Hoe kan ik bijdragen aan
het voorkomen van armoede, schulden en geldstress?
Voor partners van Moedige Dialoog
Herken je één van deze situaties, dan kan het zijn dat je te maken hebt met een klant, een medewerker of ouders met een lichte verstandelijke beperking (LVB) en geldproblemen. Wat je kunt doen om hen te helpen, lees je in deze folder. Ook vind je handige, praktische tips!
Herken je één of meerdere van onderstaande situaties?
Als hulpverlener:
Je klant kampt met loonbeslag en daar ben je best druk mee.
Je klant komt zijn afspraken regelmatig niet na.
Je klant komt in de problemen door aankoop bij een malafide website.
Als werkgever:
Je medewerker verzuimt vaak en geeft daarvoor wisselende, vage redenen.
Je medewerker onderhandelt met P&O om uren in te ruilen voor geld.
Je medewerker heeft geen lunch bij zich.
Wanneer je in het onderwijs werkt:
• Het valt je op dat een leerling zonder ontbijt op school komt of geen lunch bij zich heeft.
Voor wie is deze folder?
Deze folder is speciaal ontwikkeld voor samenwerkingspartners van Moedige Dialoog, die meer (in)zicht willen hebben in hoe zij mensen, die door een lichte verstandelijke beperking moeite hebben om goed met geld om te gaan, beter kunnen helpen.
Binnen steeds meer organisaties is men zich ervan bewust dat geldzorgen het gedrag van mensen kan beïnvloeden en dat het belangrijk is om daar goed mee om te gaan*. Een lichte verstandelijke beperking wordt echter vaak niet als zodanig herkend, maar kan wel tot vragen leiden als:
Waarom komt deze klant de afspraken niet na?
Waarom verloopt de communicatie zo moeizaam?
Hoe kom ik verder met deze persoon?
* Deze folder gaat over mensen met een lichte verstandelijke beperking, die moeite hebben om met geld om te gaan, maar de inhoud kun je ook toepassen op mensen met niet-aangeboren hersenletsel, laaggeletterden en laag opgeleide mensen.
Let op: niet iedereen die een beperking heeft, heeft ook schulden!
Mensen met een laag IQ lopen een groter risico op problematische schulden
Het zijn met name mensen die laag opgeleid zijn, laaggeletterd zijn of functioneren op een beperkt verstandelijk niveau, die risico lopen op problematische schulden. Wist je dat in Nederland naar schatting 2,3 miljoen mensen wonen met een IQ lager dan 85? Dit is een grote groep, die extra risico loopt op schuldenproblematiek. Ze hebben vaker dan anderen onvoldoende kennis en vaardigheden om goed met geld te kunnen omgaan.
Ook laten zij zich in het algemeen makkelijker beïnvloeden door trends, reclame en sociale factoren en laten zich daardoor eerder verleiden tot onverantwoorde uitgaven.
Ook hebben mensen met een lichte verstandelijke beperking niet altijd het vermogen om de consequenties van hun handelen te overzien. Eén foutje op internet leidt al snel tot grote problemen. De weg naar een oplossing is vaak complex en vraagt om deskundige begeleiding en kennis.
Het is aan de buitenkant echter meestal niet te zien of iemand een lichte verstandelijke beperking heeft. Ook omdat mensen met een LVB verbaal sterk kunnen overkomen. Maar ook wanneer je dit wel herkent is het niet altijd eenvoudig om met communicatie goed aan te sluiten op de belevingswereld en het denkniveau van iemand met een LVB. Dit kan tot wederzijds onbegrip en frustratie leiden.
Het herkennen van signalen die kunnen duiden op een LVB en het op de juiste manier omgaan met deze kwetsbare mensen is daarom essentieel om hen daadwerkelijk te kunnen helpen bij de aanpak van hun schuldproblemen.
0-50 Ernstige tot matige verstandelijke beperking 50-70 Lichte verstandelijke beperking
70-85 Zwak begaafd 85-115 Gemiddeld begaafd 115-130 Meer begaafd 130> Hoog begaafd
0,1% 2% 14% 68% 14% 2%
0 50 70 85 115 130 140
LVB-GROEP
Valkuilen voor mensen met een LVB bij het omgaan met geld
Onvoldoende inzicht in de eigen financiële mogelijkheden en geen overzicht van inkomsten en uitgaven, zoals
periodiek terugkerende vaste lasten en wat er maandelijks te besteden is;
Schriftelijke informatie niet goed kunnen verwerken.
De gesproken informatie gaat vaak te snel en is vaak moeilijk te begrijpen. Daardoor is het erg lastig om de informatie te onthouden;
Impulsief en goedgelovig;
Snel verleid door reclames en verleidelijke voorstellen;
Risico’s moeilijk kunnen inschatten (bijvoorbeeld: nu een cadeau, maar wel langdurige financiële verplichtingen);
Consequenties van eigen keuzes en handelen niet kunnen overzien;
Onvoldoende kunnen omgaan met digitale mogelijkheden, zoals mobiel bankieren, internetbankieren en social media.
Waarom is herkenning van mensen met een lichte verstandelijke beperking belangrijk?
Geld speelt bij iedereen een belangrijke rol in het leven, ook bij mensen een lichte verstandelijke beperking. Er zijn voor hen veel valkuilen bij het omgaan met geld.
Wat kunnen signalen zijn van een lichte verstandelijke beperking?
Meestal is een lichte verstandelijke beperking aan de buiten kant niet te zien. Zo kunnen mensen met een lichte verstandelijke beperking meestal goed meekomen in een oppervlakkig gesprek over concrete zaken. Overschatting ligt echter op de loer.
Let daarom op signalen die mogelijk kunnen duiden op een lichte verstandelijke beperking.
Signalen, die mogelijk duiden op een lichte verstandelijke beperking:
Lichaamshouding: deze is vaak terughoudend of zenuwachtig.
Mensen kunnen zich onzeker, opgewonden of juist brutaal gedragen. Ze kunnen harder praten en hebben moeite om iets uit te leggen. Deze eigenschappen wijzen uiteraard niet altijd op een beperking, maar zijn signalen om alert op te zijn.
Samengevat gaat het om een houding die niet passend is bij de situatie.
Rekenen: mensen met een LVB hebben vaak moeite met rekenen. Eenvoudige rekensommen lukken niet en vermenigvuldigen en delen is vaak te moeilijk.
Lezen/ Schrijven/ Klokkijken: mensen met een LVB kunnen moeite hebben met lezen, schrijven en klokkijken. Lezen en schrijven gaat langzaam en wordt vaak vermeden uit angst om fouten te maken.
Taal en begrip: mensen met een LVB gebruiken uitdrukkingen vaker verkeerd of begrijpen bepaalde woorden niet. Grapjes worden niet altijd begrepen en uitdrukkingen worden vaak te letterlijk genomen. Oorzaak en gevolg worden niet overzien.
Algemene (abstracte) regels worden niet onthouden, waardoor het lijkt dat veel zaken steeds nieuw voor hen zijn.
Schoolopleiding: mensen hebben in hun jeugd vaak alleen speciaal of praktijkgericht onderwijs gevolgd. Soms is men regelmatig van school gewisseld, is vervolgonderwijs niet afgemaakt of is iemand regelmatig 'blijven zitten'.
Sociale contacten: er is veelal sprake van een beperkt sociaal netwerk. Veel mensen met een LVB hebben moeite om sociale contacten aan te gaan en te onderhouden. Soms hebben ze een sterk wisselend netwerk.
VOOR DE DAGELIJKSE OMGANG MET KWETSBARE MENSEN
Communicatie
Gebruik korte zinnen en eenvoudige woorden.
Gebruik concrete woorden en maak concrete afspraken.
Zeg bijvoorbeeld niet “Kom tussen één en drie maar langs”, maar “Kom morgen om twee uur”.
Wees terughoudend met voorbeelden en beeldspraak.
Mensen met een LVB kunnen moeilijk een overgang maken van de ene naar de andere situatie, of generaliseren van het specifieke naar het algemene en omgekeerd.
Houd het simpel: één boodschap tegelijk en niet meer dan twee of drie mogelijkheden bieden.
Bij een lang verhaal onthouden mensen vaak alleen wat je het laatste gezegd hebt.
Luister goed, herhaal en vat samen. Controleer of de boodschap is begrepen door het in eigen woorden te laten navertellen.
Adviseer positief over wat iemand zou kunnen doen in kleine stapjes en op korte termijn.
Zorg ervoor dat mensen samen met iemand aan de slag kunnen. Alleen lukt het hen vaak niet.
Houding en bejegening
Neem de tijd, probeer goed en aandachtig te luisteren en heb geduld.
Wees duidelijk in je verwachting.
Benader de persoon respectvol.
Het kan helpen om afspraken op papier te zetten of zelf te laten opschrijven. En om een stappenplan voor ingewikkelde situaties te maken.
Het is niet nodig de beperking te benadrukken, mensen hebben daar meestal zelf een realistische inschatting van.
Wanneer schakel je een deskundige in?
Als je signaleert dat de persoon in kwestie in geldproblemen terechtkomt, of als je merkt dat de financiële problemen toenemen en het je niet goed lukt om met de persoon te communiceren, dan kun je voor ondersteuning terecht bij de gemeente. Binnen elke gemeente werken cliëntonder
steuners. Zij werken vaak in een sociaal wijkteam en kunnen mensen helpen bij financiële problemen en (het voorkomen van) schulden. Jij vervult een belangrijke signalerende rol!
Zorg ervoor dat je samen met de medewerker, klant of ouder contact opneemt met het gemeentelijk sociaal team of de schuldhulpverlening.
Smart met Geld: onderwijsprogramma financiële zelfredzaamheid
MEE heeft voor VSO-, praktijk- en MBO1-scholen het onder- wijsprogramma ‘Smart met Geld’ ontwikkeld.
Dit programma is gericht op kwetsbare jongeren van 15 tot 18 jaar met als doel hen financieel bewust te maken om zo schuldenproblematiek te voorkomen. De nadruk ligt daarbij vooral op het vergroten van de bewustwording over de rol van geld en het vergroten van financiële weerbaarheid.
Smart met Geld is een integrale aanpak met verschillende programmaonderdelen zoals een train-de-trainer voor docenten, een training voor leerlingen, themabijeenkomsten voor ouders, gastlessen, en een e-learning voor jongeren.
Daarnaast zijn er lokaal platforms voor professionals
ingericht, waarin kennis en ervaring kunnen worden gedeeld.
Voor meer informatie zie www.smartmetgeld.nl
Met ondersteuning van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Rabobank Foundation heeft MEE het programma Smart met Geld in de periode 2015 tot 2020 op 73 praktijkscholen en 52 VSOscholen kunnen inzetten.
Uit een effectmeting in 2017 door het Lectoraat Participatie &
Maatschappelijke ontwikkeling van de Hogeschool van Utrecht bleek onder andere dat leerlingen wel prijsbewust zijn, maar dat er over schuldhulpverlening en bankzaken nog wel iets te leren is. Ook lijken jongeren hun financiële vaardigheden te overschatten en dat zij zich bij financiële beslissingen laten beïnvloeden door reclame en druk van de omgeving.
Na een training is hun bewustzijn over geld wel vergroot, voor duurzame verandering van hun houding, vaardigheden en gedrag is echter meer nodig. Daarom is het belangrijk om structureel aandacht voor dit thema te blijven vragen, wat ook werd bevestigd door betrokken docenten. Uit het onderzoek is een aantal tips naar voren gekomen.
5 Tips om moeilijk lerende jongeren financieel bewust te maken:
Uit ervaring blijkt dat alleen een training niet voldoende is om dit thema levendig te houden bij de leerlingen. Een lokaal netwerk van betrokken professionals, die de jongeren kennis en inzicht geven, is essentieel voor duurzame verankering.
Bovendien kan zo’n netwerk ook andere mogelijkheden ontplooien. Nieuwe initiatieven blijven nodig om periodiek aandacht te houden voor dit onderwerp.
Praktisch oefenen heeft de voorkeur boven
luisteren en stilzitten
Structurele aandacht voor het onderwerp is
belangrijk
Train docenten, zij kunnen
dit thema dan beter afstemmen op
de leerlingen
Benut een lokaal netwerk van professionals
Zorg voor trainingen op
maat, er zijn vaak niveau-
verschillen in de klas
Op de website smartmetgeld.nl vind je meer informatie over dit programma. Daar vind je ook de link naar de gratis elearning.
Deze is bedoeld om moeilijk lerende jongeren meer financieel bewust te maken, maar kan door iedereen worden gebruikt.
Op weekvanhetgeld.nl is een gratis online les van Smart met Geld te vinden bestemd voor leerlingen op VSO en MBO 1 niveau.
Moedige Dialoog zet zich in voor financiële en sociale redzaam
heid voor mensen in heel Nederland. Dat gebeurt in netwerken waarin bedrijven, overheden, onderwijs en maatschappelijke organisaties gelijkwaardig samenwerken om armoede, schulden en geldstress aan te pakken. De focus ligt op educatie, preventie en vroegsignalering.
In regionale samenwerkingsprojecten en netwerken wordt de expertise van MEE over leven met een beperking, en de expertise van Moedige Dialoog gebundeld om het gesprek over financiële fitheid en financiële weerbaarheid gemakkelijker en toegankelijk te maken voor een brede doelgroep. Er worden verschillende bijeenkomsten en activiteiten georganiseerd met thema’s op het gebied van financiële fitheid en het voorkomen van armoede en schulden.
Meer informatie over deze samenwerking vind je op mee.nl.
Informatie over Moedige Dialoog vind je op moedigedialoog.nl.
Ben je geïnteresseerd in het programma of training over Smart met Geld, neem dan contact op met de MEE organisatie in jouw regio via mee.nl/meelocator.
Samenwerking MEE en Moedige Dialoog
In 2020 is MEE een samenwerkingsproject gestart met Moedige Dialoog. Het doel van de samenwerking is om regionale netwerken te versterken, ontmoetingen te stimuleren en kennis en expertise te vergroten op het gebied van financiële zelfredzaamheid.
Wil je meer informatie of ondersteuning?
Neem dan contact op met de MEE organisatie in je regio via mee.nl/mee-locator.
MEE biedt individuele ondersteuning, trainingen en thema
bijeenkomsten, zowel aan mensen met een beperking, als aan hun direct betrokkenen en aan vrijwilligers en professionals, die mensen met een beperking ondersteunen.
Met de MEE Academie richt MEE zich op het bevorderen van kennis bij professionals en organisaties op het gebied van herkennen van en omgaan met mensen met een beperking als een lichte verstandelijke beperking, autisme of nietaangeboren hersenletsel. De MEE Academie biedt onder meer trainingen LVB en schulden.
De trainingen van MEE zijn gebaseerd op 100 jaar ervaring met het ondersteunen van mensen met een beperking, gecombineerd met de nieuwste wetenschappelijke kennis. Wat je er leert kun je direct toepassen in de dagelijkse praktijk.
Bekijk het aanbod van de MEE Academie op
www.mee.nl/academie of bel naar 0900 999 88 88*.
MEE NL
meedoen mogelijk maken
* Aan dit informatienummer zijn geen extra kosten verbonden, je betaalt alleen de gebruikelijke belkosten.
