Prentenboeken voorlezen draagt bij aan reken-wiskundige ontwikkeling van kleuters

(1)

Marja van den Heuvel-Panhuizen

Faculteit Sociale Wetenschappen Faculteit Bètawetenschappen Freudenthal Instituut

Prentenboeken voorlezen draagt bij aan

reken-wiskundige ontwikkeling van kleuters

Panamaconferentie 22-23 januari 2015

Veldhoven

(2)

PIcture books and Concept development - mathematics

•

Voortgezet onderwijs

Faculteit Sociale

Wetenschappen Faculteit

Bèta-

wetenschappen

•

Jonge kinderen

•

Speciaal onderwijs

•

Basisonderwijs

•

Beroepsonderwijs

(3)

• Marja van den Heuvel-Panhuizen

• Sylvia van den Boogaard

• Aldine Aaten

• Iliada Elia

• Alexander Robitzsch

afgesloten 1 sept 2011 gestart

15 okt 2006 effectartikel

gepubliceerd eind 2014 voorstel

ingediend NWO/PROO 4 okt 2004

PIcture books and Concept development - mathematics

(4)

Educational Psychology: An

International Journal of Experimental

Educational Psychology

(5)

(6)

Kennisontwikkeling en

kennistoepassing met

elkaar verbinden

(7)

(8)

Spontane

reken-wiskundige uitingen

1

Invloed van plaatjes

2

Leerzame kenmerken van

prentenboeken

3

Effect op meetvaardig-

heden

4

(Ruimtelijk rederen:

Perspectief)

6

Effect

prentenboeken alg rw-vaardigheden

5

(Deel-

competenties aantallen/

getallen)

7

(9)

(Moravia, 1592 – Amsterdam, 1670)

(10)

(11)

In VS gebruik prentenboeken populair vanaf jaren 90

Sterke opmars kwam met NCTM Standards (2000)

Haury (2001)

(12)

Waarom prentenboeken gebruiken om rekenen-wiskunde te leren?



In prentenboeken kunnen kinderen een heleboel rekenen- wiskunde tegenkomen in zinvolle, betekenisvolle

situaties

(Freudenthal 1973, 1978, 1983, 1991: mathematics as a meaningful human activity;

Anderson, Anderson, & Shapiro, 2005;

Columba, Kim, & Moe, 2005)



Prentenboeken bieden gelegenheid om betekenisgeving te ontwikkelen en betekenissen uit te wisselen (Van Oers, 1996)



Prentenboeken bieden cognitive hooks (cognitieve haken)

voor het leren van reken-wiskundige concepten en vaardigheden (Lovitt and Clarke, 1992)

(13)

(14)



De kracht van

prentenboeken om kinderen cognitief actief te maken



Cognitie in

samenhang met embodiment



Lengte kun je ook uitdrukken met een andere grootheid

(15)

De prinses groeit.

En haar haar groeit nog sneller.

De lakeien maken zich zorgen.

Wordt al dat haar niet te zwaar voor de prinses?

(16)



Verschillende groeisnelheden:

lengte haar en lengte van de prinses



Begrip van

meeteenheden (7 meter?)



Relatie tussen meeteenheid en lengte

(17)

Eerdere studies over effect van gebruik van prentenboeken/verhalen voorlezen



Hong (1996)

Onderzoek in Zuid-Korea: na interventie:

- meer positieve houding tov rekenen-wiskunde - significant hogere scores dan controle groep bij

classificatietaken, getalrelaties en meetkundige vormen



Young-Loveridge (2004)

Onderzoek in Nieuw-Zeeland: na interventie:

- bij posttest: groot effect op reken-wiskundescore

(tellen, patronen, aantallen herkennen en eenvoudige bewerking uitvoeren)

- bij retentietest: kinderen in experimentele groep scoorden nog steeds beter dan in controle groep



Casey, Erkut, Ceder, & Mercer Young (2008) Onderzoek in de Verenigde Staten: na interventie:

- beter in staat dan controle groep om meetkundige puzzles op te lossen

(18)

Interventies bij eerdere studies



Hong (1996)

Verhalen voorlezen

EN

spelen met wiskundige materialen die te maken hebben met de verhalen



Young-Loveridge (2004)

Telboeken voorlezen

EN

telspelletjes doen en telrijmpjes opzeggen



Casey, Erkut, Ceder, & Mercer Young (2008)

Verhalen voorlezen

EN

meetkundige puzzles maken

(19)

Doel van het PICO-ma onderzoek



Meer kennis verzamelen over wat prentenboeken uit zichzelf al bij kleuters teweeg kunnen brengen



Greep krijgen op de leerzame kenmerken van

prentenboeken, die kleuters kunnen ondersteunen bij het leren van rekenen-wiskunde



Onderzoeken of een voorleesprogramma kan bijdragen aan de verbetering van reken-

wiskundeprestaties van kleuters

(20)

Spontane

reken-wiskundige uitingen

(21)

(22)

(23)

(24)

(25)

(26)

Een erin

Deur dicht.

Nu nog vier.

(27)

ALLE UITINGEN N (%)

01. Beschrijving statisch 135 (31)

03. Beschrijving dynamisch stationair 53 (12)

08. Aanname over verhaallijn 12 (3)

09. Andere aanname 51 (12)

10. Verklaring van eigen uiting 16 (4)

22. Onduidelijke uiting 12 (3)

Totaal 432 (100) DOMEINSPECIFIEKE UITINGEN

Aantal-gerelateerd

N1. Resultatief tellen 35 (8)

N2. Gebruik van “allemaal” of “iedereen” 22 (5) N3. Gebruik van “geen” of “niemand” 1 (0)

N4. Gebruik van “sommige” 1 (0)

N5. Gebruik van ranggetallen 2 (0)

Sub-totaal 61 (14)

Ruimte/orientatie-gerelateed

S1. Wachtkamer perspectief 51 (12)

S2. Wachtkamer perspectief+gebruik “hier”/“daar” 5 (1)

S3. Dokterskamer perspectief 4 (1)

S4. Dokterskamer perspectief+gebruik “hier”/“daar” 4 (1)

S.5 Beschrijving van richting 68 (16)

Sub-totaal 132 (31)

1 boek

22 pagina‘s

4 kinderen

(28)

Leerzame kenmerken van

prentenboeken

(29)

Literatuuranalyse

Eerste versie kader

Delphi studie

8 deskundigen

Definitieve versie kader

Belang

gebruik Criteria selectie

Leerzame kenmerken

Aanwijzingen gebruik

- eigen ideeën

- advies revisie kader

- evaluatie prentenboeken

- belang leerzame kenmerken

(30)

Leerzame kenmerken prentenboeken

I Reken-wiskundige inhoud II Presentatie van inhoud I.1a. Reken-wiskundige processen

- probemen oplossen met rw kennis - rw taal en representaties gebruiken

- reflecteren op rw activiteiten en uitkomsten - rw redeneren

I.1b. Reken-wiskundige houdingen

- nieuwsgierige en onderzoekende houding - vasthoudende houding

- gevoel voor de schoonheid van rw

II.1. Manier van presenteren

- expliciet/impliciet aan de orde gesteld - geïntegreerd/los

II.2. Kwaliteit van de presentatie a. Relevantie

- rw inhoud de moeite waard

- biedt een betekenisvolle context - biedt rw inhoud die correct is b. Legt verbindingen

- tussen rw en

leefwereld kind interesses kind werkelijkheid andere vakken

- tussen rw begrippen onderling

- tussen verschillende representaties c. Reikwijdte inhoud

- verschillende niveaus van begrip - verschillende betekenissen

- anticipeert op latere ontwikkeling d. Participatiemogelijkheden - uitlokken eigen activiteit

- luisteren en observeren - cognitie/emotie/motoriek door

- vragen, problemen, ander perspectief dubbelzinnigheden, fouten

- uitleg, hints, visualisaties, herhaling - verassingen, spanning, grappen I.2. Reken-wiskundige leerstofonderdelen

a. Getallen/tellen/bewerkingen - telrij

- ordenen van aantallen - structureren van aantallen

- aantal bepalen (precies en ongeveer) - representeren van getallen

- vergelijken van aantallen/getallen - opereren met getallen

b. Meten

c. Meetkunde

I.3. Reken-wiskundige thema’s - groei

- perspectief - eerlijkheid - verhouding - volgorde

- oorzaak-gevolg - routes

(31)

n=7 De verrassing Lievelingstrui Ga je mee? TOTAAL

Zelf K Zelf K Zelf K Zelf K

I. RW inhoud

I.1a. rw processen 8 16 0 7 0 8 8 31 I.1b. rw houdingen 1 7 0 2 0 1 1 10

I.2. RW leerstof

a. getallen/tellen/bew 2 3 2 1 0 1 4 5

b. meten 11 12 5 9 2 4 18 25

c. meetkunde 6 6 1 3 5 8 12 17 I.3. RW thema’s 7 19 10 15 8 11 25 45 Subtotaal 35 63 18 37 15 33 68 133

II. Presentatie RW inhoud II.1. Presentatiewijze 4 15 1 10 0 10 5 35

II.2. Kwaliteit

a. relevantie 2 11 1 7 0 8 3 26 b. verbinding 0 6 3 7 1 6 4 19 c. reikwijdte 0 7 0 1 0 4 0 12 d. participatie 4 12 3 7 3 14 10 33 door vragen etc 4 9 2 5 3 9 9 23 Subtotaal 14 60 10 37 7 51 31 148

TOTAAL 49 123 28 74 22 84 99 281

(32)

Effect

prentenboeken alg rw-vaardigheden

• Draagt het voorlezen van prentenboeken bij aan aan de reken-wiskundeontwikkeling van

kleuters?

• Is er een relatie met bepaalde kindkenmerken?

Research questions

(33)

N = 384 voortoets PICO toets Cito Ordenen

Cito Taal voor Kleuters

interventie natoets PICO toets

Experimentele groep 9 klassen Groep 1-2

N = 199

v v v

Controle groep

9 klassen Groep 1-2

N = 185

v x v

Groep 1 leerlingen: 4 tot 5 jaar oud Groep 2 leerlingen: 5 tot 6 jaar oud

Onderzoeksopzet

(34)

Voorleesprogramma

Soort boeken

•

boeken met plaatjes en beperkte hoeveelheid tekst

•

boeken van hoge literaire kwaliteit

•

niet geschreven voor reken-wiskundeonderwijs,

•

maar met leerzame kenmerken voor rekenen-wiskunde Aantal prentenboeken

•

8 voor aantallen/getallen/bewerkingen (structureren)

•

8 voor meten (groei)

•

8 voor meetkunde (perspectief) Opzet

•

klassikale voorleessessies

•

voorleessleutels

•

2 boeken per week

(35)

Voorleessleutels

Uitgangspunten bij voorlezen

•

Laat het boek het werk doen

•

Gebruik het potentieel, de kracht van prentenboeken om het reken-wiskundig denken bij kinderen op gang te

brengen

Voorbeelden van aanwijzingen

•

Stel jezelf vragen

•

Houd je voor de domme

•

Laat zien dat je ergens verbaasd over bent

(36)

aantallen/getallen/bewerkingen (structureren)

(37)

(38)



Grote aantallen



Ook onzichtbare aantallen tellen



Tellen met sprongen van twee



Cognitie in samenhang met embodiment

(gebruik van vingers)

(39)

15 16 17 18 19 20 21 22 23

Voortest Natest

Experimenteel Controle

Voortoets Natoets

Controle groep

Experimentele groep Max 40

Model 1 (Voortoets): sign p<.01, d=.16

Model 2 (Voortoets + Covariabelen): sign p<.02, d=.13 Effect

Ctr groep: leerwinst voortoets-natoets d = .60 Exp groep: 22% meer leerwinst (.13/.60 = .22)

Score

Model 2

Covariabelen Leerjaar

Leeftijd Geslacht Thuistaal Ll-gewicht Cito Ordenen Cito Taal vK

(40)

Leerlingkenmerken Subgroep p d

Leerjaar Groep 1

Groep 2

.04 .02

.18 .16 Leeftijd Jongere leerlingen

Oudere leerlingen

.07 .02

.17 .16

Geslacht Jongens

Meisjes

.16

<.01

.08 .29 Thuistaal Niet Nederlands

Dutch

.08

<.01

.24 .17 Sociaal milieu Leerlinggewicht > 1

Leerlinggewicht = 1

.23

<.01

.13 .17 Cito Ordenen Lage score

Hoge score

.03 .03

.17 .15 Cito Taal voor Kleuters Laag

Hoog

.13 .02

.12 .18

Effecten in verschillende subgroepen

Verschil tussen effect bij jongens en bij meisjes .21 (p<.05)

(41)

•

Effect was klein, maar

- kort programma - alleen voorlezen

- groeispurt tijdens de kleuterperiode

•

Kan klassikaal toegepast worden in kleuterklassen die heterogeen zijn qua

- Leerjaar - Leeftijd - Thuistaal

- Leerlinggewicht - Cito Ordenen

- Cito Taal voor Kleuters

•

Kan bijdragen aan een goede start voor meisjes

Conclusies

(42)

•

Deelname op vrijwillige basis

•

We weten niet precies wat de leerkrachten gedaan hebben

•

^...

Beperkingen

•

Effectieve kenmerken van interactie bij voorlezen

•

Invloed op ontwikkeling van reken-wiskundetaal (PRIMAL)

Verder onderzoek naar

(43)

www.staff.science.uu.nl/~heuve108/download-prentenboek