Otthoman ofte kort begryp der levens vande Turcksche keyzers, t' sedert Otthoman den I. tot Mahomet den IV. teghenwoordigh regeerende

(1)

Turcksche keyzers, t' sedert Otthoman den I.

tot Mahomet den IV. teghenwoordigh regeerende

Vincent Stochove

bron

Vincent Stochove, Otthoman ofte kort begryp der levens vande Turcksche keyzers, t' sedert Otthoman den I. tot Mahomet den IV. teghenwoordigh regeerende. Joos van der Meulen, Brugge 1680

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/stoc036otth01_01/colofon.php

© 2017 dbnl

(2)

(3)

Kort begryp van de levens der Turcksche keysers.

Ottoman I. keyser der Turcken.

't Jaer ons Heeren 1300.

HIERhebt ghy een der voornaemste werckstucken van de Fortuyn, ofte veel er een vande wonderbaerste uytwerckinghen vande eeuwighe Voorsienigheyt des

Alderhooghsten; een Man naer het alder-ghemeynite ghevoelen van een slechte af-komste, ofte in

Vincent Stochove, Otthoman ofte kort begryp der levens vande Turcksche keyzers, t' sedert Otthoman den I. tot Mahomet den IV. teghenwoordigh regeerende

(4)

allen gevalle wiens voorOuders maer en hadden het bevel ghehadt over eenen kleynen hoop volcks, ghequeeckt ende op-ghebracht in een slecht Dorp van Sogut, ter tijdt als-wanneer den meerderen-deel van het Oosten sich booghde onder het jock vande heerschappy vande Sultans van Egypten; den welcken door de besonderheyt van sijn verstandt, ende grootsheyt van sijnen moedt wijs maeckten aende Oguzianen, een Turckxsche Natie, te moeten wederom inde handt nemen hunne Wapenen nu al verroest, soo aen-nam in achtinghe by den Souldan Aladin, ofte Saladin, dat hem hebbende ghekoren tot sijne Stadt-houder Generael, naer sijne doodt bevondt sulck eene macht inde handt te hebben, dat hy sich konde verghelijcken ende mede-ghesel maecken aen de ghene van te vooren sijne Meesters waeren, ende beneffens hun deelen de Landen die sy met ghemeyne macht verovert hadden, sich alleen

onderhoorigh maecken een ghedeelte van Bithynien ende Cappadocien, verslaen in eenen volkomen Veldt-strijdt den Teggiur der stadt Boursa, de selve stadt met gheweldt ende strormender handt in-nemen, al-waer hy oprechtede den Konincklijcken Stoel van sijne heerschappye; sich meester maecken vande beroemde Steden van Synopus in't Landtschap van Galatien, ende Angaurus in dat van Phrygien, met de overgroote ende stercke stadt van Sebaste ofte Suias in Cappadocien, ende die van Iaca, met een groot ghetal van goede Vestinghen daer ontrent; ten onder-brenghen de Kinderen van Homut, een vande seven onderhoorighe Vorsten van Aladin, de Griecken uyt Natolien verjoeghen, in-nemende dit Landtschap met ontallijcke plaetsen aenden Pontus Luximus gheleghen; in gheen van sijn onder-neminghen ongheluckigh zijn, dan alleenelijck in het belegh vande steden van Nicea, ende Philadelphis;

konnende tusschen alle dese overinninghen den eersten in Europa brenghen 8000.

Turcken, die aldaer eene onverghelijcke schade

(5)

deden: invoerende dese Wet, dat'er niemandt in sijn Hof en was, ofte hy moest sich sijne slaef noemen: ende om sich meer ontsienelijck te maecken, hy rechte op eene Lijf-wacht van Ianitsairen (Turcken nochtans van natie, verschillende daer in van Amuat sijnen naer-volgher) met sulck eenen keur, ende Kryghs-tucht, dat sy nootsaeckelijck in het toe-komende wesen moesten als een onoverwinnelijcke vestingh, ende ancker tot het versekeren van sijnen Staet: wetten gheven ende oprechten, de welcke altijdt tot den dagh van hedent zijn onderhouden gheweest, sich bevindende door dien middel t'saemen Instelder, ende Wetghever van sijne Heerschappye: eyndelingh laetende aen sijne naer-kommelinghen binnenn den tijdt van 28. jaeren dat hy regneerde, een alderschoonste, ende grootste Vorstendom, ontsienelijck aen alle nabuerighe natien, ende soo vast ghegrondt-vest, dat het selve naer hondert jaeren moeste wesen den schrick vande gheheele werelt: Niet-te-min dese vervallen zijn soo seldsaem, dat sy tot noch toe hun's ghelijck niet en hebben ghehadt; nochte hy selfs iemandt, die hem daer in kan vergheleken worden. Hy was van een minsaem inborst, seer ghenadigh, strydtbaer, maer die nochtans niet aen en vingh sonder voorgaende raedt: het was oock het ghene hy bysonderlijck stervende aen sijnen Soon belaste, hem bevelende op het alder-hooghste nimmermeer iets strydende teghen de Gheboden Godts te ondernemen, ende de sijne te beminnen, om van hun oock bemindt te worden mildelijck te herkennen, jae self te eeren de ghene hy bevinden soude aen hem ghehoorsaem en toe-gheneghen te zijn. De ghene ghelooven dat hy van een gheringhe af-komste was, segghen dat hy was den Soon van Lich: de andere die hem af-komstigh maecken van een Doorluchtigh Huys, schrijven hem toe voor Vader Ortagules. Hy begon te regneren in't jaer ons Heeren 1300. naer-laetende (volghens eenighe)

(6)

dry Kinderen: hy stierf tot Boursa, op ghelijcken dagh als hy gheboren wierdt in't jaer 1328. oudt zijnde 70. jaeren; een Vorst de welcke alsoo seer beklaeght wierdt als eenigh ander van sijne Naer-kommelinghen, ende wiens goedtheyt soo seer gheacht wierdt, dat hedendaeghs de Turcken ten aenkommen van hunne Keysers in het Rijck, hun noch toe-wenschen de goedtheyt van Ottoman, welcken naem sijne nae-komelinghen hebben gheacht van een soo gheluckigh voor-teecken, dat sy den selven tot eenen ghemeynen toe-naem van hun allen aen-ghenomen hebben, willende bykans door sijnen verborghen invloedt, in hunne herten doen wederom leven, de gaven ende uyt-nementheden van hunnen eersten Keyser.

(7)

Orcham soon van Ottoman, II. keyser der Turcken.

't Jaer 1328.

DEsen Keyser ghelijckende sijnen Vader in hooghmoedt, besonderheyt van raedt, ende eersucht, sijnen Broeders sich hebbende meesters ghemaeckt van gheheel den Staet, verstrekckt sich van Roovers, ende sich dienende van hunne onderlinghe twisten, brenght den eenen naer den anderen ten onder, maeckende sich door dien middel volkommen Heer van het Turcksche

(8)

Keyser-rijck: hy verwon de oude Kryghs-oversten van wijlent sijnen Vader, de welcke teghen hem waeren op-ghestaen, ende hun beroovende van hunne Landtschappen, gaf die aen sijne twee Soonen, onder den tytel van Sanghiacten; versekert sich van bontgenootschap, trauwende de Dochter vanden Coninck van Carramanien, doet aen den Oorlogh aen eenighe Vorsten van Asien: ende ghelijck hy loos ende doortrapt was, maeckt verdrach met den eenen om den anderen die te ghemackelijcker ten onderen te brenghen; neemt in de Steden van Niceën, ende Nicomedien, ende verslaet by Philocratien, den Palealogus, die hem ter hulpe ghekommen was; maeckt verbondt met Catacuzenus den anderen Keyser der Griecken, ende nam tenHouwelijck sijne Dochter, beoorloght den Caraman sijn Schoon-vader, ende hem ontweldight hebbende verscheyde Vestinghen, doet sterven sijnen jonghsten soon, Broeder van sijne Vrauwe, alleenlijck maer thien jaeren oudt zijnde, verovert Misien, Lycanonien, Carien, ende Phrygien, verbreydende sijne Landt-paelen vanden eenen kant tot den Hellepontus, ende vanden anderen tot den Ponts Luinus. Beleghert zijnde door die van Bulgarien, ende andere Christene Volkeren binnen de stadt van Demotica, verstreckt sich van daer gheluckelijck, te neder maeckende daer naer de belegheraers, de selve half droncken verrassende, berent Philadelphien, maer de kloeckheyt vande belegherde dwanck hem sich van daer onverruster saecken te vertrecken; hy overwelghde (naer het segghen van eenighe) de Steden van Gallipolis, ende Philippolis; ende ter oorsaecken vande groote aerdt-bevinghe die ontstont daeghs voor het in-nemen van Gallipolis, seyde tot de sijne: Laet ons in Europa blijven, aenghesien ons Godt den wegh opent: sijn verblijf nochtans en was aldaer maar van dry jaeren; want hy verloor (volgens eenighe) eenen Veldt-slagh teghen de Tartars, alwaer hy doodt bleef, achterlaetende twee So-

(9)

nen Soliman, ende Amurat. Andere segghen dat dit gheschiede voor de Stadt van Boursa: hy wierdt begraven in een Dorp by Gallipoli gheleghen, gheregneert hebbende 22. jaeren. Keyser zijnde van het Westen Carolus IV. ende van Constantinopel Ioannes Paleogus, ende Ioannes Catacuzenus, die onder elckander twisteden: hy was een seer heusch ende mildt Vorst, voornamentlijck aende Kryghs-lieden, aen de ghene in eenighe konst uyt-schenen, ende aenden aermen; inder-voeghen dat-men van hem seydt dat hy nimmermeer aen iemandt de aelmoessen weygherde: oock dede hy stichten verscheyden Timarets, ofte Hospitalen; eerbiedigh ende Godts-dienstigh in sijnen Wet, seer eerende de Bedienaers der selver, haer doende huysen bauwen, al-waer hy wilde dat sy onderhouden wierden; hy stichtede een Collegie tot Boursa, in het welck hy de Jonckheyt t'sijnen koste onderhiel, ghevende loon aende

Toesienders ende Mahometaensche Leeraers: sijn verstandt was spits-vindigh, vooramentlijck in Oorloghs tuyghende ghereedtschap: hy bevlijtighde seer om sich gunstigh, mildt, ende beleeft te betoonen tot de Christenen, om die tot hem aen te locken: 't welcke hem met sulck een voordeel gheluckte ter oorsaecken vanden tweedracht der Griecken, dat hunne borgherlijcke oneenigheden hem meer overwinninghen, als sijne macht hem hebbende toe-gebracht.

(10)

Solyman I. soon van Orcham, III. keyser der Turcken.

't Jaer 1352.

S OL Y M A N eenen alder-strydtbaersten Vorst, van sijne teerdere kindtsheyt af op-ghebracht in het midden vande Leghers van sijn Vader, ende om soo te segghen meer op-ghevoedt met bloedt als met zogh, hebbende ten onderen ghebracht Vngleses ende Crates,

(11)

Vorsten van Bulgarien, neemt door verraedt inde Stadt Orestiade, ofte Andrinopel, ende die van Philippoli by verdrach, wint een ghedeelte van Thracien, met de Steden van Pergamus, Edrenute, Zemenique, ende meer andere, soo over dese als d'andere syde vanden Hellespontus, komende daer door in sulck een achtinghe dat hem alle daghen nieuwe Kryghs-lieden van alle ghewesten van Asien toe-liepen, aenghelockt oock door de leckernye ende soetigheyt vanden roof, gaet aen een verbondt met den Grieckschen Keyser om de Tarballianen, ende Bulgaren den Oorlogh aen te doen.

Maer alsoo hy rijck-ghelaeden vanden buyt sich haestede om wederom door Asien te passeren, eene sieckte hem overvallende ghenootsaeckte hem eenen anderen doortocht te doen van het leven tot de doodt: hy en regneerde maer twee jaeren, ende wierdt begraven inde Goulette van Chersonesus by sijnen Vader.

(12)

Amurat eersten van dien naem, broeder van Solyman, IV. keyser der Turcken.

't Jaer 1360.

SIeck zijn, en t'saemen sterck, heusch ende wreedt, snel ende licht in sijnen ouderdom, schreckelijck ende minsaem, onversadelijck in het bloedt vergieten, ende niet-te-min niemandt van sijne ondersaeten sonder rechtveerdighe oorsaeck te doen sterven, zijn over-

(13)

een-kommende strydigheden, die-men nerghens als in desen Man en bevindt, ende de welcke de naerkommenlinghen over desen Keyser zullen doen verwonderen: het gheluck, 't welck hem van het beghinsel sijnder regeeringhe begonste te begunstighen (zijnde aen het Rijck ghekommen sonder eenigh mede-heysscher van het selfde te hebben) storte over hem altijdt overvloedelijck sijne jonsten uyt tot het eynde sijns levens toe. Daer-op betrauwde, sendt hy Zenderben sijnen Cady Lescher met 12000.

Turcken ter hulpe aen den Grieckschen Keyser ende passeert stoutelijck daer naer selver de enghte van Gallipoli, op twee Genouesche Schepen in't jaer 1 3 6 3 . vergheselschapt van 6000. Turcken, die betaelden voor door-tocht-ghelt eenen Ducaet voor yder kop: hy versloegh Marcus Cracovicchius Vorst van Bulgarien, ende den Despota van Servien, inden veldt-slagh van Casovien, al-waer den Despota

ghevanghen ghenomen wierdt, den welcken hy wreedelijck dede ombrenghen: nam in Phorres deHooft-stadt van Macedonien ontweldighde aen Dragas, Mysien, ende den Bergh Rhodopus aen Pogdan, twee kloecke ende machtighe Vorsten, ende by-naer gheheel Romanien aenden Grieckschen Keyser: sijn af-wesen hebbende veroorsaeckt den oproer van sijne Stadt-houderen in Asien, de victorie die hy over hun bequam (door sijne onvoorsiene overkomst) herstelde alles op eenen ooghenblick in sijnen voorighen staet. Sijnen Soon Saus hebbende dierghelijck in Europa aen-ghericht, het gheluck des Soons wijckt aen dat vanden Vader, ende de Conincklijcke

aensienelijckheyt brenght wederom de Kryghs-lieden sonder slagh oft stoot tot hun schuldighe plicht, ende nemende de Stadt Demotica, met sijnen Soon ghevanghen, doet hem de ooghen uyt-steken (verblindende desen gantschelijck, ghelijck hy ghedaen hadde sijne Stadt-houders ten daghe vanden strydt) ende inde zee worpen alle de Griecken, die hem wae-

(14)

ren ter hulpe ghekommen; hy ginck aen den Oorlogh teghens Susam Despote van Servien, ter oorsaecken vande schoonheyt vande Vorstin sijne Dochter de welcke hy ten houwelijck nemen wilde (ghelijck als hy hadde) de overhandt bekommen hebbende. Carathin den grootsten Veldt-oversten van sijnen tijdt, won hem de Steden Cherale, Seres, Marolia, ende het beroemde Thessalonica, dwinghende den Vorst Emanuël, Soon vanden Keyser Calojan, hem verghiffenisse te gaen bidden:

eyndelinghe zijnde altijdt victorieus gheweest in 36. Veldt-slaghen, daer hy sich selver bevondt, den 37. die hy leverde aende Bulgaresen, ende Servianen, op het pleyn van Cosobe was veel wijder beroemt, soo om de overtreffelijcke victorie die hy daer bequam, als om het leven dat hy daer liet: Dit gheschiede ten jaere 1372.

Paus wesende van Roomen Gregorius den XI. regnerende in Vranckrijck Carolus den V. in Duytslant Carolus den IV. ende tot Constantinopel Calojan, ofte Ioannes Paleologus, den welcke met hem vrede maeckte, ende hem eene van sijne Kinderen sondt, om aende Poort sijn ordinaire verblijf te houden. Hy was den eersten der Ottomannen die sich noemde Contichiary, dat is te segghen Keyser: eenen Vorst van den welcken men nauwelijckx oordeelen kan welck van beyden in hem grooter was ofte de deught ofte wel het gheluck, het welck noyt naer en liet van hem te

begunstighen. Hy was onvermoyelijck inden Oorlogh den welcken hy (soo andere segghen) nimmermeer onbedachtelijck ofte uyt begheerlijckheyt aen en vingh; maer als door een rasernye, ende onversaedelijcken lust van bloedt te vergieten: ende schoon hy weeck ende sieckelijck was, hy was nochtans inde leste daghen sijns levens alsoo fris, snel, gauw ende wacker, als in sijne eerste ende kloeckste jonckheyt.

weynighe Vorsten konnende sich ten dien opsichte verghelijcken: hy hadde een blijdt ende aenghenaem wesen, de ooghen

(15)

niet wreedts nochte barbarisch uyt-ghevende, eene soete ende aenlockende spraeck, nochtans gheweldigh ende vol drift als hy moest den Kryghs-man vermaenen om wel te vechten, toonende altijdt eerst den wegh om wel te doen toonde een

ghespraeckigh ende minsaem ghelaet, ende was nochans uytter maeten wreedt, ende den welcken de minste begaene faute niet en soude vergheven hebben. Sijne groote onder-vindinghe dede hem soo nauw toesien in het ghene hy onder-nam, dat nimmermeer hem iet noodighs en ontbrack door sijne verswijmenisse: hy hielt sijn woordt, behoudens het niet en was ten nadeele van sijne grootheyt, tot behouden van welcke hy dickwils veele veynsinghe, eersucht, verraet, ende onghetrouwigheyt in't werck leyde: hy was soet om mede te handelen voor het volck 't welcke vredelijck het jock sijnder heerschappye droegh; hy betoonde sich daerom oock seer bemaetight tot de kinderen af-komstigh zijnde van edelen stamme, de welcke in sijn Hof op-ghebracht waeren, ende alder-ghereetst om een-yder te lief-koosen ende by sijnen eyghen naem te noemen: Sommighe hebben gheseyt, dat hebbende toe-ghelaeten aen sijne Krijghs-Oversten van strooperyen te doen op de Christenen, voor zich hielt het vijfde-deel vanden roof, ende namentlijck de friste Slaven, vande welcke hy de Ianitsers instelde, ende dat hy beval ende beschickte d'Audientie, ofte het Aenhoor, 't welcke men noch heden-daeghs gheeft aende Poort vanden Grooten Heer,

Calchondylas, die de gheschiedenisse der Turcken beschreven heeft, vertelt een t'samen-spraeck van hem met den kloecken Cathathin, al-waer men lichtelijck sijne wijsheyt ende voorsichtigheyt bespeuren kan; ende inder waerheyt hy soude zich verwonderens eerdigh ghemaeckt hebben in alle dinghen, 't en hadde gheweest sijne wreetheyt; want sy soo uyt-nam, dat-men houdt dat'er meer bloedts onder hem alleen is

(16)

vergoten gheweest, als onder allesijne Voorsaeten t'saemen.

Bajazet, soon van Amurat, V. keyser der Turcken.

't Jaer 1380.

DEn blixem verschrickt al-ghemeynelijck, verderft onvercheydelijck ende sonder aensien, gaet voorby in eenen ooghenblick, ende verdwynt in eenen stondt: alle dese hoedanigheden kommen uytter-maeten wel toe aen Bajazet, vande sijne Gulderum by-ghe

(17)

naemt, dat is den Blixem des Hemels, ofte eene woedende Zee-baere: want sijne vlijtigheyt dede hem verschijnen als eenen Blixem, den roem van sijne

overwinninghen jaeghde gheheel de werelt den schrick aen, sijne wreedtheyt gaf ten vyere ende ten sweerde alle de Landtschappen soo vande Christenen als vande Mahometanen daer hy door trock; ende eyndelinghe in eenen Veldt-slagh alleen verloor hy sijn heerschappye ende glorie, eyndighende ongheluckelijck sijn leven in eene ellendighe echtenisse. Hy begon sijn heerschappye door de moort van sijn Broeder Solyman, ende het ombrenghen vande Kinderen vanden Hertogh van Servien, die hy levende aen kleyne stucken dede hacken: ende sondt om zich te verstercken eene Colonie, ofte volck-plantingh van Turcken in Macedonien, eene andere naer Scopia in hoogh Mysien ofte Servien; daer naer terstondt overgaende in Europa, beoorloghde hy de Traballianen, ende won eenen Veldt-slagh jeghens Marcus hunnen Vorst, alle sijn volck te neder-maeckende, ende hem daer onder doodende, door welcken middel hy veroverde het beste ghedeelte van sijn Landt: van daer komt hy verwoesten gheheel Thessalien, Phocidien, ende Attica, liever hebbende de Griecken aen hem schattinghe te betaelen, als met malkanderen over-een te komen, leveren hem Philadelphis, ende maecken hem tot Rechter van hun gheschil: weder-ghekomen zijnde in Asien, neemt hy de Stadt Eritza in Armenien, ende die van Hysipolis, Iconium, Cesura, Migdien, ende Assara op den Caraman; beoorloghende alle Mahometaensche Vorsten van Asien, dwongh die te gaen bystandt ende hulp vraghen van Tamerlanes Coninck vande Tarters; Daer-en-tusschen weder-keerende in Europa, stelde al-daer tot Veldt-oversten van sijn Legher eenen Grieck Theodorus ghenaemt, Sone van Ian Lascaris, die hem de Stadt van Domaice wan, ende de Vestingh Delphos;

ende vervolghende den loop sijner overwinninghen, begaf

(18)

zich naer Hongaryen, d'welcke hy gantsch verwoestede met de Rijcken van Bosnia, ende Croatien, naer dat hy verslaghen hadde de Franschen, Bourgoignons, Duytschen, ende Hongaroisen, in dien beroemden slagh van Nicopoli, in't jaer 1 3 9 3 . inden welcken hy ghevanghen nam Ian, Sone van Philips Hertog van Bourgoignen, den welcken hy met noch vier ander los liet, mits betaelende rantzoen; doende wreedelijck om-hals brenghen de overighe vande Françoisen ende Bourgoignons; beleghert de Coincklijcke Stadt van Buda, van waer hy moet op-breken; en meynende sijnen toorn te gaen breken op de Walachen, ende voornamentlijck in Molavien, wordt

ghenootsaeckt zich van daer te vertrecken; derhalven dat gheheel het gheweldt van sijne rasernye zich quam storten op de Stadt van Constantinopel, de welcke hy nu acht jaeren berent hielt, af-werpende haere Voorborghten, ende de selve soo benauwende dat 't en hadde gheweest de komste van Tamerlanes, ende de schade die hy in Asien dede door alle de Landen van sijne heerschappye, 't was soo met haer gheleghen, dat sy niet langhe konste volherden in teghenstandt te bieden; maer Tamerlanes hebbende van nu al eenen Velst-slagh teghens de sijne ghewonnen, ende de Stadt Sebaste inghenomen al-waer sijnen Soon Solyman ghedoodt wiert werdt hy ghenootsaeckt by-een te trecken alle sijne macht, ende zich te vertecken om sijn eyghen Landt te beschermen; de eeuwighe Voorsienigheyt toe-laetende dat den ghenen zich noemende den Blixem des Hemels, bejeghende als vyandt den ghenen zich noemde den Gheessel Godts; ende inder waerheyt hy was gherechtelijck sijnen gheessel, want hem hebbende ghelevert eene vande merckelijckste ende bloedighste Veldt-slaghen, die'er oyt op de wereldt gheschiedt zijn, op het pleyn van Angory, ofte Ancyren in Amasien, by den Bergh Stella, eene ghedenckweerdighe plaetse op de grenzen van Bethynien ende Gallatien,

(19)

(al-waer Pompejus Methridates versloegh) in't jaer 1397. den welcken eenen gheheelen dagh duerde, ende 14000. Turcken te neder-ghemaeckt wierden, tusschen welcke Mustapha was een van sijne Sonen, de andere met hem ghevanghen

ghenomen; Wat sijne echtenisse belanght, was eene ysere Kevie, dienende aen Tamerlanes tot voet-banck als hy op sijn peerdt steyghen wilde, ende op-raepende als eenen hondt het ghene hy hem toe-wierp, eyndighende alsoo ellendighlijck sijn leven, 28. jaeren gheregneert hebbende. Hy was een overloopent man, ende vol van laet-dunckentheyt, ten uytersten wreedt, sonder trauw, ofte andere goede

gheneghentheyt, gheen ander oogh-wit nochte begheerte hebbende als om zich selven groot te maecken, ende bloedt te vergieten: hy was in het beghin van sijne regeeringhe gheluckigh: maer het eynde daer van was seer ellendigh: hy hadde ghetrauwt de Dochter vanden Despote ofte Vorst van Servien, de welcke oock met hem ghevanghen ghenomen wierdt (want hy die altijdts met hem leyde als de liefste van sijn vrauwen) ende vande welcke tot spot zich Tamerlanes aen tafel dienen dede.

(20)

Josue, soon van Bajazet, VI. keyser der Turcken.

't Jaer 1403.

HEt is al veel ghemackelijcker te veroveren, als te herstellen, te vermeerderen sijn gheluck, als sich te redden vande ellende, ende van eenen kleynen Vorst zich tot een grooten Coninck maecken, als af te daelen van eenen verheven trap om wederom daer op te klimmen, dese strunckelinghe sonder mis-treden die-men begaet vande heerschappye tot ed slavernye, vindt

(21)

selden eene ghenoegh kloecke hulpe om weder zich op te rechten; Het is dan een groote eer' aen Iosue, den oudsten der Kinderen van Bajazet te hebben uyt de vervallinghen ende verdervinghen vanden staet van sijn Vader wederom op-gherecht door sijne kloeckheyt ende goedt beleydt dese inghestorte heerschappye; ende ick en kan my niet ghenoegh verwonderen van dat eenighe segghen willen dat de selve als-dan was op-gheschorst, ende al-hier willen in-brenghen tot het verwachten vanden wettighen Erfghenaem des-selfs eene tusschen-beyden kommende Regeeringhe;

want hy den oudsten zijnde, ende den eersten der Otthomannen, die weder ghewonnen heeft ten tijde selfs van Tamerlanes, een ghedeelte van het ghene hy hun ontweldight hadde verdient wel onder het ghetal der Keysers gherekent te worden, ghemerckt selfs dat hy innam Boura, deHooft-stadt t'anderen tijden van hun heerschappye, waer-in by-naer alles bestondt dat sijne voor-Ouderen in Asien besaten; van daer in Europa over-kommende verrichte soo veel 't zy door liefde, ofte vreese, dat hy wederom onder sijn ghebiedt bracht de volckeren, die het jock vanden hals hadden gheschut. Maer weder-ghekeert zijnde in Asien, sijnen Broeder Musulman, versterckt door den bystandt der Griecken, en met hulp vande Heeren van Sinope, ginck hem bejeghenen in Cappadocien, al-waer hem slagh leverde, hy soo eene volkomen victorie bequam, dat Josue meynende door de vlucht te ontkommen, ghevanghen wierdt, ende voor Musulman ghebracht, die hem dede worghen, hebbende nauwelijckx vier jaeren gheregeert, ende dat met eenen gheduerighen aerbeyt, ende sonder eenighe rust. Eenighe hebben gheseyt dat hy soo groot gheen Oorloghs-man en was als Musulman, 't welck oorsaeck was dat het beste deel van sijn Bevel-hebbers, ende Kryghs-lieden hem af-weken naer sijn Broeder toe; maer ick gheloof dat oogh-merck

(22)

nemende op sijne daden, het hem niet en schorte aen kloeckheyt, maer wel aen voorspoet: men seght dat hy eene tamelijcke goedheyt van imborst hadde, hadde de Fortuyne maer slechts sijn begheerten begunstight.

Musulman, tweeden soon van Bajazet, VII. keyser der Turcken.

't Jaer 1408.

MUSULMANnaer sijn Broeders moort versekert zich vande Landtschappen die hy in Asien besat, sijnen Broeder Moyses daer-en-tusschen zich mee-

(23)

ster maeckende in Grieckenlandt, ende Andrinopel beleghert hebbende, Musulman versloegh ende verjoegh hem in het eerste voor-val, ende daer mede wederom winnende de Stadt Andrinopel, voerde den Oorlogh in Hongaryen, ende leverde den slagh van Colombessa, in't Landt van Servien; aenden Keyser Sigismundus: derthien jaer daer naer (volghens eenighe) den ghenen van Nicopolis in't jaer 1409. roovende ende uyt-plunderende de Landen van Bulgarien, ende Servien, gheeft wederom aende Griecken de Steden van Thessalonica, Zedunis, met het nederighste Landt van Asien langhst de Zee-kust henen, hun in alles begunstighende, verbondt maeckende selfs met den Keyser ten houwelijck nemende des-selfs Nicht, Dochter van Ioannes Theodorus. Sommighe segghen dat hy met sijn ander Broeders door de Griecken ghevanghen ghenomen wiert inde enghte van Gallipoli, alsoo sy naer Andrinopel vluchten wilden, ende ghebrocht aenden Keyser tot Constantinopel, den welcken door dien middel het gheslacht der Ottomannen kost uyt-roeyen, maer (de Goddelijcke Voorsienigheyt hebbende hier van anders gheschickt) hy voede de slangh in sijnen schoot, die daer naer sijnaf-komst verdierf. Hy was uyt-nemende uyt-ghestort in sijn manier van leven, ende gheneghen tot allerleyde wellusten ende wulpsheden;

als-wanneer hy sagh dat hy sijn oogh-wit bekommen hadde, besoedelende al-soo ende verduysterende den voorighen glans van sijne schoone daeden wordende in plaets van eenen ontsienelijcken ende beroemden Krijghs-heldt, eenen onachtsaemen, laf-hertighen, ende vervrauwden Vorst, schoon dat hy van naturens-weghen een sterck ende kloeck persoon was, ende soo inde Wapen-handel gheoeffent, ende soo goedt Kryghs-man als iemandt van sijnen tijdt; terwijlen dat sijnen Broeder Moyses vergaderende sijn volck door de nederlaghe verstroeyt, ende siende dat hy een seer schoon ende kloeck Legher ter handt

(24)

hadde, komt slagh leveren aen Musulman, den welcken ghenootsaeckt wiert te vluchten, siende Caian den Aga der Janitsers, ende Brenezos den Veldt-oversten van sijn Peerde-volck, naer den vyandt over-loopen: Alsoo hy naer Constantinopel vluchtede, wiert van eenen hoop Turcken bejeghent, den welcken hebbende

ghevanghen ghenomen, brachten dien voor Moyses, die tot loon van hun verraet de selve met hunne Vrauwen ende Kinderen levende dede branden, niet naer-laetende nochtans van sijnen Broeder Musulman te doen worghen. Hy regneerden (volghens eenighe) seven jaeren: buyten sijne onghebondentheden, hy was seer grootmoedigh, aerdigh spraecksaem, ende een goethertigh Vorst, ende den welcken naer sijne laetste nederlaegh, van voor-nemens was te laeten aende Griecken alle de Landtschappen van Europa, op dat hy gheene andere als die van Asien soude hebben te beschermen ghehadt.

(25)

Moyses, derden soon van Bajazet, VIII. keyser der Turcken.

't Jaer 1414.

Dien hooghmoedighen Bajazet, die zich vermeten hadde van sijn peerdt te doen haver eten op het Altaer van S. Pieter binnen Roomen, ende die inder daedt door sijne Wapenen aen het Oosten ende Westen den schrick hadde aen-ghejaeght, den welcken een groot ghedeelte van Europa, ende Asien, door het vyer ende sweert hadde verwoest, ende die zich den Blixem,

(26)

des Hemels noemde, verliest op eenen ooghenblick dese groote ende bloyende Heerschapye; ende hy die soo menighe Volckeren ghedwonghen hadde den neck te buyghen onder het jock van sijne macht, buyght den sijnen t'allen stonden onder de voeten van sijnen vyandt, eyndighende sijn leven in eene alder-ellendighste slavernye, achter-laetende verscheyden Kinderen, de welck in plaets van sich te vereenighen om hun te herstellen van hun verlies, trachtenden alsoo veel als sy konden hunnen naem door hunne tweedrachten te niet te doen, ende niet te min in het midden der selver, herstellen sy sich, ende keeren wederom tot hunne voorighe grootheyt, ende dat door de hulp vande ghene alles moesten by-brenghen, om die te niet te doen, ick spreeck vande Griecken, de welcke verstooten ende gheweyghert hebbende dese ghenade ende gunste des Hemels, ghevoelden wel haest daer naer ten koste vande gantsche uytroeyinghe van hunne Natie, hoe nae-deeligh dat is het verbondt met de Philistynen ghemaeckt aen het Volck Godts. Siet hier dan eenen derden Soon van Bajazet, die t'sijnen keer klimt op den stoel des Keyser-rijckx, naer de moort van sijnen Broeder ontrent 't jaer 1412. ende den welcken aen het soo ontstelde Asien door het voorgaende tempeest eenighe rust verschaft; hy rooft ende perst Bulgarien, ende neemt in de Stadt Spenderovien: beleghert Thessalonica; ende eyndelinghe Constantinopel; maer hy wiert door de kloeckheyt van Emanuël bastaerden Soon vanden Keyser, ghedwonghen van daer te vertrecken; hy neemt sijnen Neef Orcham, Soon van Musulman ghevanghen, ende doet hem dooden: brenght den Pogdan onder sijn ghehoorsaemheyt. Sijn Broeder Mahomet hebbende eenighe macht by-een vergadert, levert hem slagh, maer Moyses de victorie bekommende, dwinht hem te vluchten, hy keert nochtans weder eenigh tijdt daer naer onderstut van den bystandt der Griecken ende

(27)

Bulgaresen, maeckende zich in weynighe daghen meester van Kleyn Asien: ende hebbende selfs tot hem ghewonnen de voornaemste van het Hof van Moyses, die op hunnen Keyser ghestoort waeren, om sijn onverdraghelijcke ende dwinghelandighe manier van heerschen, hy levert wederom slagh aen sijnen Broeder Moyses, den welcken de nederlaghe kreegh, niet by ghebreke van moedt ofte beleydt, maer om dat hy vande sijne verlaeten was: zich hebbende dan inde vlucht begheven wierdt in een morasch ghevanghen ghenomen, ende voor Mahomet ghebracht, hebbende maer een handt, de welcke hy verloren hadt vechtende teghen Cazan den Aga vande Janitsers, die teghen hem was op-ghestaen, ende alsoo gheheel bebloedt, ende half doodt, deden-men hem om-hals brenghen in't jaer 1 4 1 4 . De plaets van sijne nederlaegh wordt Samoconu ghenoemt, ende seght-men dat hy van eenen sijnen Kleermaecker ghehandt-vast wierdt, hebbende ontrent de dry jaeren gheregneert. Hy was seer trots, spijtigh, haestigh, ende toornigh, niet konnende zich bedaren, soo-wanneer hy vande gramschap inghenomen wierdt.

(28)

Mahomet I. van dien naem, soon van Bajazet, IX. keyser der Turcken.

't Jaer 1415.

HEt ongheweert en kan niet langh op een plaets dueren, ende dickwils eene stercke op-siedinghe ofte op-rysinghe des bloedts wordt met een kleyne Ader-latinghe ghedempt het Turcksche Keyser-rijck, 't welck soo naer by sijnen onder-ganck was gheweest,

(29)

noch als bevende van eenen soo harden aenstoot, naer soo veel verliesen,

vanghenissen, verdervingen doodt-slaghen, Broeder-moorden, ende Borgherlijcke twee-drachten, begonste zich eyndelinghe vast te stellen, ende wederom sijnen ouden glans aen te nemen onder het gheluckigh beleydt van Mahomet den I. van dien naem, den ghenen zich siende een vredigh besitter, door de doodt van sijnen Broeder, van het Ottomansche Keyser-rijck, leyde sijn zeghen-praelende Legher aen teghens den Caraman, die hem den Oorlogh aen-dede in Natolien, en de Stadt Boursa beleghert hadde; maer hy wiert ghedwonghen het belegh op te breken, ende zich met Mahomet te verdraghen, die hem de beste Vestinghen van sijn Landt af-nam, ende weder wan Pontien, Cappadocien, ende andere Landtschappen, die ten tijde van sijne Broeders waeren verloren gheweest: verslaet (door de manhaftigheyt van sijnen Soon Amurat) Burzagla; den welcken ten tijde van Moyses Cadilesquer hadde gheweest, ende oproerigh gheworden zijnde trachte zich tot Keyser te maecken: Een Moninck ofte Mahometaenschen Santon, hebbende oock het volck oproerigh ghemaeckt, ende een Legher op-gerecht wordt gheslaghen, hy ghevanghen ghenomen ende op-ghehanghen:

brenght ten onderen Servien, Wallachien, ende een groot ghedeelte van Sclavonien ende Macedonien: be-oorloght den Vorst van Sinope: ende om in het toe-kommende te wieren alle oorsaecke van twist, verjaeght alle de kleyne Conincxkens van Kleyn Asien, stellende daer eenen Blegerbey; leght die van Wallachien schattinghen op, ende vervoert sijnen Keysers-stoel naer Andrinopel: gheeft aenden Vorst vande Triballianen eene groote streeck Landts het sijne aengrenzende; verderft de Landen der Venetianen aende Ionische-Zee gheleghen; maer tot vergheldinghe wonnen sy eenen slagh inde enghte van Gallipoli, ende namen hem de Stadt van Lampsaque,

(30)

sijnen Broeder Mustapha, ofte sijnen Oom (volghens eenighe) zich hebbende vertrocken naer den Vorst van Sinope, die trachte te verleyden, ende t'sijne-waerts te trecken de voornaemste Turcksche Heeren, wiert ten lesten door de Griecken tot Thessalonica ghehandt-vast, ende altijdt door den Grieckschen Keyser ghetrouwelijck bewaert; tot vergheldinghe van welcken, de Griecken deden al wat sy wilden ten tijde van desen Vorst; want hy altijdt vast ende onberoerlijck bleef in hun

bondt-ghenootschap; ende selfs om alle voor-vallen van twist te schouwen, en wilde niet dat de Janitsers (een oproerigh ende onstuymigh volck) ghemeynschap hielden met de Griecken, volck zijnde van eenen ghelijcken aert. De eene segghen dat hy 12. jaeren regneerde, de andere 28. selfs is'er die segghen 21. jaeren naer het ghevanghen nemen van Bajazet tot Amurat; wanneer hy ghestorven is, is oock onseker, de eene voorghevende 1418. andere 1419. ende de derde 1424. sulck eene onsekerheyt is'er in dese Tijdts-rekeninghe. Het was een goedt ende gherechtigh Vorst, soet ende beleeft tot een-yder, van een wonderbaer gheset verstandt, ghetrouwer, ende

standtvastigher in sijn beloften als eenighe van sijn af-komst. Hy hadde vijf Sonen Amurat, Mustapha, Achomet, Ioseph, ende Mahomet. Dese dry leste stierven jonck;

de twee andere gaen spelen hunne rol op het Ottomanische Tonneel.

(31)

Amurat II. van dien naem, soon van Mahomet, X. keyser der Turcken.

't Jaer 1425.

DE vreese van een aenstaende onheyl heeft verscheyden persoonen in groot gevaer gebrocht (seyde een oudt schryver) soo dat sy meynende het ongheluck te ontkommen, zich in het midden des-selfs gheworpen hebben: de daghelijcksche ondervindinghe ons leerende

(32)

dat de ghevoelens ende verstandt van die, op de welcke de oordeelen des

Alder-hooghsten hun vermoghen willen uyt-wercken, als plomp ende bot worden.

De ongheluckighe Griecken meynende het stuck te treffen met tweedracht tusschen de Turckschen Vorsten te zaeyen, hebben qualijck ghekosen, nemende de partye van Mustapha, teghen Amurat: want desen laetsten Overwinner ghebleven zijnde, dat rampsaligh verbondt koste hun de goederen, het leven, ende hun landt, door dien dat Amurat, ende sijnen Soon Mahomet (die den haet sijns Vaders vervolghde) niet op en hielden tot dat sy Griecken-landt met den Grieckschen naem in hun eyghen verderf ende verwoestinghen hadden begraven. Soo-dan Mustapha laetsten Soon van Bajazet, met de hulp der Griecksche Wapenen, maeckte zich meester van een deel der Landtschappen die de Ottomannen in Europa besaten, en gaet over in Asien om sijnen Neef te be-oorloghen; maer hy selfs door een valsch gherucht het welcke Amurat uyt-gaf, verschrickt zijnde, vluchten naer Eurpoa, wordt ghevanghen, en gheworght; Amurat doende in stucken houwen alle de Azapen van het Heyr van Mustapha, schoon sy zich op sijne ghenade hadden over-ghegheven; van daer begaf hy zich tot het vervolghen van eenen anderen Mustapha sijnen Broeder, ende Soon van Mahomet, als-noch vande Griecken onderstut, den welcken hy ghevanghen nam, inde Stadt van Nicea, dede worghen; ende als-dan was het dat hy niet meer hebbende te vreesen, met de gheheele macht op de Griecken viel, hun af-nemende de Stadt Thessalonica, de welcke hy teenemael te neder wierp, maeckende alle haere Inwoonders tot Slaven, ende die vervoerende door gheheel Europa, ende Asien.

Beleghert Ioanina ofte Cappiose in Acarnanien, verwoest het hoogh Mysien, ende verovert de Stadt Sendrovia, ghevanghen nemende den Soon vanden Over-Heer der selver, den welcken

(33)

schoon hy was den Broeder van sijne Vrauw, de ooghen dede uyt-steken, ende meynende het selve in Hongaryen te verrichten, beleghert Belgrado, maer wiert ghedwonghen het belegh op te breken door de manhaftigheyt vanden vreeselijcken Hunniades die de Turcken leerde dat hunnen menighte niet en kan op-weghen teghen de dapperheyt en goedt beleydt van eenen vyandt; want hy weder-stondt vyf machtighe Leghers der Turcken, de welcke hem ten diversche stonden bestormden, ende leverde hun vyf roote stryden, met welcke hy altijdt het veldt behielt, den Bassa Garambey ghevanghen nemende, ende selfs men meynde dat hy soude verovert hebben de Steden Andrinopolis, Philippolis, indien de sijne hem hadden voet ghehouden; soo dat hy Amurat dwongh vande Hongaroisen den vrede te versoecken, den welcken hem toe-ghestaen zijnde, hy ginck veroveren het Landt van Sermian, ende dat van Sarcan, machtighe Vorsten in kleyn Asien, ende de Stadt Cony, ofte Iconium op den Caraman, wiens Dochter trauwende, hem het selve daer naer weder-gaf.

Daer-en-tusschen de Hongaroisen hebbende den Vrede ghebroken, Amurat zich haestende om wederom naer Europa te keeren was soo gheluckigh, dat de Galleyen der Christenen ligghende inde enghte vanden Hellepontus, om hem de passagie te beletten, door de onghestuymigheyt des weders ghenootsaeckt wierden zich van daer te vertrecken; ende hy daer-en-tusschen passeerden sonder eenigh gevaer, ende quam op dese gedenckweerdighe vlackte, van elcke eene der voornaemste Veldt-slaghen, die langhen tijdt van te vooren ghebeurt waeren, den naem voert, ende al-waer Amurat in het alder-grootste ghevaer was, jae selfs gheheel veerdigh om te vluchten, 't en waere hy door eenen vande sijne hadde belet gheweest; niet-te-min hy bequam de overhandt door de doodt van Coninck Ladislaus, ende vanden meerderen-deel vanden Hon-

(34)

gherschen Adel op den 11. Novembris 1444. Hy keert weder naer Peloponesus, alwaer hy doet omwerpen den muer die de Griecken ten tijde van hunnen voorspoet onder Mahomet hadden inden Isthmus doen oprechten ende verniet den gheheelen Peloponnesus, ter-wijlent den Keyser van Constantinopelen sijnen tijdt met Bruyloften overbrenght, naer al het welck soo gheluckelijck verricht hebbende, hy seer haest de regeeringhe verliet. De eene segghen dat het was ter oorsaecke van eene valsche openbaeringhe die hy hadde, de andere om te volbrenghen eene belofte die hy hadde ghedaen ten tijde vanden Veldt-slagh van Varne, zich vertreckende by eenighe Turcksche Monicken die-men Dervus noemt; maer desen inkeer en bleef hem niet langh by: want de Hongaroisen onder het beleydt van Hunniades, hebbende de wapenen wederom op-ghenomen, ende hy wetende dat de sijne naer hem verlanghden, nam wederom het beleydt der saecken ter handt, door den scherp-sinnighen vondt van Haly Bassa; ende eenighe verwoestinghe in Albanien ghedaen hebbende, belegherde hy Sphetzigradus, ende eenighe andere plaetsen; maer hy ontmoetede de dapperheyt, kloeckheyt, ende de voorsichtigheyt alle t'saemen vanden grooten ende ontsienelijcken Schanderbeg Castriot, het Sweert ende Schilt des Christendoms, t'andere tijden sijne Slaef, die hem schandelijck dede naer huys keeren: hy keerde nochtans voor de tweede-mael wederom, maer hy verrichtede alsoo qualijck sijne saecken als de eerste; want hebbende Croia beleghert, wiert ghenootsaeckt het selve te verlaeten, alwaer hy (volgens eenighe) van onghenoeght stierf, ende (volghens andere) van een gheslaghentheyt ofte apoplexie. Hy regeerde 31. jaerenende stierf 1 4 5 0 . ofte wel (volgens eenighe) 1 4 5 4 . het was den ghenen die beval dat voortaen de Ianitsers souden aen-ghenomen worden uyt de Azamoglanes; ofte Kinderen

(35)

der schattinghe. Hy was een tamelijck goedt Vorst, goedthertigh, gherechtigh, ende groot lief hebber der rechtveerdigheyt, gheene Oorlogen aengaende als tot sijnder eyghen bescherminghe; maer men behoefde hem niet veel te terghen; sorghvuldigh in het vergaderen van sijne Heyr-krachten, ende onversaefdelijck zich beghevende alwaer den standt der saecken sijnen persoon verheyschte, gheenen aerbeydt nochte onghemack van koude ofte hitte ontsiende, niet selfs de alder-spitste berghen ende andere moeyelijckheden vande onghemackelijcke weghen; in alle welcke voorvallen hy ghemeynelijck van het gheluck bejeghent wierdt. Men schrijft dat hy strevende aenden oudsten van sijne dry Kinderen beval, en hem dede beloven als eenen anderen Amilcar aen sijnen Soon Hannibal, dat hy een gheduerigh ende onversoenelijck vyandt der CHristenen soude wesen, het gene hy sorghvuldighlijck naer quam; ende misschien is dat het eenighste gheweest, in het welck hy sijn woordt heeft

onderhouden.

(36)

Mahomet II. soon van Amurat, XI. keyser der Turcken.

Byzant en Trebizonde, die twee vermaerde Rijcken, Thien ander die ick self heb' oock gebracht ten onder, En menigh Sterckt', en Slot dat voor my moeste wijcken,

Gaf my den naem en roem van s'werelts schrick en wonder.

't Jaer 1451.

NIet sonder reden is het dat Mahomet de tweede van dien naem, Soon van Amurat, ende vande

(37)

Dochter vanden Over-Heer van Servien, heeft willen vanden sijne by-ghenaemt wesen Bovi, dat is den Grooten ofte den Schrick des Werelts, overmidts alle sijne daeden, ende gheneghentheden soo groot ende verheven hebben gheweest, dat het schynt dat sy hebben als verduystert alle die van sijne Voorsaeten; groot waeren sijn aenslaghen, sijnen moedt, sijn beleydt, ende voorsichtigheyt in alle wat de regeeringhe belanghde, groot sijne veroveringhen, groot oock ende uyt-muntende was de schoonheyt van sijn lichaem ende verstandt; maer groot was oock sijn god'loosheyt, sijne wreedtheyt, uyt-ghestortheyt, trauw'loosheyt, vraeckgierigheyt ende eersucht. De grootsheyt sijnder aenslaghen dede hem aenvallen op de Griecken, de Hongaroisen, de Persianen, die van Trebizonda, van Mysien, Wallachien, Transilvanien, ofte Sevenberghen, die van Bosnia, Albanien, van Rhodos, Venetien, ende meer andere Volckeren. De grootsheyt van sijn ghemoedt dede hem onversaefdelijck in allerley ghevaer sijn lijf waeghen, zich niet ontstellende schoon hy hadde de alder-strydtbaerste Natien des wereldts voor handen; sijn voorsichtigh beleydt reddede hem dickmaels uyt groot ghevaer, onder andere het ghene hy liep in die groote nederlaghe die hy hadde voor Belgrado by hem beleghert, alwaer hy vyftigh duysent Turcken verloor met al sijn gheschut, door de manhaftigheyt vanden ontsienelijcken Hunniades, ende voor Croye, door den dapperen Schanderbeg; sijne voorsichtigheyt is merckelijck, doen hy soo lichtelijck sijnen Vader Amurat in het Rijck herstelde, als-wanneer hy sijn Clooster verlaetende, wederom wilde het selve ommen besitten; ende in sijn overwinninghen, hebbende zich meester ghemaeckt van het Keyser-rijck van Trebizonda, ende van het ghene der Griecken, met die soo beroemde ende bloeyende Stadt Constantinopolis op den 29. Mey 1453. hy veroverde de Stadt Croya, ende gheheel Al-

(38)

banien,Wallachien, Bosnien, Scodrus, Peleponnesus, met de Stadt Otranto in Italien, dede den Caroman onder sijn jock buyghen; Styrien, Carinthien, Synopus, 't Eylandt Metelina; hy dwongh den Vsan-Cassam sijne vriendtschap te versoecken, hem de nederlaghe ghegheven hebbende inden Veldtslagh van Arsanga, hebbende de Christenen ontrent de twee hondert Steden af-ghenomen; wat belanght de grootheyt ende verheventheyt van sijn verstandt, hy was wel bedreven inde Sterrekonst, ende inde Griecksche, Arabaische, ende Periaensche Taelen; de Historien seer toe-ghedaen, hebbende in sijne Tael doen oversetten de Levens vande alder-uytnemenste Vorsten, onder andere dat van Alexander den Grooten, het welcke hy seyde te willen

naer-volghen, schoon het was van verre ghenoegh; raeckende sijnen ghebreken, sijne god'loosheyt was uyt-muntende, zich uyt-ghevende van allerley Godts-diensten ofte Religien te wesen, daer hy nochtans gheene van allen goedt en vondt, jae selfs niet de sijne, met de welcke hy spottede, ende met sijnen valschen Propheet, hem noemende eene Slaef, somwijlen veynsende tot de Christenen gheneghen te wesen.

Sijne uyt-nemende wreedtheyt dede haer blijcken inde moort van sijne Broeders, ende aen het in-nemen vande Stadt Constantinopel, alwaer al wat'er wreedts bedenckelijck was, bedreven wiert, soo op het Beeldt vanden Keyser van Hemel ende Aerde, als op het doode lichaem vanden Grieckschen Keyser, ende jeghens alle de Inwoonders van die bedroefde Stadt in het in-nemen van Trebizonda; in het veroveren vanden gheheelen Peloponesus, en eyndelijck alwaer zich de macht van sijnen Aerm heeft konnen uyt-strecken; ende boven-al in sijne Dienst-jonghers, die hy levende dede op-snyden, om te weten den ghenen die eene Concommer gheeten hadde. Sijne uyt-ghestortheyt inde uyt-nemende ghenegentheyt die hy hadde tot de sonde jeghens de

(39)

nature, waer-van Dracula, Broeder vanden Vorst van Wallachien, ghetuyghe is, die hem met sijnen poignaert een steeck in het been gaf om sijne handen te ontkomen, soo als hy hem wilde ghewelt aen-doen: sijne trouw'loosheyt ten opsicht vanden Keyser David Comnenus, in sijne Kinderen; jeghens den Vorst Stephanus van Bosnien, ende den Vorst van Meteline, de welcke hy al ieghens sijne trouwe ende belofte dede sterven, naer dat sy zich aen hem vrywillighlijck hadden over-ghegheven; sijne wraeck-gierigheyt op alle plaetsen daer hy de selve heeft konnen uyt-wercken, noyt eenighe smaedt, onrecht, ofte ongenoeghte verghevende; doende onder andere Haly Bassa wreedelijck omhals brenghen, om dat hy sijnen Vader Amurat in het Rijck herstelt hadde, schoon den selven Haly Bassa hem daer naer groote ende merckeijcke diensten ghedaen hadde; ende eyndelinghe sijne uyt-nemende eersucht, de welcke hem tot het graf toe by bleef, op het welcke hy wilde ghehauwen hebben, dat hy stierfmet het voor-nemen, in-dien hy langher hadde gheleeft, van Rhodus te

verwoesten ende vernielen ende het hooghmoedigh Italien ten onderen te brenghen.

Hy bereyde een groot Legher om den Soldan van Cairo te gaen belegheren, ende sijnen toorn op dien uyt te storten van dat hy ghedwonghen was gheweest het belegh voor Rhodus op te breken, maer hy wiert bevanghen met een soo gheweldighe Colycque inde Stadt Nicomedia, dat hy vande selve stierf, tot groot ghenoeghen van alle sijne Nae-bueren, ende voornamentlijck vande Italianen, die daer over

vreughde-vyeren aenstakenin't jaer 1453. het 83. jaer van sijn ouderdom, ende van sijne regeeringhe het 32. hebbende niet soo voorspoedigh gheweest als Alexander den Grooten; maer hebbende te doen ghehadt met andere ende manhaftigher Veldt-oversten als hy.

(40)

Bajazet II. van dien naem, soon van Mahomet, XII. keyser der Turcken.

't Jaer 1481.

DAt doodende vergif, 't welck onghevoelijck inde alder-verhevenste verstanden insluypt, ende inde duysternisse des herten de alder-treffelijckste deughden beknoecht;

desen wreeden dwingheland der ruste, die door sijne ydeleden de alder-onversaefste doet als

(41)

uyt den slaep op-springhen, ende welckersversierde verbeeldinghen gheduerighlijck de alder-edelste ghepeysen ontrusten, en hadde gheen noodt vande twee Ottomanische Broeders naer de doodt hun's Vaders Mahomet, gherust te laeten. Sy moesten met het ghevaer van hunnen Staet, van het bloedt hunder onderdaenen, ende van hun eyghen leven, sien aen wie die opperste heerschappye des Rijckx verblijven soude.

Dus door de beschinckinghe der Goddelijcke voorsienigheyt, de kroon verviel aen Bajazet: den welcken door sijnen kloecken Bassa Achemet, sijnen Broeder Zizim in dry verscheyden stryden versloegh, ende hem dwongh tot de Christenen te vluchten, eerstmael tot den Groot-meester van Rhodus, alwaer hy eenighen tijdt verblijvende, daer-naer ghesonden wiert in Vranckrijck, ende van daer naer Roomen onder de Pausen Innocentius, den VIII. ende Alexander den VI. alwaer hy met vergift omghebracht wierdt, ende soo-men seght, stierf tot Tarraçone, ten tijde dat Bajazet sijnen Broeder be-oorloghde. Men stelde sijnen Soon Corchut als Keyser in sijne plaets, den welcken aen sijn Vader (weder-ghekeert zijnde) de Heerschappye overstelde. Zich hebbende dan meester ghemaeckt, ende sijnen Broeder verjaeght, veroverde hy Caramanien, en roeyde uyt het gheheel gheslacht der Caramanes.

Verwoestede een deel van Moldavien, al-waer hy de Stadt Chillum in-nam, ende haer Slot door het verraedt van Mamelach den burght-vooght, ende Moncastre, ofte NestorableHooft-stadt van de gheheele Provincie. Hy wilde daer naer zich vande Egyptenaeren wreken, die sijnen Broeder hadden by-ghestaen, maer het misluckte hem seer, zijnde in dry Veldt-tochten teghen hun, sijne Kryghs-Oversten altijdt verslaghen gheweest, ende onder andere eene van sijne Bassas tot Triumph in Cairo om-gheleydt; de Egyptenaren middeler-tijdt niet naer-laetende van rooveryen ende verwoestinghen op sijne

(42)

Landen te bedryven, in-nemende de Steden Aden, ende Tarsis. Den Bassa Damut bracht de Vacceosen ten onder, die soo terstont oproerigh wierden, terwijlen dat Bajazet met de Christenen handelde om sijnen Broeder met vergif te doen om brenghen. Den Vorst Aladul zijnde met de Egyptenaeren in verbondt ghetreden, wilde daer van wraeck nemen, maer het was met sijn eyghen nadeel, want hy eenen aensienelijcken strydt verloor jeghens den voorseyden Vorst, die van sijne

bondt-ghenoten gheholpen wierdt, hy versloegh de Hongaroisen door de

manhaftigheyt eender sijne Sangjacken met naeme Iacup, terwijlen hy besich was met te eyndinghen het ten onder-brenghen van Albanien; veroverde Lepante, Modon, Coron, ende Ionque, op de Christenen, die hy in eenen Zee-strydt versloegh: ghelijck in teghen-deel de Venetianen op hem weder-wonnen AEgina, ende het Eylandt van Samothraicen, nochtans wierden sy ghenootsaeckt hem te aen-soecken tot Peys, ende hem 't Eylandt van S. Mauro te laeten. Eenighe oproerighe van het ghevoelen vanden Persiaenschen Sophy, hebbende de Wapenen ghenomen, ende eene groote

verwoestinghe door gheheel Natolien, ende Caramanien veroorsaeckt, ende den Blegerbey der Provincie te neder-ghemaeckt, sondt jeghens hun den Bassa-Haly, den welcken niet wetende zich van sijn gheluck te dienen, verloor sijn voor-deel met het leven, ghevende soo den middel aen sijne vyanden van zich in versekerde plaetsen te vertrecken; niet-te-min den Persiaenschen Sophy nam daer van de wrake voor Bajazet, hun doende al te neder-maecken, ende in stucken hauwen. Eyndelinghe den laetsten slagh die hy leverde was jeghens sijn eyghen Soon Selim, inde welcke hy die victorie bequam; maer niet van het gheschil, het welck hy met de Ianissairen hadde, willende sijn Rijck aen sijn Soon Achmet, die hy beminde, overgheven; want sy hem dwonghen den Scepter, ende sijne Schatten

(43)

te stellen in handen van sijnen Soon Selim, die hy haetede: gheduerende sijne regeeringhe dese waeren hem altijdt teghenstrydigh, ende t'aller gheleghentheydt maeckten eenighen oproer, onder andere dry seer voorname; den eersten als sy by nachte met ghewelt uyt het Serrail hem uyt-haelden den Bassa Achemet, die hy wilde doen doden; den anderen, als, hy voornemens zijnde hun te niet te doen ende uyt te roeyen, sy te gaeder rotteden, hem verlaetende, ende den derden als-wanneer sy met allerley dreyghementen ende onbetaemelijckheden hem dwonghen het Keyserdom te verlaeten. Hy hadde acht Sonnen, dry die voor hem hunne natuerelijcke doodt stierven, twee die hy dede met vergif om-brenghen ende de dry overighe. Selim den jonghsten dede hem om-brenghen, ende naer dien sijne twee Broeders, te weten:

Achemet ende Corchut. Hy was een Vorst van swaer verstandt, ende gheheelijck de luyaerdigheyt ende wulpsheyt toe-ghedaen; men seght niet-te-min dat hy tot de Studien gheneghen was, ende boven-al tot het lesen van Averroës; maer wat daer van is, sijne onachtsaenheyt in het bestier der saecken, veroorsaeckte groote beroerten ende ontsteltenissen in sijnen Staet, een-yeder zich toe-ghevende van alles naer sijnen sin te doen begaende ontallijcke ongherechtigheden, ende uyt-perssinghen der ghemeynten, het welcke hem de ongunst van sijne onderdaenen veroorsaeckte, ende aende Ianissairen oorsaeck gaf van jeghens hem te kleghen ende te onder-nemen;

want sijne jonckheyt, ofte wel-eer de eerste jaeren van sijne regeeringhe zijnde in wulpsheyt over-ghebracht gheweest, het was seer moeyelijck dat hy de sijne in sijnen swaeren ouderdom soude hebben weer-houden, den welcken hem het verstandt gheheel onghestadigh en tot iets te onder-nemen bevreest maeckte, ghelijck als het bleeck doen hy beval aen sijnen Soon Corchut dat hy zich naer Constantinopelen soude vertrec-

(44)

ken; ende naer dien des anderen daeghs siende dat de Ianissairen zich daer jegens setteden, sondt hem schenkagien met bevel aen een-yder van hem aen te nemen.

Eyndelinghe desen Vorst, die soo volkomentlijck den tijdt van 30. jaeren hadde gheregeert een soo groot ghetal van Provincien, vondt zich soo verre ghestelt, dat hy sijn Soon Selim een plaets eyschte om zich aldaer te vertrecken; ende den ghenen die vande doodt ende van het leven van een-yder schickte, en koste soo veel niet doen dat hy het sijne soude bevryden, ofte het wierdt hem ghenomen door de vervloeckelijcke boosheyt vanden ghenen, aen wien hy dat hadde ghegheven, die sijnen Medecijn omkocht, inden welcken hy alle betrouwen stelde, den welcken hem, alsoo hy zich vertrock naer Damotica op het Dorp Tzuralo, met vergift ombracht in't jaer 1512 ende van Mahomet 900. jaeren, gheleeft hebbende 80. ende gheregeert 30.

jaeren, ende wat meer.

(45)

Selim soon van Bajazet, XIII. Keyser derTurcken.

't Jaer 1512.

S EL I M een man van een boos ghelaet, ende wiens aenschijn niet goedt en belooft, hebbende het op-ghetrocken voor-hooft van Tarquinius, de groote ende grouwelijcke ooghen van Nero, de bleekverwigheyt der Schyten, den verstruyvelden baert van een Tygre, ende tot by-naer aen sijn ooren om-ghedraeyt, wat konnen sy ons anders voor-segghen, als eene strafheyt,

(46)

onverbiddelijcke ende onmenschelijcke wreedtheydt, een halsterigh voor-nemen in sijne aenslaghen, een over-tollighe eersucht, ende eene onversterffelijcke

vraeckgierigheyt. Maer met den uytwendighen schijn van al dese groote ghebreken, was'er een teghen-ghewight van uyt-nemende deughden: want hy was seer snoy en voorsichtigh in het ghevaer; verdroegh onverschillijck de koude ende de hitte, was onvermoeyelijck, wat aerbeydt hy oock moest onderstaen, vlijtigh ende waeckende in sijn onder-neminghen, ende van eenen onverwinnelijcken moedt; maetigh in eten en drincken, voldoende alleen daer-in aenden heesch vande natuer, ende niet aende wellust; seer weynigh tot vrauwen gheneghen, ende noch veele min tot de

mans-persoonen, jeghens het ghemeyn ghebruyck der Ottomannen; grooten lief-hebber der gherechtgheyt: want schoon hy seer wreedt was, soo wiert hy nochtans somwijlen ghedreven door den yver vande rechtveerdigheyt; seer mildt, ende die gheerne het alder-kostelijckste dat hy hadde, uyt-deylde, om de herten vande sijne te winnen;

den welcken in ghewichtghe saeckensijn yghen persoon niet en spaerde, ende die noyt t'zedert hy Keyser gheworden was overwonnen wiert, nochte door de bykans onverdragelijcke moeyelijckheden, die hy moest onderstaen, nochte door sijne vyanden; hy was gheneghen tot het lesen der Historien, ende selfs tot de Rym-konst in sijn Tael; hem en ontbrack gheen wel-sprekentheyt als hy de sijne moeste aen moedighen, die niet en gaf om de pracht der kleederen, nochte om die verçiersels, die-men Ottomanische Heeren aenhangt maer in teghen-deel hy en gheliet niet dat-men zich ter aerden wierp om hem te spreken, nochte dat-men voor hem tot eer-bewysinghe op sijn knien viel; derhalven in-dien-men over-leggen wil sijn daeden, die de alder-veroordeelighste zijn, sy zijn inder waerheyt wreedt naer den schijn;

maer

(47)

die inden grondt voor oogh-wit hebben de groote eersucht ende begheerte tot de heerschappye, de welcke hem soo verre bracht dat hy sijn Vader met vergif dede om-hals brenghen, twee van sijne Broeders worghen, acht van sijne Neven, ende soo veel van sijn voornaenste Bassas, die hem ghetrouwelijckst ghedient hadden, maer die hy meynde sijn Authoriteyt te willen teghen-stryden: gheheel sijn regeeringhe zijnde niet anders gheweest als een gheduerigh vergieten van bloedt, nu vande sijne, dan vande vremde: naer dat hy ontallijcke ongemacken uyt-ghestaen hadde op den tocht naer Persien, won hy eene treffelijcke victorie teghens den Sophy tot Zalderane, neemt Tauris in, ende op sijn weder-komst de Stadt Renan: maeckt zich meester van Aladulien, naer dat hy overwonnen hadde ende doen sterven den Coninck Vstagelu, gaet over in Syrien al-waer hy verslaet Campson Gauro Sultan van Cairo, in eenen Veldt-slagh by Aleppo, 't welcke zich aen hem overgheeft, met Damascus, ende het overighe van gheheel Syrien; ende van daer treckende naer Ierusalem, veroverde gheheel Palestynen, door de manhaftigheyt van Sinam Bassa, die eenen

ghedenckweerdighen slagh won by Gaza; Selim hebbende van daer door-ghetogen de Woestynen van Egypten, leverde eenen grooten Veldt-slagh aen Thoan-Bey by Metarea, hem dwinghende zich in Cairo te vertrecken, al-waer eenen tweeden slagh gheschiede, de ghedenckweerdighste van onsen tijdt, hebbende dry daghen, ende dry nachten het ghevecht gheduert, maer Selim behielt het veldt, ende dwongh de Mamelucken hem de Stadt over te gheven: de welcke hebbende nieuwe macht bekommen, ende wederom slagh gheboden aende Turcken, kreghen de gantsche nederlaegh, den Sultan Thoman-Bey ghevanghen ghenomen, den welcken ghepijnight zijnde gheweest, Selim dede op-hanghen ende worghen aen een vande poorten van Cairo, uytroeyende alle de Mamelucken, soo veel

(48)

als-men daer vinden konde: hy laet sijn Kryghs-lieden dry daghen lanck de Stadt Cairo plunderen en gheeft hun allen den roof van het ghene daer seldsaem was, om daer-mede Constantinopel te verçieren; neemt Alexandrien, Damiette ende al het ghene noch van Egypten overigh was, een-yder trachtende den anderen te

voor-kommen tot het herkennen van sijne Heerschappye, ende sich aen sijne macht t'onderworpen. Sijnen Imrehor Bassa middeler-tijdt bekommende eene merckelijcke victorie teghens de Persianen; Hy maeckt Egypten tot een Landtschap, stellende daer over voor bevel-hebber Cait-Beg, den welcken ten tijde van Camson Gouverneur van Aleppo was in plaets vanden Bassa Ionnes, den welcken hy door de lasteringhen van desen, sterven dede. Hy keerde wederom in Syrien, al-waer hy Gazelli tot Gouverneur laet, alle beyde nochtans Mamelucken, maer oproerighe ende af-ghevallen, naer dat hy soo veel Veldt-slagen ghelevert hadde, ende eene soo groote reyse uyt-ghestaen, ende ten onderen ghebracht soo groote machten, ende Landtschappen binnen min dan twee jaeren: maer alsoo hy meynde al Zeghen-praelende naer sijn huys weder te keeren, wierdt van eene groote koorts onder-weghen bevanghen, de welcke in eenen kancker verkeerde, ende soodanigh in-rottede met eenen

onverdraghelijcken stanck, dat-men hem niet helpen en konde: den welcken allensken de longher ende het inghewandt bedervende, willende naer Andrinopel gaen, alsoo hy tot Chiourly aengekomen was, op de selfde plaets al-waer hy aen sijnen Vader hadde slagh ghelevert, ende hem wilde van het leven berooven, den ghenen hem dat ghegeven hadde door Godts rechtveerdigh oordeel, verloor hy het sijne, van waer hy tot Constantinopel ghebracht wiert, wordende aldaer begraven inde Mosquée die hy hadde doen bouwen den 7. dagh van Sept. in't jaer ons Heeren 1520. ende vanden Turcksche Hegire 926. het 47. jaer sijns ouderdoms, ende het 8. van sijne regeringhe.

(49)

Solyman II. van dien naem, soon van Selim, XIV. keyser der Turcken.

't Jaer 1520.

HEt is een seldsaem gheluck voor het volck aen wien de Goddelijcke voorsienigheyt vergunt heeft eenen Vorst, alsoo wys inden Vrede als manhaftigh inden Oorlogh, wiens dapperheyt met de voorsichtigheyt bemaetight is, ende de gherechtigheyt vervoeght