nederlands elektronica- en rad i ogen ootschap

r

tijdschrift var

/

nederlands

elektronica-

en rad i ogen ootschap

deel 44 - nr. 4

het

1979

nederlands elektronica-

en radiogenootschap

N e d e r l a n d s E l e k t r o n i c a - e n R a d i o g e n o o t s c h a p

P o s t b u s 39, L e i d s c h e n d a m . G i r o n u m m e r 9 4 7 4 6 t . n . v . P e n n i n g m e e s t e r N E R G , L e i d s c h e n d a m .

H E T G E N O O T S C H A P

H e t G e n o o t s c h a p s t e l t z i c h t e n d o e l in N e d e r l a n d e n de O v e r z e e s e R i j k s d e l e n d e w e t e n s c h a p p e l i j k e o n t w i k k e l i n g e n d e t o e p a s s i n g v a n d e e l e k t r o n i c a e n d e r a d i o in de r u i m s t e z i n te b e v o r d e r e n .

B e s t u u r

Dr. Ir. W . H e r s t e l , v o o r z i t t e r

Dr. Ir. J . B . H . P e e k , v i c e - v o o r z i t t e r Ir. G . A . v a n d e r S p e k , s e c r e t a r i s Ir. E. G o l d s t e r n , p e n n i n g m e e s t e r

Ir. J . T . A . N e e s s e n , p r o g r a m m a c o m m i s s a r i s Ir. H.H. E h r e n b u r g

Ir. J.H. H u i j s i n g

P r o f . d r . i r . J . P . M . S c h a l k w i j k

' B i b - '

L i d m a a t s c h a p

V o o r l i d m a a t s c h a p w e n d e m e n z i c h tot d e s e c r e t a r i s .

H e t l i d m a a t s c h a p s t a a t - b e h o u d e n s b a l l o t a g e - o p e n v o o r a c a d e m i s c h g e g r a d u e e r d e n en h e n , w i e r k e n n i s of e r v a r i n g n a a r h e t o o r d e e l v a n h e t b e s t u u r e e n v r u c h t b a a r l i d m a a t ­

s c h a p m o g e l i j k m a a k t . D e c o n t r i b u t i e b e d r a a g t fl. 55, — . S t u d e n t e n a a n u n i v e r s i t e i t e n e n h o g e s c h o l e n k o m e n bij g e v o r d e r d e s t u d i e in a a n m e r k i n g v o o r e e n j u n i o r - l i d m a a t -

s c h a p , w a a r b i j 5 0 % r e d u c t i e w o r d t v e r l e e n d o p d e c o n t r i ­ b u t i e . O p a a n v r a a g k a n d e z e r e d u c t i e o o k a a n a n d e r e n w o r d e n v e r l e e n d .

H E T T I J D S C H R I F T

»

H e t t i j d s c h r i f t v e r s c h i j n t z e s m a a l p e r j a a r . O p g e n o m e n w o r d e n a r t i k e l e n op h e t g e b i e d v a n d e e l e k t r o n i c a e n v a n d e t e l e c o m m u n i c a t i e .

A u t e u r s d i e p u b l i c a t i e v a n h u n w e t e n s c h a p p e l i j k w e r k in h e t t i j d s c h r i f t w e n s e n , w o r d t v e r z o c h t in e e n v r o e g s t a d i u m k o n t a k t op te n e m e n m e t d e v o o r z i t t e r v a n de r e d a c t i e c o m m i s s i e .

D e t e k s t e n m o e t e n , g e t y p t op d o o r d e r e d a c t i e v e r ­

s t r e k t e t e k s t b l a d e n , g e h e e l p e r s k l a a r v o o r d e o f f s e t d r u k w o r d e n i n g e z o n d e n .

T o e s t e m m i n g tot o v e r n e m e n v a n a r t i k e l e n of d e l e n

d a a r v a n k a n u i t s l u i t e n d w o r d e n g e g e v e n d o o r d e r e d a c t i e ­ c o m m i s s i e . A l l e r e c h t e n w o r d e n v o o r b e h o u d e n .

D e a b o n n e m e n t s p r i j s v a n h e t t i j d s c h r i f t b e d r a a g t f 5 5 , — . A a n l e d e n w o r d t h e t t i j d s c h r i f t k o s t e l o o s t o e ­ g e s t u u r d .

T a r i e v e n e n v e r d e r e i n l i c h t i n g e n o v e r a d v e r t e n t i e s w o r d e n o p a a n v r a g e v e r s t r e k t d o o r d e v o o r z i t t e r v a n de

r e d a c t i e c o m m i s s i e . R e d a c t i e c o m m i s s i e

Ir. M. S t e f f e l a a r , v o o r z i t t e r Ir. L . D . J . E g g e r m o n t

Ir. A. d a S i l v a C u r i e l .

1920

D E E X A M E N S

D e d o o r h e t G e n o o t s c h a p i n g e s t e l d e e x a m e n s w o r d e n a f g e ­ n o m e n in s a m e n w e r k i n g m e t d e " V e r e n i g i n g tot b e v o r d e ­ r i n g v a n E l e k t r o t e c h n i s c h V a k o n d e r w i j s in N e d e r l a n d

( V . E . V . ) " . H e t b e t r e f t d e e x a m e n s :

a. op l a g e r t e c h n i s c h n i v e a u : " E l e k t r o n i c a m o n t e u r N . E . R . G . "; .

b. o p m i d d e l b a a r t e c h n i s c h n i v e a u : " M i d d e l b a a r E l e k t r o ­ n i c a t e c h n i c u s N . E . R . G . " .

V o o r d e e l n a m e , i n l i c h t i n g e n o m t r e n t e x a m e n e i s e n , r e g l e ­ m e n t , e n u i t g e w e r k t e o p g a v e n w e n d e m e n z i c h tot h e t

C e n t r a a l B u r e a u v a n d e V . E . V . , B a r n e v e l d s e w e g 39, 3 8 6 2 P B N i j k e r k ; tel. 0 3 4 9 4 - 4 8 4 4 .

Q n d e r w i j s c o m m i s s i e

Ir. J.H. G e e l s , v o o r z i t t e r

Ir. J.H. v a n d e n B o o m , v i c e - v o o r z i t t e r

Ing. A. d e J o n g , s e c r e t a r i s - p e n n i n g m e e s t e r

E N K E L E K O N S E K W E N T I E S V A N E L E K T R O N I S C H E T E K S T C O M M U N I C A T I E V O O R O M R O E P , P E R S , O N D E R W I J S E N P E R S O O N L I J K V E R K E E R

J.L . B o r d e w i j k

T e c h n i s c h e H o g e s c h o o l D e l f t

I n l e i d i n g

D e s e r i e v o o r d r a c h t e n v a n v a n d a a g h a n d e l t o v e r v i e w d a t a , t e l e t e k s t e n t e l e b o a r d o f w e l o v e r e l e k t r o n i s c h e t e k s t - c o m m u n i c a t i e , al of n i e t v e r g e z e l d v a n b i j b e h o r e n d g e ­ luid. E l e k t r o n i s c h e t e k s t c o m m u n i c a t i e v e r h e u g t z i c h d e z e r d a g e n i n e e n v e r r a s s e n d g r o t e b e l a n g s t e l l i n g . T o c h is h e t l a n g s e l e k t r o n i s c h e w e g o v e r b r e n g e n v a n " l e e s i n f o r - m a t i e " b e p a a l d n i e t n i e u w . O n d e r d e n a m e n t e l e g r a f i e ,

t e l e x e n f a c s i m i l é g e b e u r t z u l k s r e e d s j a r e n l a n g . E n o o k d e n e d e r l a n d s e t e l e v i s i e o m r o e p v e r g a s t o ns r e g e l m a t i g op e n i g a l p h a n u m e r i e k p r o z a i n d e v o r m v a n o n d e r t i t e l i n g ,

t e k s t - i n t e r m e z z o ’s , r e c l a m e e.d. In e l e k t r o n i s c h e t e k s t - o v e r d r a c h t a ls z o d a n i g s c h u i l t d u s n i e t s n i e u w s .

H e t n i e u w e v a n d e t h a n s t e r d i s c u s s i e s t a a n d e s y s ­ t e m e n is g e l e g e n i n d e k o p p e l i n g v a n w a t ik z o u w i l l e n n o e m e n M t e l e g r a f i e - t r a n s m i s s i e z u i n i g h e i d " m e t "T V - b e e l d - s c h e r m p r e s e n t a t i e " , e e n k o p p e l i n g d i e p a s in d e l a a t s t e j a r e n m o g e l i j k is g e w o r d e n d o o r h e t t e r b e s c h i k k i n g k o ­ m e n v a n v o o r d e h u i s k a m e r b e t a a l b a r e h a l f g e l e i d e r g e h e u ­ g e n s e n h u l p c i r c u i t s .

D e z u i n i g e t e l e g r a f i e c o d e r i n g , o o k w e l t y p e n d r u k - c o d e r i n g g e n o e m d , m a a k t h e t m o g e l i j k o m d e i n f o r m a t i e v a n e e n h o n d e r d t a l b e e l d s c h e r m p a g i n a ' s a l s e e n s o o r t

" v e r s t e k e l i n g ” m e e te s t u r e n i n b e s t a a n d e , d e s t i j d s w a t o v e r g e d i m e n s i o n e e r d e , T V - k a n a l e n . I n p l a a t s v a n é é n b e e l d s c h e r m p a g i a n a o v e r te d r a g e n o n d e r g e b r u i k m a k i n g v a n d e v o l l e T V - k a n a a l b r e e d t e , b r e n g t m e n n u e e n h o n d e r d ­

tal p a g i n a ’s o n d e r i n e e n f r a c t i e v a n d e T V - k a n a a l c a p a - c i t e i t , zij h e t d a t e e n g e m i d d e l d e w a c h t t i j d v a n e e n

t i e n t a l s e c o n d e n n a h e t m a k e n v a n d e p a g i n a k e u z e i n a c h t m o e t w o r d e n g e n o m e n . W e n o e m e n d i t t e l e t e k s t ( t e k s t - o m r o e p ) . V r a a g t m e n i n d i v i d u e l e l e e s i n f o r m a t i e a a n p e r

t e l e f o o n l i j n , w a a r b i j u i t e e n v e e l g r o t e r r e s e r v o i r a a n i n f o r m a t i e k a n w o r d e n g e p u t , d a n s p r e k e n w e v a n v i e w d a t a

( k i e s t e k s t ) . V o o r d e d i v e r s e i n t e r e s s a n t e g e b r u i k s m o g e ­ l i j k h e d e n e n t e c h n i s c h e r e a l i s a t i e v e r w i j s ik u g r a a g n a a r d e v o l g e n d e v o o r d r a c h t e n .

A l s i n l e i d i n g op d e z e d a g z o u ik u e e n s c h e t s w i l ­ l e n g e v e n v a n d e p l a a t s v a n d e e l e k t r o n i s c h e t e k s t c o m m u - n i c a t i e in h e t g e h e e l v a n d e ( a u d i o ) - v i s u e l e t e l e c o m m u ­ n i c a t i e e n d e p r o b l e m e n d i e z i c h i n v e r b a n d d a a r m e d e v o o r d o e n , p r o b l e m e n d i e b e p a a l d e l i j k n i e t a l l e e n v a n

t e c h n i s c h e a a r d zijn.

G l o b a l e i n d e l i n g t e l e c o m m u n i c a t i e

T o t v o o r k o r t o n d e r s c h e i d d e n w e op h e t g e b i e d v a n d e t e ­ l e c o m m u n i c a t i e t w e e n a a r t e c h n i e k z o w e l a l s n a a r o r g a n i ­ s a t i e v o r m s t e r k g e s c h e i d e n s e c t o r e n , n a a r h u n f u n k t i e a a n g e d u i d a l s d e s e c t o r e n v a n

( t e l e - ) c o n v e r s a t i e s y s t e m e n , ( t e l e - ) d i s t r i b u t i e s y s t e m e n .

T u s s e n d e z e t w e e s e c t o r e n l i j k t z i c h t h a n s e e n d e r d e in te d r i n g e n , d i e w e z u l l e n a a n d u i d e n a l s d e s e c t o r v a n d e

( t e l e - ) c o n s u l t a t i e s y s t e m e n .

D e s y s t e m e n i n e l k v a n d e z e d r i e s e c t o r e n k u n n e n w e g l o ­ b a a l o n d e r v e r d e l e n i n s m a l l e b a n d s y s t e m e n e n b r e d e b a n d s y s t e m e n . O n d e r s m a l l e b a n d s y s t e m e n z u l l e n w e v e r s t a a n s y s t e m e n d i e in b e g i n s e l z i j n o n t w o r p e n v o o r d e o v e r ­ d r a c h t v a n s m a l l e b a n d i n f o r m a t i e z o a l s s p r a a k . V o o r b e e l ­ d e n h i e r v a n z i j n t e l e f o o n n e t t e n e n r a d i o z e n d e r s .

O n d e r b r e d e b a n d s y s t e m e n z u l l e n w e v e r s t a a n s y s t e m e n d i e i n b e g i n s e l z i j n o n t w o r p e n v o o r d e o v e r d r a c h t v a n b r e d e b a n d s i g n a l e n z o a l s b e w e g e n d e b e e l d e n . V o o r b e e l d e n h i e r ­ v a n v i n d e n w e bij t e l e v i s i e z e n d e r s e n k a b e l t e l e v i s i e n e t ­

ten.

C o n v e r s a t i e s y s t e m e n

... *

1

F i g . 1. C o n v e r s a t i e

C o n v e r s a t i e s y s t e m e n w o r d e n g e k e n m e r k t d o o r e e n t w e e r i c h - t i n g s v e r b i n d i n g t u s s e n t w e e i n t e c h n i s c h o p z i c h t g e l i j k ­ w a a r d i g u i t g e r u s t e p a r t n e r s (fig.

1

D e p a r t n e r s l e v e r e n e l k a a r " i n f o r m a t i e " ( " s o f t w a r e " , b o o d s c h a p p e n ) v i a e e n t e c h n i s c h e s y s t e e m ( " h a r d w a r e " ) , d a t in d e m e e s t e l a n d e n w o r d t g e ë x p l o i t e e r d d o o r e e n s t a a t s b e d r i j f . D e p a r t n e r ( s ) b e t a l e n h e t s t a a t s b e d r i j f , d a t g e w o o n l i j k o o k d e t o e s t e l l e n l e v e r t , v o o r h e t g e ­ b r u i k v a n h e t t e c h n i s c h s y s t e e m . H e t s t a a t s b e d r i j f v e r ­ p l i c h t z i c h t ot g e h e i m h o u d i n g m e t b e t r e k k i n g t o t d e b o o d s c h a p , b e m o e i t z i c h in ’t a l g e m e e n n i e t m e t d e i n - h o u d v a n de b o o d s c h a p p e n e n o o k n i e t m e t h e t f e i t of, al of n i e t b u i t e n h e t s t a a t s b e d r i j f om, e v e n t u e l e v e r r e k e -

T i j d s c h r i f t v a n h e t N e d e r l a n d s E l e k t r o n i c a - e n R a d i o g e n o o t s c h a p d e e l

44

n i n g e n t u s s e n de p a r t n e r s p l a a t s v i n d e n g e b a s e e r d op de

" w a a r d e " v a n d e b o o d s c h a p .

C o n v e r s a t i e s y s t e m e n z i j n h e d e n t e n d a g e p r a k t i s c h b e p e r k t t o t t e l e f o o n v e r b i n d i n g e n t e n d i e n s t e v a n z o w e l p a r t i c u l i e r e n a ls b e d r i j v e n e n tot t e l e x v e r b i n d i n g e n . I n o p k o m s t z i j n d a t a v e r b i n d i n g e n , z o w e l v i a b e s t a a n d e t e l e f o o n n e t t e n a ls v i a o n a f h a n k e l i j k e d a t a n e t t e n (o.a.

E u r o d a t a n e t ) . O o k d a t a n e t t e n z i j n (nog) g r o t e n d e e l s v a n h e t s m a l l e b a n d type.

V o l g e n s h e t b o v e n g e g e v e n k e n m e r k b e h o o r t b e e l d t e - l e f o n i e o o k tot d e c o n v e r s a t i e s y s t e m e n e n w e l tot h e t s p e c i e s : b r e d e b a n d . V o o r l o p i g z i j n p o g i n g e n o m b e e l d t e - l e f o n i e op e n i g e s c h a a l in te v o e r e n g e s t r a n d op d e h o g e t a r i e v e n d i e v o o r b e e l d t e l e f o o n v e r b i n d i n g e n z o u d e n m o e ­ t e n w o r d e n b e r e k e n d .

D i s t r i b u t i e s y s t e m e n

F i g . 2. D i s t r i b u t i e

D i s t r i b u t i e s y s t e m e n w o r d e n g e k e n m e r k t d o o r e e n ( g r o o t ) a a n t a l é é n r i c h t i n g s a a n s l u i t i n g e n op e e n d i s t r i b u t i e c e n ­ t r u m (fig. 2). H e t d i s t r i b u t i e s y s t e e m k a n in t e c h n i s c h e z i n o p e n z i j n ( e t h e r ) of b e s l o t e n ( k a b e l ) . A l l e e n in h e t g e v a l v a n e e n k a b e l s y s t e e m b e s t a a t d e m o g e l i j k h e i d d i f ­ f e r e n t i a t i e a a n te b r e n g e n in d e d i e n s t v e r l e n i n g a a n a a n g e s l o t e n e n . D i t k a n v a n b e l a n g z i j n i . v . m . b e t a l i n g , v e r t r o u w e l i j k h e i d e.d.

D e " i n f o r m a t i e " w o r d t , v o l g e n s e e n " d i e n s t r e g e l i n g "

(bijv. o m r o e p g i d s ) , g e l e v e r d d o o r s o f t w a r e - p r o d u c e n t e n ( p e r s a g e n t s c h a p p e n , o m r o e p o r g a n i s a t i e ) v i a e e n t e c h n i s c h s y s t e e m , d a t bij e t h e r d i s t r i b u t i e v e e l a l d o o r e e n s t a a t s ­ b e d r i j f of o m r o e p o r g a n i s a t i e w o r d t g e ë x p l o i t e e r d e n d a t bij k a b e l d i s t r i b u t i e h e t z i j d o o r e e n ( s e m i ) o v e r h e i d s o r ­

g a a n , h e t z i j n a m a c h t i g i n g d o o r p a r t i c u l i e r e b e d r i j v e n w o r d t g e ë x p l o i t e e r d .

I n d i e n w e b i j z o n d e r e d i s t r i b u t i e n e t t e n , z o a l s p o l i - t i e n e t t e n e n p e r s t e l e x n e t t e n in d i s t r i b u t i e v o r m , u i t ­ s l u i t e n , k u n n e n w e z e g g e n d a t d e t o e s t e l l e n g e w o o n l i j k d o o r d e a a n g e s l o t e n e n z e l f v a n d e h a n d e l w o r d e n b e t r o k k e n . D e a a n g e s l o t e n e n b e t a l e n al of n i e t r e c h t s t r e e k s , e n e r ­

z i j d s v o o r h e t t e c h n i s c h s y s t e e m , a n d e r z i j d s v o o r de

" s o f t w a r e " ( p e r s b e r i c h t e n , o m r o e p p r o g r a m m a ' s ) .

D e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v o o r s o f t w a r e e n h a r d w a r e w o r d t g e w o o n l i j k g e s c h e i d e n g e h o u d e n . D e v e r z o r g i n g v a n s o f t ­ w a r e v o o r p u b l i e k e d i s t r i b u t i e n e t t e n is - in v e e l E u r o ­ p e s e l a n d e n - a a n e e n v e r g u n n i n g e n s t e l s e l o n d e r w o r p e n .

D i s t r i b u t i e s y s t e m e n v o o r h e t p u b l i e k v i n d t m e n in de e t h e r - e n k a b e l o m r o e p n e t t e n . Z o w e l s m a l l e b a n d s y s t e m e n

( r a d i o p r o g r a m m a ' s ) a ls b r e d e b a n d s y s t e m e n ( t e l e v i s i e p r o ­ g r a m m a ' s ) z i j n op d i t t e r r e i n tot o n t w i k k e l i n g g e k o m e n e n n i e t op o n o v e r k o m e n l i j k e f i n a n c i ë l e b e z w a r e n g e s t r a n d . D e v e r k l a r i n g h i e r v o o r l i g t in h e t f e i t d a t bij d i s t r i b u ­

tie h e t l e e u w e n d e e l v a n d e o v e r d r a c h t s w e g g e m e e n s c h a p p e ­ l i j k is e n d a t k o s t b a r e r o u t e r i n g s c e n t r a o v e r b o d i g zi j n .

C o n s u l t a t i e s y s t e m e n

Fig . 3 C o n s u l t a t i e

C o n s u l t a t i e s y s t e m e n w o r d e n g e k e n m e r k t d o o r e e n g r o o t a a n ­ tal al of n i e t p e r m a n e n t e t w e e r i c h t i n g s a a n s l u i t i n g e n op e e n c o n s u l t a t i e c e n t r u m . D i t c o n s u l t a t i e c e n t r u m k a n e n e r ­ z i j d s op d e s b e t r e f f e n d " v r a g e n " v a n a a n g e s l o t e n e n " a n t ­ w o o r d e n " d o o r i n f o r m a t i e te v e r s t r e k k e n u i t d e in h e t

c e n t r u m o p g e s l a g e n v o o r r a a d . H e t c o n s u l t a t i e c e n t r u m k a n a n d e r z i j d s i n f o r m a t i e i n z a m e l e n d . m . v . e e n e n q u ê t e o n d e r d e a a n g e s l o t e n e n . A a n g e s l o t e n e n e n c e n t r u m b e s c h i k k e n o v e r e e n in t e c h n i s c h o p z i c h t s t e r k v e r s c h i l l e n d e u i t r u s ­ t i n g z o w e l v o o r d e i n f o r m a t i e v e r s t r e k k i n g s f u n k t i e als v o o r d e i n f o r m a t i e i n z a m e l i n g s f u n k t i e .

C o n s u l t a t i e s y s t e m e n k u n n e n h e t e e n v o u d i g s t a ls k a b e l s y s ­ t e e m w o r d e n v e r w e z e n l i j k t , h e t g e b r u i k v a n de e t h e r is e c h t e r n i e t u i t te s l u i t e n . Z e z i j n m o m e n t e e l a ls k a b e l ­ s y s t e e m in o p k o m s t , a l t h a n s i n e x p e r i m e n t e e l g e b r u i k .

V o o r z o v e r h e t o m s m a l l e b a n d i n f o r m a t i e g a a t e n t e l e f o o n n e t t e n h i e r t o e e c o n o m i s c h b r u i k b a a r l i j k e n zal d e e x p l o i t a t i e v a n h e t v o o r c o n s u l t a t i e d i e n s t e n b e n o d i g d e

t e c h n i s c h e s y s t e e m b ij e e n s t a a t s b e d r i j f k o m e n te b e r u s ­ ten. V o o r z o v e r h e t o m b r e d e b a n d i n f o r m a t i e g a a t z i j n b r e d e b a n d n e t t e n n o d i g . In d a t g e v a l m a a r o o k i n d i e n b l i j k t d a t b e s t a a n d e b r e d e b a n d k a b e l n e t t e n e c o n o m i s c h b r u i k b a a r b l i j k e n v o o r s m a l l e b a n d i n f o r m a t i e is h e t n o g n i e t d u i d e l i j k w i e d e e x p l o i t a n t z a l z i j n v a n h e t t e c h ­ n i s c h e s y s t e e m .

136

I

E e n n o g v e e l g r o t e r p r o b l e e m is v e r b o n d e n m e t d e v r a a g of i n z a m e l i n g v a n i n f o r m a t i e v i a d e z e s y s t e m e n a a n e e n v e r g u n n i n g e n s t e l s e l o n d e r w o r p e n z al w o r d e n . O o k d e b e - t a l i n g s k w e s t i e is n o g v o l s t r e k t o p e n a l t h a n s v o o r z o v e r h e t g r a f i s c h e i n f o r m a t i e b e t r e f t . D e d i v e r s e l u i s t e r l i j - n e n v a n P T T ( w e e r b e r i c h t , n i e u w s b e r i c h t , g e i n l i j n , h i t -

lijn) k u n n e n o o k t ot d e c o n s u l t a t i e d i e n s t e n w o r d e n g e r e ­ k e n d .

E e n t o e p a s s i n g v a n g r a f i s c h e c o n s u l t a t i e d i e n s t e n l i j k t te v e r w a c h t e n m e t b e h u l p v a n e e n s m a l l e b a n d k i e s t e k s t - s y s t e e m v i a h e t t e l e f o o n n e t e n w e l n a a r h e t c o n c e p t v a n d e B r i t s e PTT: P r e s t e l ( n o g v a a k " v i e w d a t a " g e n o e m d ) .

B e h a l v e v o o r " l e e s d a t a " l e n e n c o n s u l t a t i e d i e n s t e n z i c h o o k v o o r o n d e r w i j s d o e l e i n d e n b i j v . d . m . v . h e t e l e k ­ t r o n i s c h e s c h o o l b o r d of t e l e b o r d .

E n z o d r a v o o r c o n s u l t a t i e d i e n s t e n b e t a a l b a r e b r e d e b a n d n e t t e n ter b e s c h i k k i n g k o m e n - m e n d e n k e in d i t v e r b a n d a a n k a b e l s o p g e b o u w d u i t g l a s v e z e l s - is h e t d e n k b a a r d a t n a a s t " l e e s d a t a " o o k " b e w e g e n d e b e e l d e n " ( p a y -

t e l e v i s i o n ) k u n n e n w o r d e n o p g e v r a a g d .

P r o b l e m a t i e k

C o n s u l t a t i e s y s t e m e n v a l l e n in w a t m e n w e l p l e e g t te n o e m e n " d e g r i j z e s t r o o m t u s s e n c o n v e r s a t i e e n d i s ­ t r i b u t i e " , t w e e d i e n s t v e r l e n i n g s t y p e s d i e q u a o r g a ­ n i s a t i e e n f u n k t i e v e r u i t e e n l i g g e n . M a a r d e o n d u i d e ­ l i j k h e i d g r i j p t v e r d e r . D e i n t r o d u c t i e v a n t e l e t e x t e n v i e w d a t a l e i d t tot d e v r a a g n a a r d e v e r h o u d i n g tot b e ­

s t a a n d e d i e n s t v e r l e n i n g e n d o o r de p e r s , u i t g e v e r s , b i ­ b l i o t h e k e n e n a r c h i e v e n .

D e v r a a g g a a t z e l f s n o g v e e l d i e p e r : h e t b e l e t s e l d a t m e t k a b e l t e l e v i s i e n a a r v e l e r m e n i n g t o c h n o g n i e t v o l ­

l e d i g u i t d e w e g is g e r u i m d , n a m e l i j k d e " s c h a a r s t e a a n b a n d b r e e d t e " e n h e t (nog) o n t b r e k e n v a n e e n g o e d e v e r ­ r e k e n m o g e l i j k h e i d m e t d e s o f t w a r e p r o d u c e n t : d e p r o g r a m ­ m a m a k e r , a u t e u r , a r t i s t e . d . , l i j k t bij d e i n v o e r i n g v a n s m a l l e b a n d c o n s u l t a t i e d i e n s t e n in b e g i n s e l te z i j n w e g g e n o m e n .

E é n e n a n d e r l e v e r t n i e u w e a r g u m e n t e n v o o r d i e g e n e n d i e e r v o o r p l e i t e n d a t h e t p e r s v r i j h e i d s a r t i k e l in d e n e d e r -

l a n d s e g r o n d w e t w o r d t v e r r u i m d tot: " v i a w e l k m e d i u m d a n o o k ..." en a a n g e v u l d m e t : " A l l e e n s c h a a r s t e a a n m i d d e l e n m a g v o o r d e o v e r h e i d a a n l e i d i n g z i j n tot h e t

i n v o e r e n v a n e e n v e r g u n n i n g e n s t e l s e l " .

S o m m i g e a u t e u r s z e g g e n h i e r : " t u s s e n t e l e c o m m u n i c a t i e e n o m r o e p " , m a a r d e I . T .U . - d e f i n i t i e s p r e e k t z e e r d u i d e ­ l i j k u i t d a t o o k o m r o e p o n d e r d e d e f i n i t i e v a n t e l e c o m ­ m u n i c a t i e v a l t .

Z a l e r s l e c h t s é é n ( g r o e p v a n ) d a t a b a n k ( e n ) i n N e d e r ­ l a n d g e v e s t i g d m o g e n w o r d e n ? . W i e d r a a g t d e v e r a n t w o o r ­ d e l i j k h e i d v o o r d e i n h o u d v a n d e z e d a t a b a n k : d e over h e i d , s p e c i a l e v e r e n i g i n g e n z o a l s bij d e o m r o e p ? M o g e n o o k

p a r t i c u l i e r e b e d r i j v e n i n f o r m a t i e v e r k o p e n v i a d e z e d a t a ­ b a n k ? O f m o g e n er p a r t i c u l i e r e d a t a b a n k e n w o r d e n g e v e s ­

t i g d d i e t e g e n b e t a l i n g v i a h e t P T T - n e t , m a a r b u i t e n d e P T T - d a t a b a n k om, i n f o r m a t i e v e r k o p e n ?

I n d i t v e r b a n d zij o p g e m e r k t d a t d e " g e i n l i j n v a n M a x T a i l l e u r " e i g e n l i j k z o ’n p a r t i c u l i e r e d a t a b a n k is, m i t s m e n d a t a o p v a t - z o a l s in d e z e s c h e t s s t e e d s w o r d t o n d e r ­

s t e l d - a l s i n f o r m a t i e in a l g e m e n e zin.

Bij d i t a l l e s m o e t m e n b e d e n k e n d a t d e s m a l l e b a n d t e c h n i e k v a n v i e w d a t a e i g e n l i j k e e n s o o r t b r e e k i j z e r - w e r k i n g v e r t o o n t a l s v o o r l o p e r v a n d e b r e d e b a n d t e c h ­ n i e k . A a n v a a r d t m e n d e c o m m e r c i ë l e " s m a l l e b a n d d a t a b a n k " , d a n k a n m e n d e c o m m e r c i ë l e " b r e d e b a n d d a t a b a n k " =

c o m m e r c i ë l e k i e s t e l e v i s i e t e n p r i n c i p a l e n i e t m e e r k e r e n . E r z i j n u i t e r a a r d n o g v e e l m e e r p r o b l e m e n te s i g n a ­ l e r e n o.a . o v e r d e o n d e r l i n g e v e r h o u d i n g v a n t e l e t e x t e n v i e w d a t a , o v e r a n d e r e a u d i o - v i s u e l e d i e n s t e n a l s t e l e b o r d , s t i l l - p i c t u r e b r o a d c a s t i n g etc. I k v o l s t a m e t e e n o v e r z i c h t v a n h e t t o t a a l v a n n i e u w e o n t w i k k e l i n g e n op h e t g e b i e d v a n d e ( a u d i o ) v i s u e l e t e l e c o m m u n i c a t i e , d i e a l l e o n z e a a n d a c h t v e r d i e n e n .

distributie

conversatie

I » I I I I I I r*"h

■h I I__ I

dyn. stat.

beeld TV teledia

graf. telebord teletekst

kies-TV

TV- camera- diatheek klas

telebord-

klas kies - tekst

beeld -

telefoon faxfoon

scribofoon telex télécopié

187

H e t w o o r d " A u d i o " is t u s s e n h a a k j e s g e p l a a t s t o m d a t p u r e a u d i o - s y s t e m e n b u i t e n d i t o v e r z i c h t v a l l e n e n o m d a t n i e t a l l e v i s u e l e c o m m u n i c a t i e o m a u d i o - o n d e r s t e u n i n g v r a a g t .

D e d i s t r i b u t i e d i e n s t is in d i t o v e r z i c h t p e r d e f i ­ n i t i e e e n d i e n s t r e g e l i n g s s y s t e e m z o a l s w e d a t in d e o m ­ r o e p m e t z i j n p r o g r a m m a g i d s e n a a n t r e f f e n . D e d i s t r i b u t i e k a n z o w e l v i a d e e t h e r als v i a d e k a b e l T V p l a a t s v i n d e n .

Bij d e c o n s u l t a t i e d i e n s t is er s p r a k e v a n i n d i v i ­ d u e l e of g r o e p s - i n f o r m a t i e v e r s t r e k k i n g op v e r z o e k v a n u i t e e n i n f o r m a t i e b r o n . G e m a k s h a l v e is o n d e r d i t h o o f d o o k de o n d e r w i j s s i t u a t i e o p g e n o m e n . H e t w o o r d i n f o r m a t i e ­ b r o n s t a a t d u s v o o r z o w e l d a t a b a n k , v i d e o t h e e k a l s v o o r o n d e r w i j z e r s . H e t w o o r d c o n v e r s a t i e h e e f t b e t r e k k i n g op e e n c o n t a c t t u s s e n t w e e of m e e r p a r t n e r s z o n d e r i n s c h a ­ k e l i n g v a n e e n i n f o r m a t i e c e n t r u m .

Bij a l l e d r i e d e d i e n s t v e r l e n i n g s t y p e s is e e n o n d e r ­ v e r d e l i n g g e m a a k t in b e w e g e n d e of v e r a n d e r e n d e v i s u e l e

i n f o r m a t i e m e t h e t t r e f w o o r d : d y n a m i s c h e n e r z i j d s en s t i l s t a a n d e of s t a t i s c h e v i s u e l e i n f o r m a t i e a n d e r z i j d s . B o v e n d i e n is d e v i s u e l e i n f o r m a t i e g e s p l i t s t in t w e e s o o r t e n nl. b e e l d e n e n e r z i j d s e n g r a f i s c h e v o o r s t e l l i n ­ g e n ( t e k e n i n g e n , s c h r i f t , t e k s t , g r a f i e k e n ) a n d e r z i j d s .

D e t o e p a s s i n g v e r m e l d in e l k v a n d e d r i e l i n k e r - b o v e n v a k j e s v a n e l k v a n d e d r i e m a t r i c e s v e r g t d e g r o o t s t e b a n d b r e e d t e r e s p . b i t s n e l h e i d e n g a a t g e w o o n ­

l i j k g e p a a r d m e t a u d i o . E e n b e e l d g e h e u g e n is o v e r b o d i g o m d a t d e z e n d e r h e t b e e l d 2 5 x p e r s e c o n d e u i t z e n d t . D e t o e p a s s i n g in e l k v a n d e d r i e r e c h t e r o n d e r v a k j e s n e e m t g e n o e g e n m e t d e g e r i n g s t e b a n d b r e e d t e r e s p . b i t s n e l h e i d , m a a r m a a k t w e l e e n g e h e u g e n n o o d z a k e l i j k ; a u d i o b e g e l e i - d i n g l i j k t d a a r b i j e e r d e r s t o r e n d d a n g e w e n s t .

D e a n d e r e v a k j e s b e v a t t e n t u s s e n v o r m e n w a a r b i j d e b e s p a r i n g h e t z i j in de b a n d b r e e d t e , h e t z i j i n h e t g e h e u ­

gen, h e t z i j i n d e p r o g r a m m a p r o d u c t i e k a n w o r d e n b e z o c h t . V a n d e t w a a l f g r o e p j e s t o e p a s s i n g e n d i e in fig. 4 z i j n g e r u b r i c e e r d z i j n er e i g e n l i j k n o g m a a r t w e e tot g r o t e o n t p l o o i i n g g e k o m e n .

a. h e t d i s t r i b u e r e n v a n b e w e g e n d e b e e l d e n v o o r h e t g r o t e p u b l i e k , o n d e r d e b e n a m i n g : T V - o m r o e p .

b. h e t v e r b i n d e n v a n b e d r i j v e n p e r t e l e x .

I n t o e p a s s i n g a. l i e t h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k g e b r u i k v a n d e e t h e r e e n r o y a l e b a n d b r e e d t e t oe e n d a a r m e e d e c o n s t r u c t i e v a n b e t a a l b a r e o n t v a n g t o e s t e l l e n v o o r d e h u i s k a m e r . I n t o e p a s s i n g b. m a a k t e h e t z u i n i g e g e b r u i k v a n b a n d ­

b r e e d t e d e tot s t a n d k o m i n g v a n l a n g e - a f s t a n d - v e r b i n d i n g e n m o g e l i j k m e t t o e ­ s t e l l e n d i e v o o r b e d r i j v e n n o g b e t a a l ­ b a a r zijn.

H e t i n v u l l e n v a n d e a n d e r e t o e p a s s i n g s g e b i e d j e s is i n t u s s e n o p g a n g g e k o m e n . D e s p r o n g v a n T V - o m r o e p n a a r b e e l d t e l e f o n i e e n z e l f s n a a r d e t e l e v i d e o t h e e k is d a a r ­ bij v o o r e e r s t te g r o o t g e b l e k e n .

T e k s t o m r o e p e n K i e s t e k s t z i j n v a n u i t E n g e l a n d g e ­ l a n c e e r d , m e t m i j n e r z i j d s d e v r a a g of h e t o p t e k s t g e b i e d

n o g a l v e r w e n d e p u b l i e k e r g l a n g g e n o e g e n zal n e m e n m e t s y s t e m e n d i e b e p e r k t z i j n tot a l p h a - n u m e r i e k e t e k s t m e t zo g e r i n g e t y p o g r a f i s c h e v a r i a t i e e n z o n d e r d e m o g e l i j k ­ h e i d v a n d o o r g i f t e v a n g r a f i s c h e v o o r s t e l l i n g e n .

H e t u i t w e r k e n e n o p t i m a l i s e r e n v a n de d i v e r s e m o g e l i j k e t u s s e n v o r m e n zal, n a a r h e t z i c h l a a t a a n z i e n , in de k o m e n d e j a r e n e e n b e l a n g r i j k o n d e r w e r p v a n s t u d i e g a a n v o r m e n . H e t b e t r e f t h i e r e e n p r o b l e m a t i e k m e t e e n m u l t i ­ d i s c i p l i n a i r k a r a k t e r d i e z i c h t o t v e r b u i t e n d e t e l e - c o m m u n i c a t i e s f e e r u i t s t r e k t . B i n n e n de t e l e c o m m u n i c a t i e - s f e e r z u l l e n s o w i e s o d e t o e s t e l l e n b o u w e r s , d e t r a n s m i s ­ s i e - e n d e r o u t e r i n g s d e s k u n d i g e n e l k a a r d e h a n d m o e t e n r e i k e n . M a a r d a a r b u i t e n h e b b e n w e te m a k e n m e t r e e k s e n b e t r o k k e n e n w i e r b e s t a a n w o r d t g e r a a k t ; d e o m r o e p m e t

z i j n p r o g r a m m a m a k e r s , d e u i t g e v e r i j e n , d e p e r s e n h u n a u t e u r s e n j o u r n a l i s t e n e n t e c h n i s c h e s t a f , d e o n d e r w i j s w e r e l d m e t z i j n l e e r b o e k p r o d u c e n t e n , d e p o s t d i e n s t w i e r w e r k w i j z e zal w o r d e n b e ï n v l o e d e n l a s t b u t n o t l e a s t

d e c o n s u m e n t w a a r h e t a l l e m a a l " n a a r m e n z e g t " o m d r a a i t . E e n a a n t a l b e t r o k k e n e n h e e f t t e n a a n z i e n v a n de n i e u w e g r a f i s c h e t e l e c o m m u n i c a t i e s y s t e m e n r e e d s s t e l ­ l i n g e n i n g e n o m e n e n is z e l f s r e e d s m e t d e e e r s t e v o o r ­ p o s t e n g e v e c h t e n b e g o n n e n .

N i e t —t e c h n i s c h e p r o b l e m e n te o v e r . H e t l e v e n zal er v o o r d e t e l e c o m m u n i c a t i e s y s t e e m o n t w e r p e r n i e t e e n ­ v o u d i g e r op w o r d e n . M a a r w e l i n t e r e s s a n t e r .

Z i j n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d n e e m t toe. Hij zal m e e r d a n o o i t d u i d e l i j k m o e t e n m a k e n a a n d e k r i n g v a n b e t r o k k e ­ n e n w a t w e l e n w a t n i e t k a n .

Hij zal z i c h m o e t e n i n l e v e n in m o g e l i j k e a c c e p t a t i e d o o r g e b r u i k e r s v a n d e n i e u w e s y s t e m e n . E n w i l l e n m e e ­ d e n k e n o v e r e e n v e r s t a n d i g ( t e l e ) c o m m u n i c a t i e b e l e i d .

V o o r d r a c h t g e h o u d e n o p 14 d e c e m b e r 19 7 8 in h e t g e b o u w v o o r E l e k t r o t e c h n i e k THD , t i j d e n s e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e v e r g a d e r i n g v a n h e t N E R G (nr. 2 7 6 ) , d e B e n e l u x S e c t i e

IE E E , e n d e S e c t i e T e l e c o m m u n i c a t i e t e c h n i e k K I v I .

188

VIEWDATA IN NEDERLAND

EEN UITDAGING VOOR DE SYSTEEMLEVERANCIER

Dipl.Ing. H.-G. Nussbaum

Philips Telecommunicatie Industrie Hilversum

Viewdata in Nederland. A challenge for the system supplier. This report summarizes the task of the system supplier in relation to the PTT, the information supplier and the user. The influence of the technological developments and the international standardization upon Viewdata is contemplated. The basic function of Viewdata, the information retrieval, and further additional functions with their

influences upon the system characteristics are discussed. The limitations of the access to the View­

data base by a numerical tree only are shown and an example for better and easier accessibility is given.

SAMENVATTING

Dit rapport is gebaseerd op de gelijknamige lezing die tijdens het seminar "Viewdata in Nederland” van Inter­

mediair op 10 november 1978 door de auteur in Amsterdam en tijdens de NERG-KIVI vergadering op 14 december 1978 door ir. J. Bosman werd gehouden.

Er wordt verondersteld, dat de lezer over de tech­

nische en functionele aspekten van Viewdata geinformeerd is. (zie literatuur).

Dit rapport zal naast de positie van de systeem- leverancier ook die van de gebruiker toe lichten en de mogelijkheden en de beperktheden van Viewdata uiteen­

zetten om onjuiste verwachtingen te voorkomen.

De invoering van Viewdata stelt de systeemleveran- cier voor een veel komplexer probleem dan de invoering van een "gewoon" systeem, de risiko's zijn veel moei- lijker te bepalen en de afhankelijkheid van derden is zeer groot. Het leveren van een systeem omvat een aantal aktiviteiten waarbij de specifikatiefase aan het begin staat, en het is deze fase waarin Viewdata zich nu bevindt. Deze fase beïnvloedt in sterke mate de toekomst van Viewdata en het is noodzakelijk rekening te houden met de funktionele eisen, de te verwachten technolo­

gische ontwikkeling en de internationale standaardisatie om in Nederland een systeem op te bouwen dat aan de toe­

komstige gebruikerswensen voldoet en toch economisch is.

De richting van de technologische ontwikkeling is bekend, maar de standaardisatieaktiviteiten zijn nu pas in de beginfase. Deze aktiviteiten zijn erg belangrijk voor Viewdata om verschillende redenen: Viewdata appara­

tuur moet internationaal effektief kunnen samenwerken, kompatibel met andere systemen zijn en door een produk- tie in hoge aantallen laag in prijs kunnen worden.

De Nederlandse systeemleverancier is daarom erg afhankelijk van het gebeuren in de grotere buurlanden.

Een zeer groot aantal van de funkties van Viewdata is afhankelijk van de standaardisatie en pas wanneer deze enigszins afgerond lijkt, is het verantwoord om de ont­

wikkeling van de komponenten voor Viewdata te starten en de produktie en de verkoop voor te bereiden.

De tijd welke de internationale standaardisatie or­

ganisaties nodig hebben, zou door de PTT, de informatie leverancier en de systeemleverancier nuttig besteed kun­

nen worden om met behulp van studies en proefnemingen eigen ervaringen met Viewdata op te doen en te onder­

zoeken welke funkties een openbaar of een privé Viewdata systeem zou moeten hebben.

De basisfunktie van Viewdata is de konsultatie van een publieke gegevens bank. Maar ook een reeks andere funkties zijn met behulp van het systeem uit te voeren.

Deze toegevoegde funkties stellen extra eisen aan het Viewdata systeem en dit heeft verregaande konse- kwenties voor de hardware en de software van de Viewdata computer. Al deze funkties zijn reeds in verschillende bestaande computer systemen in gebruik, maar de proble­

matiek voor Viewdata ligt daarin deze optimaal te kombi- neren. Voor de invoering van Viewdata op grote schaal zou een kosten/baten analyse moeten plaatsvinden om te bepalen welke funkties en hoe deze geïmplementeerd moet­

en worden.

Voor zakelijk gebruik van Viewdata moet rekening worden gehouden met de unieke eigenschap, dat dit sys­

teem een overlapping van privé en zakelijk gebruik toe­

staat en dat het datanet DN-1 aanzienlijk vroeger opera­

tioneel wordt. DN-1 is uitermate geschikt voor het aan­

sluiten van beeldschermterminals en databases voor puur zakelijk gebruik.

T i j d s c h r i f t v a n h e t N e d e r l a n d s E l e k t r o n i c a - e n R a d i o g e n o o t s c h a p d e e l 44 - nr. 4 - 1979 189

PROBLEMATIEK VAN DE SYSTEEM LEVERANCIER

Een leverancier, die een nieuw produkt op de markt wil brengen, zal in het algemeen vooraf onderzoeken welke voordelen dit produkt aan de gebruiker zal moeten geven en wat de gebruiker bereid zal zijn daarvoor de betalen.

Hij zal meestal vinden, dat enerzijds de produktie- en andere kosten laag kunnen zijn wanneer de omzet hoog is, en anderzijds, dat de omzet hoog zal zijn wanneer de verkoopprijs laag is, verondersteld dat het produkt aan de eisen van de gebruiker voldoet (zie Fig. 1).

Fig. 1

Om dit probleem op te lossen zal de leverancier de markt onderzoeken, een aantal berekeningen doen en wel of niet met de produktie beginnen.

Voor een systeemleverancier, die van plan is om en­

kele of alle komponenten voor het Viewdata systeem te leveren ligt de situatie wel ingewikkelder (zie Fig. 2).

INFORMATIE

PTT LEVERANCIER

Fig. 2

De leverancier is in dit geval niet alleen van zijn eigen mogelijkheden (produktiemiddelen, know how, etc.) en de gebruiker afhankelijk, maar ook nog van de PTT en de informatie leveranciers. Het zal duidelijk zijn, dat beiden zowel op de kwaliteit als op de prijs van het produkt, het Viewdata systeem, een grote, en niet af te schatten invloed gaan uitoefenen. De PTT zal, wel of niet in internationaal verband (standaardisatie)

de funkties van de Viewdata centrales, hun bereikbaar­

heid via het telefoonnet en de kosten daarvan bepalen.

De informatie leverancier zal verantwoordelijk zijn voor de inhoud van de databases, d.w.z. voor de kompleetheid, de aktualiteit, de korrektheid, de integriteit, de toe­

gankelijkheid en eventueel ook de vertrouwelijkheid van de opgeslagen informatie. Verder zal ook hij door zijn kosten invloed hebben op de totale prijs van Viewdata.

De gebruikers wederom zullen alleen dan in grote mate gebruik van Viewdata maken, wanneer de dienst goed en de prijs ervoor laag is. Daarmee is dan de cirkel gesloten. Het zal duidelijk zijn, dat de problematiek van de invoering van Viewdata alleen dan kan worden op­

gelost, wanneer alle vier partijen bereid zijn, zich te engageren, te investeren en ri s i k o ’ s te dragen.

TAKEN VAN DE SYSTEEMLEVERANCIERS

Om een systeem als Viewdata in te kunnen voeren zal de systeemleverancier bereid moeten zijn om volgende aktiviteiten te starten:

* specificeren en definiëren van het gehele systeem en de komponenten ervan

* ontwikkelen en testen

* fabrikage voorbereiden

* produceren

* markt informeren

* adviseren en verkopen

* installeren

* onderhouden

* uitbreiden en aanpassen

* opleiden

Hiervoor zal de systeemleverancier aanzienlijke in­

vesteringen moeten doen en medewerkers en produktie- middelen moeten inzetten (welke anders voor een (nog?) zinvoller doel zouden kunnen worden g e b r u i k t ) .

SFECIFIKATIE VAN HET VIEWDATA SYSTEEM

Vooraf een citaat:

"If a communication-based system is sufficiently complex it is installed before it is designed." (James Martin, System Analysis for D a t a Transmission, p. 376)

Tijdens de specifikatie fase van een systeem moeten de funkties van het systeem zodanig worden vastgelegd, dat het systeem zo veel mogelijk aan de wensen of eisen van de toekomstige gebruikers voldoet, waarbij rekening moet worden gehouden met de bestaande of in arbeid zijn­

de standaards (b.v. CC ITT, CC IR, ECMA, ISO) en met de huidige, of beter nog met de toekomstige technologieën

in hard- en software.

190

Alleen wanneer de aktiviteiten van deze fase, waarin Viewdata zich nu feitelijk nog bevindt, zeer zorgvuldig worden doorgevoerd, zal zeker kunnen worden gesteld, dat de funkties en kosten van Viewdata op een zodanig niveau komen te liggen, dat het systeem door de toekomstige gebruikers ook geaccepteerd wordt.

Bij de specifikatie van de ^ysteemkomponenten zou in het bijzonder rekening moeten worden gehouden met de microminiaturisatie (microprocessor en halfgeleider ge­

heugen) welke de kosten van technische intelligentie sterk laat dalen. Dit geldt zowel voor de terminal appa­

ratuur (toetsenbord, geheugen) voor de huiskamer of voor het bureau en de invoer terminals als ook voor de View­

data centrales. Hiervoor zal verder rekening moeten wor­

den gehouden met de meest recente ontwikkelingen op het gebied van de data bases. Hierbij speelt in het bijzon­

der de goede toegankelijkheid van de Viewdata base een rol om frustraties van de toekomstige gebruikers, welke geen computer cursus hebben gevolgd, te voorkomen.

STANDAARDISATIE

De internationale standaardisatie, welke vaak als rem­

mend voor nieuwe ontwikkelingen wordt gezien, is voor een systeem als Viewdata noodzakelijk. Alleen wanneer internationaal de funktionele eisen worden uitgewerkt en vastgelegd, wordt zeker gesteld, dat apparatuur (hard­

en software!) van verschillende leveranciers ook over nationale grenzen effektief kan samenwerken. Verder wordt daardoor voorkomen, dat nationale versies van de verschillende systeemkomponenten moeten worden ont­

wikkeld en geproduceerd, hetgeen een negatieve invloed op het gebruik zelf en de produktiekosten voorkomt. Een positieve invloed op de kosten van Viewdata kan verder worden verkregen wanneer bij de standaardisatie van Viewdata ook rekening wordt gehouden met de standaardi­

satie van de twee andere systemen, namelijk teletext (een informatie uitzending via de TV-zender) en teletex (een verbeterd telex system) welke zich ook in de speci­

fikatie fase bevinden.

Viewdata wordt op verschillende niveaus door de standaardisatie beïnvloedt. De standaardisatie van de transmissie (modems, CCITT) ligt al lang vast en de set en code van de lettertekens ligt nu als ontwerp (CCITT) klaar. Op het gebied van het communicatieprotocol (fou- tendetectie en correctie), het toetsenbord voor huis­

kamer- en invoerterminals, de toegangsprocedure tot en de structuur van de database en het layout van de p a g i n a ’ s zijn geen standaardisatie aktiviteiten bekend.

Het gebruik van * en # is zeker niet optimaal. De leesbaarheid van 48 letters op 20 regels is zeker beter dan de huidige pagina layout. De informatieleverancier en de aktualiseringsstand zouden op iedere informatie­

pagina vermeldt moeten zijn.

GEBRUIKERSWENSEN

In de specifikatie fase van een nieuw systeem moeten de wensen van de toekomstige gebruikers worden onderzocht en opgenoraen in de funktionele systeem specifikatie.

Hierbij stoot men op het probleem, dat deze gebruikers­

wensen gewoon niet bestaan, omdat de gebruiker de nieuwe technische mogelijkheden niet kent. Veelal wordt dan door technici een systeem voor een proefperiode geïn­

stalleerd, dat technisch eenvoudig te realiseren is waarbij funktionele aspecten vaak te kort komen. Wanneer deze proefperiode technisch succesvol is ontstaat publi­

citeit rond het nieuwe systeem. Enthousiasme en kritiek op technisch, maatschappelijk en andere niveaus wordt via de media verspreid. Het merkwaardige daarbij is, en dat was in het afgelopen jaar ook met Viewdata zo, dat de meest enthousiaste en de meest kritische commenta­

toren vaak erg slecht over het nieuwe systeem geïnfor­

meerd zijn. Zij zijn het, die er toe bij dragen, dat er een grote verwarring rond de technische mogelijkheden van het nieuwe systeem ontstaat (TV-krant!).

FUNKTIES V A N VIEWDATA

De basisfunktie van Viewdata is de consultatie van een publieke data bank. In de loop van de tijd zijn er een aantal (al dan niet reeds in het Engelse systeem geïmplementeerde) funkties aan toe gevoegd, zoals de

* rekenfunktie

* brievenbusfunktie

* dialoogfunktie

* bestelfunktie

* reserveringsfunktie

* tekstverwerkingsfunktie

* uitgebreide toegankelijkheid

Al deze funkties zijn reeds in verschillende com­

putersystemen gerealiseerd maar er bestaat tot n u toe geen enkel systeem dat ze allemaal tegelijk kan uit­

voeren. De eisen die aan een computersysteem moeten wor­

den gesteld om deze funkties effektief uit te voeren zijn nogal uiteenlopend:

De consultatiefunktie vraagt om een data base systeem dat een zeer grote opslagcapaciteit bezit en toch goed toegankelijk is voor zowel de gebruiker als ook de in­

formatieleverancier. Het opzoeken van informatie zou

mogelijk moeten zijn met behulp van de numerische zoek-

boom en via andere procedures, zoals b.v. een alfanu-

merische zoekboom, met trefwoorden of via een eenvoudig

te leren zoektaal, die gebruik maakt van de natuurlijk

taal of de gebruiker leidt door hem formulieren te laten

invullen. Verder zou het data base systeem er voor zorg

moeten dragen, dat de gebruiker nooit op p a g i n a ’ s te­

recht komt welke (nog) leeg zijn of dat cross references niet kloppen (integriteit), dat door toevallige fouten of frauduleuze handelingen opgeslagen informatie wordt vervalst en dat de vertrouwelijkheid van vertrouwelijke informatie (closed user group) zeker wordt gewaarborgd.

De eisen welke een gebruiker aan de consultâtiefunktie van een Viewdata systeem zou moeten stellen worden in het volgende hoofdstuk nader behandeld.

De rekenf u n k t i e , b.v. het gebruik van het Viewdata sys­

teem als zakrekenmachine, het uitvoeren van in de com­

puter opgeslagen p r o g r a m m a ’ s (b.v. berekening van loon­

belasting of van hypotheken) en het spelen van spelle­

tjes (b.v. mastermind of doolhof) vraagt om een program- ma-bibliotheek en om grote verwerkingscapaciteit van de computer. Wanneer men eigen programma's in wil voeren, dan zal tenminste een compiler of interpréter (voor b.v.

BASIC) aanwezig moeten zijn.

De brievenbusfunktie vereist een zeer grote bedrijfsvei­

ligheid van het Viewdata systeem. De gebruiker zal eisen, dat een opgegeven bericht met zeer grote zeker­

heid en zonder fouten wordt af geleverd. Om dit te waar­

borgen zal de computer als dual systeem (On line/hot standby) moeten worden gerealiseerd. Om reklames van gebruikers na te kunnen gaan, zou het systeem alle be­

richten op een magneetband moeten schrijven.

De dialoogfunktie stelt nog verdergaande eisen. Het Viewdata systeem zou namelijk in staat moeten zijn om de gesprekspartner automatisch op te roepen (b.v. com­

municatie tussen doofstommen). Dit vraagt om additio­

nele apparatuur zowel aan de kant van de computer als aan de kant van de terminal.

De bestelfunktie en de reserveringsfunktie zijn in wezen bijzondere vormen van de brievenbusfunktie. Zij hebben bijzondere juridische konsekwenties en de eisen aan de informatie bescherming zijn bijzonder hoog. De bestel- berichten zal de geadresseerde leverancier liefst niet per enkel bericht, maar eens per dag of per week op een door zijn computer leesbaar medium (magneetband) of via een communicatie lijn, ontvangen en gebaseerd op deze gegevens de gevraagde goederen en rekeningen verzenden.

Bij het reserveren van diensten, b.v. een vlucht of een hotelkamer, moet dit wel per reservering on-line, realtime plaats vinden, omdat van deze diensten alleen een beperkte voorraad bestaat.

Het Viewdata systeem zal hiervoor via communicatie lijnen met reserveringssysteemen verbonden moeten zijn en in staat moeten zijn met verschillende reeds be­

staande systeemen samen te werken.

De tekstverwerkingsfunktie wordt gebruikt om nieuwe in­

formatie on-line in te voeren of bestaande pagina's te aktualiseren. Een programma als in een word- of textpro- cessor is nodig om de noodzakelijke funktie gemakkelijk uit te voeren.

Uitgebreide toegankelijkheid van het Viewdata systeem is gewenst om ook abonné's van het publieke telexnet of het toekomstige datanet DN-1 de mogelijkheid te geven om zich bepaalde informatie van de Viewdata base te ver­

schaffen. Hiervoor zal de Viewdata computer van speciale hard- en software moeten worden voorzien om deze lijn­

aansluitingen met andere snelheden, codes en procedures mogelijk te maken.

EISEN A M DE CONSULTATIEFUNKTIE VAN VIEWDATA

De basisfunktie van Viewdata is de consultatie van een publieke data bank. Dit wordt in alle publikaties over Viewdata toegelicht en er worden een aantal applikaties genoemd waar Viewdata de informatiebehoefte van de ge­

bruiker zou kunnen bevredigen zoals b.v.:

* de telefoongids

* het spoorboekje

* de bioscoopprogramma's

* de nachtdienst van de apotheken

* de vakaturebank

* de automarkt en vele andere.

Wat er niet bij wordt vermeld is het feit dat met de huidige zoekprocedure, de numerieke zoekboom, een aantal van deze applikaties erg moeilijk en tijdrovend of na­

genoeg helemaal niet kunnen worden uitgevoerd. Hoe zou b.v. iemand, die in Haarlem woont, met behulp van een toetsenbord, dat alleen cijfers kent, intoetsen, dat hij informatie wenst over de treinverbindingen van b.v.

Amsterdam - Muiderpoort naar Eindhoven - Beukenlaan op zondagmorgen? Of hoe vindt hij met behulp van hetzelfde apparaatje het telefoonnummer van hr. A. Janssen in de Langestraat te Heerlen?

Het "omgekeerde telefoonboek" is met behulp van het huidige Viewdata wel goed te realiseren. Men typt gewoon het telefoonnummer in van iemand wiens naam men is ver­

geten, en op het scherm verschijnt dan de naam en het adres. Maar, deze funktie wordt helaas weining gevraagd.

Er bestaan natuurlijk verschillende mogelijkheden om deze problemen op te lossen door b.v. iedere letter door een kombinatie van twee cijfers te vervangen. Maar deze of vergelijkbare methoden zijn alleen voor computer­

deskundigen en niet voor het brede publiek aan te bevelen.

192

Met behulp van een voorbeeld zal duidelijk worden gemaakt, welke mogelijkheden voor het opzoeken van in­

formatie Viewdata zou kunnen bieden en welke beperkingen het huidige systeem behelst.

VOORBEELD AUTOMARKT

Het Probleem

Wanneer men een gebruikte auto wil kopen, dan kan men er van uit gaan dat in de omgeving van de woonplaats een auto te koop zal zijn aangeboden, die aan onze wensen voldoet. Het probleem is alleen maar, deze te vinden. In plaats van het opbellen of bezoeken van dealers of het lezen van advertenties zou men beter Viewdata kunnen raadplegen, verondersteld dat de te koop aangeboden auto's in het systeem zijn opgenomen.

Om de opgenomen auto's ook terug te kunnen vinden moeten ze volgens een schema, dat op de essentiële ken­

merken van de auto is gebaseerd, gesorteerd zijn. Deze kenmerken zijn:

1. merk

Opel

2. model

Kadett

3. carrosserie vorm b.v. Combi

4. prijs b.v. f. 6.500,-

5.

km stand b.v. 45.000 km

6. bouwjaar b.v. 1976

7. kleur b.v. geel

Het zal duidelijk zijn dat voor verschillende mensen verschillende kenmerken belangrijk zijn. Voor iemand die een combi zoekt en een bepaald bedrag wil uitgeven zijn de kenmerken 3 en 4 het belangrijkst, daarna volgen of 5 of 1 en 2. Voor iemand anders zijn misschien de ken­

merken 1, 2 en 3 het belangrijkst, gevolgd door 6, 5 en pas daarna 4. Een derde zoekt misschien een gele cabrio (7 en 3) en heeft weinig boodschap aan 1, 2, 5 en 6 wan­

neer de prijs (4) maar redelijk is.

Hoe zou men nu de auto's in de Viewdata base op- neraen? Het meest waarschijnlijke schema is in fig. 3 geschetst: De auto's worden gesorteerd naar de begin­

letter van de dealer (informatie leverancier!) die de auto wenst te verkopen. Een kenmerk dus, dat in de bovengenoemde lijst niet eens voorkomt en dat voor vele mensen niet erg belangrijk zal zijn. Wanneer men vast besloten is bij een bekende dealer te kopen, zou men Viewdata niet raadplegen maar direkt naar deze dealer stappen.

Een verdere sorteermogelijkheid is in fig. 4 ge­

schetst, gesorteerd naar merken (kenmerk 1) wat al aan­

trekkelijk is. Maar in dit voorbeeld is dan het tweede kenmerk weer de naam van de dealer.

Beide voorbeelden laten zien dat de numerieke boom­

structuur een beperkte toegankelijkheid biedt.

Fig. 3

Fig. 4

Voor- en nadelen van de numerieke zoekboom

De numerieke zoekboom biedt een voordeel: de eenvoud.

Een Viewdata base, welke uitsluitend via een numerieke zoekboom toegankelijk is, bezit een eenvoudige software struktuur, de terminal heeft alleen een numeriek toet­

senbord nodig en de gebruiker is eenvoudig en binnen korte tijd op te leiden.

193

Maar de eenvoud van deze database brengt ook een aantal nadelen mee:

Er zijn van een index pagina maximaal tien verwij­

zingen (0....9) mogelijk. Worden deze allemaal benut dan laat dit geen enkele ruimte over om bepaalde onderwerpen later toe te voegen, zonder de gehele data structuur te herzien. Worden b.v. alleen 7 verwijzingen gebruikt, dan is dit tijdelijk verbeterd maar het zoeken duurt langer.

Onafhankelijk of er 5 of 7 of 10 verwijzingen worden gebruikt, het blijft altijd een probleem leveranciers gelijkwaardig in het systeem op te nemen. Zoals fig. 3 duidelijk maakt worden dealers die met A beginnen be­

voordeeld, omdat zij ’ ’ boven” in het lijstje staan. Een gebruiker, die zonder voorkeur voor een bepaalde dealer is, zou waarschijnlijk de lijst van boven naar beneden

"afturven". Verder worden de dealers bevoordeeld wier naam al in niveau 2 volledig vermeld is (b.v. ATON and BAAK tegenover AVAL, AZET en andere). N o g minder aan­

vaardbaar wordt de situatie voor de occassion handel (zie fig. 4) welke tegenover de "merk"-dealers benadeeld is. Wie moet de informatiepagina's, die de informatie leveranciers aanbieden, op gelijkwaardige wijze in de data base plaatsen?

De data moet volgens bepaalde kenmerken worden ge­

rangschikt (zie fig. 3 en 4). Bij iedere implementatie wordt daardoor een rangorde van de kenmerken vastgelegd, die al te vaak niet voor iedere gebruiker zinvol is. In beide bovengenoemde voorstellen is systematiek zoeken na b.v. het kenmerk "prijs" niet mogelijk.

De mogelijkheid bestaat, van een index of infor­

matiepagina een verwijs naar een heel ander deel van de database te geven (cross-reference). Bij het invoegen van nieuwe informatie pagina's kunnen verschuivingen in dit deel van de database onstaan, waar de crossreference naar verwees. Wie gaat de integriteit van de database beheren?

De informatie leveranciers bieden hun informatie in multiframes aan, welke alleen maar sequencieel (van pa­

gina no. X a t/m Xz) kunnen worden opgevraagd. Worden de auto's van een dealer naar steigende of dalende prijzen of naar modellen gesorteerd? Hoe dan ook, de volgorde zal voor vele Viewdata gebruikers irriterend, tijdrovend en kostbaar zijn met een geringe kans de goede auto te vinden.

N a deze niet volledige samenstelling van de nadelen van de numerieke zoekboom zal het duidelijk zijn dat voor een systeem dat in de jaren 1982-1983 op grote schaal zal worden ingevoerd, de staat van de techniek (hard- en software) van deze jaren als maatstaf voor de systeem specifikatie moet worden genomen en niet die, welke omstreeks 1 975 beschikbaar w a s .

Voordelen van een andere zoekmethode

In een alternatief Viewdata systeem zou het probleem van

de automarkt als volgt kunnen worden opgelost. Met be­

hulp van een zoekboom of van trefwoorden is de gebruiker bij de automarkt terecht gekomen en de volgende pagina verschijnt op zijn scherm: (Fig. 5):

A U T O M A R K T

Vult u a.u.b. de voor u belangrijke kenmerken in:

... merk ... model

... carrosserie vorm

19.. t/m 19.. bouwjaar

... t / m ... fl. prijs

... kleur

Fig. 5

Met behulp van het alphanumerieke toetsenbord worden nu de kenmerken ingevuld welke de koper van belang acht, b.v. (Fig. 6):

A U T O M A R K T

Vult u a.u.b. de voor u belangrijke kenmerken in:

OPEL ...

K A D E T T ...

COMBI ...

1976 t/m 1977 bouwjaar

2000 t/m 3000 fl. prijs

Fig. 6

Met deze gegevens gaat het Viewdata systeem zelf door het bestand van de aangeboden auto's heen en geeft het volgende antwoord (Fig. 7):

A U T O M A R K T

de door u gevraagde auto:

OPEL KADETT COMBI, b.j. 1976/77

voor 2000 t/m 3000 fl wordt niet aangeboden.

AANBEVELING:

* hogere of geen prijs invullen of

* ouder of geen bouwjaar invullen.

Fig. 7

Dit antwoord voorkomt een lang, onsystematisch zoeken zolder succes en de gebruiker kan zelf bepalen of hij meer geld wil besteden of een ander model wil gaan

zoeken.

194

Struktuur van de database

De database welke dit mogelijk maakt zou, als in Fig. 8 geschetst, kunnen zijn opgebouwd. Het systeem werkt met drie verschillende files (bestanden). Er zijn meerdere kenmerken files (alleen 4 geschetst), waarin alle auto's, gekenmerkt door een identifikatie nummer, zijn opgenomen met dien verstande dat iedere auto in iedere file voorkomt. Afhankelijk van het eerste ingevulde ken­

merk gaat het systeem in de desbetreffende file zoeken.

In ons voorbeeld vindt het 3 auto's. Van de kenmerken file wordt het adres aangegeven van de indexfile waar alle auto's met hun identifikatie nummer en alle ken­

merken in gecodeerde vorm zijn opgenomen.

Het systeem vergelijkt of alle gevraagde kenmerken overeenkomen met die welke in de index file zijn vermeld en of de auto nog niet verkocht is. Is het resultaat negatief, dan wordt hetzelfde met het volgende identifi- katienummer herhaald. Is het resultaat voor alle auto's negatief, verzendt het systeem een antwoord als Fig. 7.

Is het resultaat voor een van de auto's positief dan haalt het systeem de bijbehorende informatie pagina uit de pagina file en zendt deze aan de gebruiker. Deze pa­

gina vermeld ook extra's, welke niet als kenmerk worden gebruikt en verder het volledige adres van de aanbieder.

Deze database struktuur heeft het voordeel dat de gebruiker alleen informatie pagina's ziet met auto's die aan zijn eisen voldoen. Bij het invoeren van nieuwe in­

formatiepagina's kan men de identifikatie nummers op toevallige volgorde (random) in de kenmerken files zet­

ten. Daardoor wordt geen aanbieder bevoordeeld of bena­

deeld. Wanneer een auto is verkocht, kan dit door een bit in de index file kenbaar worden gemaakt en voorkomt, dat deze auto verder wordt aangeboden. Op een later tijdstip, b.v. eens per week kunnen dan alle files "ge­

zuiverd" worden.

Deze database zal zeker meer disk accessen per ver­

zonden pagina doen, dan de database met de numerieke zoekboom, maar waarschijnlijk zijn het minder disk accessen per pagina met gewenste informatie.

KENMERKEN FILE

INDEX FILE

PAGINA FILE

Fig- 8

MERK + CARROSSERIE

MODEL VORM PRIJS KLEUR

195