Hoofdstuk 8 Inzicht in je eigen communicatiepatronen Uit: Communicatie zonder frustatie 2019
Inleiding
In de vorige hoofdstukken heb je meer inzicht gekregen in je eigen gedragspatronen en hoe je je met strooks omgaat. Ervaringen uit het verleden hebben jou gevormd tot wie je nu bent en jouw gedrag en daarmee samenhangende communicatie in het hier en nu is beïnvloed door je eigen geschiedenis. Je weet nu ook dat sommige gedragingen vast gesleten patronen zijn, die je in het hier en nu kunnen belemmeren en geen antwoord meer geven op de vragen waar je vandaag de dag voor staat. Je kunt je nu van deze patronen bewust worden, deze onderzoeken en andere besluiten nemen. Dat geldt ook voor de manier waarop je communiceert. Als de communicatie soepel verloopt, laat het lekker zo. Hapert de communicatie echter en ontstaat er spanning tussen jou en je gesprekspartner, dan is het verstandig om je manier van
communicatie te onderzoeken en ineffectieve communicatiepatronen te doorbreken. Dit hoofdstuk heeft tot doel ineffectieve communicatie te herkennen en laat je zien hoe je dat kunt ombuigen naar efficiënte communicatie. Dit doen we met behulp van TA en het model van de Ego-toestanden. Een ego-toestand is een samenhangend geheel van gedrag, gedachten en gevoelens. Het ego-toestanden-model is een model voor onze persoonlijkheid en vormt een krachtig hulpmiddel om je eigen communicatiepatroon te herkennen en te veranderen. Je herkent het wanneer je succesvol communiceert en wanneer juist niet. Je maakt communicatie effectiever door inzicht te verkrijgen in jouw eigen communicatiepatronen en -stijlen en je hiervan bewust te worden.
Ego-toestanden
Een ego-toestand is een samenhangend patroon van voelen, denken en ervaren dat leidt tot een daarmee overeenstemmend gedragspatroon.1 Je zou een ego-toestand dus kunnen zien als een gemoedstoestand waarin wij ons tot onze omgeving verhouden, waarbij ons denken, voelen en doen logisch met elkaar samenhangen. Eric Berne heeft daar vanuit de TA een briljant simpel model voor bedacht. Hij onderscheidt drie soorten ego-toestanden:
1 Koopmans, 2016
De Ouder De Volwassene Het Kind
Ouder-ego-toestand
Volwassen-ego-toestand
Kind-ego-toestand
Dit model van ego-toestanden helpt je jouw eigen gedrag – en dat van anderen – te begrijpen en laat zien wat er in de onderlinge communicatie gebeurt. Deze drie ego-toestanden worden altijd getekend als drie bollen boven op elkaar waar respectievelijk de hoofdletters O,V en K in staan. Laten we de drie bollen eens nader bekijken.
De Ouder:
Vanuit de Ouder vult jouw bolletje zich met gedrag, gedachten en gevoelens, overgenomen van jouw ouderfiguren. Dat kunnen jouw ouders zijn maar ook andere belangrijke
ouderfiguren in jouw leven zoals bijvoorbeeld leraren, familieleden of andere opvoeders.
Deze ouderfiguren hebben jou in jouw opvoeding tal van boodschappen meegegeven over de manier waarop de wereld om je heen in elkaar zit en hoe jij je daarin moet gedragen.
Dit zie je nu terug in de communicatie van jou naar anderen toe. De kans is groot dat je nu tegen anderen soortgelijke dingen zegt als dat deze ouderfiguren vroeger tegen jou zeiden. Je gedraagt je op een manier zoals jouw ouderfiguren zich ook naar jou gedroegen.
Daarnaast hanteer je vergelijkbare waarden en normen als jouw ouderfiguren. Jouw gedrag in het hier en nu wordt dus behoorlijk beïnvloed door de boodschappen die jouw ouderfiguren je hebben meegegeven.
Voorbeeld:
v O
Vvv
K
Demi is enorm creatief en wil het liefste voor haar zelf beginnen. Ze droomt van een eigen schilderatelier waar ze lesgeeft aan kinderen. Toch durft ze de stap niet te zetten. Ze is veel te bang voor de financiële onzekerheid die het met zich meebrengt. Haar vader is als zelfstandig ondernemer failliet gegaan en het was geen fijne periode toen hij gedwongen thuis zat. Ze hoort haar vader nog zeggen: ‘De grootste zorgen die een mens kan hebben zijn financiële zorgen. Zorg dat je altijd een vaste baan hebt, dat geeft financiële zekerheid.’
Je kunt je voorstellen dat op deze manier gedragspatronen van generatie op generatie worden overgedragen, veelal onbewust en soms weten we de oorsprong van dit gedag niet eens meer.
Lieuwe Koopmans schrijft hierover in zijn boek ‘Dit ben ik!’ een leuke anekdote:
De Rollade
“Altijd als Henk de rollade klaarmaakt, snijdt hij haar doormidden voordat hij haar in de oven legt. Zijn vriendin vroeg hem waarom hij dit deed. Henk haalde zijn schouders op en zei dat het gewoon zo hoorde. Zo had zijn moeder het hem geleerd. Met dat antwoord nam zij geen genoegen en zij vroeg het zijn moeder. Zij gaf haar hetzelfde antwoord: ‘Dat hoort gewoon zo, zo heb ik het van mijn moeder geleerd.’ Nog steeds niet tevreden zocht zij ook de oma op, die haar het verlossende antwoord gaf: ‘Ach kind, we hadden vroeger geen pan die groot genoeg was om de rollade er in haar geheel in te doen. Daarom sneden wij haar altijd doormidden.”
Reflectie:
Schrijf twee ouderboodschappen op die jij van jouw ouders hebt meegekregen.
Hoe beïnvloedt dat in het hier en nu jouw gedrag?
Geef zowel een voorbeeld van een positieve als een negatieve beïnvloeding.
Welk gedrag laat je dan concreet zien?
Het Kind
Als je vanuit jouw Kind communiceert herhaal je je gedrag, gedachten en gevoelens vanuit jouw kinderjaren. Je vult jouw bolletje met al jouw eigen kinderlijke ervaringen. Veel dingen die je vroeger als kind deed doe je nu nog steeds: spontaan heel hard gaan lachen als je plezier hebt, mokken als je je zin niet krijgt maar ook jezelf terugtrekken als het spannend wordt.
Op basis van die ervaringen, die voor ieder kind verschillend zijn, ontwikkelt de Kind-ego- toestand zich.
Twee voorbeelden:
• Julia is een gangmaakster en op ieder feestje een graag geziene gast. Ze is vrolijk en zelfverzekerd. Ze voelt zich overal op haar gemak. “Thuis heb ik altijd gehoord dat ik helemaal goed ben zoals ik ben, dus ik heb geleerd dat ik altijd mezelf kan zijn.”
• Collega’s vinden Karl een zelfingenomen man. Tijdens vergaderingen is hij stil en zegt weinig. Hij vertelt: als jongen ben ik veel gepest en daardoor voel ik me nog steeds ongemakkelijk in groepen.
De Volwassene
• Als je in jouw Volwassen bolletje zit, zijn jouw gedrag, gedachten en gevoelens een directe passende respons op het hier en nu. In tegenstelling tot het Kind en de Ouder waarvan de bolletjes opgevuld zijn met vroegere ervaringen van onszelf en anderen.
Vanuit jouw Volwassen-ego, beschrijf je dingen die je hebt waargenomen zonder waardeoordeel. Je bent in ‘control’ en je bent je bewust van de situatie. Alhoewel je je bewust bent van jouw gevoel laat je je er niet door leiden. Je bent in staat om vanuit een helikopter-positie de situatie te bekijken en neutraal te benaderen. De Volwassene anticipeert op de vraag die nu voorligt en wordt niet gehinderd door ervaringen uit het verleden. De Volwassene in jou werkt oplossingsgericht en is ten volste aanwezig in het hier en nu.
Functionele model
Om de ego posities nog duidelijker te krijgen kunnen de Ouder en het Kind verder opgesplitst worden. De ouderboodschappen die jij gebruikt kunnen Voedend of Kritisch zijn. In TA termen: de VO (de Voedende Ouder) en de KO (Kritische Ouder). Het Kind in jou heeft een Aangepast Kind (AK) en een Vrij Kind (VK) in zich.
Het functionele model dat hierbij hoort:
Kritische ouder Voedende ouder
Volwassene
Aangepast kind Vrij kind
Kritisch Ouder
De Kritische Ouder in jou trekt grenzen en biedt structuur of is juist overmatig kritisch waardoor het contact verloren gaat. Je Kritische Ouder herken je onder anderen in gedrag als graag de orde houden, anderen en jezelf confronteren en controleren. Ook ga je graag de discussie aan. In taal herken je de Kritische Ouder in jou door directief taalgebruik.
Voorbeelden: ‘Je moet nu luisteren.’ Of: ‘Je kunt er maar beter voor zorgen dat’ …
Voedende Ouder
De Voedende ouder in jou is zorgzaam en beschermend, geeft aandacht en complimenten of is juist overdreven bezorgd. Daardoor misken je de mogelijkheden van de ander.
Gedragsmatig herken je je Voedende Ouder doordat je altijd klaar staat voor de ander, veel begrip toont en daarnaast ben je een goede trooster. Je herkent de Voedende Ouder in je taalgebruik door zinnetjes als: ‘Zal ik het even voor je doen?’ of ‘Kom maar hier, ik help je wel.’
KO VO
V
AK VK
Aangepaste kind
Het Aangepaste Kind in jou doet wat er gezegd wordt en luistert goed. Je denkt goed mee, en je bent een teamspeler. Andere gedragingen van jouw Aangepaste kind zijn: je bent
gehoorzaam en je reageert flexibel op situaties. Je herkent je Aangepaste Kind in taalgebruik door zinnetjes als: ‘Dat is goed hoor, dat doe ik wel even voor jou.’ Of: ‘Ik zal doen wat je zegt.’
Vrije Kind
Het Vrije Kind in jou is ongecompliceerd; je lacht, je huilt, je speelt en uit al je gevoelens vrijelijk. Vanuit jouw Vrije Kind ben je open en spontaan maar je kan – als iets je niet zint - openlijk rebelleren. Het kan zo zijn dat het Vrije Kind in jou zo expressief is dat anderen daar last van hebben omdat je over de grenzen van anderen heengaat. Je herkent je Vrije Kind door uitspraken als: ‘Ja laten we dat nu doen, leuk!’ of ‘Ik ben echt zo boos nu en ik weiger dit nu te doen, zoek het zelf maar uit!’
Bewegen tussen de ego-toestanden
Waarschijnlijk begrijp je dat de ene positie niet per se beter is dan de andere. Je hebt alle drie de posities nodig om doelmatig gedrag te vertonen en effectief te communiceren. Je
Volwassen-ego-toestand heb je nodig voor het oplossen van problemen in het hier en nu.
Jouw Ouder-ego-toestand is nodig om in de maatschappij te kunnen functioneren en jouw Kind-ego-toestand geeft toegang tot jouw creativiteit, spontaniteit en intuïtie.
Een goede leraar beweegt zich vrijelijk tussen de verschillende ego-toestanden, weet deze effectief te gebruiken en op het juiste moment in te zetten.
Hij neemt de rol van Kritische Ouder in als hij wil dat iedereen tijdens de gymles stil is en even goed oplet zodat de leerlingen veilig de oefening kunnen doen. Door grenzen aan te geven zorgt hij voor een veilige leer- en leefomgeving in de klas. Hij gebruikt zijn Voedende Ouder en troost een kind dat in huilen uitbarst nadat hij is gevallen tijdens het pauze
kwartiertje.
Zijn Volwassen-ego-toestand zet hij in als hij met zijn leerlingen een kringgesprek heeft over pestgedrag in de klas. En hij zet zijn Vrije Kind in om zijn leerlingen te activeren, te
motiveren, inspireren en enthousiasmeren.
Tot slot
In dit hoofdstuk zijn we ingegaan op de ontwikkeling van ego-toestanden en op onze wijze van communiceren. Deze wordt voor een belangrijk deel bepaald door onze eigen ervaringen in ons leven. We kunnen in drie bolletjes kruipen: Ouder, Kind of Volwassene. Deze drie toestanden bepalen ons gedrag, gedachten en gevoelens en hangen logisch met elkaar samen.
In dit hoofdstuk heb je kunnen lezen dat van de drie ego-toestanden de Volwassene de enige toestand is die op het hier en nu reageert. Die positie is niet gebaseerd op overgedragen ouderervaringen of op kindervaringen. Daarom is het bewust inzetten, gebruik maken en het ontwikkelen van de Volwassen-ego-toestand zo belangrijk. Het geeft je de mogelijkheid bewuster te kiezen voor bepaald gedrag in plaats van je te laten leiden door automatische reflexen. Je kunt als mens dus vanuit vijf ego posities communiceren en daarin zowel
positieve als negatieve effecten ervaren. Zelfbewuste mensen weten heel goed in welk bolletje ze zich bevinden en merken aan de reactie van de ander of de uitwisseling effectief is. Nu je je bewust bent vanuit welke vijf ego posities je kunt communiceren, gaan we in het volgende hoofdstuk eens kijken wat dat betekent voor de effectiviteit van jouw communicatie.
