Hyperbare zuurstoftherapie in de wondzorg.
1. Doel:
De weefseloxygenatie verhogen in de geïnfecteerde en hypogeperfuseerde wonden.
2. Wat is hyperbare zuurstof therapie?
HYPERBARE ZUURSTOFTHERAPIE (HBOT) is het langer dan 1 uur zuivere zuurstof inademen bij meer dan twee maal verhoogde omgevingsdruk, meestal 2,5 absolute atmosfeer = ATA.
(Van Wijck F., 2003)
De druk moet gelijk zijn aan de druk die in de longen heerst.
De hoeveelheid opgeloste zuurstof in het plasma zal aanzienlijk toenemen = verhoogde PO2, soms kan men een zuurstofspanning van 250 mmHg halen.
3. Probleemwonden:
Door de lokale hypoxie, in deze wonden, worden twee belangrijke wondgenezingsmechanismen geïnhibeerd:
• De bestrijding van lokale infectie.
Dit door vermindering van de bactericiede capaciteit van de neutrofiele witte bloedcellen en de verminderde werkzaamheid van antibiotica.
• De vorming van gezond granulatie weefsel. Dit ten gevolge van verminderde collageenafzetting en fibroblasten vorming.
Door inhibitie van deze twee wondheling mechanismen verslechtert de wondheling nog meer.
4. Werking van hyperbare zuurstof in de wondzorg:
Hyperbare zuurstof beïnvloedt de collageenafzetting, de angiogenese en de bacteriële klaring.
HBOT is zinvol bij chronische wonden die maandenlang openblijven en weinig zuurstof bevatten.
De verschillende functies van HBOT:
( Van Poucke S., Beaucourt L., 2000)
• Verhoogde weefsel oxygenatie bij ishemische letsels:
De zuurstof aanwezig in het plasma neemt aanzienlijk toe. De diffusie afstand van zuurstof zal vergroten waardoor zuurstof steeds dieper kan doordringen in hypoxische weefsels. Soms is voordien chirurgische revascularisatie nodig.
• HBOT beïnvloed de bacteriële klaring:
HBOT onderdrukt bepaalde toxines die geproduceerd worden door bepaalde anaërobe bacteriën. Dit anti- infectieus effect is te wijten aan de toename van leucocytaire killingsmechanismen. HBOT en antibiotica kunnen een optimale combinatie zijn vb: met aminoglycosiden. In hypoxisch milieu moet de werking van aminoglycosiden soms inboeten.
• HBOT beïnvloed de capillaire angiogenese:
Door stimulatie met HBO van de angiogenese en de fibroblasten functies versnelt de wondheling. Ook groeifactor receptoren zullen zich reguleren onder invloed van HBO en tevens wordt de osteogenese gestimuleerd.
• Naast al deze functies heeft HBOT ook nog een anti- oedemateuze werking.
5. Hoe weet men of er zuurstoftekort is in deze wonden?
Dit kan men meten door middel van transcutane zuurstof spanning meting (TCOM, TcpO2).
Deze test noemt men de oxygen challenge test, zo kan men zien of voor een bepaalde wonde zuurstoftherapie nuttig kan zijn. Men meet de residuele oxygenatie graad.
Probleemwonden hebben een zuurstofspanning van 30 mmHg.
6. Indicaties van HBOT:
Opgesteld tijdens de consensus bijeenkomst van het Europese Comité voor Hyperbare Geneeskunde te Rijsel in 1994.
Deze lijst van geaccepteerde indicaties luidt:
6.1.Type 1: verplichte en spoedeisende indicaties
Zo snel mogelijk overplaatsing van de patiënt naar een centrum voor hyperbare zuurstofbehandeling wordt ten sterkste aanbevolen.
HBO is van levensbelang in het geheel van de behandeling van deze aandoening.
• Decompressieziekte.
• Koolmonoxide intoxicatie.
• Arteriële en veneuze lucht/gasembolie.
• Weke delen infecties, anaëroob of gemengd;
*myonecrose of gasgangreen.
*necrotiserende fasciitis.
*anaërobe cellulitis.
• Brandwonden (in combinatie met koolmonoxide-intoxicatie, anders type 3).
• Osteoradionecrose.
• Preventief voor chirurgie in bestraald gebied (tand- en kiesextracties).
• Haemorrhagische radiatiecystitis.
6.2. Type 2: dringend aanbevolen indicaties
Overplaatsing voor hyperbare zuurstofbehandeling wordt aanbevolen, omdat hyperbare zuurstof een belangrijk onderdeel van de behandeling van de aandoening vormt, zij het dat het de prognose quod ad vitam niet verandert.
Overplaatsing alleen wanneer dit de patiënt niet in levensgevaar brengt.
• Posttraumatische ischemie.
• Posttraumatisch reperfusiesyndroom.
• Huid- en myocutane plastieken met circulatieproblemen.
• Acute doofheid.
• Diabetes en "critical ischemia" (probleemwonden).
• Arteriosclerosis en "critical ischemia" (probleemwonden).
• Osteomyelitis schedelbot en sternum.
• Larynx-radionecrose.
6.3. Type 3: optionele indicaties
Hyperbare zuurstofbehandeling kan worden overwogen als ondersteunende maatregel (meningen over de indicatie zijn verdeeld in verschillende lidstaten van de EEG).
• Lichte koolmonoxide intoxicatie (keuze tussen HBO2 en 12 uur normobare zuurstof)
• Reperfusie syndromen na vaatchirurgie, reïnplantatie vingers/extremiteiten.
• Cerebrale hypoxie (anoxische encefalopathie).
• Brandwonden meer dan 20% lich. opp.
• Ischemische oogafwijkingen (diab. retinopathie bijv.).
• Radiatieschade intestinum.
• Radiatie myelitis.
• Radiatie xerostornie.
7. Contra- indicaties:
De contra-indicaties kunnen we indelen in absolute en relatieve contra-indicaties.
7.1. Absolute:
• Onbehandelde pneumothorax.
• Toediening van bepaalde chemotherapeutica, zoals cisplatine en adriamycine omdat dit in combinatie met HBO schade aan de longen kan veroorzaken.
• In combinatie met beschermende antioxydantia (vb: Disulfiram: superoxide desmutase).
• Prematuren.
7.2. Relatieve contra-indicaties:
• Voorgeschiedenis van pneumothorax.
• Voorafgaande thoraxchirurgie.
• Ernstig emfyseem, COPD patiënten.
• Infecties van de bovenste luchtwegen.
• Voorgeschiedenis van middenoorchirurgie.
• Ongecontroleerde hoge koorts.
• Respiratoire virale infectie.
• Voorgeschiedenis van optische neuritis.
• Ernstige epilepsie omdat inademen van zuurstof onder druk een aanval kan provoceren.
8. Nevenwerkingen van de decompressietherapie:
8.1. Acute symptomen:
• Duizeligheid.
• Misselijkheid.
• Tijdelijke achteruitgang van het gezichtsvermogen
Deze symptomen hebben hun grondslag op het centraal zenuwstelsel.
8.2. Chronische symptomen:
• Hoesten.
• Pijn op de borst.
• Kortademigheid.
Deze klachten hebben te maken met het feit dat bij HBOT vrije zuurstofradicalen vrijkomen, méér dan de cel kan wegwerken. Het overschot aan radicalen
beschadigen de cellulaire structuren die op hun beurt longschade teweegbrengen.
9. De behandeling:
De duur en de frequentie van de behandeling is afhankelijk van het soort wonde. Bij probleem wonden spreekt men toch van een aantal weken met soms in het begin twee sessies per dag van ongeveer 90 à 120 minuten. Bij belangrijke infecties van de weke delen worden er wel twee sessies per dag gegeven.
Voor de patiënt zal dit wel een enge ervaring zijn daarom is een goede en degelijke begeleiding essentieel. De eerste maal gaat een verpleegkundige mee om de patiënt gerust te stellen en de angst te overwinnen.
Er bestaan 2 soorten hyperbare kamers:
• De monoplace of éénpersoons:
De meeste hyperbare kamers in België zijn van dit type. De gehele kamer wordt met zuivere zuurstof onder druk gebracht.
• De multiplace of meerspersoonskamer:
Hierin kunnen meer dan één patiënt tegelijk behandeld worden. De kamer wordt onder druk gebracht en de zuivere zuurstof wordt hier individueel toegediend via een masker, koepel (over het hoofd), tracheacanule of een tube, aan de patiënt.
België telt dertien centra waar hyperbare geneeskunde mogelijk is.
Soers An.
Bronnen:
• Van Poucke S., Beaucourt L., 2000, Hyperbare zuurstoftherapie, state of the art, WCS, jaargang 16 nr 4, 12 – 14.
• Van Wijck F., 2003, Hyperbare geneeskunde - helen onder hoge druk, Nursing 1, januari, 29 – 33.
Internetbronnen:
• http://users.swing.be/hyperbare/indic.htm
• http://www.galiciatechnicaldiving.be/zuurstof.htm#top
• http://www.wcs-nederland.nl
