t e van 500
-
1000 i.e. n i e t i n aanmerking komt. Onderstaande methoden of technieken z u l l e n daarom buiten beschouwing b l i j v e n :-
f y s i s c h e methoden;deze worden voor Nederland, ook a l s eindzuivering, n i e t toepasbaar geacht, a a n g e z i e n d a a r b i j stikstofverwijdering s l e c h t s i n geringe mate optreedt;
-
anaërobe processen;voor wat de procesvoering, c o n t r o l e en noodzakelijke automatisering b e t r e f t , z i j n deze v r i j w e l s t e e d s s l e c h t s geschikt voor r e l a t i e f g r o t e en/of warme ge- concentreerde afvalwaterstromen. Vanwege de n i e t volledige zuivering zou een aërobe nabehandeling noodzakelijk z i j n . Het t o t a l e systeem wordt daardoor toch omvangrijk en gecompliceerd. Daarenboven i s het ook u i t oogpunt van investeringen onaantrekkelijk;
-aërobe biologische p r o c e s s e n i n d e vormvanoxydatiesloten;
de pasveersloot mag nu zonder waterdichte bodemniet meer gebouwd worden. Het plaatsen van een gegarandeerd d i c h t e bodembescherming voor k l e i n e r e i n s t a l - l a t i e s i s zodanig duur geworden, d a t d i t systeem n i e t kan concurreren met an- dere vormen van beluchtingsruimten. Ook gegraven b a s s i n s met een andere vorm z u l l e n door de noodzaak van bodembescherming vrijwel nooit concurrerend z i j n ;
-
tweetrapsprocessen;de investering h i e r i n i s a a n z i e n l i j k hoger dan voor ééntrapssystemen; zij z i j n mede vanwege het complexekarakter buiten beschouwing gelaten.
Systemen d i e economisch a a n t r e k k e l i j k z i j n e n voldoen aan g e b r u i k s c r i t e r i a z o a l s r o b u u s t h e i d , betrouwbaarheid, eenvoud, e e n levensduur van c i r c a 10 j a a r , rede- l i j k s n e l l e l e v e r b a a r h e i d , e n voldoende g a r a n t i e s z i j n :
-biorotorenenoxydatiebedden ( a l dan n i e t m e t k u n s t s t o f v u l m a t e r i a a l ) ;
-
c o n t i n u e a ë r o b e systemen;-
d i s c o n t i n u e a ë r o b e systemen w a a r b i j twee typen z i j n t e onderscheiden:*
e e n t y p e met twee b a s s i n s b e u r t e l i n g s werkend a l s b e l u c h t i n g s b a s s i n e n bezinkbassin ( c y c l u s t i j d 1 2 u u r of 2 4 u u r ) ;*
e e n t y p e met een beluchtings/beriinkbassin gecombineerd met een b u f f e r t a n k e n c y c l u s t i j d e n van 12 u u r of 2 4 uur.I
ONDEODELEN, YEUKWIJZEN EN BOUWWIJZEN Pompputten
Aannemend d a t h e t h u i s h o u d e l i j k a f v a l w a t e r op e e n niveau onder h e t maaiveld wordt aangevoerd en h e t t r a n s p o r t n a a r de z u i v e r i n g s i n r i c h t i n g d o o r pompen met e e n c o n s t a n t d e b i e t g e s c h i e d t , i s e e n ondergrondse b u f f e r of pompput noodzake- l i j k .
B i j d e keuze t u s s e n droog o p g e s t e l d e pompen ( i n een a f z o n d e r l i j k e r u i m t e ) en n a t o p g e s t e l d e pompen (dompelpompen), v a l t d e keus v o o r k l e i n e i n r i c h t i n g e n v r i j w e l a l t i j d op n a t o p g e s t e l d e pompen.
Met u i t z o n d e r i n g van g e b i e d e n met e e n z e e r l a g e grondwaterstand i s de toepas- s i n g van een dompelpomp s t e e d s a a n z i e n l i j k goedkoper, ook omdat i n d e k l e i n e r e afmetingen g e p r e f a b r i c e e r d e pompputten i n v e l e r l e i m a t e r i a l e n voorhanden z i j n ( s t a a l , b e t o n , k u n s t s t o f ) . Naast ronde z i j n ook rechthoekige pompputten ver- v e r k r i j g b a a r . B i j d e keuze van e e n pompput z a l dan ook a l l e e n d i e met dompelpomp b e z i e n worden.
Aangezien onverwacht u i t v a l l e n van d e pomp n i e t v o l l e d i g door gepland onder- houd i s t e voorkomen, d i e n t e e n reservepomp aanwezig t e z i j n .
Om h i e r i n t e voorzien kan e e n tweede pomp met v o l l e d i g toebehoren op of n a b i j de z u i v e r i n g s i n r i c h t i n g i n voorraad worden gehouden e n i n g e v a l van s t o r i n g geïn- s t a l l e e r d worden. Een tweede mogelijkheid i s h e t i n s t a l l e r e n van d e tweede pomp e n h e t t r e f f e n van zodanige automatiseringsvoorzieningen, d a t deze i n werking t r e e d t , a l s d e e e r s t e f a a l t .
Figiiur 1.Nat o p g e s t e l d e pomp i n pompput
Deze l a a t s t e uitwerking i s a a n z i e n l i j k duurder dan d e e e r s t e ; behalve h e t inge- wikkelder e l e k t r i s c h g ~ d ~ e l t n e i in e x t r a appendages, z o a l s terugslagkleppen. en
e x t r a leidingwerk nodig. Het t e r p l a a t s e dubbel u i t g e v o e r d e pompsysteem
l
i s Ze- k e r d e r dan h e t enkele. De kans op s t o r i n g b l i j f t e c h t e r , z i j h e t gereduceerd,aanwezig.
3.2 G r o f v u i l a f s e h e i d i q
G r o f v u i l a f s c h e i d i n g i s nodig t e r bescherming van de volgende procesonderdelen:
-
de voedingspomp: h e t goedkoopste pomptype i s de teruggetrokken-waaiercentri- fugaalpomp i n onderwateruitvoering. Voorwerpen van meer dan d r i e c e n t i m e t e r dienen t e worden teruggehouden. met name hout e n p l a s t i c ;-
d e s l i b a f voerpomp.Automatisch werkende g r o f v u i l r o o s t e r s , zandvangers en voorbezinktanks brengen dermate hoge kosten met z i c h mee, d a t e n i g ongemak c.q. meer bedienings- e n on- derhoudskosten t e n gevolge van h e t afwezig z i j n geaccepteerd kunnen worden.
Afwezigheid van zandvangers l e i d t t o t veraamelen van zand i n de pompput en/of i n de b e l u c h t i n g s r u i m t e . P e r i o d i e k kan h e t a f g e z e t t e zand door e e n zuigwagen v e r w i j d e r d worden.
H e t eenvoudigste systeemvoor h e t terughouden v a n g r o v e d e l e n i s een r o o s t e r van v e r t i k a l e s t a v e n met een o n d e r l i n g e a f s t a n d van c i r c a 2 cm. Afhankelijk van de hoeveelheid aangevoerd m a t e r i a a l wordc de f r e q u e n t i e van r e i n i g e n v a s t g e s t e l d . D i t r e i n i g e n i s handwerk.
Voor d e z u i v e r i n g van a f v a l w a t e r met behulp van biomassa op d r a g e r i s een f i j n e - r e r e i n i g i n g nodig; d e e l t j e s g r o t e r dan e n i g e m i l l i m e t e r s kunnen t o t verstop- p i n g v a n h e t medium l e i d e n , met name b i l b i o r o t o r e n e c oxydatiebedden. r
Figuilr 2. Roterende m e c
VoorbehandelLng vaor bitarotaren of o ~ y d a t i e b e d d e n kan p l a a t s v i n d e n m e t r o t a r e w d e zeven; d e s e a i j n l i c h e , compact en betrouwbaar. Een goedkoper a l t e r n a t i e f i s sen s e e f b o c h t , waorblj e c h t e r o v e r d e b e d r i j I s z e k e r h e i d geen gegevens besehik-
l
b a a r z i j n . Mogelijk i s d i t een economisch a a n t r e k k e l i j k a l t e r n a t i e f o i j nuis- h o u d e l i j k a f v a l w a t e r . Een i n D u i t s l a n d t o e g e p a s t e methode maakt gebruik van een h o r i z o n t a a l o p g e s t e l d e z e e f b o c h t met een r o t e r e n d e w i s i n r i c h t i n g .
Voor de voorbehandelingswijzen g e l d t , d a t een onkasting aanwezig d i e n t t e z i j n t e r voorkoming van b e v r i e z i n g .
De o p s t e l l i n g d i e n t zodanig t e z i j n , d a t een t r a n s p o r t c o n t a i n e r voor h e t z e e f - goed onder de a p p a r a t u u r o p g e s t e l d kan worden.
ñassins en tanks algemeen
I n Nederland i s geruime t i j d v r i j w e l u i t s l u i t e n d i n gewapend beton gebouwd e n nog s t e e d s kan b e t o n een goedkoop bouwmateriaal z i j n . Het goedkope m a t e r i a a l (f l. 120.-
a
f l . 150.- p e r m3) moet dan wel met weinig a r b e i d i n z i j n d e f i n i t i e v e vorm g e b r a c h t kunnen worden. Hiervoor i s vergaande mechanisatie nodig. Door z o v e e l mogelijk p r e f a b r i c e r e n en door g e b r u i k t e maken van g r o t e , eenvoudig a a n t e brengen b e k i s t i n g s e l e m e n t e n i s d i t mogelijk.N i e t voor a l l e afmetingen z i j n d e z e methodieken mogelijk, z o d a t soms ontwerpen aan d e beschikbare m a t e r i a l e n d i e n e n t e worden aangepast. A a n s l u i t i n g e n voor leidingwerk z i j n . hoewel d o o r t o e p a s s e n van diamantboren goedkoper geworden, nog s t e e d s r e l a t i e f k o s t b a a r . De l a a g s t e p r i j s per m3 wordt v e e l a l b e r e i k t door t o e p a s s e n van vlakke betonelementen d i e door s t a l e n klembanden samengehouden worden. De a f d i c h t i n g g e s c h i e d t met m o r t e l , bitumen e.d. Na v e r l o o p van t i j d t r e e d t v e e l a l g e r i n g e lekkage op.
De bouw i s s n e l e n e f f i c i ë n t en h e t i s mogelijk b a s s i n s t e r e a l i s e r e n voor c i r c a f l . 40.-
a
f l . 60.- p e r m3 inhoud. R i j t e r p l a a t s e g e s t o r t e tanks i s d i t s l e c h t s i n u i t z o n d e r i n g s g e v a l l e n h a a l b a a r .Figuur 3. S i l o van g e p r e f a b r i c e e r d e b e t o n e l e m i r ~ i t e ~
S t a l e n tanks t e r p l a a t s e g e l a s t en g e c o a t z i j n v e e l a l d i i u r i e r , maar kunnen i11 een a a n t a l g e v a l l e n door d e g r n t e r e e l a s t i c i t e i t zonder p a a l f i i n d e r l n g g e p l a a t s t worden. De kosten van een s t a l e n tank z i j n C l . 60.- à E l . L20.- p e r m2 wand- oppervl&; m o r a ë r o b e w a t e r z u l v e r i n g d i e n t een c o a t l n g s s y s t e e m aan b e i d e z i j d e n t e worden a a n g e b r a c h t , waarvan de k o s t e n ook c i r c a EL h a - à fl.. 120.-
-.
per m.2 bedragen. Doorvoeringen en aansluitingen z i j n e c h t e r eenvoudig en goed- koop.
Daar voor rechthoekige tanks r e l a t i e f meer s t a a l nodig i s dan voor rond*, i s de toepassing van deze vorm i n s t a a l voornamelijk beperkt t o t k l e i n e tanks. Een r e l a t i e f nieuw materiaal i s tweezijdig geëmailleerd p l a a t s t a a l , geleverd e l s b o u w p a h t en i n korte t i j d op een bouwplaats met bouten, moeren en k i t t e assembleren. In weinig corrosieve media i s hiermee een goed r e s u l t a a t t e bereiken. Wanneer afvalwater t e veel zouten bevat is een kathodische beecher- i i n g nodig om een voldoende lange levensduur te garanderen. De p r i j z e n liggen l a g e r dan d i e van gecoate g e l a s t e tanks. Oe s t e r k t e i s e c h t e r geringer en op slappe grond is een paalfundering nodig.
Gegsaven bassins dienen i n verband met bescherming van h e t grondwater uitge- voerd t e worden met een waterdichte bodembekleding. Hiervoor wordt v e e l a l plas- t i c f o l i e of beton gekozen waarbij p r i j z e n van f l. 25.- B f l. 50.- per a12 gelden.
Daar vele grondsoorten een flauw hellend talud nodig maken, i s
voor
klei*inhouden r e l a t i e f veel talud en dus oppervlak nodig6 Deze werkwijzen worden dan o o k v e e l a l b i j r e l a t i e f g r o t e bassins gevonden, waar h e t systeemkan concurreren met andere bouwvormen.
In de land- en tuinbouw worden bouwwijzen toegepast zoals geprofileerd verzinkt s t a a l met eenkunststof-of gebitumineerde binnenhuid, alsmede silobouw i n 50 mm dik hout; beide systemen z i j n uitgevoerd met uitwendige spankabels.
" ' i
Figuur4. Watersilo's u i t gegalvaniseerde platen
Figuur 5. Houten s i l o met g e g a l v a n i s e e r d e spankabels 3.3.2 b e z i n k t a n k
Voor d e buitenwanden g e l d t g l o b a a l h e t z e l f d e a l s onder 3.3.1 i s vermeld. Het Dortmund-beldcen met een s t e i l e bodem wordt t o t oppervlakken van c i r c a 20 m2 toe- g e p a s t en i s dan door de afwezigheid van mechanisch bewogen onderdelen econo- misch aantrektcelijk.
De o p p e r v l 8 k t e b e l a s t i n g van dLt s o o r t bezinktanks xou v o l g e n s d e l i t e r a t u u r ( 5 ) hoger kunnen z i j n dan b i j h o r i z o n t a a l doorstroomde typen, b i j v . 1 , 2
-
1.5d/mZ.h, d u s c i r c a 1 , 5 x hoger dan b l j geruimde s y s t e m n .
Voor g r o t e r e oppervlakken i s mechanisch ruimen van de bodem nodig en maakt h e t qua p r i j s weinig v e r s c h i l of de vorm rond of rechthoekig is. B i j een j u i s t ont- werp is de werking b i j g e l i j k e oppervlakte gelijkwaardip;. Het verzamelen van s l i b kan gebaseerd z i j n op s c h r a p e n n a a r h e t l a a g s t e g e d e e l t e van d e i n s t a l l a t i e o£ op wegzuigen. De k o s t e n van d e systemen o n t l o p e n e l k a a r ? i e t v e e l . I n d i e n o p t i m a a l u i t g e v o e r d , i s h e t a f z u i g s y s t e e m i e t s goedkoper.
Een a a n t a l b u i t e n l a n d s e l e v e r a n c i e r s p r o p a g e e r t l a m e l l e n a f $ c h e i d e r s of p l a t e n - a f s c h e i d e r s d i e een v e e l k l e i n e r oppervlak nodi& hebben. De kosten zl.jn v e e l a l i e t s l a g e r , doch h e t r i s i c o van verstoppen is n r o t e r . Voor nabezinking z i j n t o e p a s s i n g e n h i e r v a n I n Nederland z e e r beperkt gebleven. De i n f o r m a t i e u i t h e t b u i t e n l a n d i s n i e t eenduidig: enkele l e v e r a n c i e r s melden p l a t e n a f s c h e i d e r s d i e tegen l a g e r e i n v e s t e r i n g e n dan b i j geruimde bezinktanks probleemloos d e z e l f d e f u n c t l e v e r v u l l e n .
Zeven, a l s a l t e r n a t i e f voor bezinktanks, vordeii toegepast iia b i o r o t o r e n . Een a a n t a l t o e p a s s i n g e n vati microzeven voor !iet a f s c h e i d e n van s l i b na sllh-op- dragersystemen i s bekend. Voor laa&b l a $ ~ r systemen z f j n hlermee goede r e s u l t a -
t e n h e h a a l d ( b ) .
9
Een v a r i a n t , d i e wel in Engeland, & a a r v.,or aejver bekend i ? Nederland n i e t t o e g e p a s t i u . b e s t a a t u i t een r m d b a s s i n met een cimiscli ui. tgevoerde bodem (heU.f.ng van 30') wnarin een o v e r i e bodem g e s l e e p t e k e t t i n g voor s l l h t r a n s p o r t n a a r h e t l . a a & s t e punt z o r g t ; d i t ,&!>edlf),~e ~ y s t e r m znii g<wrie r e s k i l t s t e n geven.
gen. Hoewel z e v e e l goedkoper z i j n , worden a i r - l i f t s of manmoetpompen weinig toegepast. Daar waar b e l l e n b e l u c h t i n g t o e g e p a s t wordt e n dus gecomprimeerde l u c h t voorhanden i s , i s v o o r d e air-lift de i n v e s t e r i n g verreweg h e t l a a g s t . Een nadeel i s de g e r i n g e opvoerhoogte. Met behulp van de luchtstroom i s d e cao=- c i t e i t r e d e l i j k t e regelen.
3.3.4 s l i b i n d i k k e r s
Overwegend worden c o n t i n u werkende indikkers toegepast. M s c o n t i n u welkende i n d i k k e r s , w a a r b i j p e r i o d i e k water a f g e l a t e n wordt, z i j n ook zonder problemen t o e p a s b a a r e n a a n z i e n l i j k goedkoper. Veelal b e s t a a n deze u i t een c y l i n d r i s c h e tank of s i l o waar door middel van b i j v o o r b e e l d een v i e r t a l a f s l u i t e r s op v e r s c h i l l e n d e niveaus w a t e r a f g e l a t e n k a n worden. B i j voldoend g e m i n e r a l i s e e r d s l i b t r e e d t geen s t a n k op.
De c o n c e n t r a t i e van h e t i n g e d i k t e s l i b v a r i e e r t v e e l a l van 2 3 3% na 24 u u r indikken, t o t maximaal c i r c a 5 X na enkele weken indikken.
3.3.5 aflaatsystemenvoordiscontinubedrijf
m .
r.
H i e ~ 0 0 r b e s t a a n d i v e r s e systemen met kleppen, schuiven e.d. d i e echFër kosf- b a a r e n bovendien t i j d e n s v o r s t n i e t b e d r i j f s z e k e r z i j n .
I n b a s s i n s , w a a r i n h e t l a a g s t e v l o e i s t o f p e i l z i c h o p of boven h e t maaiveld be- v i n d t , i s een goedkope e n betrouwbare o p l o s s i n g e e n d r i j v e r met een f l e x i b e l e s l a n g v e r b i n d i n g n a a r e e n a f s l u i t e r tegen d e bassinwand.
De a f s l u i t e r wordt v i a e e n t i j d k l o k op h e t gewenste moment geopend e n g e s l o t e n . De d r i j v e r wordt zodanig gedimensioneerd d a t geen opwaartse kolk wordt gevormd waardoor s l i b meegevoerd kan worden.
bovenaanzicht z i j a a n z i c h t
Figuur 6. A f l a a t v o o r z i e n i n g voor e f f l u e n t van d i s c o n t i n u systeem
Wanneer h e t s l i b g e h a l t e i n h e t gecombineerde beluchtings- e n bezinkbassin t e hoog o p l o o p t , moet s l i b n a a r e e n indiktank worden afgevoerd op h e t e i n d e van de bezinkcyclus.
I n d i e n zodanig wordt gedimensioneerd d a t h e t l a a g s t e w a t e r p e i l i n h e t beluch- t i n g s b a s s i n hoger is dan h e t hoogste p e i l i n d e s l i b b u f f e r , kan h e t s l i b door middel van d e zwaartekracht overgebracht worden. Wanneer d i t niet h e t g e v a l i s , i s een pomp nodig.
Kleppen en pompen kunnen bediend worden (net een t i j d k l o k , d i e aan de hand van de b e d r i j f sgegevens e n de b e d r i j f s c o n t r o l e , b i j v o o r b e e l d wekelijks, geprogram- meerd kan worden.
Zuurstofoverdracht naar de biomassa
kari
i n g m t e l i j a e n door v i e r verschillende systemen worden bewerkstelligd:-
de op h e t vulmatariaal ge€ ixeerde b a t t e r i ë n m r d e d bevochti$d n e t afvalwater en u i t de oagevingslucht wordt euurstûf opgenomen: d i t is h e t geval b i j oxyda- tiebtdtîen e n biorotoren;-
door a g i g a t f e m r d t Iaeht i n water f i j n verdeeld: b o r s t e l s , puntbe3uchters e.d.;-
saaengeperste l u c h t wardt door gepegforeerde of poreuze media onder h e tw-
teroppervlak i n f i j n e b e l l e n verdeel*;-
door d i s p e r s i e van de aangezogen l w h t i n het verpompte water ( e j e c t e u r of straalbeluchter).Op h e t gebied van de rendementen onìier bedrijfsaaetandigheden i s ondaniía veel gepubliceerd materiaal weinig exact bekend. Veelal z i j n v e l gegevens beltend van d e auurstafiirbreng[ i n sebgbn water. $atd rml h e t afvalwater e n s l i b g e h a l t e spelen zeker een r o l ; hun invloeden z i j @ e c h t e r n i e t goed bekad.
Voor goed omtworpen s y e t e r n worden de yooLgatnde $uurstofrendementen per opgeno- menicühondar bedrijfliodmtandigheden adngenomenr
-
w a t i e b e d d e n e n biorotoren 2 , 5-
3,5 kgCtlnFWh
-mechanische beluehters 1.2 l , ?
&
02kkWh-
bellenbeluchting ( f i j n e bellen) 1 , 2 G 1 , 7 kg Qz/kWh-
e j e c t e u r s ;of s t r e a l b e l u e h t e r s 1.2 + 1,s kg Q2hWh. I n onderhou.8sbaten z i j n e r weinig ver$chillen.De cjecteursyatenien a i g a m o r kleine c g g a d t e i t i n g r o t e verscheidenheid be- schikbaar; h e t s e l f d e g e l d t voor blower) voor bellenbeluchting.
Voor de a d e r e sgstemen ia h e t n i e t alCijd ma&elijk eszect de gevemte c a p a c i t e i t t e kopen.
De ifivwterCngekosten van s t r a a l b e l u r ~ t e r s en mechanische beluchtets komen glo- baal evereen. Bellenbeluchting i s v e e h l 15
-
3QX duurder.Wat b e t r e f t bijkomende e f f e c t e n op sfibberi&igcnschappen b e s t a a t de indruk, d a t meehaeiiache- en s t t a a l b e l u c h t e r s f e e n i e t s f i j n e r s l i b geven dan bellenbe- l u ~ h t i n g s s y n t c n e n ~ qergeltjlcend .onderpo& w a r d i t s s p e r s b i j deze systemen is e c h t e r a i o t veorhanden.
Voor de investeringen d í e n t gereltend
ke
war4en met de volgende globale waarden (exal. &&t rigehe woarzieningen, peiQarum m d b e 1986) ;zuurstafinbreng bellenbelueht ing mechanisch/ejecteur
'3 &/h f l . 14.060 f l . 12.000
6 kgdh f l .
ia.@&
f l . 15.000l o
@/h f l . 2e.oBe f l . 25.0003.5 B i o r o t o r e n , a x y d a t i e b e d d e n e n bieCorema
Biarotaren worden veelal a l s acmpletq eenheden in strndaardafmetingen aanwbo- den, m& name voor de kigtnere benheden. Gempafte bouw, ook i n combinatie met voorbehandelin& en s l i b a f s c h e i d i n g
')ri
dalirdmr mogelijk. De mogelijkheden om h e t ontwerp (nog) t e vereen\roiidtgen a l J n va& beperkt t o t a f g e l e i d e zaken zwals overkapptqen.Het s u r p l u s s l i b d a t b i j dese uystemeq o n t s t e s t , h e e f t een andere structtiiir dan her in n e t t e r - s l i b t n r l e h t i n g e n gevoral *lib. Veelal bestaat het u i t een g r o t e M v e e l h e i d Geer iqro~e vlokken en een'kleine M v e e l h e i d f i j n , s l e c h t beeinkend materiaal. 5 k e c h t ~ b i j lii.e&!laste Inrletitingen i a het w g e t i j k de gestelde
ef f luen%eiwm te halen.
Oxydatiebedden bijvoorbeeld met lava a l s vulmateriaal en biotorens met synthe- t i s c h e vullichamen geven weinig horizontale druk waardoor de omhulling u i t een l i c h t e c o n s t r u c t i e k a n bestaan, z o a l s l i c h t e silobouw of een frame voorzienvan beplating. Het geproduceerde s l i b h e e f t globaal dezelfde eigenschappen a l s d a t van de biorotoren.
Combineren van o n d e r d e l e n
Bouwkosten kunnen verlaagd worden door de diverse delen tegen elkaar t e bouwen of door toepassen van concentrische ringen.
Wanneer de hydrostatische druk aan beide z i j d e n ongeveer even hoog i s , kunnen f o r s e besparingen op de wanddikte g e r e a l i s e e r d worden. Een beperking van deze bouwwijze i s d a t h e t water n i e t aan één z i j d e
-
voor bijvoorbeeld onderhouds- werkzaamheden-
kan worden afgetapt. Een d e r g e l i j k e bouwwijze i s met name moge- l i j k v o o r de combinatie beluchtingsruimte/nabezinkruimte.Wanneer de nabezinkruimte een r e l a t i e f k l e i n oppervlak h e e f t , bijvoorbeeld b i j aanvoer van afvalwater u i t een gescheiden r i o l e r i n g s s t e l s e l , i s d i t aantreldre- l i j k . In d a t geval wordt de bezinkruimte uitgevoerd a l s een h a l f Dortmund-bekken tegeneenwand vandebeluchtingeruimte.
H e t hellende vlak d i e n t wel een hoek van ten minste 55' t e hebben. I n de p r a k t i j k komt het e r op neer d a t een bezinkoppervlak kan worden gerealiseerd van 0,6 x wanddiepte x wandlengte.
In een beluchtingsbassin van 4 m d i e p , 10 m lang en 6 m breed (240 m3) kan dan 0.6 x 4 x 10 = 24 m2 bezinkoppervlak ondergebracht worden.
Voor ronde tanks i s de c o n s t r u c t i e a a n z i e n l i j k gecompliceerder dan voor recht- hoekige tanks.
Concentrische c o n s t r u c t i e s met de beluchtingsruimte a l s r i n g om de ronde be- zinkruimte kunnen worden toegepast i n s i t u a t i e s waar weinig ruimte beschikbaar is.
Bouwpakketten van nabezinktanks, uitgevoerd i n gewapend p o l y e s t e r , z i j n i n verschillende landen met succes toegepast, waarbij de p r i j z e n a a n z i e n l i j k l a g e r z i j n dan b i j toepassing van t r a d i t i o n e l e bouwwijzen.
D i v e r s e n funderingen
De kosten van funderingen z i j n z e e r s t e r k afhankelijk van de aard van de onder- grond. I n Nederland i s het soms mogelijk v r i j w e l zonder enige grondverbetering t e bouwen, t e r w i j l op andere plaatsen z e l f s voor l i c h t e c o n s t r u c t i e s heipalen van meer dan 20 m nodig z i j n . I n bepaalde gevallen kan door verzwaren of ver- groten van een (betonnen) bodemplaat heiwerk uitgespaard worden, t e r w i j l h e t ook wel mogelijk i s door beperking van hydrostatische druk, dus l a g e r e bas- s i n s , een goedkoper fundering t e kiezen.
Stalen tanks kunnen door g r o t e r e t r e k s t e r k t e soms zonder ondersteuning door hei- palen toegepast worden op slappe grond, door i n p l a a t s van paalfundering grond- verbetering t o e t e passen. In d e r g e l i j k e gevallen d i e n t rekening t e vorden ge- houden met z e t t i n g en z a l een a a n t a l verbindingen f l e x i b e l moeten worden uitge- voerd.
B i j de raming voor h e t heiwerk i s a r b i t r a i r uitgegaan van palen van 8
-
10 m lang en goed toegankelijk t e r r e i n . I n de praktijk kan voor Funderingen dus zowel een l a g e r e a l s een veel hogere p r i j s voorkomen.l e idingwerk
Door een goede lay-out d l e n t leidingwerk t o t een minimum beperkt t e blijven. Met name compacte bouw bespaart n i e t a l l e e n op leidingwerk, maar ook op ondersteu- ning of ophanging.
K u n s t s t o f f e n z o a l s p.v.c. e n poly-olefinen z i j n goed b r u i k b a a r voor k l e i n e r e d i a m e t e r s . De p r i j z e n p e r meter l i g g e n l a g e r dan voor s t a a l of b e t o n , d o o r een- voudige verwerking e n h e t overbodig z i h van e e n c o a t i n g .
Onderhoudskosten z i j n b i j c o r r e c t e t o e g a s s i n g l a a g . Appendages z o a l s a f s l u i t e r s komen ook meer e n meer i n k u n s t s t o f ter beschikking. Daar appendages z e e r d u u r z i j n , d i e n t t o e p a s s i n g e r v a n i n h e t on&erp z o v e e l mogelijk beperkt t e worden.
H e t leggen van l e i d i n g e n i n d e grond L s k o s t b a a r , v o o r a l b i j hoge grondwater- s t a n d . Wanneer a l s goedkoper d t e r n a t i b f bovengrondse l e i d i n g e n gekozenworden, d i e n e n voorzieningen t e g e n b e v r i e z i n i aanwezig t e z i j n . Voorbeelden h i e r v a n z i j n h e t l e g g e n op a f s c h o t , z o d a t b i j $ t i l s t a n d geen w a t e r b l i j f t s t a a n , of h e t
t o e p a s s e n van i s o l a t i e e v e n t u e e l met a l n v u l l e n d e verwarming.
B i j e e n g e r i n g a a n t a l d r a a i u r e n kan h r t a a n t r e k k e l i j k z i j n l e i d i n g d i a i n e t e r s t e beperken en d e g e r i n g e e x t r a e n e r g i e k o s t e n voor h e t overwinnen van d e e x t r a l e i d i n g w e e r s t a n d t e a c c e p t e r e n : ook
de
ophanging voor l i c h t e r e l e i d i n g e n i s a a n z i e n l i j k goedkoper. I n d e p r a k t i j k b m t overdimensionering voor, w a a r b i j met name bochtstukken en appendages z e e r v a e l d u u r d e r uitkomen.e l e k t r i s c h e v o o r z i e n i n g e n
I n d e p r a k t i j k kunnen d e z e voorzieningen d o o r h e t "maatwerk" vaak gecompliceer- d e r , d u s kwetsbaarder en duurder u i t g e v o e r d z i j n dan s t r i k t noodzakelijk.
Gebruik van i n andere d i s c i p l i n e s v e e l t o e g e p a s t e s t a n d a a r d a p p a r a t u u r i s vaak a a n z i e n l i j k goedkoper. Kabels behoeve8 n i e t b e s l i s t i n d e grond of i n kabelgo- ten.
S i g n a l e r i n g d i e n t t o t d e w e r k e l i j k Loodzakelijke zaken beperkt t e b l i j v e n . Mogelijkheden om h e t systeem door t e kunnen meten en s n e l s t o r i n g e n t e kunnen v e r h e l p e n , d i e n e n wel aanwezig t e z i j n . B i j d e aanschaf van motoren d i e n t d e a a n s c h a f f i n g s p r i j s mede b e z i e n t e worden i n r e l a t t e t o t h e t rendement. B i j 8000 d r a a i u r e n p e r j a a r v e r b r u i k t e e n motbr j a a r l i j k s h e t 8
a
15-voudige van z i j n a a n s c h a f f i n g s p r i j s aan e n e r g i e e n kan e e n k l e i n v e r s c h i l i n rendement een r e l a - t i e f g r o o t bedrag uitmaken i n de e x p l o i t a t i e .b e h u i z i n g
G e p r e f a b r i c e e r d e c o n s t r u r t i e s , zonodig inwendig van g e l u i d i s o l a t i e voorzien.
z i j n z e e r g e s c h i k t voor h e t onderbrengen van k l e i n e blowers en pompen.
I n d i e n een scheidtngswand aangebracht wordt, i s een ruimte voor schakelmateri- a a l e n h e t doen van eenvoudige p r o c e s c q n t r o l e s beschikbaar.
Het onderbrengen van een blower i n een d r u i p w a t e r d i c h t e g e l u i d t s o l e r e n d e omkas- t i n g e n h e t t o e p a s s e n van schakelkasten, g e s c h i k t voor b u i t e n o p s t e l l i n g , kunnen d e k o s t e n nog v e r d e r verlagen.
U i t g e b r e i d e laboratoriumfactliteiten t e r p l a a t s e z i j n voor d e beschouwdekleine i n r i c h t i n g e n n i e t noodzakelijk.
De volgende t e s t e n z i j n voor h e t beoordelen en b i j s t u r e n van h e t proces vol- doende:
-
bezinkproef i n een g r o t e m a a t c y l i n d e t ;- h e t b e p a l e n van ammonii~m e n n i t r a a t
+
n i t r i e t .1 i
1 C
B e l u c h t i n g e n b e z i n k i n g b i j h e t a c t i e f - s l i b s y s t e e m
B i j h e t bepalen van de z u u r s t o f b e h o e f t e i n de b e l u c h t i n g s b a s s i n s i s e w a n u i t - gegaan d a t b i j etmaalaanvoeren u i t gemengde s t e l s e l s van 70 kg BZV e n 17 kg N-Kj de gemiddelde e f f l u e n t e i s nog gehaald wordt. Deze waarden, c i r c a 40% hoger dan de gemiddelde aanvoer, z u l l e n a l l e e n voorkomen b i j aanvoer van a a n z i e n l i j k e hoeveelheden bezonken m a t e r i a a l u i t d e r i o l e r i n g .
B i j e e n gemiddelde aanvoer van 50 kg B Z V / ~ bedraagt de s l i b b e l a s t i n g 0,05 kg BZV/kg d.8.d. B i j de maximale aanvoer van 70 kg BZV/d bedraagt de s l i b b e l a s t i n g 0,07 kg BZV/kg d.8.d. Benodigd i s een hoeveelheid a k t i e f s l i b i n de beluchtings- ruimte van 1000 kg. Uitgegaan wordt van een BZV-verwijderingsrendement van 95%.
De z u u r s t o f b e h o e f t e is a l s v o l g t b e p a a l d :
-
endogene ademhaling: 0,07 kg 02/kg d.8.d x 1000 k g d.8. = 7 0 k g 0 2 / d ;-
substraatademhaling: 0,95 x 70 kg BZV/d x 0.5 kg 02/kg BZV = 33 kg O2/d;-
nitrificatie/denitrificatieNkj v a s t g e l e g d i n h e t s p u i s l i b 3 2 4 4 k g N k j / d Nkj geloosd met h e t e f f l u e n t 3 244 kgNkj/d Nkj te n i t r i f i c e r e n l 0 kg Nkj/d
B i j v o l l e d i g e d e n i t r i f i c a t i e v r a a g t laatstgenoemde hoeveelheid Nkj 17 kg O ~ l d .
-
om f l u c t u a t i e s op t e kunnen vangen wordt gedimensioneerd met e e n overcapaci- t e i t van 10%; t o t a a l benodigd i s dus 132 kg 02/d;B i j c o n t i n u e systemen wordt d e u u r c a p a c i t e i t van de z u u r s t o f t o e v o e r gebaseerd op d e t o t a l e etmaalbehoefte p l u s 10%, gedeeld door 24; b i j d i s c o n t i n u e systemen wordt d e z u u r s t o f i n b r e n g c a p a c i t e i t verhoogd om t e c o r r i g e r e n v o o r d e s t i l s t a n d : b i j v o o r b e e l d b i j 18 uur b e l u c h t e n (120 : 18) x 1 , 1
-
7 , 3 kg 02/uur.Gescheiden s t e l s e l s v e r t o n e n e e n g e r i n g e r e s p r e i d i n g i n de v u i l l a s t ; b i j g e l i j - ke gemiddelde s l i b b e l a s t i n g wordt e r v a n u i t g e g a a n d a t de e f f l u e n t e i s e n gehaald kunnen worden b i j waarden voor de z u u r s t o f t o e v o e r d i e c i r c a 5% l a g e r z i j n dan de bovengenoemde.
Voor h e t berekenen van de b e z i n k i n s t a l l a t i e s i s h e t nodig de bezinkeigenschap- pen van h e t a f t e s c h e i d e n m a t e r i a a l t e kennen. Deze eigenschappen b l i j k e n ge- middeld p e r i n s t a l l a t i e en i n de t i j d s t e r k t e v a r i ë r e n .
Door d e STORA i s een a a n t a l s t u d i e s uitgevoerd (2-4). r e s u l t e r e n d i n r i c h t l i j - nen voor h e t dimensioneren van n a b e z i n k t a t b . Deze z i j n b i j d e berekeningen toe- gepaat. Voor h e t berekenen van d e s l i b v o l u m e b e l a s t i n g i s ervan uitgegaan, d a t d e verdunde slibvolume-index voor a l l e s l i b s o o r t e n 100 24 120 ml/g bedraagt. Deze waarde kan r e l a t i e f l a a g worden gekozen omdat u i t s l u i t e n d h u i s h o u d e l i j k a f v a l - water wordt beschouwd, e r geen voorbezinking p l a a t s v i n d t e n de s l i b b e l a s t i n g van de i n s t a l l a t i e s zodanig l a a g is gekozen d a t m i n e r a l i s a t i e o p t r e e d t : f a c t o - r e n d i e a l l e e e n g u n s t i g e i n v l o e d z u l l e n hebben op de SVI.
Toepassing van deze r i c h t l i j n e n l e i d d e t o t o p p e r v l a k t e h e l a s t i n g e n van c i r c a 0 , 9 m/h voor h o r i z o n t a a l doorstroomde bezinktanks en 1.2 m/h voor v e r t i k a a l doorstroomde tanks.
S l i b b e l a s t i n g e n b e z i n k i n g b i j h e t d i s c o n t i n u e s y s t e e m
Deze w i j z e van z u i v e r e n , ook wel aangeduid a l s "Ei11 and draw"-systeem O E "se- quencing b a t c h r e a c t o r " . i n r e e d s l a n g bekend en k r i j z t d e l a a t a t e t i j d weer meet aandacht. Naar de t h e o r e t i s c h e achtergrunden van de werking 1 4 weinig onderzoek gedaan. Een g r o o t a a n t a l van deze I n s t a l l a t i e s m r t c a p a c i t e i t e n t u s s e n 1500 en 35000 i . e . i s door i n d i i s t r t e ë n a a n g e s c h a f t en l e v e r t uicstekende z u t v e r i n g s r e - s u l t a t e n . Voor h e t ontwerp wordt v e e l a l gebruik gemaakt van p r a k t i j k e r v a r i n g op- gedaan b i j andere i n s t a l l a t t e a . In Nederland is het systeem voor hufshoudelijk
3
a f v a l w a t e r i n d e b i j d e i n d u s t r i e g e b r u i k e l i j k e u i t v o e r i n g s v o r m n i e t t o e g e p a s t
e n z i j n dus geen e r v a r i n g e n of gegevens aanwezig.
I
Via v e r g e l i j k e n d onderzoekvan h u i s h o u d e l i j k e e n i n d u s t r i ë l e c o n t i n u e i n s t a l l a - t i e s e n h e t t o e p a s s e n van de r e s u l t a t e n van b i j v o o r b e e l d d e v l e e s s e c t o r , mos- s e l b e d r i j v e n e n d e conservenindustrLc i s h e t mogelijk een beeld t e k r i j g e n van d e t o e p a s s i n g van d i s c o n t i n u e systemen voor h u i s h o u d e l i j k a f v a l w a t e r . Het be- l a n g r i j k s t e kenmerk van d i t s o o r t i n s t a l l a t i e s i s d a t h e t b e l u c h t e n e n de s l i b / w a t e r s c h e i d i n g
-
dus h e t z u t v e r e n e n bezinken-
i n €Sn b a s s i n of tank p l a a t s v i n - den.Het t e behandelen a f v a l w a t e r wordt gedurende e e n g r o o t d e e l van d e c y c l u s t i j d i n h e t b e l u c h t i n g s b a s s i n gepompt, waarnd h e t nog e n i g e t i j d n a b e l u c h t wordt. Nadat d e b e l u c h t i n g g e s t o p t is, t r e e d t b e z i n k i n g op e n k a n na c i r c a één u u r met h e t a f - l a t e n van h e t e f f l u e n t worden begonnen. De duur van h e t a f l a t e n i s doorgaans twee uren; d i t kan l a n g e r z i j n b i j aanwezigheid van beperkende f a c t o r e n . V e e l a l d u u r t e e n c y c l u s 2 4 uur. B i j b e d r i j v e n d i e ' s - n a c h t s g e e n a f v a l w a t e r produceren i s d i t de eenvoudigstewerkwijze.
Op k l e i n e s c h a a l i s v e r k o r t i n g van d e c y c l u s t i j d onderzocht. H i e r b i j kwam n a a r voren d a t een c y c l u s t i j d van 12 u u r b i j 20 'C nog t o t e e n goede n i t r i f i c a t i e l d e - n i t r i f i c a t i e l e i d d e .
B i j i n d e i n d u s t r i e t o e g e p a s t e d i s c o n t i n u werkende i n r i c h t i n g e n i s gebleken d a t h e t zuiveringsrendement b i j v e r g e l i j k b a r e s l l b b e l a s t i n g v e e l a l wat hoger i s dan b i j c o n t i n u e systemen. Van d e k i n e t i e k van deze n a z u i v e r i n g i s weinig k w a n t i t a t i e v e i n f o r m a t i e beschikbaar. Voor d i s c o n t i n u e systemen wordt b i j d e beschouwde mogelijkheden d e z e l f d e s l i b b e l a s t i n g aangehouden a l s voor c o n t i n u e systemen e n wel 0,05 kg BZV/kg d.s.d.
bezonken slibvolume (ml / g )
s t i j g s n e l h e i d (m/h)
Figuur 7. S l i b c o n c e n t r a t i e en s t i j g s n e l h e i d van h e t w a t e r i n v e r t i k a a l door- stroomde bezinktanks ( S V I 80 3 100 ml/g).
Het bezinkgedrag van a c t i e f s l i b i s voornamelijk bestudeerd i n v e r t i k a a l door- stroomde bezinktanks. Zowel voor rechthoekige a l s voor ronde beeinktanks z i j n v e e l gegevens verzameld, vaak i n combinatie m e t h e t gedrag van h e t s l i b . Over bezinking van s l i b i n s t i l s t a a n d r . n i e t g e r o e r d e kolommen met afmetingen van meerdere m e t e r s v e r s c h a F t l e I l t ~ r a L ~ ~ u r geen i n f o r m a t i e .
Het bezinkgedrag i n een d i s c o n t i n u systeem kan h e t h e s t verqeleken worden met een v e r t i k a a l <ioorstrooinde heeinker. Hiervoor vond H?rkrl ( 5 ) de i n f i ~ u u r 7 w e e r ~ e g w e n r e l a t i e .
De weergegeven l i j n kan voor d e gebieden aan weerszijden van h e t knikpunt i n twee formules worden v e r t a a l d ; g e z i e n de s p r e i d i n g i n de waarnemingen e c h t e r l e i d t d i t t o t e e n s c h i jnnauwkeurigheid.
Voor h e t berekenen van d e afmetingen van de bezinkruimten en de b e z i n k t i j d e n worden voor deze s t u d i e d e volgende waarden aangehouden:
s l i b g e h a l t e bezinksnelheid
i n g / l i n m/h
2.5 2 ,OO
2.5 - 3 1,50
3 - 4 1.20
4 - 5 1 ,o0
5 - 6 0,80
6 - 8 0.60.
8 n
De a f t e l a t e n hoeveelheden water kunnen a l s gevolg vali t e g e n v a l v a r i ë r e n p e r cyclus. Voor d e v e r s c h i l l e n d e volumina d i e n t h e t bezinkgedrag t e worden bezien.
I n d i e n g e b r u i k wordt gemaakt van e e n d r i j v e n d e a f l a a t v o o r z i e n i n g moet, om h e t toestromen van s l i b t e vooriwmen, h e t s l i b n i v e a u z i c h s t e e d s c i r c a 4 0 cm onder de w a t e r s p i e g e l bevinden, aangezien a n d e r s g r o t e r e , doch gecompliceerdere e n d u s duurdere a f l a a t v o o r z i e n i n g e n nodig z i j n .
B i j bovengrondse bouw kan h e t e f f l u e n t zonder hulp van pompen worden a f g e l a t e n . E r moet wel rekening mee worden gehouden d a t b i j een v a s t e a f l a a t h e t e f f l u e n t - d e b i e t a f h a n k e l i j k i s van h e t niveau i n de tank. Indien d i t n i e t gewenst i s , kan een d e b i e t r e g e l i n g g e ï n s t a l l e e r d worden. I n h e t e e r s t e d e e l van de b e z i n l f a s e i s de bezinksnelheid h e t g r o o t s t ; h e t hogere a f v o e r d e b i e t i n d i t d e e l van de c y c l u s i s meestal geen bezwaar.
O x y d a t i e b e d d e n e n biorotorea
Voor o x y d a t i e b e d d e n met een v u l l i n g van l a v a s t e n e n of s o o r t g e l i j k pakkingmate- r i a a l g e l d e n b i j nagenoeg v o l l e d i g e n i t r i f i c a t i e de onderstaande o n t w e r p c r i t e - r i a ( 6 ) :
-
voor de berekeningen van afmetingen e n k o s t e n i s uitgegaan van een BZV-volume- b e l a s t i n g van maximaal 200 glm3.d. B i j deze b e l a s t i n g mag ook b i j l a g e tempe- r a t u u r e e n goede werking verwacht worden. Voor 1000 i.e., d u s maximaal 70 kg BZV/d, i s een oxydatiebedvoluiae van 350 m3 nodig;-
de h y d r a u l i s c h e b e l a s t i n g l i g t t u s s e n 0.6 en 2 m'i/rnZ.h;-
oxydatiebeddenmetkunststof vullichamenhebben h e t voordeel van een l i c h t e r e v u l l i n g , e e n hoger percentage h o l l e r u i m t e e n een hoger s p e c i f i e k oppervlak.Voor d i t s o o r t v u l l i n g e n i s volgens i n f o r m a t i e van f a b r i k a n t e n de maximale BZV-volumebelasting b i j de g e s t e l d e e f f l u e n t e i s e n c i r c a 400 g BZV/m3.d. Het s p e c i f i e k o p p e r v l a k b e d r a a g t c i r c a 100 m2/m3 r e s u l t e r e n d i n een BZV-belasting van c i r c a 4 g BZV/mZ.d berekend op schoon oppervlak. De h y d r a u l i s c h e b e l a s t i n g mag v a r i ë r e n t u s s e n 0 , 6 e n 1 , 2 m3lm2.h.
Het s p u i s l i b van oxydatiebedden kan n i e t zonder stankproblemen enkele weken wor- den opgeslagen. Voor deze s l i b s o o r t wordt b e l u c h t i n g i n de s l i b b u f f e r voorzien, z o d a t tevens een s t a b i l i s a t i e van h e t s l i b wordt verkregen.
Het pakkingmateriaal kan g e l e v e r d worden i n de vorm van r i n g e n of blokken; de l a a t s t e z i j n z e l f d r a g e n d , z o d a t de omhulling v r i j w e l geen krachten behoeft op t e nemen.
Voor d e v l o e i u t o f v e r d e l i n g Pan g e b r u i k worden gemaakt van r o t e r e n d e s p r o e f c r s of s t a t i o n a i r e s p r o e i e r s met v e r d e e l p l a t e n .
B i j g r o t e r e i n s t a l l a t i e s z u l l e n r o t e r e n d e s p r o e i e r s goedkoper z i j n ; s t a t i o n a i r e sproeiers met v e r d e e l p l a t e n komen I n aanmerking voor i n n t a l l n t l e f i met een k l e í n oppervlak.
F i g u u r 8. Voorbeelden van pakkingmateriaal voor p e r c o l a t i e f i l t e r s
Voor d e behandeling van h e t binnenkomend a f v a l w a t e r kunnen r o t e r e n d e zeven wor- den t o e g e p a s t met e e n d o o r l a a t van 1.0
-
1.5 mm. Hoewel zeefbochten goedkoper z i j n , moet opgemerkt worden d a t d e betrouwbaarheid van d e werking voor huishou- d e l i j k a f v a l w a t e r n i e t bekend is. I n h e t b u i t e n l a n d zouden z i j zonder problemen worden toegepas t.Voor d e d i m e n s i o n e r i n g van de nabezinkruimte wordt u i t g e g a a n van een maximale o p p e r v l a k t e b e l a s t i n g van c i r c a 1 m31d.h.
B i j biorotoren is h e t z u i w r i n g s r e n d e m e n t a f h a n k e l i j k van de b e l a s t i n g per op- pervlakte-eenheid b i o r o t o r en d e a a n v a n g s c o n c e n t r a t i e van h e t a f v a l w a t e r .
Voor d e 1000 i . e . - i n r i c h t i n g i s , rekening houdend met nagenoeg v o l l e d i g e n i t r i - f i c a t i e , b i j een gemiddelde BZV-aanvoer van 50 kg BZV/d gekozen voor een opper- v l a k t e b e l a s t i n g van 4,5 g BZV/d.d (63. D i t betekent een t o t a a l benodigd r o t o r - oppervlak van 11.000 m2. B i j een maximale RZV-aanvoer van 70 kg BZVld b e d r a a g t d e o p p e r v l a k t e b e l a s t i n g 6,4 g BZV/mZ.d.
Voor d e i n r i c h t i n g e n van 500 i . e . b e d r a a g t h e t oppervlak d e h e l f t van d e boven- genoemde waarde.
Voor r w z i ' s met aanvoer u i t e e n g e s c h e i d e n r i o l e r i n g s s t e l s e l i s u i t g e g a a n van d e z e l f d e oppervlakken a l s benodigd voor r w z i ' s m e t aanvoer u i t een gemengd r i o - l e r i n g s s t e l n e l .
Voor d e voorbehandeling van h e t i n f l w n t i n gekozen voor een r o t e r e n d e z e e f en voor d e s c h e i d i n g van s l i b e n e f f l u e n t i 4 u i t g e g a a n van een r o t e r e n d f i l t e r . Het op d e r o t o r e n t e i n s t a l l e r e n motorveriaogen b e d r a a g t ongeveer 7 . 5 kW.
4.4 Poipputten
Aanvoerdebieten b i j 1000 i.e.: maximaal p e r etmaal 500 m3 maximaal v e r u u r i 0 m 3 minimaal p e r etmaal 170 'm v~fnimanl p e r iiur 2 m . 3
Do a a n v o e r d e b i e t e n voor 5 f ) O i . e . h e d r ï g e n de h e l f t van d e hovengeiioeindc waar- den.
Voor de dimensionering van de pompputten i s uitgegaan van een maximum van 15 ke- ren aanslaan van de pomp per uur. B i j frequenter stoppen en s t a r t e n wordt de s l i j t a g e hoger en loopt de levensduur van de pomp terug. Om voor 40 m3/h aan d i t uitgangspunt t e voldoen, bedraagt h e t minimale volume tussen hoog en laag ni- veau i n de pompput (afgerond) 0,7 m3. Voor de lagere maximale debieten i s h e t benodigd volume naar evenredigheid kleiner. In afmetingen van deze g r o o t t e z i j n diverse geprefabriceerde pompputten verkrijgbaar.
S l i b b u f f e r t a n k
Aangenomen wordt d a t de slibproduktie voor 1000 i.e. onafhankelijk van h e t gekozen zuiveringssysteem gemiddeld 40 t o t 50 kg droge s t o f per etmaal bedraagt.
Indien h e t s l i b enkele weken i n een s l i b b u f f e r v e r b l i j f t , z a l h e t indikken t o t 4
-
5 X droge s t o f . D i t betekent d a t 0,8-
1'0 m3 s l i b per etmaal onstaat.B i j de gekozen s l i b b e l a s t i n g wordt aangenomen d a t h e t s l i b u i t de beluchtings- bassins t i j d e n s de opslag geen stankhinder z a l veroorzaken.
B i j toepassingen met biomassa op drager moet e r rekening mee worden gehouden d a t enige g i s t i n g kan optreden. Verondersteld wordt d a t periodiek beluchten, b i j - voorbeeld door middel van een drijvende s t r a a l b e l u e h t e r d i e 1 kg zuurstof per uur i n kan brengen, voldoende i s om deze problemen t e voorkomen en het s l i b i n voldoende mate t e s t a b i l i s e r e n .
De s l i b b u f f e r z a l voor een maximale opslagcapaciteit van zes maandeneen inhoud moeten hebben van c i r c a 200 103. M t kan gerealiseerd worden met standaardsilo's, d i e verkrijgbaar z i j n i n diameter/hoogte-afmetingen van 8 en 4 m, 9 en 3 m, of 10 en 2,s m.
Als appendages z i j n voorzien een bodemafsluiter voor slibafvoer en een d r i e t a l a f s l u i t e r s voor h e t a f l a t e n van water via een retourleiding naar de pompput. De aanvoerleiding h e e f t e e n v r i j e uitloop.
Voor 500 i.e. wordt h e t volume 50% k l e i n e r gekozen. Voor deze afmetingen z i j n eveneens s t a n d a a r d s i l o ' s op de markt.
5 GLOBALE RAHING VAN IRVESTERLRFEN E EXPLOITATIEKOSTEN
5.1 Algemeen
r
Een a a n t a l elementen i n de kostenopbouw van een z u i v e r i n g s i n r i c h t i n g i s s t e r k a f h a n k e l i j k van d e l o k a t i e . Voorbeelden h i e r v a n z i j n :
-
kosten van de grond;-
bouwrij p maken van de grond;- m i l i e u m a a t r e g e l e n i n verband met d e a f s t a n d t o t de woonbebouwing;
-
heiwerk;- t o e g e s t a n e bouwhoogte;
- g r o n d w a t e r s t a n d ;
-
a f s t a n d t o t d e openbare weg;-
a a n s l u i t k o s t e n n u t s l e i d i n g e n .B i j de ramingen van de i n v e s t e r i n g s k o s t e n s p e l e n deze v e r s c h i l l e n geen r o l omdat deze elementen n i e t z i j n meegenomen, of d o o r d a t van gemiddelde omstan- digheden i s uitgegaan.
M t betekent d a t d e i n v e s t e r i n g s b e d r a g e n i n c o m p l e e t z i j n e n betrekking heb- ben op r e l a t i e f g u n s t i g e omstandigheden. I n de berekeningen z i j n i n f e i t e u i t - s l u i t e n d d e m a t e r i ë l e a a n s c h a f f i n g e n voor de i n s t a l l a t i e s meegenomen.
Voor de v e r s c h i l l e n d e systemen i s ervan uitgegaan d a t de s l i b b u f f e r t a n k s t e e d s d e z e l f d e i n v e s t e r i n g v r a a g t voor d e dwa en dwa
+
rwa- systemen.De p r i j z e n van de pompputten z i j n s t e e d s i d e n t i e k voor h e t z e l f d e z u i v e r i n g s s y s - teem.
B i j de opgevoerde bedragen i s d e s c h e i d i n g t u s s e n mechanisch e n e l e k t r i s c h n i e t a l t i j d s c h e r p aangehouden; zo kunnen t e r w i l l e van de eenvoud mechanische d e l e n b i j een bouwkundige v o o r z i e n i n g z i j n ondergebracht.
1
Ook worden b a s s i n s vaak r e e d s s t a n d a a r d met a f s l u i t e r s e.d. g e l e v e r d e n z i j n me-11 chanische voorzieningen b i j de p r i j s inbegrepen ( p r i j s p e i l j u n i 1986).
A l l e d e l e n van de i n s t a l l a t i e s z i j n zadanig gekozen d a t de levensduur onder ge- middelde omstandigheden s t e e d s tenminste t i e n j a a r b e d r a a g t .
~
5.2 I n v e s t e r i n g e nMet de i n hoofdstuk 4 genoemde p r i n c i p e s i s vervolgens een s c h a t t i n g van de in- v e s t e r i n g e n gemaakt voor a c h t i n s t a l l a t i e s . S t e e d s i s gekozen voor d i e combina- t i e s van b a s s i n s e n o v e r i g e a p p a r a t u u r , d i e h e t goedkoopst z i j n en n a a r verwachting e e n s t o r i n g s v r i j e werking hebben. I n de b i j l a g e z i j n de a c h t s y s t e - men schematisch en met hun k o s t e n weergegeven, t e r w i j l t a b e l 1 de r e s u l t a t e n van d e investeringsberekeningen weergeeft.
B i j d e i n v e s t e r i n g e n i s d e aanschaf van grond
.
d e a a n l e g van drinkwatervoorzie- ningen, v e r f r a a i i n g e n , h e s t r a t l n g en nanvoer van e l e k t r i s c h e stroom o v e r g r o t e a f s t a n d , alsmede BTW buitenbeschouwinggebleven. Heiwerk i s a l s a p a r t e p o s t op- genomen, waardoor de berekende i n v e s t e r i n g s b e d r a g e n b e t e r z i j n t e v e r g e l i j k e n . De v e r d e l i n g van de kosten o v e r de v e r s c h i l l e n d e posten i s vaak a r b i t r a l r. Zoals r e e d s vermeld, i s b i j v e r s c h i l l e n d e materiaalkeuzen een verschuiving van bouw- kundig n a a r m e c h a n i s c h / e l e k t r i s c h e n omgekeerd mogelijk. De h i e r u i t voort-I vloeiende v e r s c h i l l e n gaan op i n de aangehouden naiiwkeiirigheidsmarge van 15
Z.
B i j beschouwing vaii de v e r s c h i l l e n ttisqen de i n f i t a l l a t i . e s moet e r rekening mee worden gehouden g a t voor a l l e g e v a l l e n voor de s l i b b u f f e r en de pompput d e z e l f d e bedragen z i j n opgevoerd.
5.3 E x p l o i t a t i e k o s t e n
1
B i j h e t begroten van de e x p l o i t a t i e k o s t e n z i j n de volgende iiit.<itn$spunten ee-I hanteerd :
-
de levensduur van de i n s t a l l a t i e s bedraagt c i r c a t i e n jaar. B i j een rente van 6,5X per j a a r betekent d i t een a n n u ï t e i t van 13,8113 van de investering;-
voor de investering i s uitgegaan van de bedragen u i t t a b e l 1, verhoogd met de kosten voor 8-
10 m heiwerk en 20 X BlW;-
de onderhoudskosten z i j n voor a l l e i n s t a l l a t i e s berekend op 3 X van de boven- genoemde investering ;-
voor bediening, k l e i n onderhoud en controle worden per j a a r 250 urena
f l , 40.- berekend; uitgaande van uitvoering door eigen personeel wordt geen BTW i n rekening gebracht;
-
voor de afvoer van s l i b wordt f l . 12.-/m3 inclusief BTW gerekend; h e t afge- voerde volume na i n d i k e n t o t 5a
6 X droge stof i s voor de ruai van 1000 i.e.en 500 i.e., 300 m3 r e s p e c t i e v e l i j k 150 m3 per j a a r ;
-
de energieprijzen z i j n i n hoge mate afhankelijk van de plaats. Uitgegaan i s van een kWh-prijs van f l . 0,24 i n c l u s i e f BTW.Het energieverbruik van slib-opdrager-systemen bedraagt c i r c a 60 X van d a t van beluchtingsbassins: c i r c a 30.000 kWhljaar r e s p e c t i e v e l i j k 50.000 kWhljaar voor 1000 i.e.
De r e s u l t a t e n van de berekeningen z i j n weergegeven i n t a b e l 2. B i j het v e r g e l i j - ken van de c i j f e r s d i e n t e r rekening mee t e worden gehouden d a t de investeringen n i e t compleet z i j n en a l l e e n betreldcing hebben op de aanschaf van apparatuur, materialen en montage. Een a a n t a l factoren, d i e per l o c a t i e s t e r k kunnen va- r i ë r e n , i s buiten beschouwing gelaten. Daar waar bijvoorbeeld de grondkosten hoog z i j n en h e t heiwerk kostbaar i s , kunnen de compactere s l i b - o p d r a g e r s y s t e - men i n een nauwkeuriger en g e d e t a i l l e e r d e r exploitatiekostenvergelijking gun- s t i g e r uitkomen.
