1e pu- e van werk- :eitlin- mder- mop- 1en of idson-
;e van
!erd is ) door wijk.
·Noor- 1. Bert
Prijs
I spec- in dit
inter- rede-
jaren 1isatie.
'· Prijs n Ne- rd ge- ecem-
m ge- 45 p.
10uden an zijn
cussie.
:ert, H.
;, J. G.
Toren, itsland ee van
lnhoud
pag. 70 Van de redactie pag. 71
Het stakingsrecht door mr. D. van de Kamp pag. 78
Onderwijs en arbeidsmarkt: een perspectief voor het (voortgezet) onderwijs?
door dr. H. G. van den Doel pag.86
Recht als functie van menselijk welzijn door prof. mr. G. E. Mulder
pag.92
Interview met minister Van Trier door dr. G. Puchinger
pag. 100
Reactie op Oecumene en Politiek door ds. J. E. van Veen
80/3
50e jaargang, nr. 3, maart 1980 Stakingsrecht
Van de Kamp
Onderwijs en arbeidsmarkt Van den Doel
Recht en welzijn Mulder
Interview: Van Trier Puchinger
Reactie op Oecumene en Politiek VanVeen
Van de redactie
Dit nummer wordt geopend door mr. D. van de Kamp met een artike/ over het stakingsrecht. De schrijver, secretaris van het CNV, gaat in op de recente ontwikkelingen op sociaal-economisch terrein. De vraag is, in hoeverre en op welke wij- ze de vakbeweging gerechtigd is binnen onze rechtsorde het stakingsrecht a/s middel te han- teren.
* *
*
Vervolgens schrijft dr. H. G. van den Doe/ over de relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt. De achtergrond is het gegeven dat onze samenle- ving sinds enige jaren geconfronteerd wordt met het verschijnse/ van de zgn. 'overscholing: waar- door ve/e /aaggeschoolden worden gedupeerd, evenals trouwens hager geschoolden die vee/a/
niet in een bij hen passende functie aan het werk kunnen. Er is onmiskenbaar een spanning in de overheidsdoeleinden: het bevorderen van de dee/name aan het onderwijs voor iedereen, en het beschermen van de sociaal zwakkeren.
T wee benaderingen voor dit probleem tekenen zich at: een met een rendementsoptiek en een met een pedagogische optiek. Van den Doe/
p/aatst kritische kanttekeningen bij drie stromin- gen binnen de rendementsbenadering. Ten on- rechte gaat men er Hnmers van uit dat aile ou- ders en aile leerlingen meer hechten aan een di- ploma met een zo groat moge/ijk persoonlijk voordee/, dan aan de op/eiding-sec. Bovendien zijn de kosten nu nauwe/ijks at te meten tegen de baten straks. Dit nog afgezien van de vraag of het moree/ niet aanvechtbaar is te denken in ter- men van 'human capital'.
Van den Doe/ stelt hier tegenover dat het onder- wijs een welzijnsvoorziening is en a/s zodanig
gericht behoort te zijn op de ontplooiing van ie- der kind. Dit betekent dat op pedagogische gronden een uitstel van beroeps- en studiekeuze noodzakelijk is tot na de puberteit. Hij conclu- deert ook dat ge/ijke kansen voor de kinderen nodig zijn, echter niet aan de start van de op/ei- ding maar juist aan het einde ervan. Van den Doe/ bep/eit een pedagogische benadering van het vraagstuk, zodat kwantitatieve vraagstellin- gen omgebogen kunnen worden naar kwalita- tieve.
* *
*
Vervolgens schrijft prof. mr. G. E. Mulder over het recht als functie van mense/ijk welzijn. Aan- leiding voor dit artike/ is de rede die de minister van Justitie, mr. J. de Ruiter, heeft gehouden als rector magnificus van de Vrije Universiteit ter gelegenheid van de 96 dies nata/is van die uni- versiteit in oktober 19 7 6. In deze rede werd ge- ste/d dat recht een functie van mense/ijk welzijn is, dat wit zeggen: recht moet gericht zijn op het bevorderen van het welzijn. Daarmee, a/dus de heer Mulder, neemt De Ruiter nadrukke/ijk at- stand van diegenen die zich orienteren op het bijbelse gerechtigheidsbegrip. De Ruiter kiest voor een denken over recht dat niet religieus van karakter is. Mulder gaat vervolgens nader in op het verband tussen welzijn en compromissen, welzijn als fi/osofisch apriori, welzijn en emanci- patie, welzijn en welvaart en op het vraagstuk van rechten en plichten. Hij bestrijdt niet, dat er een hechte band bestaat tussen recht en welzijn.
Een overheid kan haar taak niet beperken tot het handhaven van de status quo. Mulder bestrijdt we/, dat het recht zijn bestaansgrond heeft in het algemeen welz1jn. Recht is niet een functie van algemeen welzijn, maar het is juist andersom:
algemeen welzijn is een functie van het recht, a/- dus de heer Mulder.
* *
*
Dr. G. Puchinger heeft een interview met de mi- nister van wetenschapsbe/eid, dr. ir. A. van Trier.
* *
*
Tenslotte reageert ds. J. E. van Veen op het the- manummer 'Oecumene en Politiek: ons decem- bernummer van 1979.
HE
H
In opg me1
ZOU,
niel
wa~
lek~ sch1 mo, kin~
we~
zicr1 I led\ cier, de
Ma< mer sorr ook
toe~
verv, afwi Zulk in a van1
gaa~
hoo1
/3
ie- he 'Ze
'u-
en ei- en an in- ' a-
•er 'n- ter
~Is ter ni- re- 'ijn ret de
at-
ret
~st
an op
~n,
ci- 'uk
er
qn.
1et /dt 'ret
·an m:
a/-
ni- er.
?e- m-
Het stakingsrecht
Het stakingsrecht*
door mr. D. van de Kamp
In 1872 werd het stakingsverbod in Nederland opgeheven. Toen al waren regering en parle- ment ervan overtuigd dat staking niet strafbaar zou moeten zijn. Toen al besefte men dat het niet aanging de werkman het laatste en sterkste wapen at te nemen, waarmee hij zich tegen wil- lekeur en onrecht kon verzetten. Toch schreeuwt, ruim een eeuw later, menigeen nog moord en brand wanneer werknemers een sta- king afkondigen. Ook als dat hun laatste ver- weermiddel is tegen werkgevers door wie zij zich onrechtvaardig behandeld voelen.
ledereen vindt het heel normaal dat een leveran- cier de levering van zijn waren stopzet wanneer de koper de gevraagde prijs niet wil betalen.
Maar als werknemers voor hun belangen opko- men, zijn er vaak stormen van kritiek. Vanuit sommige christelijke kringen worden daar soms ook nog principiele bezwaren tegen staking aan toegevoegd. Van tijd tot tijd wordt dan het CNV verweten dat het niet elke staking zonder meer afwijst.
Zulke verwijten komen veelal uit kringen die zich in allerlei geloofszaken beroepen op uitspraken van vorige geslachten. Maar als het om staking gaat, zien zij meestal gemakshalve over het hoofd dat grate voormannen uit christelijke kring
mr. D. van de Kamp
Mr. D. van de Kamp (35) is sinds 19 7 8 bestuur- der van het CNV, speciaa/ be/ast met vragen rand mede'Zeggenschap, arbeidswetgeving en militaire 'Zaken. Daarvoor was hij juridisch advi- seur van het CNV.
al bijna een eeuw geleden het recht van werk- staking hebben erkend.
Eerste christelijk-sociaal congres Heel duidelijk werd dat uitgesproken op het eer- ste christelijk-sociaal congres in 1891.
Menigeen zag toen de werkstaking als een ver- foeilijk strijdmiddel van de opkomende socialis- tische vakbeweging, die klassenstrijd en revolutie
• Dit artikel is geschreven op basis van een lazing die de schrijver voor de CNV-afdeling Baarn heeft gehouden op 26 februari j.l. Hij heeft bovendien de stand van zaken m.b.t. het stakingsrecht geactualiseerd n.a.v. een recente rechterlijke uitspraak.
Het stakingsrecht
predikte. Een staking was opstand tegen het ge- zag. Een christen mocht daar dus nooit aan meedoen. Maar was dat wei zo'n christelijk standpunt? Dit werd een van de kernvragen op het congres, dat georganiseerd werd door het centraal comite van AR-kiesverenigingen op ver- zoek van de christen-werkliedenvereniging 'Pa- trimonium'. Christelijke werkgevers en werkne- mers, hoogleraren, predikanten en VU-studen- ten kwamen daar bijeen om te spreken over de houding van christenen tegenover de sociale no- den van die tijd. Ze vonden elkaar in scherpe kri- tiek op de vele sociale misstanden en deden daar duidelijke uitspraken over.
Een van die uitspraken was:
Het recht van werkstaking, mits nooit als po- litiek instrument of als moedwillige contract- breuk, kan geenszins worden ontkend. Het is eisch der christelijke conscientie, van dit recht geen gebruik te maken, v66rdat de overtuiging verkregen is dat aile andere mid- delen zijn uitgeput; in sommige gevallen evenwel kan werkstaking plichtmatig zijn.
Zo'n uitspraak kwam natuurlijk niet zonder slag of stoot tot stand. Het probleem werd schriftuur- lijk grondig uitgediept. De een noemde staking een vijfvoudige zonde. De ander voerde aan dat God zelf ooit aan 600.000 lsraelieten de eerste stakingsopdracht gaf - waarna ze onder Iei- ding van Mozes Egypte verlieten. P. van Vliet, toen bestuurslid en later voorzitter van "Patrimo- nium', betoogde: 'Het recht van werkstaking is voor den werkman dikwijls zijn enig middel tot verbetering, zijn heilig recht'.
Wei voegde hij er meteen aan toe dat de werk- man er wei zeer voorzichtig mee moet omgaan omdat het dikwijls een zeer duur middel is.
'Het is ermee', aldus Van Vliet, 'als met een stuk spek dat gevonden werd in een afgebrand huis en dat zich zeer goed liet smaken. Toch zal nie- mand beweren dat men, om lekker spek te eten, eerst zijn huis moet afbranden'.
Kritiek was er ook op de zware straffen, die toen soms aan stakers werden opgelegd. Zo vertelde dr. C. C. Schot, predikant te Hardenberg, dat men soms drie maanden gevangenisstraf eist tegen iemand, die een ander tot werkstaking tracht over te halen - "terwijl iemand, die op een kermis een gapende wonde van enige centi- meters wijd tot op de botten toe snijdt en daar- door het Ieven van zijn medemens in gevaar brengt, er met een geldboete afkomt'. Dominee Schot noemde dat, in 1 891 , onrecht en schande
mr. D. van de Kamp
voor de maatschappij. Hij vond het een ziekelijk verschijnsel dat men werknemers het recht op werkstaking durfde ontzeggen op grand van Gods woord.
Heel scherp bestreed Abraham Kuyper de op- vatting dat staking van werklieden tegen hun patroon een opstand zou zijn tegen het door God ingestelde gezag. De patroon is geen over- heid en als zodanig geen dienaresse Gods, be- toogde Kuyper. De heilige en zuivere begrippen omtrent de overheid als vertegenwoordigster van het gezag dat uit God is mogen dus niet ver- ward worden met de verhouding tussen patroon en arbeider. De patroon is volkomen vrij arbeid te Iaten verrichten of te doen ophouden, maar eveneens is de werkman vrij de arbeid aan te nemen of te weigeren. Dat heeft dus niets te maken met de eis der conscientie.
Zo bracht Kuyper de verhouding tussen werkge- ver en werknemer terug tot precies wat het is:
een overeenkomst tussen gewone staatsbur- gers. Ze kunnen samen een contract sluiten - en ze kunnen het ook weer opzeggen of op- schorten als ze het niet eens kunnen worden. Er is dus geen enkele reden, dat de een het zich zou moeten Iaten welgevallen door de ander on- rechtvaardig te worden behandeld. Wanneer een werkgever zijn werknemers onrechtvaardig behandelt hebben de werknemers niet aileen het recht, maar soms zelfs de plicht om hun werk te staken.
Standpunt CNV
In deze geest heeft het CNV het recht van sta- king al bij zijn oprichting erkend. Het CNV heeft er wei steeds aan toegevoegd dat een staking:
- aileen verantwoord is wanneer aile andere middelen om tot overeenstemming te komen zijn uitgeput;
- niet tegen wettig genomen besluiten van de overheid mag zijn gericht;
- geen moedwillige contractbreuk mag zijn;
- niet gekoppeld mag zijn aan eisen, die niet (mede) door de werkgevers kunnen worden in- gewilligd;
- niet verantwoord is, wanneer daardoor le- vensgevaar voor anderen ontstaat of onevenre- dig grate schade aan het algemeen belang of aan de belangen van buitenstaanders wordt toe- gebracht.
Het CNV aanvaardt de staking dus als een uiter-
H
sti. w: ml gil tis ml m·
I
Vv, h~
di~ or, 0~ sit. or, ta.,
dE1 VO WI
w V<, sq
WIJ
de oe1
te.1 ka1 kir1
a(l Zel le~t dq m1 Zo
c~
he mt du All eel blil lijk del ge of
_ j
bei tot m~ af.r
SleJ aa1 ovt
'3
) - In Jr
r-
er
f- In
id ar te te
e- s:
If-
p- Er
:h
n- er ig
m m
a- lft re
:Je
et n-
e-
·e- of le-
:!'f-
a.r.
staatkunde Het stakingsrecht
ste middel in een geschil met werkgevers, maar wijst elke staking af, die in strijd is met de parle- mentaire democratie. De christelijke vakbewe- ging gaat er immers van uit dat in een democra- tische rechtstaat politieke besluiten via de parle- mentaire democratie tot stand behoren te ko- men.
Wei heeft een organisatie als de vakbeweging het volste recht aile oorbare middelen, dus zo no- dig ook een demonstratieve actie, te gebruiken om invloed uit te oefenen op die besluitvorming.
Openlijk verzet tegen rechtsgeldig genomen be- sluiten van de overheid wijst het CNV echter af, omdat dit in strijd is met zijn opvattingen over de taak van de overheid en de grondslagen van de democratie. Natuurlijk zijn er grensgevallen, bij- voorbeeld wanneer een staking zowel tegen werkgevers als tegen de overheid is gericht.
Waar ligt dan de nadruk?
Van het antwoord daarop zal afhangen welk soort actie kan worden gevoerd. Moeilijker wordt het wanneer het gaat om acties binnen de bedrijven, die tot doel hebben invloed uit te oefenen op de politieke besluitvorming. Een kor- te, demonstratieve onderbreking van het werk kan dan verantwoord zijn. Maar een echte sta- king van langere duur zou schade toebrengen aan de eigen bedrijven, terwijl de werkgevers zelfs niet in staat zijn een wezenlijke bijdrage te leveren aan de verwezenlijking van het beoogde doel, want dat is een zaak van kabinet en parle- ment.
Zo'n staking wijst het CNV af. En zeker doet het CNV niet mee aan stakingen, die (mede) tot doel hebben een kabinet ten val te brengen. Dan im- mers is er sprake van misbruik van macht - en dus van ongeoorloofde actie.
Als wij bezwaren hebben tegen het beleid van een kabinet - en die hebben we op het ogen- blik volop- maken we dat onverbloemd duide- lijk. We doen al het mogelijke om dat beleid via democratische, parlementaire weg om te bui- gen. Maar een organisatie van werknemers - of van boeren, artsen, werkgevers of schippers - maakt misbruik van macht, wanneer zij pro- beert door middel van een staking een kabinet tot heengaan te dwingen. Zulk misbruik van macht wijst het CNV ook in 1980 nadrukkelijk af.
Slechts in een enkel geval is ongehoorzaamheid aan of verzet tegen de besluiten van een wettige overheid geoorloofd - of misschien zelfs ver-
80/3 mr. D. van de Kamp
plicht. Dat is het geval wanneer de overheid mensen wil dwingen tot handelingen, die duide- lijk in strijd zijn met hun levensovertuiging en hun geweten. Of wanneer een kabinet een be- leid voert dat lijnrecht indruist tegen de rechten van de mens.
Dat kan dus bijvoorbeeld het geval zijn wanneer het recht van vakvereniging wordt aangetast, doordat vakbonden monddood en machteloos worden gemaakt.
Wettelijke regaling
Deze opvatting over stakingsrecht wordt door velen in Nederland gedeeld. Maar ondanks de steeds weer oplaaiende discussie over h&t sta- kingsrecht en wat daarmee samenhangt is er nog steeds geen behoorlijke regeling. Er zijn vele - soms tegenstrijdige - rechterlijke uitspra- ken. Er liggen twee wetsontwerpen al elf jaar op behandeling te wachten. Onlangs heeft minister Albeda aangekondigd de Sociaai-Economische Raad advies te vragen over een stakingscode, waarin afspraken over gedragsregels bij stakin- gen kunnen worden vastgelegd.
loch is er in de loop van de jaren iets veranderd.
De Raad van Europa heeft een Europees Sociaal Handvest vastgesteld, waarin het stakingsrecht is erkend. Regering en parlement hebben dit handvest goedgekeurd, echter met uitzondering van het stakingsrecht voor overheidspersoneel.
Daardoor hebben de werknemers bij particuliere bedrijven het principiele recht van staking. De vraag is niet meer of men mag staken, maar on- der welke voorwaarden en omstandigheden.
Voor ambtenaren en spoorwegpersoneel gold tot voor kort nog het stakingsverbod van 1903.
Dat verbod is onlangs ingetrokken. Staking is voor ambtenaren niet meer strafrechtelijk straf- baar. Dan hebben dus ook ambtenaren nu het recht en de vrijheid tot staken, zou men denken.
Het kabinet-Van Agt denkt daar echter anders over.
Het kabinet beweert namelijk: zolang het sta- kingsrecht van ambtenaren niet nadrukkelijk is vastgelegd, is het ambtenaren niet toegestaan t~ staken. lntrekking van het stakingsverbod be- tekent nog geen erkenning van het stakings- recht. Ergo: als ambtenaren staken zijn ze niet strafbaar, maar toch mag het niet. De regering wil eerst uitmaken hoever voor ambtenaren de vrijheid tot staken mag gaan. Die vrijheid kan
Het stakingsrecht
namelijk worden beperkt voor zover dat nodig is voor bescherming van de rechten en vrijheden van anderen, voor de bescherming van de open- bare mde en veiligheid, de volksgezondheid en de goede zeden. Dat moet per wet worden ge- regeld. Een wetsontwerp is er nog niet, maar kan op korte termijn worden verwacht.
Rechtsstaat
Grote onzekerheid dus op aile fronten.
Werknemers bij het particuliere bedrijfsleven hebben een stakingsrecht ingevolge het Euro- pees Sociaal Handvest. Ambtenaren hebben dat recht niet, ook al is hun speciale stakingsverbod opgeheven. We Ieven in een rechtsstaat. De vakbeweging erkent dat graag. Zij stelt zich niet boven de wet. Haar beleid - zeker ten aanzien van stakingen - kan door de rechter worden getoetst. Maar dit houdt zeker niet in dat elke staking aan de rechter zou moeten worden voor- gelegd. Dat zou onverstandig zijn en kan ave- rechts werken.
Evenmin is hiermee gezegd dat de rechter zich ten voile met de inhoud van het conflict moet of mag bezighouden. De rechter toetst aan de zorgvuldigheid. Maar wettelijke regels zijn daar niet voor. Het hele stakingsrecht is eigenlijk nog steeds een grote ratjetoe. Het is dringend nodig dat aan de grootste onzekerheden snel een eind wordt gemaakt.
Die onzekerheid is nu het grootst voor de ambtenaren. De regering heeft duidelijk uitge- sproken dat er voor hen geen sprake kan zijn van een onbeperkt stakingsrecht. Het zou niet ver- antwoord zijn, wanneer bijvoorbeeld aan militai- ren en politiepersoneel werd toegestaan om te staken, betoogde minister Wiegel onlangs nog in de Eerste Kamer. Het kabinet wil daarom nu eerst de beperkingen regelen, voordat het sta- kingsrecht van ambtenaren wordt erkend.
Natuurlijk moet een regering zeker kunnen zijn dat zij onder aile omstandigheden haar wette- lijke taak om orde en gezag te handhaven zal kunnen uitoefenen.
lk heb er dan ook begrip voor als er uitzonderin- gen worden gemaakt. Maar de grote vraag is hoe ver de regering daarmee wil gaan. Er zijn immers meer grote nationale, algemene belan- gen die niet door een staking in gevaar mogen worden gebracht.
Door een totale staking in ziekenhuizen bijvoor- beeld kunnen mensenlevens in gevaar komen.
mr. D. van de Kamp
Ook een algehele stopzetting van de levering van water, gas of elektriciteit kan fatale gevol- gen hebben. Zo heeft de overheid de zorg voor meer belangen die door een staking niet wezen- lijk in gevaar mogen worden gebracht. Maar dat wil nog niet zeggen dat de overheid dan maar op grote schaal aan allerlei groepen overheids- personeel het stakingsrecht al bij voorbaat zou moeten ontnemen.
In de eerste plaats zou er weer nieuwe rechtson- gelijkheid ontstaan, wanneer bijvoorbeeld het personeel van academische ziekenhuizen of ge- meentelijke nutsbedrijven geen stakingsrecht zou krijgen en de werknemers van particuliere ziekenhuizen en energiebedrijven wei.
Bovendien zou een regeling langs die weg lang niet waterdicht zijn, omdat het personeel van particuliere instellingen er toch niet onder zou vallen. Maar als bijvoorbeeld het personeel van de NV Nederlandse Gasunie gaat staken richt dat vermoedelijk veel meer schade aan dan wanneer de gasopnemers van een gemeente de boel erbij neergooien.
En de voorziening van eerste levensbehoeften loopt meer gevaar wanneer het personeel van bakkerijen of zuivelfabrieken de straat opgaat, dan wanneer de ambtenaren van het IJkwezen, het visserij-onderzoek of de gemeentelijke plant- soenendienst er de brui aan geven.
Aileen uit deze twee voorbeelden blijkt al dat de overheid de zorg voor vitale belangen nooit vol- ledig kan veilig stellen door beperking van het stakingsrecht van overheidspersoneel. En dus rijst de vraag waarom men ook niet voor ambte- naren serieus rekening zou houden met de eigen verantwoordelijkheid van werknemers en hun organisaties.
ledere werknemer en elke vakbond heeft de plicht om, wanneer een staking of dergelijke ac- tie wordt overwogen, heel zorgvuldig na te gaan welke belangen daardoor in gevaar kunnen ko- men. lndien men daarbij onzorgvuldig of onver- antwoord te werk gaat dan is er altijd nog de rechter aan wie een oordeel over de rechtmatig- heid van een staking kan worden gevraagd.
De regering wil het stakingsrecht voor ambtena- ren nu snel regelen. I ngevolge een uitspraak van de Tweede Kamer zal nog v66r 1 januari 1981 een wetsontwerp moeten worden ingediend.
Wat dat wetsontwerp precies zal inhouden moeten we afwachten. Maar door de medede-
I
Cc.
I
Er: is i1 we dig m~ ger no~ dot kar ninl val!
'3
>-
IU
1-
~t
~-
lt
·e lg 1n
IU
1n lt 1n le
In It, n, t-
,,_ le
~t IS
~-
tn 1n
le 1n
)-
r- le
~-
3- ln
1 d.
tn
~-
Het stakingsrecht
lingen van minister Wiegel staat al wei vast dat het kabinet in elk geval beperkingen wil invoe- ren. Het ziet er dus naar uit dat straks onder- scheid zal worden gemaakt tussen verschillende soorten overheidspersoneel.
Maar hoe groot of hoe klein de groep ook wordt, waarvan het stakingsrecht door de nieuwe wet zal worden ingeperkt, daar zal in elk geval iets tegenover moeten staan. Hun positie in het ge- organiseerd overleg zal aanzienlijk moeten wor- den versterkt. Even noodzakelijk zal het zijn voor hen een speciale regeling te treffen voor de op- lossing van geschillen in het overleg tussen de minister en de bon den van overheidspersoneel.
Elke groep, die van stakingsrecht wordt uitge- zonderd of in dat recht wordt beperkt, heeft im- mers recht op een geschillenregeling, waarin hun goed recht als werknemers op afdoende wijze veilig wordt gesteld. De installing van een Hof van Arbitrage kan wellicht een mogelijkheid zijn, die overweging verdient.
Voor overheidspersoneel dat wei stakingsrecht zou krijgen dreigen echter ook nog enkele haken en ogen te ontstaan. Voor hen blijft immers gel- den dat het parlement uiteindelijk over de hoog- te van hun salarissen beslist. Zou het stakings- recht ook mogen worden uitgeoefend, wanneer het parlement eenmaal een beslissing heeft ge- nomen? lk denk van niet, want dat zou dan een staking zijn tegen de wettelijke overheid en het democratisch bestel.
Commissies van onderzoek
Er is al wei gebleken dat het haast niet mogelijk is in een wet nauwkeurig vast te leggen onder welke omstandigheden een staking gerechtvaar- digd is en wanneer niet. Werkgevers en werkne- mers hebben daar sterk uiteenlopende opvattin- gen over. Bovendien zullen de omschrijvingen noodgedwongen algemeen van aard en daar- door nogal vaag moeten zijn, hetgeen een bron kan zijn van hooglopende verschillen van me- ning over de uitleg en toepassing in concrete ge- vallen.
Veel belangrijker is dat nu spoedig wordt beslo- ten tot instelling van commissies van onderzoek, waarvoor reeds elf jaar geleden een wetsont- werp is ingediend. Zulke commissies hebben tot taak in geval van een conflict de oorzaken en achtergronden na te gaan en vast te leggen in een rapport. Oat rapport kan dienen als basis
mr. D. van de Kamp
voor eventuele pogingen tot bemiddeling en op- lossing van het conflict. Het kan ook goed dienst doen wanneer de rechter wordt gevraagd een staking onrechtmatig te verklaren.
De behandeling van dergelijke zaken door de rechter is het volgende punt dat wettelijk beter dient te worden geregeld.
De praktijk is nu dat zulke geschillen in kort ge- ding door een President van een Rechtbank worden behandeld.
De ervaring heeft geleerd dat verschillende rech- ters in min of meer vergelijkbare geschillen tot heel uiteenlopende uitspraken kunnen komen.
Het CNV bepleit daarom met klem de installing van een stakingskamer bij een der gerechtsho- ven waar voortaan aile stakingsgeschillen ;noe- ten worden behandeld. Oat heeft twee voorde- len. Allereerst is de kans dan aanzienlijk groter op meer uniformiteit in de rechtspraak. Het tweede is dat zo'n kamer uit meer personen be- staat en dat daarin, naast een of meer gewone rechters, deskundigen op het gebied van de ar- beidsverhoudingen kunnen worden opgenomen waardoor een betere beoordeling mogelijk wordt.
Stakingscode
Zoals bekend heeft minister Albeda onlangs aangekondigd de SER om advies te vragen over een stakingscode. Hierin zouden spelregels kun- nen worden vastgelegd die bij een staking in acht genomen moeten worden.
In een code zouden afspraken gemaakt kunnen worden over aanzegtermijnen en in acht te ne- men veiligheidsregels. De positie van werkwil- ligen kan eveneens aan de orde komen zowel wat hun recht op arbeid betreft als wat hun doorbetaling aangaat. Tenslotte kunnen regels worden opgesteld met betrekking tot de vraag welke acties van werknemers en directies tij- dens een staking geoorloofd kunnen worden ge- acht.
Minister Albeda zal er goed aan doen zijn idee snel uit te werken en aan de SER voor te leggen.
Van het CNV mag een constructieve bijdrage worden verwacht. Uiteraard zijn wij van mening dat zo'n code in hoge mate zal moeten aanslui- ten bij de opvattingen van het CNV. De kern van deze opvattingen is dat een staking een vorm van strijd is die zoveel en zolang mogelijk moet worden vermeden. Een stakingsbesluit mag niet
Het stakingsrecht
lichtvaardig worden genomen, maar vergt zorg- vuldige afweging van aile belangen die in het geding komen. Eigenlijk is een staking iets af- schuwelijks. In de dertiger jaren werd dat in De Gids al eens als volgt verwoord: 'Aan elke sta- king, hoe rechtvaardig oak, kleven ernstige na- delen: verbittering bij de patroons en arbeiders, economische verliezen, een ontregeld gezinsle- ven, onverdraagzaamheid en vaak felle haat tus- sen stakers en werkwilligen. AI met al kan sta- ken met recht een paardemiddel genoemd wor- den. Wij zouden de dag zegenen wanneer sta- king voor ons geen strijdmiddel meer behoeft te zijn.' Dat gold in de barre werkelijkheid van de dertiger jaren. Vandaag de dag geldt dat nag.
Samenwerkingsverband
Tenslotte nag dit: de vraag zou kunnen rijzen hoe het CNV deze visie op het stakingsrecht ver- enigt met zijn opvattingen over de onderneming als samenwerkingsverband. Het CNV meent dat men in zo'n samenwerkingsverband in onderling overleg over allerlei zaken moet beslissen. Maar wanneer het overleg wordt geweigerd of wan- neer werkgever en werknemers het in het over- leg niet eens kunnen worden, is er geen sprake van een gezamenlijke beslissing. Als die breuk niet te lijmen valt is er een conflictsituatie ont- staan. In die situatie zou dan de doorslag gege- ven worden door de weigering van de werkge- ver om een gevraagde loonsverhoging of andere verbetering van arbeidsvoorwaarden in te wil- ligen.
Natuurlijk verdient het oak dan de voorkeur om te proberen het geschil vreedzaam op te lassen.
Het CNV zal dan oak, als daarop enige kans van slagen lijkt te bestaan, graag aile mogelijkheden benutten om via bemiddeling het geschil te be- slechten.
Maar als oak dat onmogelijk is, mag dan van werknemers worden gevergd dat zij in de wei- gering van de werkgever berusten? Hoe on- rechtvaardig die beslissing van de werkgever misschien oak is? Nee, zegt dan het CNV. Na- tuurlijk niet. Dat zou een vorm van dictatuur zijn.
Dan zou het onrecht het altijd gemakkelijk kun- nen winnen van het recht. Daarin mag niet wor- den berust. En daarom moeten de werknemers, als uiterste middel, het recht hebben om te sta- ken - d.w.z.: het recht om te weigeren hun arbeid te blijven leveren wanneer zij er oprecht 76
mr. D. van de Kamp
van overtuigd zijn dat zij het slachtoffer worden van onrechtvaardig beleid.
Natuurlijk kan een staking er dan toe leiden dat de verhoudingen binnen de onderneming ernstig worden beschadigd. Maar wiens schuld is dat dan? Van de werkgever, die het overleg afbreekt doordat hij weigert mee te werken aan een ak- koord? Of van de werknemers die weigeren om hun diensten te blijven leveren aan een werkge- ver die meent dat hij eenzijdig de arbeidsvoor- waarden mag dicteren? En die, naar het oordeel van zijn werknemers althans, weigert om het loon te beta len dat zij rechtvaardig vinden, waar- op zij recht menen te hebben?
Het CNV meent dat in die situatie een staking alleszins verantwoord kan zijn. Een andere op- lossing is dan immers niet meer mogelijk. En zou de vakbeweging tach te lichtvaardig tot een sta- king hebben besloten, dan is er altijd nag de rechter die kan uitmaken dat de staking onrecht- matig is en dus onmiddellijk moet worden beeindigd.
lk meen dan oak dat er voor de christelijke vak- beweging aile reden is om vast te houden aan het stakingsrecht, mits dat aileen wordt gebruikt wanneer geen enkele andere oplossing meer mogelijk is.
Naschrift
Nadat bovenstaand artikel geschreven was werd de uitslag bekend van het kart geding dat de metaalwerkgeversorganisatie FME had aange- spannen. De President van de Amsterdamse Rechtbank achtte de stakingen door de lndustrie- bond FNV georganiseerd, niet onrechtmatig.
Vanuit CNV-gezichtspunt plaats ik de volgende kanttekeningen bij dit vonnis.
1. De juridische ruimte voor de vakbeweging voor het voeren van acties is duidelijk vergroot.
Dit ontslaat haar echter niet van de plicht inver- antwoordelijkheid te overwegen of van die rech- ten gebruik gemaakt moet worden. Het CNV heeft geen stakingsacties willen ondernemen te- gen de aanvaarding van de loonwet en de loon- maatregel. Het gaat niet aan werkgevers te tref- fen terwijl ze geen wezenlijke bijdrage aan de oplossing van het conflict kunnen leveren en verder is met de schade die ontstaat de werk- gelegenheid niet gediend.
2. De rechter is gebonden aan wat partijen voor- leggen. Naar mijn mening kan in aile objectiviteit vastgesteld worden dat de door de FM E aange-
He
vo( rier 3. ~ litie1
i
du~
de(
i
'3
3t '9
3t
<t
<- n
r- ei
~t
r-
g
)-
u
l- Ie t- n
(-
d le ,_
'e
l-
le g t.
r-
1-
v
l- 1-
f- 'e n
(-
r- ,_ it
a.r.
staatkunde Het stakingsrecht
voerde gronden nogal beperkt waren. Men be- riep zich vooral op de CAO.
3. Er is zeker geen algemene uitspraak over po- litieke stakingen gedaan. lmmers:
- het gaat om proteststakingen, varierend in duur van een half uur tot 24 uur;
- het betreft acties die als uiterste middel wor- den gezien om de overheid te be.invloeden;
80/3 mr. D. van de Kamp
- in het geding is een acute bedreiging van de positie van de werknemers. In dit geval het reele inkomen.
4. Uit het vonnis leid ik at dat de President sta- kingen die plaats vinden nadat het parlement heeft beslist, onrechtmatig zal achten. Hij spreekt immers over 'be"invloeden'. Logischerwijze is dit slechts mogelijk als nog niet is beslist.
ltJ
Onderwijs en ar~eidsmarkt: een
perspectief voor het (voortgezet) onderwijs
<I)
I Cl)
"C
c: 0
Onderwijs en
arbeidsmarkt: een perspectief voor het (voortgezet)
onderwijs? 1
Dr. Huib G. van den Doel
Velen menen, dat het met de ontwikkeling van het onderwijs, nationaal gezien, de verkeerde kant opgaat. Het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen is nog steeds de grootste op- maker met een twintig miljard gulden per jaar;
daarenboven komen nog de soms forse bedra- gen die andere ministeries aan onderwijs en educatieve voorzieningen spenderen: totaal vier miljard.1
In de eerste plaats rijst bij enkelen de vraag, of de prioriteitsstelling die het onderwijs geniet, wei in overeenstemming is met de trend der toenemende vergrijzing, die eerder zou moeten uitnodigen tot verheffing van het bejaardenbe- leid als prioriteit nummer een.2
Een tweede categorie vraagt zich af, of, uitgaan- de van het gegeven dat de huidige prioriteits- stelling van onderwijs gerechtvaardigd is de vie- rentwintig miljard wei op de juiste wijze worden besteed.
De discussies over geld worden bemoeilijkt, doordat er een expliciete, gemeenschappelijk aanvaarde visie op het onderwijs in de nabije en verre toekomst ontbreekt, waardoor er aile kans is geweest op impliciet beleid, waarvan de ge- volgen thans zichtbaar worden.
dr. Huib G. van den Doe/
Dr. Huib G. van den Doe/ (43) te Voorthuizen is algemeen directeur van het Christe/ijk Pedago- gisch Studiecentrum te Hoevelaken.
Hij is voorzitter van de CDA-commissie 'Kennis en Carriere: en lid van het college van bestuur van de Stichting voor Leerplan-Ontwikke/ing (SLO).
Wat is er aan de hand?
Regeringen met uiteenlopende politieke signa- tuur hebben de deelname aan het onderwijs zo- veel mogelijk gestimuleerd; het onderwijsbeleid van verschillende regeringen is gericht geweest op externe democratisering (het deelnemen van kinderen uit lagere sociale milieus aan hogere vormen van onderwijs) zonder een duidelijke kwalitatieve en kwantitatieve planning. Nadat twintig jaar lang steeds meer kinderen Ianger
1. Mijn bijzondere dank aan prof. dr. J. van den Doel. prof.
dr. G. Wielenga en drs. C. S. Zwart voor hun kritische opmer- kingen en waardevolle suggesties bij het eerste concept. Aan prof. Wielenga dank ik de in dit artikel gebezigde indeling.
2. Zie: M. Santema en R. H. Tink: Onderwijs en srbeid- (smsrkt). lnfonnatieblad van het lnstituut voor Onderwijs- kunde der R.U/Groningen, 9e jrg., nr. 3, maart 1978.
On pe1
na ge ge gin va de hu varl abij die I sle mb nu Dit ver tie ve me sta koz niv de zo vor Inc Pet om1 Ia a~
Pop tew perr tie, stra sen ge"ir digt mo• kee1 nari
De~;;
zijn,, nee1 het 1
hee1 did a de II om I de 1 I age op ~
toe, kunl Hier1 ciet1 ZOQE
is
J-
is
IJf
1g
a-
D-
id st m re ke at .er
·of.
er- .an
•id-
•ijs-
a.r.
staatkunde
Onderwijs en arbeidsmarkt: een
perspectief voor het (voortgezet) onderwijs
naar school zijn gegaan, en op de arbeidsmarkt gekomen zijn met diploma's met een steeds ha- ger civiel effect, is er thans, mede door de vertra- gin.9 van de economische expansie, het effect van de "overscholing" opgetreden. Jonge aca- demici kunnen geen baan meer vinden3 die bij hun opleiding past; zij gaan een positie bezetten van een niveau lager, van een hbo-er. De hbo abiturient zal het met een positie moeten doen die eigenlijk bestemd was voor iemand die slechts een middelbare opleiding had, terwijl de mbo-ers het met lbo werk moeten doen. Maar nu komt het 'Peter Principle' om de hoek kijken.4 Dit principe is geformuleerd door inzicht in het verschijnsel, dat mensen in leidinggevende posi- ties vaak de mist ingaan, doordat zij deze positie verworven hebben door een verkeerd selectie- mechanisme. lemand die zeer goed voldoet als stafmedewerker, wordt op grand daarvan uitver- kozen tot afdelingsdirecteur: een positie van een niveau hager. Voor deze positie mist hij echter de goede toerusting en karaktereigenschappen, zodat,hij een mislukking wordt, terwijl hij in z'n vorige baan excelleerde.
In ons verhaal is thans het omgekeerde van het Peter Principle het geval. Het gaat n.l. hier niet om een niveau te hoog, maar om een niveau te laag.
Populair gezegd wordt thans de potentiele direc- teur chef personeelszaken, de potentiele chef personeelszaken wordt hoofd van de administra- tie, het potentiele hoofd wordt gewoon admini- strateur, enz. Maar ... daarvoor zijn deze men- sen niet opgeleid. In feite is in hun een opleiding ge'investeerd voor andere kennis, andere vaar- digheden, terwijl zij voor het werk dat zij in feite moeten doen, ongeschoold zijn! Door dit omge- keerde Peter Principle gaan thans vele functio- narissen, hun hoge scholing ten spijt, de mist in.
Degenen die echter 'het kind van de rekening' zijn, zijn de laagstgeschoolden. Het bedrijfsleven neemt graag te hoog gediplomeerden, omdat het bezit van een diploma een 'meerwaarde' heeft op het gebied van de attitude van de kan- didaat: bijvoorbeeld een havo-diploma toont dat de kandidaat enig doorzettingsvermogen heeft om een relatief moeilijke zaak tot een goed ein- de te brengen, terwijl een lbo-diploma een te lage motivatie-graad zou kunnen verraden: wie op school geen interesse heeft de leerstof zich toe te eigenen, zal zich in het bedrijf ook niet kunnen aanpassen, zo redeneert men kennelijk . Hieruit mage blijken dat soms door de niet expli- ciet gemaakte effecten van het onderwijs (het zogeheten 'verborgen leerplan':5 opvoeding tot
80/3 dr. Huib G. van den Doe/
ijver, tot trouw, tot plichtsbetrachting, tot het doen van vervelende dingen) toch een belangrij- ke voorwaarde vormen voor het latere succes dat de abiturient in zijn werkontplooiing boekt.
Zoiets moet veel onderwijsvernieuwers te den- ken geven.
Op een andere plaats6 heb ik uiteengezet dat naar mijn mening de slechte aansluiting van on- derwijs en arbeidsmarkt, en het feit dat veel kin- deren aanvoelen dat hun opleiding niet in over- eenstemming is met hetgeen later in de maat- schappij van hen verwacht wordt, een oorzaak is van het gebrek aan motivatie van veel leerlin- gen.
J. W. Becker, medewerker van het Sociaal en Cultureel Planbureau, verbindt in zijn artikel 'Minstbedeelden op de arbeidsmarkt minder gewenst'7 aan het gesignaleerde verdringings- proces van 'laag' door 'hager' de volgende con- clusie: 'Het bevorderen van onderwijsdeelname is een ideaal van de verzorgingsstaat. De be- scherming van de sociaal zwakken is dat ook.
Maar de realisering van het eerste ideaal brengt het tweede in het gedrang. Ook in deze humane samenleving met al haar garanties voor de wel- vaart van de sociaal zwakken blijkt degene, die volgens de algemeen geldende normen het min- ste kan, ook het minste gewenst te zijn.
Dit te moeten constateren is ontnuchterend en wrang.'
Het CDA zal het niet bij deze constatering mo- gen Iaten, maar zal maatregelen moeten voor- staan ter genezing van de kwaal, en ter voorko-
ming van de ziekte.
In dit artikel wil ik een bijdrage leveren tot de discussie over het complexe vraagstuk. Daartoe wil ik twee wezenlijk verschillende benaderingen de revue Iaten passeren.
Allereerst volgt een kenschetsing van de z.g.
rendementsoptiek, waarbij het onderwijs wordt gezien als middel tot investering, in verwachting
3. Universiteiten leiden werkelozen op.
in: FEM, 24 jan. 1980, p. 24 w.
4. Zo genoemd naar Dr. Laurence J. Peter, die samen met Raymond Hull schreef: The Peter Principle, London. 1969.
5. Zie F. A. Kieviet: Open en gesloten curricula. Leiden 1974, p. 4v.
6. H. G. van den Doel: De motivatie van het kind.
in: CPS-blad, december 1979 (nr. 6). p. 4 w.
7. Over het zgn. 'trickle-down'-effect: J. W. Seeker: Minst- bedeelden op arbeidsmarkt minst gewenst.
in: NRC-Handelsblad, 3 jan. 1980.
Onderwijs en arbeidsmarkt: een
perspectief voor het (voortgezet) onderwijs
van rendement. Binnen deze optiek zie ik een drieerlei invulling van het begrip rendement (de individualistisch-liberalistische, de democratisch- socialistische en de materialistisch-socialisti- sche).
Daarnaast volgt een kenschetsing van de peda- gogische optiek, waaraan ik in relatie tot de ren- dementsoptiek een conclusie hoop te verbinden.
De 'rendementsoptiek'
De beantwoording van de vraag, of de vieren- twintig miljard voor onderwijs goed besteed zijn, heeft iedereen weleens de neiging een 'lastpak' te zijn, die van elk ge·investeerd tientje wil weten welke effecten het heeft gehad, wat terecht ge- komen is van het beleid dat men met het geld heeft beoogd. 'Wat krijg je ervoor terug?'
De meest bekende manier van redeneren bin- nen deze optiek is, die ervan uitgaat, dat de term 'kapitaal' en 'investering' niet aileen betrekking heeft op het bedrijfsleven, roerende of onroeren- de goederen, maar ook ... op mensen: de zoge- heten 'human-capital'-benadering.8
Ook in calvinistische kringen is het geen onbe- kend verschijnsel, dat een vader en moeder veel geld besteden aan de opvoeding en het onder- wijs van hun kinderen, als een stukje investering.
Een goede opleiding geeft toegang tot beter be- taalde banen, tot een ander sociaal milieu, dat op zijn beurt ook weer zorgt voor hoog gehono- reerde functies.
De kosten-batenanalyse lijkt wei erg voordelig uit te vallen, als je enige tienduizenden guldens investeert in een academische opleiding voor je kind, om dit terug te krijgen in de enige honderd- duizenden die het kind later in de loop van zijn Ieven verdient: een tienvoudige vrucht! Ouders, die z6 denken, is er alles aan gelegen het kind zodanig in te sluizen, dat het vanzelf terechtkomt op de universiteit. Men kiest als basisschool een goede opleidingsschool, die het kind klaarmaakt voor een - in verhouding tot zijn mogelijkhe- den - 'hoge' vorm van voortgezet onderwijs.
Daarna wordt het lyceum of gymnasium geko- zen, met een zo kort mogelijke brugperiode, die liefst het kind moet voorsorteren naar het vwo, of op zijn minst naar het havo. Werkt het kind niet mee, of, (nog erger!) heeft het de mogelijk- heden niet, dan wil men wei pleiten voor een langere heterogene brugperiode, die misschien op een later tijdstip het kind alsnog de kans geeft op een hogere vorm van voortgezet onder- wijs.
dr. Huib G. van den Doe/
Maar niet aileen de ouders, ook de school geeft vaak de gelegenheid tot een 'human-capital'-be- nadering. In ons land zijn de opleidingen voor eerstegraads leraren gescheiden van die voor een tweede- of derdegraads bevoegdheid. In de opleiding van eerstegraads docenten wordt rela- tief veel tijd en geld ge·investeerd; die zo opgelei- de onderwijsgevende - mede gevormd door de impliciete overwaardering van zijn groep - zal op zijn beurt zoveel mogelijk energie investe- ren in de relatief meer begaafde leerling, en plei- ten voor handhaving of verhoging van de 'kwali- teit' van het onderwijs, waarmee hij bedoelt:
a lies wat de universitaire traditie aan cultuurgoe- deren heeft opgeleverd, welke cultuurgoederen moeten worden overgedragen door personen die het dichtst staan bij de universiteit. Deze op- stelling leidt tot de z.g. universitaire leerplandruk, waaraan de school met graagte, of quasi met te- genzin, voldoet.
Tot slot vinden we de 'human-capital'-benade- ring terug bij politici en bestuurders, zowel in het linkse als in het rechtse kamp. Terwille van de duidelijkheid moeten we de werkelijkheid ge- weld aandoen, door de bestaande opvattingen op dit terrein in te delen in drie groepen: de indi- vidualistisch-liberalistische, de democratisch-so- cialistische en de materialistisch-socialistische.
De individualistisch- liberalistische
De individualistisch-liberalistische benadering legt het begrip 'persoonlijke welvaart' uit in ter- men van 'materiele welvaart'. Hierbij staat o.m.
de vraag centraal: welk materieel profijt heeft mijn kind van hetgeen in hem, via onderwijs, is ge·investeerd. Hierin vinden wij veel terug van wat wij schreven over de 'human-capital-bena- dering'.
Politici binnen deze benadering zijn geneigd te kiezen voor een onderwijssysteem, waarbij on- derwijsvoorzieningen met een hoog civiel effect, toevallen aan hen die reeds getoond hebben rendement op te leveren. Een sprekend voor- beeld van deze benadering is de poging de se- lectie tot het hoger onderwijs te regelen via toet- sen, waarin kennis en geschiktheid worden ge- meten.
8. Zie voor 'human-capital'-benadering: Th. Schultz: Invest- ment in human capital. The role of education and research.
New York, 1971.
Or pe
De: WEI in i
tot. gr([
va~
uit, 'lin, tOll te I he1 vo: ter, gel he, sp, de Be ge, ler, H~ bet m( m1, ee, gn de op ge ee Of) lij~ po, ac1 m1
al~,
ac1 he ee di~ gu Ee,
na:
w~
sit1 cri. re1· a a ve cif I WI
