L O I L 2 0 0 0
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van:
Rabobank Didam
Gerard Jansen Computerdiensten Prins Bernhard Cultuurfonds Gelderland Verenigde Loilse Ondernemers
Caritas Loil
S T I C H T I N G K O N T A K T R A A D L O I L
‘Hier wil ik blieven…’
Redactie:
Ton Bolder Eddy Buiting Frank Gies Johan Godschalk Harrie Janssen Martin Tiemessen
Met dank aan:
Gerrit van Alst Henk Gieling Gerrit Gies Leo Giesen René Persijn
Mia Roosendaal-Scheerder Jan Schennink
Geert Vreeman
De straatcontactpersonen
Allen die - ongeacht de vorm - informatie, materiaal en verhalen aanreikten.
© 2002 Stichting Kontaktraad Loil ISBN 90-9015076-5
Overname, via welk medium dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever is niet toegestaan.
INHOUD
1 Het ‘Loil-gevoel’ 9
2 De historie van het dorp Loil 11 3 De parochie 15
4 Het onderwijs 35 5 Loil kadastraal gezien 61 6 De straten en de inwoners 67 7 Loil, sociaal en cultureel 111 8 Natuur en landschap 147 9 Agrarisch leven 151 10 Bedrijvigheid 155
11 Loil, gemeente Didam 177
12 Karakteristieke gebouwen en monumenten 185 13 Allerlei 199
Bronnen 213
Illustratieverantwoording 215
Anekdotes
Autoloze zondag 12 De dertiger jaren 14
‘Moffen’ 14 Hammen 16 Achter in de kerk 17 Judas 19
Kleine criminaliteit 20 Doodzonde 22 Arnoldus 23 Verkering 24 Mea Culpa 26 Onzedelijk 28
‘Don Camillo’ 30 De trouwdag 33 Wijwater 34 Biechtoefeningen 37
‘Meesterke Pis’ 44
Het verhaal van de ooievaar 50 Hanneke 57
De witte motor 59 Alles heeft zijn prijs 60
‘Jan Driet’ 66 In de soep 71 Op schooierspad 113 De serenade 114 Een kalf 118
‘Ik dreig nooit’ 121 Vrolijke noot 122 Een lullig doelpunt 123
‘Loil vooruit’ 126 Zwarte lijst 129
‘Ut grei’ 133
Het Sint Jozefbeeld 133 De kip en het ei 140 Loilse Kwazzelskruut 140 Politiek 151
‘Ut eenwinter’ 153
Een verkoopbaar artikel 158 Rekeningen 158
Brand 184 De sik scheren 184 De inwijding 186 Op vrijerspad 188 De beer is los 198
Het besluit een boek te gaan maken is op zich snel genomen. De realisatie, de uitvoering van dat besluit, is echter een geheel andere zaak; vooral als een
haalbaarheidsonderzoek uitwijst dat een sluitende begroting een lastig karwei gaat worden. Maar als uit datzelfde onderzoek eveneens blijkt dat vele inwoners het een goed idee vinden om bij gelegenheid van het derde millennium een boek over Loil uit te geven, gaat dit ambitieuze project toch van start.
Een nieuw millennium is niets anders dan een bijzonder markeerpunt in de eindeloze cyclus van zonsop- en zons- ondergang, dat we aanduiden met tijd. De tijd die als een tornado door de eeuwigheid raast. De tijd die alles vergan- kelijk maakt. De tijd die doet relativeren en de betrekkelijk- heid van iets aangeeft. De tijd die zo vluchtig en ongrijpbaar is.
Tijd lijkt het ene moment veel en het andere moment zo weinig. Tijd plaatst alles in een kader. Zonder tijd geen historie, geen generatieverschillen, geen toekomstverwach- tingen, geen herinneringen. Eigenlijk is het leven niet meer dan een ongewisse reis in de tijd. Maar zonder tijd is er ook geen (tijd van) leven…
Bij een millenniumwisseling lijkt het net of de componen- ten van het begrip tijd: heden, verleden en toekomst, samenvallen. Daarom een bijzonder geschikt moment om even stil te staan, terug te kijken en vooruit te blikken. Voor de Stichting Kontaktraad Loil is deze memorabele mijlpaal in de geschiedenis de aanleiding geweest dit boek uit te geven. Bedoeld als een sfeerbeeld van het leven, wonen en werken in het Didamse kerkdorp Loil, bezien door de ‘tijds- bril’ van het jaar 2000. Een tastbare herinnering, niet meer en niet minder.
Je geboorte- en/of woonplaats is het belangrijkste decor van het landschap van het leven. Gezeten in de almaar voort- denderende sneltrein van ons aardse bestaan is de jongere generatie voortdurend op zoek naar nieuwe vergezichten achter de oneindig lijkende reikwijdte van de horizon, naar nieuwe perspectieven, naar nieuwe bronnen van inspiratie of economisch gewin. Als je jong bent kan het allemaal niet snel genoeg gaan, lijken alleen de dingen die komen gaan interessant, is er amper behoefte de sneltrein van het leven even te laten stoppen. Maar als een mensenleven eenmaal is geworteld in de tijd en tot volle wasdom is gegroeid, ont- staat geleidelijk aan de behoefte tot reflectie. De trein hoeft niet meer zo te jakkeren. Het verleden krijgt een andere, diepere dimensie. Het is alsof de coulissen van het leven veel scherper ogen dan in vroeger jaren. De werkelijke be- tekenis van simpele dingen als een ogenschijnlijk vluchtig gesprek, een oogopslag, een toevallige ontmoeting, een handdruk, kan zich dan pas openbaren, al is het tientallen jaren geleden. Er is weinig zo waardevol als het erfgoed van de herinnering. Het is de herinnering die de momenten van (klein) geluk uit het verleden weer tastbaar en voelbaar kan maken. En hoe ouder de herinneringen, hoe meer glans ze veelal krijgen. Daarom staan ouderen zo graag stil
bij de dingen die voorbij zijn gegaan en nooit terug zullen keren. Dit boek heeft ook de intentie (veel) herinneringen boven te halen.
Het verhaal van Loil is dat van een plattelandsdorp, onbe- duidend als je naar de landkaart en de geschiedenis kijkt, maar op zijn manier groot in zijn sociale betekenis. Juist in dorpen (als Loil) blijken gemeenschapszin en saamhorig- heid stevig geworteld en verankerd te zijn in het dagelijkse leven. Mensen klimmen nog op de barricaden als het ge- meenschapsbelang in het geding is. Wereldwijd, en voor zo- ver we terug kunnen gaan in de tijd, is de dorpsgemeen- schap de meest voorkomende vorm van samenleven.
Rampen, oorlogen, de industriële revolutie en allerlei maat- schappelijke ontwikkelingen hebben de essentie van het dorp als leefgemeenschap niet aangetast. Dorpen zijn ge- bleven, hoewel het aangezicht veelal drastisch veranderde.
Zo heeft elk dorp zijn eigen cultuur, zijn verhalen, zijn tra- gedies, zijn triomfen, zijn geheimen, zijn gebruiken, en zijn dorpsfiguren. Dat was duizend jaar geleden zo, dat is anno 2000 nog steeds het geval. Maar ondanks de vele gemeen- schappelijke kenmerken die gelden voor dorpen, is elk dorp ook uniek. Dit boek wil iets van dat unieke van Loil laten zien.
Hoewel de historie in ‘Loil 2000' een belangrijke plaats in- neemt is het geen redactioneel uitgangspunt – niet het stre- ven geweest – in deze volledigheid te betrachten. Er is heel bewust gekozen voor een brede opzet met een zo gevarieerd mogelijke inhoud en niet voor een diepgaande en complete beschrijving van slechts een of enkele onderwerpen of een droge opsomming van feiten. Dit boek geeft een impressie van het Loilse dorpsleven in al zijn schakeringen, zoals: de (agrarische) bedrijven, natuur en landschap, de parochie, de karakteristieke gebouwen, het onderwijs en het uitge- breide en kleurrijke pallet van het verenigingsleven.
In de anekdotes staan de dorpsbewoners centraal. Kleine verhalen over de belevenissen van Loilse mensen. Een bloemlezing van een aantal gebeurtenissen die veelal kleur en fleur brachten in het dorpsleven en die een schets geven van het Loilse leven van alledag, door vele jaren heen.
Speciaal voor deze uitgave zijn – per straat – zoveel moge- lijk inwoners op de gevoelige plaat vastgelegd. De mensen die in het jaar 2000 met elkaar de dorpsgemeenschap Loil vormen. Immers: mensen maken een dorp tot wat het is en mensen hebben mensen nodig om lief en leed te kunnen delen, om samen de problemen van de turbulente maat- schappelijke ontwikkelingen te lijf te kunnen, om plezier met elkaar te maken, om niet te vereenzamen. Ge- meenschappelijke bezigheden en ontmoetingsplaatsen, als bijvoorbeeld: het viswater, het sportveld, het wandelpark, de kerk, de trimclub, het zangkoor, enzovoort, vormen in samenhang de chemie van de samenleving en zijn daarom van niet geringe maatschappelijke betekenis. Gezamenlijke activiteiten komen niet alleen de gemeenschap ten goede maar zorgen vaak voor een bindend element dat het belang van het individu overstijgt. In dorpen schijnt dat meer te gebeuren dan in steden. Daarom zijn dorpsbewoners vaak H O O F D S T U K 1
Het ‘Loil-gevoel’
H E T ‘ L O I L - G E V O E L’ 9
trots op hun leef- en woonomgeving. In zijn algemeenheid lijkt het leven in steden dynamischer dan in dorpen. In een sociale context gezien is het waarschijnlijk andersom.
Uiteindelijk gaat het om wat er tussen mensen gebeurt. In Loil is dat niet gering, bleek tijdens de totstandkoming van dit boek. Dat willen we met deze uitgave eveneens bena- drukken.
Jongeren van nu, de ouderen van straks, zullen eens de be- hoefte krijgen om stil te staan in de tijd, en terug te blikken naar het jaar 2000. Dit boek biedt dan een referentiekader om het heden van de toekomende tijd te spiegelen aan het verleden. Wellicht zullen velen dan pas beseffen dat het rond het jaar 2000 goed was, dat lieve Loilse leven.
Kinderen van nu zullen waarschijnlijk dan pas hun ouders begrijpen omdat ze als volwassenen in staat zijn de lessen van het verleden te doorzien. Zeker is dat de samenleving in hoog tempo voortdurend en ingrijpend zal (blijven) ver- anderen, ook de gemeenschap Loil zal daaraan niet ontko- men. Er zijn vele vragen waarvan de antwoorden in de schoot van de toekomst verborgen liggen, als bijvoorbeeld:
komt het ooit goed met de zorgsector, gaan gebrek aan ge- zag en respect de maatschappij ondermijnen, zorgt de euro voor de verwachte economische stabiliteit, willen we wel in- houd geven aan normen en waarden in ons leven, gaat de sport verloederen in plaats van verbroederen, verandert de terugtredende overheid in een optredende overheid? Dat zal spanningen opleveren tussen de jongere en de oudere generatie omdat ze eigenlijk in verschillende werelden le- ven. En iedereen leeft graag in zijn eigen wereld en droomt daar zijn eigen dromen, maar dat is – een geruststellende gedachte – van alle tijden geweest. Misschien kan dit boek een brug slaan tussen de generaties, nu en in de toekomst...
‘Loil 2000’ is niet alleen een boek om te lezen maar ook om in te kijken. Dit boek wil vooral ook met beelden vertellen.
Want beelden kunnen verhalen en gevoelens oproepen, beelden kunnen in alle talen spreken, beelden kunnen ons weer aan andere beelden doen denken. De illustraties in dit boek zijn nagenoeg allemaal in of rondom het jaar 2000 ge- maakt. Dit is een bewuste keuze geweest omdat het jaar 2000 als rode draad door dit boek loopt. Een boek als ‘Loil 2000’ maken betekent ook keuzes maken, je beperken tot fragmenten en momentopnamen. Kortom: de kunst van het weglaten. Veel onderwerpen zouden de moeite van het be- schrijven waard geweest zijn (hoewel dit zeer persoonlijk is). Voor iedereen kan dit boek daarom een andere waarde hebben. Het grootste probleem van de redactie was de noodzaak van de beperking.
Verschillende mensen en instanties, waarvan de meesten op enigerlei wijze een band met Loil hebben, gaven in ver- schillende vormen hun spontane medewerking. Zo is dit boek niet alleen voor hen maar ook een beetje door hen tot stand gekomen. Want zonder die medewerking zou dit boek niet zijn verschenen. Alles wat de redactie in woord, ge- schrift en beeld is aangedragen is mede richtingbepalend geweest voor de inhoudelijke opzet van dit boek. Ook het niet gebruikte materiaal was daarbij van grote waarde.
Daarvoor zijn we iedereen zeer erkentelijk.
Voor veel inwoners is de gemeenschap Loil de band die hen met elkaar en de huidige en voorgaande generaties bindt.
Dat dit boek ook in de toekomst een beetje aan die binding moge bijdragen...
In boeken staan
veel antwoorden op onze vragen.
Onze historie, beschaving en ontwikkeling
is grotendeels
in boeken opgeslagen.
Boeken kunnen verstrooien of verzachten de pijn.
Boeken kunnen je brengen naar verre oorden
naar plaatsen die geen boeken zijn.
Boeken kunnen ontroeren en je voeren
naar hogere sferen
die niet van deze wereld zijn.
Met een boek kunnen we ons heel groot voelen
of: ontzettend klein.
Een boek veelal achteloos gelegen in een hoek kan je prikkelen door zijn spiritualiteit.
Een boek kan fantasieën opwekken en je doen verplaatsen in een heel andere tijd.
Een boek is een spiegel voor ons gedachtegoed, zowel in voor-
als tegenspoed.
Een boek wordt pas echt een boek als je het leest en is een soort voertuig voor de geest.
‘Loil 2000’
heeft vooral tot doel duidelijk te maken wat dat is:
het ‘Loil-gevoel’…
10 H E T ‘ L O I L - G E V O E L’